Skąd demografia

czerpie dane do

swoich badań?

Metody badań demograficznych oraz źródła i

zakres informacji wykorzystywanych w

demografii

DEMOGRAFIA

jest

nauką

empiryczną,

wykorzystuje liczne dane przedstawiające
liczebności populacji.

DEMOGRAFIA

jest

nauką

praktyczną,

stanowi podstawę podejmowania licznych
decyzji dotyczących społeczeństwa.

W celu podejmowania racjonalnych decyzji
należy minimalizować ryzyko niepewności a
osiągnąć to można poprzez znajomość
procesów ludnościowych i prognozowanie
ich przemiany.

W oparciu o dane demograficzne planuje
się m.in.:

-Politykę gospodarczą
-Politykę społeczną
-Politykę edukacyjną

W

związku

z

tym

niezbędne

jest

wykorzystywanie

wiarygodnych

źródeł

informacji, na podstawie których prowadzić
można analizę stanu, struktury i dynamiki
ludności.

Do

podstawowych

źródeł

informacji

statystycznej o ludności zalicza się:

-Spisy ludności
-Ewidencję bieżącą ludności
-Badania reprezentatywne
-Wtórne

analizy

danych

istniejących

(urzędowych)

Dodatkowo demografia stosuje (rzadko):

-Badania monograficzne
-Badania szacunkowe
-Badania anamnestyczne

Czym jest spis powszechny, jakie są jego
zasady?

Spis

powszechny

to

pełne

badanie

statystyczne ustalające stan liczebny i
strukturę ludności według określonych cech,
w określonym momencie, na określonym
terytorium,

poprzez

indywidualne

uzyskiwanie informacji (przez rachmistrzów)
o wszystkich jednostkach podlegających
badaniu.

ZASADY SPISU POWSZECHNEGO

1. Centralizacja

2. Powszechność

3. Bezpośredniość

4. Imienność

5. Jednoczesność

6. Wyłączność i łączność

7. Statystyczne ujęcie wyników

8. Regularność i komparatywność

9. Poufność

Program standardowy tematyczny spisu
powszechnego ludności

Spisy ludności zgodnie z dyrektywami ONZ
powinny obejmować następujące
zagadnienia:

-Cechy geograficzne populacji
-Cechy demograficzne
- Cechy ekonomiczne

Podstawowym celem spisu powszechnego

ludności jest ustalenie stanu liczebnego
i struktury ludności według ustalonych
cech w danym momencie.

W zależności od sposobu formułowania

pytań

w

kwestionariuszu

spisowym

można uzyskać informacje dotyczące:

1) Ludności obecnej (de facto)

2) Ludności zamieszkałej (de jure)

Dodatkowo

w

spisie

powszechnym

przyjmuje się następujące kategorie osób:

-Osoby czasowe nieobecne
-Osoby mieszkające stale
-Przebywający czasowo przez okres poniżej
2 miesięcy

-Ludność rezydująca

Ewidencja bieżąca ludności jest podstawą
sprawozdawczości.

Periodyczne, w ustalonych z góry okresach
dostarcza danych o ruchu naturalnym i
wędrówkowym

ludności

oraz

o

ich

konsekwencjach (stan, struktura ludności,
rozmieszczenie terytorialne).

Najważniejszą cechą ewidencji bieżącej jest
to, że dostarcza ona danych ciągłych i
aktualnych.

Współcześnie ewidencja bieżąca
ludności opiera się przede wszystkim
na numerze PESESL

Badania reprezentatywne realizowane są
na losowo (probabilistycznie) dobranej
próbie

ludzi

(lub

gospodarstw

domowych).

Reprezentatywność

badań

umożliwia

uogólnienie

z

określonym

prawdopodobieństwem

(w

przedziale

ufności) wyników uzyskanych z próby na
całą badaną zbiorowość.

Wtórna

analiza

danych

istniejących

(urzędowych) polega na badaniu zjawisk
demograficznych (i nie tylko) w oparciu o
zgromadzone wcześniej informacje (np.
przez określone instytucje) występujących:

-Na szeroką skalę (masowych)
-Z przeszłości
-Abstrakcyjnych (np. struktura społeczna)
itp.

Badania monograficzne polegają na analizie
cech występujących w wybranej jednostce
statystycznej

(miejscowość,

gospodarstwo

domowe), o której można sądzić, że posiada
walory reprezentatywności i że ta analiza
umożliwi generalizację wyników na podobne
jednostki statystyczne.

Metoda szacunkowa polega na ustalaniu:

-liczebności jednostek o określonych
właściwościach w badanej zbiorowości,

-natężenia określonych faktów (np. ruchu
naturalnego, liczebności w kohortach)

Opiera

na

przesłankach,

trendach

rozwojowych, znajomości analogicznych
cech w podobnych zbiorowościach lub na
hipotetycznych wskaźnikach.

Badania anamnestyczne polegają na
uzyskiwaniu subiektywnej informacji o
faktach demograficznych, które mogą
zajść w dłuższym okresie poprzez
wywiad indywidualny.

Wyniki uzyskane w ten sposób mogą
stanowić źródło hipotez.

Uzyskane

z

badań

dane

podlegają

różnorodnym

interpretacjom

dotyczących:

1) Analiz

przekrojowych

(w

danym

okresie)

2) Analiz dynamicznych (na przestrzeni

lat)

Empiryczne dane ludnościowe wykorzystuje
się np. do konstruowania syntetycznych
wskaźników.

Ogólnie

wzór

współczynników

demograficznych ma postać:

W= F/L x C

gdzie:

W – współczynnik demograficzny

F – ogólna liczba badanych zdarzeń (np. ilość
urodzeń w roku itp.)

L - ogólna (średnia) liczba ludności badanej
zbiorowości

C - constans (zazwyczaj 100 lub 1000)

Jednym z podstawowych mierników stanu
demograficznego zbiorowości jest średnia
ludności.

Przyjmuje się ją jako średnią arytmetyczną za
stanu liczebnego ludności na początku i
końcu badanego okresu (np. roku):

L=(Lp +Lk)/2

gdzie:

L-średnia liczba ludności w badanym okresie

Lp-liczba ludności na początku okresu
badanego

Lk-liczba ludności na końcu okresu badanego

W analizach demograficznych bardzo często
wykorzystuje

się

siatkę

demograficzną

(siatka Lexisa)

Posługując się nią można ustalić liczbę osób
żyjących w danym momencie i o określonym
wieku lub roku urodzenia oraz liczbę osób
zmarłych w dowolnym okresie w powiązaniu z
ich wiekiem lub rokiem urodzenia.

Siatka

demograficzna

stanowi

także

narzędzie analizy kohortowej.

Siatka demograficzna (Lexisa) - W demografii
podstawowe znaczenie mają dwie skale: czasu
i wieku.
Na skali czasu poszczególnym momentom
przyporządkuje

się

najczęściej

daty

kalendarzowe.
Skala wieku ma różny stopień szczegółowości.
Wiek w dniach, miesiącach, ukończonych
latach. Umieszczenie tych dwóch skal w
prostokątnym

układzie

współrzędnych

prowadzi do otrzymania siatki demograficznej.
Linia życia (45 stopni od początku wykresu)
pokazuje długość życia badanej zbiorowości
od momentu urodzenia do momentu zgonu.
Linie poziome to linie wieku; Linie pionowe to
linie obserwacji do osi czasu.