Semiotyka

Najwyższy czas powiedzieć, co to jest

znak

.

ZNAKIEM

nazywamy każdy przedmiot lub

zjawisko

fizyczne,

które

służy

do

zakomunikowania komuś jakiejś treści.

Zakomunikowanie to jest możliwe o tyle, o ile
obowiązują pewne konwencje dotyczące sposobu
rozumienia tego znaku.

(Czasami bardzo trudno odpowiedzieć na pytanie, czym

coś

jest. Wtedy warto zastanowić się, do czego to

coś

służy. Nie musimy wiedzieć, czy znak to rzecz, zjawisko,
stan rzeczy, symbol, itd. Wystarczy, że wiemy, do czego
służy: do komunikacji.)

Semiotyka

Przykłady

znaków

:

•barierki oddzielające publiczność od sceny podczas

koncertów – informują o zakazie przejścia dla osób

nieupoważnionych,

•uniesienie ręki w geście zgłoszenia się do

odpowiedzi podczas zajęć,

•sygnały świetlne i dźwiękowe latarni morskich,

•zapis elektrokardiogramu,

•okazanie żółtej kartki przez sędziego w czasie

meczu,

•nuty…

Semiotyka

Znak, by być znakiem, musi spełnić łącznie kilka
warunków:
musi mieć

nadawcę

,

musi mieć

odbiorcę

,

nadawca i odbiorca znają

usus semiotyczny

znaku,
po stronie nadawcy jest

intencja

w akcie

komunikacji,
znak posiada materialny substrat, który jest

dostrzegalny zmysłowo

.

Uwagi: nadawca i odbiorca mogą być jedną i tą samą
osobą (patrz dalej:

przykład nr 1

); znajomość ususu

semiotycznego to znajomość tego, co znak znaczy, tak
więc chodzi o to, by nadawca i odbiorca wiedzieli, co jest
komunikowane (

przykład nr 2

); intencja nadawcy – zależy

nam na tym, by nadawca chciał przekazać komunikat
(

przykład nr 3

); czym się różni znak od materialnego

substratu? – patrz

przykład nr 4

.

Semiotyka

Przykład nr 1

. Robię zapiski w kalendarzu dotyczące

kolejnych zadań do wykonania. To moje zadania, mój
kalendarz i moje zapiski. Jestem nadawcą i odbiorcą (w
założeniu tylko ja je będę czytać).

Przykład nr 2

. Jestem kierowcą. Z naprzeciwka nadjeżdża

samochód i sygnalizuje zamiar skrętu w lewo. Mrugam
długimi światłami – tamten kierowca dowiaduje się, że
zamierzam go przepuścić i może skręcić – ja nie przetnę
mu drogi. O ile nie jest początkującym kierowcą, nie zdaje
egzaminu, czy nie jest Grekiem, skorzysta z tego i
pojedzie jako pierwszy. Stanie się tak, ponieważ obaj
kierowcy znają znaczenie znaku.

(W Grecji mrugnięcie długimi światłami oznacza dokładne
przeciwieństwo naszego znaku. Oznacza bowiem komunikat:
„uważaj, jadę szybko i nie mam zamiaru cię przepuścić”. Grekom
w Polsce nic nie grozi, ale polscy kierowcy muszą uważać, by nie
doszło tragedii (greckiej).)

Semiotyka

Przykład nr 3

. Pierwsza randka. Chłopak chce

zaimponować dziewczynie: stara się nie siorbać, nie dłubie
w nosie, i prawie w ogóle nie używa wulgaryzmów. Ale ona
widzi: brudne buty, dawno nie prana koszula, fryzura na
naturalnym żelu: kilkudniowym przetłuszczeniu, itd. On nie
chce wypaść na niechluja, nie chce jej pokazać, że nie dba
o higienę. Nie chce jej powiedzieć: jestem brudasem; nie to
chce jej zakomunikować. Ale ona dokładnie to stwierdza, a
on się nawet tego nie domyśla. I nie wie, dlaczego nie było
drugiej randki.

Przykład nr 4

. W magazynie leży sterta nowych znaków

drogowych. Czekają na umiejscowienie w odpowiednich
miejscach przy drodze. Teraz to są metalowe tablice
pokryte farbą; znakami staną się dopiero, gdy znajdą się
we właściwym miejscu. Tak więc znak to nie jest tylko
kawał blachy pokryty farbą (to jest nasz substrat
materialny), ale nie byłoby go bez tej blachy i farby.

Semiotyka

Gdy chociażby jeden z warunków bycia znakiem
nie zostanie spełniony (bądź przestanie być
spełniany) znak nie jest znakiem. Zaczyna być

OZNAKĄ

.

Np. w przykładzie nr 2 mamy do czynienia z oznaką:
oznaką niechlujstwa.

Można wskazać dwa rodzaje oznak: naturalne
oraz sztuczne (oparte na konwencji).

Oznaka

naturalna

wyznaczona jest przez porządek

natury (np. dym jest oznaką ognia, zachmurzone
niebo oznaką możliwości rychłego deszczu, itp.).

Oznaka sztuczna

ma zawsze charakter

konwencjonalny; zazwyczaj wcześniej była
znakiem, ale przestał być spełniany któryś z
warunków bycia znakiem.

Semiotyka

Ogólny schemat aktu komunikacji:

Semiotyka

Specjalną kategorią znaków są

znaki słowne

. I nimi

będziemy się dalej zajmować.
Każdy znak słowny może pełnić następujące

funkcje

(w

zależności od znaku: mogą być spełniane wszystkie
funkcje, niektóre, ale zawsze przynajmniej jedna):

informacyjna

(symboliczna, poznawcza): polega na

przekazaniu informacji

estetyczna

(poetycka): zwraca uwagę na formę znaku, nie

na treść

ekspresywna

: znak wyraża emocje nadawcy

impresywna

: znak ma wpłynąć na działania odbiorcy

fatyczna

: znak ma otworzyć, podtrzymać, zamknąć kanał

komunikacji

metajęzykowa

: znak wskazuje na rodzaj użytego kodu

performatywna

: za pomocą znaku dokonuje się zmiany w

rzeczywistości, działa się coś, czyni.