Semiotyka

Najwyższy czas powiedzieć, co to jest 

znak

.

ZNAKIEM

  nazywamy  każdy  przedmiot  lub 

zjawisko 

fizyczne, 

które 

służy 

do 

zakomunikowania komuś jakiejś treści.

Zakomunikowanie  to  jest  możliwe  o  tyle,  o  ile 
obowiązują pewne konwencje dotyczące sposobu 
rozumienia tego znaku.

(Czasami  bardzo  trudno  odpowiedzieć  na  pytanie,  czym 

coś

  jest.  Wtedy  warto  zastanowić  się,  do  czego  to 

coś

 

służy.  Nie  musimy  wiedzieć,  czy  znak  to  rzecz,  zjawisko,   
stan  rzeczy,  symbol,  itd.  Wystarczy,  że  wiemy,  do  czego 
służy: do komunikacji.)

Semiotyka

Przykłady 

znaków

:

•barierki oddzielające publiczność od sceny podczas 

koncertów – informują o zakazie przejścia dla osób 

nieupoważnionych,

•uniesienie ręki w geście zgłoszenia się do 

odpowiedzi podczas zajęć,

•sygnały świetlne i dźwiękowe latarni morskich,

•zapis elektrokardiogramu,

•okazanie żółtej kartki przez sędziego w czasie 

meczu,

•nuty…

Semiotyka

Znak, by być znakiem, musi spełnić łącznie kilka 
warunków:
musi mieć 

nadawcę

,

musi mieć 

odbiorcę

,

nadawca i odbiorca znają 

usus semiotyczny 

znaku,
po stronie nadawcy jest 

intencja

 w akcie 

komunikacji,
znak posiada materialny substrat, który jest 

dostrzegalny zmysłowo

.

Uwagi:  nadawca  i  odbiorca  mogą  być  jedną  i  tą  samą 
osobą  (patrz  dalej: 

przykład  nr  1

);  znajomość  ususu 

semiotycznego  to  znajomość  tego,  co  znak  znaczy,  tak 
więc  chodzi  o  to,  by  nadawca  i  odbiorca  wiedzieli,  co  jest 
komunikowane  (

przykład  nr  2

);  intencja  nadawcy  –  zależy 

nam  na  tym,  by  nadawca  chciał  przekazać  komunikat 
(

przykład  nr  3

);  czym  się  różni  znak  od  materialnego 

substratu? – patrz 

przykład nr 4

.

Semiotyka

Przykład  nr  1

.  Robię  zapiski  w  kalendarzu  dotyczące 

kolejnych  zadań  do  wykonania.  To  moje  zadania,  mój 
kalendarz  i  moje  zapiski.  Jestem  nadawcą  i  odbiorcą  (w 
założeniu tylko ja je będę czytać).

Przykład nr 2

.  Jestem kierowcą. Z naprzeciwka nadjeżdża 

samochód  i  sygnalizuje  zamiar  skrętu  w  lewo.  Mrugam 
długimi  światłami  –  tamten  kierowca  dowiaduje  się,  że 
zamierzam  go  przepuścić  i  może  skręcić  –  ja  nie  przetnę 
mu drogi. O ile nie jest początkującym kierowcą, nie zdaje 
egzaminu,  czy  nie  jest  Grekiem,    skorzysta  z  tego  i 
pojedzie  jako  pierwszy.  Stanie  się  tak,  ponieważ  obaj 
kierowcy znają znaczenie znaku.

(W  Grecji  mrugnięcie  długimi  światłami  oznacza  dokładne 
przeciwieństwo  naszego  znaku.  Oznacza  bowiem  komunikat: 
„uważaj, jadę szybko i nie mam zamiaru cię przepuścić”. Grekom 
w Polsce nic nie grozi, ale polscy kierowcy muszą uważać, by nie 
doszło tragedii (greckiej).)

Semiotyka

Przykład  nr  3

.    Pierwsza  randka.  Chłopak  chce 

zaimponować dziewczynie: stara się nie siorbać, nie dłubie 
w nosie, i prawie w ogóle nie używa wulgaryzmów. Ale ona 
widzi:  brudne  buty,  dawno  nie  prana  koszula,  fryzura  na 
naturalnym żelu: kilkudniowym przetłuszczeniu, itd. On nie 
chce wypaść na niechluja, nie chce jej pokazać, że nie dba 
o higienę. Nie chce jej powiedzieć: jestem brudasem; nie to 
chce jej zakomunikować. Ale ona dokładnie to stwierdza, a 
on się nawet tego nie domyśla. I nie wie, dlaczego nie było 
drugiej randki.

Przykład  nr  4

.  W  magazynie  leży  sterta  nowych  znaków 

drogowych.  Czekają  na  umiejscowienie  w  odpowiednich 
miejscach  przy  drodze.    Teraz  to  są  metalowe  tablice 
pokryte  farbą;  znakami  staną  się  dopiero,  gdy  znajdą  się 
we  właściwym  miejscu.  Tak  więc  znak  to  nie  jest  tylko 
kawał  blachy  pokryty  farbą  (to  jest  nasz  substrat 
materialny), ale nie byłoby go bez tej blachy i farby.

Semiotyka

Gdy  chociażby  jeden  z  warunków  bycia  znakiem 
nie  zostanie  spełniony  (bądź  przestanie  być 
spełniany)  znak  nie  jest  znakiem.  Zaczyna  być 

OZNAKĄ

.

Np. w przykładzie nr 2 mamy do czynienia z oznaką: 
oznaką niechlujstwa.

Można wskazać dwa rodzaje oznak: naturalne 
oraz sztuczne (oparte na konwencji). 

Oznaka 

naturalna 

wyznaczona jest przez porządek 

natury (np. dym jest oznaką ognia, zachmurzone 
niebo oznaką możliwości rychłego deszczu, itp.). 

Oznaka sztuczna

 ma zawsze charakter 

konwencjonalny;  zazwyczaj wcześniej była 
znakiem, ale przestał być spełniany któryś z 
warunków bycia znakiem.

Semiotyka

Ogólny schemat aktu komunikacji:

Semiotyka

Specjalną kategorią znaków są 

znaki słowne

. I nimi 

będziemy się dalej zajmować. 
Każdy znak słowny może pełnić następujące 

funkcje

 (w 

zależności od znaku: mogą być spełniane wszystkie 
funkcje, niektóre, ale zawsze przynajmniej jedna):

informacyjna

 (symboliczna, poznawcza): polega na 

przekazaniu informacji

estetyczna

 (poetycka): zwraca uwagę na formę znaku, nie 

na treść

ekspresywna

: znak wyraża emocje nadawcy

impresywna

: znak ma wpłynąć na działania odbiorcy

fatyczna

: znak ma otworzyć, podtrzymać, zamknąć kanał 

komunikacji

metajęzykowa

: znak wskazuje na rodzaj użytego kodu

performatywna

: za pomocą znaku dokonuje się zmiany w 

rzeczywistości, działa się coś, czyni.