Mózg – kosmos pełen
tajemnic
Systemy sensoryczne c.d.:–
wzrok, słuch, węch, smak, dotyk
(wykład 6)
E l ż b i e t a S z e l ą g
Pracownia Neuropsychologii, Instytut
Biologii Doświadczalnej im. M.
Nenckiego PAN,
02-093 Warszawa, ul. Pasteura 3
szelag@nencki.gov.pl
Z m y s ł e m
nazywa się zdolność ludzi i zwierząt do
odbioru określonych kategorii bodźców (czyli bodźców
w zakresie określonej modalności czuciowej),
która
jest uwarunkowana istnieniem:
• narządu zmysłu,
• dróg przewodzących impulsy z narządu zmysłu do mózgu
• ośrodków mózgowych, do których trafia informacja z
danego narządu zmysłu
U ludzi wyróżnia się 5 zmysłów:
wzrok, słuch, dotyk, węch i smak
A N A L I Z A T O R: zespół
receptorów, struktur i dróg
nerwowych
wyspecjalizowanych w
odbiorze i analizie bodźców o
danej modalności, np.
wzrokowych, słuchowych,
węchowych
Czy nasze doznania są wiernym
odtworzeniem cech
świata zewnętznego
?
Organizm nie jest biernym odbiorcą
bodźców zewnętrznych, lecz aktywnie
poszukuje i bada przedmioty i zjawiska, aby
uzyskać o nich jak najwięcej istotnych
informacji.
To, co oderbrane przez receptory, jest
następnie analizowane przez mózg, przy
czym proces ten daleko wybiega poza
dostarczone informacje.
Aktywny twórczy charakter percepcji
Percepcja jest procesem polegającym na
aktywnym odbiorze, analizie oraz
interpretacji zjawisk zmysłowych.
S ł u c h
Natężenie różnych dźwięków naturalnych
skal
a
dB
Próg słyszalności
Przeciętne biuro, rozmowa
Przeciętne mieszkanie, szept
Rozmowa, cichobieżny samolot
Ruchliwa ulica, krzyk, świder pneumatyczny
Hala fabryczna, pociąg nadziemny
Grzmot, silnik samochodowy
0
20
40
60
80
100
120
Struktury
i drogi słuchowe
Fala głosowa oddziaływując na błonę
bębenkową
powoduje jej ruchy o częstotliwości
odpowiadającej częstotliwości fali,
natomiast wielkość wychylenia błony
bębenkowej odpowiada amplitudzie
fali.
Drgania błony są następnie przenoszone przez
kosteczki ucha środkowego do ucha wewnętrznego.
Fale dźwiękowe są przenoszone nie tylko
przez ucho środkowe, ale również przez kości
czaszki.
Przewodnictwo kostne wykorzystuje się
w diagnozie audiologicznej.
Poszczególne części błony podstawnej
ślimaka
pobudzane są przez dźwięki o różnej
częstotliwości
(tonotopia). Dźwięki o wyższej
intensywności
(amplitudzie) wywołują pobudzenie
większej
liczby komórek błony podstawnej.
Podstawę lokalizacji dźwięków
stanowią różnice
w czasie i natężeniu dźwięków
docierających
do dwojga uszu
Zakres częstotliwości
wywołujących
wrażenia słuchowe u
człowieka
leży pomiędzy 20 a 20 000
Hz
Częstotliwości dźwięków
mowy:
- samogłoski i większość
spółgłosek ok. 300 -1.000 Hz
- spółgłoski szczelinowe (np.
s, sz, ś)- ponad 3.000 Hz
Uszkodzenie ucha zewnętrznego lub środkowego
prowadzi do niedosłuchu przewodzeniowego.
Jego najczęstszymi przyczynami są: woszczyna,
zapalenie ucha środkowego, otoskleroza.
Uszkodzenie błędnika, zwoju spiralnego lub nerwu
ślimakowego wywołuje niedosłuch lub głuchotę
typu odbiorczego.
Polega ona na zwyrodnieniu komórek narządu ślimakowego
(głównie części podstawnej), co osłabia odbiór tonów
o wyższej częstotliwości (powyżej 3 500 Hz).
Niedosłuch lub głuchota dotyczące
tylko jednego ucha mogą występować
wyłącznie po
uszkodzeniu niższych pięter układu
słuchowego:
błędnika, zwoju spiralnego ślimaka, nerwu VIII lub
jąder ślimakowych.
Uszkodzenia zlokalizowane wyżej -
począwszy od ciała czworobocznego i
jądra górnego oliwki -mogą prowadzić
do głuchoty jedynie w przypadku
obustronnych ognisk chorobowych.
Uszkodzenie jednostronne kory
(w przeciwieństwie do rzadko
występującego uszkodzenia
obustronnego) nie powoduje gluchoty
• Uszkodzenie asocjacyjnej kory słuchowej
(pole 22) lewej półkuli powoduje afazję
czuciową (recepcyjną)
• Uszkodzenie asocjacyjnej kory słuchowej
(pole 22) prawej półkuli powoduje amuzję
lub aprozodię (recepcyjną)
• uszkodzenie obustronne może powodować
agnozję słuchową (chory nie potrafi
zidentyfikować dochodzących do niego
dźwięków).
Reakcja na sygnał akustyczny jest o
ok. 004 sekundy (40 ms )
szybsza niż na sygnał optyczny
?
180 km/godz
180 km=180 000 m
1 godz=60 x 60 =3600 sekund
180000 metrów / 3600 sekund =50 m /sek
obserwowana różnica 40 milisekund
odpowiada 2 m drogi !!!!!!
Z m y s ł y c h e m i c
z n e
S m a k
i
w ę c h
Zmysłami chemicznymi nazywa się
zdolność odbierania informacji o
zawartości niektórych związków
chemicznych w powietrzu, w wodzie
albo w pokarmach.
Receptory wrażliwe na związki
chemiczne nazywa się
chemoreceptorami. Wyróżnia się
wśród nich receptory węchowe i
smakowe. Chemoreceptory
występuja też wewnątrz organizmu.
Receptory węchowe
-
komórki znajdujące się
w błonie śluzowej nosa
Receptory smakowe
-
znajdują się na końcu
i na brzegach języka,
na podniebieniu oraz
w przełyku
WĘCH: liczba komórek
receptorowych
u różnych organizmów
Człowiek:
5 mln komórek
na powierzchni 5 cm
2
Królik:
100 mln komórek
Pies owczarek:
200 mln komórek
na powierzchni 80 cm
2
Człowiek nie jest istotą
o najlepszym powonieniu
s m a k
C z u c i e s k ó r n e
i
b ó l
Ból to nieprzyjemne
doznanie czuciowe i
emocjonalne, związane z
aktualnym, potencjalnym
czy też domniemanym
uszkodzeniem tkanek
organizmu.
Definicja przyjęta przez
Międzynarodowe Towarzystwo
Badań nad Bólem
Bezpośrednią przyczyną
bólu jest podrażnienie
specjalnej klasy
receptorów zw.
nocyceptorami.
Podrażnienie ich u ludzi i
zwierząt wywołuje odruchy
obronne zw.
nocyceptywnymi.
Czucie bólu zw. jest
nocycepcją.
Drogi
nerwowe
krzyżują się
przed
wniknięciem
do
wzgórza.
Informacja
z lewej
str. ciała
dociera do
prawej
półkuli i
odwrotnie
Droga rdzeniowo-
śródmózgowiowa
drogi czucia bólu:
1. Rdzeniowo-wzgórzowa
2. Rdzeniowo-siatkowa
3. Rdzeniowo-śródmozgowiowa
W mózgu nie ma struktury, którą możnaby
nazwać ośrodkiem bólu, są jednak takie
obszary, które są z nim bezpośrednio związane
Ze względu na silny aspekt emocjonalny doznań
bólowych są to:
• podwzgórze,
• struktury układu limbicznego
a także
• twór siatkowaty
• śródmózgowie