Relacje międzygrupowe 

II

Wstęp do psychologii 

społecznej II

I rok studiów

wykład 12, 07-08.06.2005

Marek Cielecki

 

 

Teoria kategoryzacji - ujęcie t. pojęć 
naturalnych:

• Przyczyną dyskryminacji może być także 

depersonalizacja członków grup obcych: 

odebranie im cech jednostkowych. Przyjęcie 

tej tezy wymaga odejścia od założeń teorii 

akcentuacji, a odwołania się do teorii pojęć 

naturalnych i prototypów.

• Zgodnie z teorią pojęć naturalnych:

–

obiekty nie muszą posiadać wszystkich cech 

definiujących daną kategorię

–

pewne obiekty są lepszymi egzemplarzami danej 

kategorii, niż inne

–

nie ma wyraźnych granic między kategoriami

–

pewne cechy są ważniejsze dla określenia danej 

kategorii, niż inne

 

 

Teoria kategoryzacji - ujęcie t. pojęć 
naturalnych - c.d.:

• Pojęcia naturalne mają budowę 

hierarchiczną. Przy przechodzeniu od 

schematów ogólnych do szczegółowych

– zwiększa się bogactwo treściowe pojęcia
– zmniejsza się specyficzność pojęcia
– zwiększa się konkretność i wyrazistość pojęcia

• Pojęcia z poziomu środkowego w 

hierarchiach 3-stopniowych są najbardziej 

funkcjonalne, ponieważ są jednocześnie 

dość ogólne, specyficzne i konkretne. M.in.

– są najbardziej ogólnymi, jakie można sobie 

wyobrazić

– wywołują takie same wrażenia 

proprioceptywne i kinestetyczne

 

 

Teoria kategoryzacji - ujęcie teorii pojęć 
naturalnych - c.d.:

• Istnieją dwa stanowiska co do istoty 

reprezentacji na poziomie podstawowym:

– W ujęciu prototypowym na poziomie tym 

zakodowane są prototypy, tj. uogólnione 
reprezentacje egzemplarzy (uśrednienie, 
modalny, idealny, pierwszy).

– W ujęciu egzemplarzowym nie istnieją 

uogólnione reprezentacje egzemplarzy. 
Uogólnienie następuje, gdy nowy obiekt 
porównywany jest z już istniejącą 
reprezentacją podobnego obiektu (pierwszy, 
typowy).

 

 

Teoria kategoryzacji - ujęcie teorii pojęć 
naturalnych - c.d.:

• W ramach tego ujęcia postuluje się różne 

tezy szczegółowe nt. sposobu 
reprezentowania grupy własnej i obcej:

– ujęcie egzemplarzowe - zarówno grupa 

własna, jak i obca w postaci egzemplarzy, ale 
więcej egzemplarzy w grupie własnej

– ujęcie mieszane - grupa obca tylko jako 

prototyp, własna - zarówno jako prototyp, jak 
i egzemplarze

– ujęcie prototypowe - obie grupy jako 

prototypy, ale własnej wciąż modyfikowany, a 
obcej - stały

 

 

Teoria kategoryzacji - ujęcie teorii pojęć 
naturalnych - c.d.:

• Zgodnie z koncepcją depersonalizacji

– na ogół stwierdza się silniejsze różnicowanie 

pomiędzy członkami grupy własnej, niż grupy 

obcej

– personalizacja grupy obcej powoduje redukcję 

dyskryminacji; nie wystarcza przy tym jej 

poznawcze rozbicie na mniejsze, ale konieczne 

jest przejście z poziomu spostrzegania 

kategorialnego na indywidualny

• Wbrew koncepcji depersonalizacji

– redukcja dyskryminacji drogą kontaktu z 

poszczególnymi członkami grupy obcej jest 

nieskuteczna, wzrost pozytywnych 

ustosunkowań nie generalizuje się na całą grupę

 

 

Teoria kategoryzacji - ujęcie teorii pojęć 
naturalnych - c.d.:

• Wbrew koncepcji depersonalizacji - c.d.:

– jeśli grupa własna spostrzegana jest jako 

mniejszościowa, różnicowanie między jej 

członkami jest słabsze, niż między członkami 

grupy obcej

– gdy status grupy własnej jest zagrożony, osoby 

silnie identyfikujące się z nią spostrzegają ją jako 

mniej zróżnicowaną, a osoby słabo identyfikujące 

się - jako bardziej zróżnicowaną, niż grupa obca

– w zależności od oczekiwania współpracy vs 

współzawodnictwa, inaczej spostrzegane są 

grupy jako całości, a inaczej - poszczególni ich 

członkowie

– inaczej funkcjonują stereotypy grupy jako 

całości, a inaczej - typowego jej członka

 

 

Teorie uprzedzeń ukrytych :

• Uprzedzenia jako postawy niezgodne z 

deklarowanym systemem wartości mogą 

funkcjonować w sposób ukryty. Wymienia 

się następujące teorie ukrytych uprzedzeń 

rasowych:

– nasilenia reakcji -  sprzeczność między różnymi 

uczuciami

– rasizmu awersyjnego - sprzeczność między 

uczuciami a wartościami liberalnymi

– rasizmu współczesnego i symbolicznego - 

sprzeczność między uczuciami a wartościami 

konserwatywnymi

– skruchy - sprzeczność między zachowaniem a 

wartościami; skruchą reagują słabo uprzedzeni 

 

 

Teorie uprzedzeń zautomatyzowanych:

• Zgodnie z dwustopniowym modelem 

Devine, myślenie stereotypowe pojawia się 
automatycznie, ale może być świadomie 
kontrolowane.

• Zgodnie z dwuprocesowym modelem 

tłumienia myśli Wegnera  monitorowanie 
myślenia ze względu na zawartość treści 
stereotypowych jest automatyczne, łatwe i 
aktywizuje je, zaś generowanie treści nie 
zawierających stereotypów jest 
kontrolowane, trudne i co wymaga 
zaangażowania znacznych zasobów 
poznawczych.

 

 

Teorie uprzedzeń zautomatyzowanych - 
c.d.:

• W związku z powyższym, aktywne 

tłumienie stereotypów, szczególnie w 
sytuacji obciążenia poznawczego, może 
prowadzić do paradoksalnego wzrostu 
obecności treści stereotypowych w 
myśleniu i działaniu. Dlatego np.:

– po usunięciu czynnika tłumiącego ujawniają 

się one z większą siłą („efekt sprężyny”)

– polepsza się zapamiętywanie danych 

stereotypizujących, a pogarsza się 
zapamiętywanie danych personalizujących

 

 

Redukcja uprzedzeń:

• Hipoteza kontaktu: osobisty, nasycony 

przyjaźnią, między członkami grup o 
równym statusie, przy wspólnych celach, 
współpracy, wsparciu autorytetów/norm.

• Modele przekształceń poznawczych: 

– buchalteryjny/księgowania
– nawrócenia/przekształceniowy (najsłabszy)
– subtypizacji/wykształcenia stereotypu niższego 

rzędu

– dekategoryzacji/indywidualizacji/personalizacji
– rekategoryzacji/wspólnej tożsamości

izolowane są mało efektywne.

 

 

Redukcja uprzedzeń - c.d.:

• Podłużny model kontaktu: 

dekategoryzacja - kategoryzacja - 
rekategoryzacja zawiera zalety 
postulowane dla większości 
poprzednich.