Podstawy

przedsiębiorczości

(przedsiębiorczość bez tajemnic)

Temat: Rola państwa w
gospodarce

Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa

Państwo jest organizacją polityczną, suwerenną i terytorialną.
Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany
(obywatelstwo) i przymusowy – obywatele są zobowiązani do
przestrzegania ustanowionego prawa.

Państwo pełni funkcje:

• zewnętrzne,

• wewnętrzne.
Rola państwa w gospodarce jest zmienna historycznie, zależy od
fazy rozwoju danej formacji, a także od systemu funkcjonowania
gospodarki.

Do najważniejszych zadań państwa w
gospodarce rynkowej należy
pełnienie funkcji alokacyjnej,
regulacyjnej, redystrybucyjnej,
stabilizacyjnej oraz tworzenie norm
prawnych przeciwdziałających
korupcji.

Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa

Funkcja alokacyjna obejmuje te działania państwa, których celem
jest stworzenie warunków rozwoju gospodarczego przez rozbudowę
infrastruktury ekonomicznej i społecznej, politykę strukturalną oraz
politykę prewencyjną w zakresie ochrony środowiska naturalnego.

Funkcja regulacyjna dotyczy funkcjonowania gospodarki.
Państwo tworzy i utrzymuje warunki konkurencji. Największym
zagrożeniem konkurencyjnym są monopole, które mają negatywny
wpływ na gospodarkę ponieważ narzucają innym producentom
niekorzystne dla nich warunki.

Funkcja stabilizacyjna obejmuje działania mające ograniczyć lub
eliminować niesprawności mechanizmu rynkowego w zakresie
finansowo – walutowym oraz zatrudnienia, czyli ogólnej równowagi
rynkowej.

Funkcja redystrybucyjna państwa polega na złagodzeniu
nierówności społecznych wynikających z regulowanych przez rynek
proporcji podziału dochodu (np. płaca minimalna, rodzaj i wysokość
podatków, itp.).

Interwencjonizm państwa - instytucje

W Polsce wpływ na gospodarkę leży w kompetencjach sejmu i senatu
(np. uchwalenie ustawy budżetowej, ustanowienie podatków czy
stanowienie prawa gospodarczego).

Prezydent podpisuje budżet oraz inne ustawy gospodarcze,
przedstawia kandydata na prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Rada Ministrów opracowuje projekt ustawy budżetowej, przedstawia
sejmowi sprawozdanie dotyczące zadłużenia państwa.

Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emisji pieniądza oraz
kreowania
i realizowania polityki pieniężnej.

Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki monetarnej.

Interwencjonizm państwowy to działania państwa, które ingerują w
funkcjonowanie mechanizmu rynkowego i wywierają wpływ na
zachowania podmiotów gospodarujących.

Interwencjonizm państwa - formy

Pełniąc swoje funkcje państwo może ingerować w
mechanizm rynkowy w sposób bezpośredni i
pośredni.

Bezpośrednie oddziaływanie to:

• tworzenie systemu prawnego,

• ustawy, rozporządzenia, zezwolenia, zakazy, nakazy
itp.

Do bezpośrednich instrumentów interwencjonizmu
zaliczamy, np. :

• politykę cenowo – płacową

• pomoc finansową,
interwencyjne zakupy lub sprzedaż wybranych
produktów albo składanie zamówień rządowych.

Do pośrednich instrumentów interwencjonizmu należy,
np. :

• polityka fiskalna państwa (podatki),

• polityka pieniężna regulująca podaż pieniądza na
rynku.

Temida symbolizująca

bezstronność i

sprawiedliwość

Interwencjonizm państwa

Interwencja państwa może być skierowana na:

• strukturę podmiotów na danym rynku i ich zachowania,

• poszczególne elementy rynku, czyli cenę, podaż i popyt.

Głównym celem interwencjonizmu w strukturę rynku i w zachowania
podmiotów jest popieranie wolnej konkurencji między uczestnikami
rynku oraz zapobieganie działaniom monopolistycznym.

Państwo może również wpływać na poszczególne elementy rynku,
tzn., na:

• poziom cen i ich zmiany (np. kontrola inflacji, ceny minimalne lub
maksymalne),

• pobudzenie lub ograniczenie popytu na dobra i usługi (np. przez
zamówienia rządowe),

• zwiększenie lub ograniczenie podaży (np. pobudzenie inwestycji).

Polityka fiskalna

Polityka fiskalna polega na
dysponowaniu przez rząd dochodami i
wydatkami budżetowymi dla osiągnięcia
określonych celów gospodarczych i
społecznych.

Związana jest z polityką podatkową –
czyli określaniem wysokości i zakresu
podatków –
a z drugiej z polityką budżetową –
polityką wydatkowania dochodów
budżetowych.

Polityka fiskalna realizowana jest przez
budżet państwa. Jej instrumentami są
przede wszystkim podatki i wydatki
rządowe.

Rząd, jako podmiot ustalający politykę
podatkową, wpływa na całkowity popyt w
gospodarce, czyli popyt konsumpcyjny
gospodarstw domowych i popyt
inwestycyjny firm.

Makroekonomiczne instrumenty
polityki fiskalnej:

• dochody budżetu państwa,

• wydatki budżetu państwa,

• deficyt i nadwyżki budżetowe,

• dług publiczny.

Narzędzia polityki fiskalnej

Mikroekonomiczne instrumenty polityki
fiskalnej:

• podatek,

• opłata,

• cło,

• dotacja,

• subwencja,

• bon skarbowy,

• obligacja skarbowa,

• poręczenia i gwarancje rządowe.

Obligacja municypalna na 210

złotych wyemitowana przez

Stołeczne Królewskie Miasto

Kraków w 1929

Budżet państwa

Budżet państwa jest podstawowym planem finansowym państwa
opracowanym na jeden rok , obejmującym z jednej strony dochody,
a z drugiej wydatki.
Opracowanie i realizację budżetu państwa regulują określone
zasady polityki budżetowej:

• zasada rocznego budżetowania (rok budżetowy),

• zasada zupełności (wszystkie dochody i wydatki),

• zasada jedności (jedno zestawienie),

• zasada jawności (publikowany w Dzienniku Ustaw RP),

• zasada równowagi budżetowej (dochody = wydatki), już
uchwalony budżet zakłada powstanie deficytu budżetowego.

Budżet państwa

Dochody

krajowe

Dochody

krajowe

Podatko

we

Podatko

we

Niepodatko

we

Niepodatko

we

Podatki pośrednie

i podatki

bezpośrednie

Podatki pośrednie

i podatki

bezpośrednie

Wpłaty z zysku

NBP

i wpływy z cła

Wpłaty z zysku

NBP

i wpływy z cła

Główne źródła i rodzaje krajowych dochodów budżetowych

Podstawowymi źródłami finansowania budżetu są: podatki, cła na
towary i usługi sprowadzane z zagranicy, zyski Narodowego Banku
Polskiego, opłata restrukturyzacyjna oraz zyski jednostek
budżetowych.

Największe wpływy budżetowe pochodzą z podatków.

Deficyt budżetu

Różnica miedzy dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi
odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu
państwa.

Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami
pochodzącymi z:

• sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku
krajowym
i zagranicznym,

• kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,

• pożyczek,

• prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

• nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Deficyt budżetowy może być pokryty emisją pieniędzy. Rząd
decyduje się na takie rozwiązanie, gdy nie może zwiększyć swoich
wpływów podatkowych, ani zaciągnąć pożyczek. Taki sposób może
wywołać w konsekwencji inflację.

Dług publiczny

Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem władz państwowych
z tytułu zaciągniętych pożyczek na pokrycie deficytów budżetowych.
Pożyczki nie są dochodami budżetowymi, lecz stanowią wpływy
środków na pokrycie deficytów.

krajowy

zagraniczny

Dług publiczny krajowy wpływa na redystrybucję wytworzonego
dochodu narodowego, obciąża wydatkami wytworzony dochód
narodowy w okresach przyszłych.

Dług publiczny zagraniczny wywołuje redystrybucję dochodu
narodowego między krajami i może być użyty jako jeden ze sposobów
uzależnienia gospodarczego i politycznego kraju pożyczającego od
kraju wierzyciela.

Rodzaje podatków

Ciężar podatku bezpośredniego ponosi osoba odpowiedzialna za jego
opłacanie. Podatek pośredni zaś jest podatkiem adresowanym do
finalnego nabywcy produktów i usług, czyli konsumenta.

Podatek

Podatek dochodowy od osób fizycznych obowiązuje w Polsce od
01.01.1992 roku. Dotyczy wszystkich uzyskujących jakiekolwiek
dochody, poza dokładnie określonymi przychodami nie podlegającymi
opodatkowaniu.

Podatek dochodowy od osób prawnych, ustalony w 1992 roku, jest
płacony przez podmioty posiadające osobowość prawną.

Przedmiotem opodatkowania jest dochód rozumiany jako nadwyżka
przychodów nad kosztami ich uzyskania w roku podatkowym.

Podatek

Podatek majątkowy płacą osoby będące w posiadaniu majątku (np.
dom, grunty, prawa autorskie itp.).

Przedmiotem opodatkowania jest zasób dóbr będących w posiadaniu
podatnika lub zmiana stanu tych dóbr.

Podatek od towarów i usług (VAT) dotyczy sprzedaży większości
nowo wytworzonych towarów i usług w każdej fazie obrotu,
poczynając od producenta a kończąc na handlu detalicznym.
Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania lub dostarczenia
towaru lub wykonania usługi.

Akcyza to podatek dodawany do ceny towaru, pobierany przy jego
zakupie. Akcyzę stosuje się do wybranych towarów (np. alkoholu,
papierosów itp.).
Akcyza przekazywana jest do budżetu państwa przez producentów i
importerów i jest wliczana w cenę towaru.

Podatek

System bankowy

Bank centralny jest instytucją publiczną, która w imieniu państwa
prowadzi politykę pieniężną.

Według polskiego prawa bankiem jest instytucja finansowa, która
gromadzi środki pieniężne, udziela kredytów i pożyczek oraz prowadzi
rozliczenia pieniężne.

Funkcje banku centralnego:

- bank emisyjny – prawo emisji pieniądza gotówkowego,

- bank banków – nadzoruje działalność wszystkich banków,

- bank państwa – polityka pieniężno – kredytowa państwa.

Funkcje innych banków:

- banki handlowe – banki komercyjne (depozytowo – kredytowe),

- banki inwestycyjne i hipoteczne,

- banki o statusie specjalnym,

- banki oszczędnościowo – pożyczkowe.

Polityka pieniężna

Polityka pieniężna polega na kształtowaniu podaży pieniądza w
celu utrzymania produkcji, zatrudnienia i cen na pożądanym
poziomie.

Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza dostępna w gospodarce,
która zależy od tego, co zostanie uznane za pieniądz.

Miarą pieniądza może być:

• gotówka w obiegu,

• depozyty na żądanie,

• depozyty terminowe (oszczędnościowe).

Bank centralny realizuje politykę pieniężną państwa i wykorzystuje w
tym celu instrumenty takie jak:

• stopa rezerw obowiązkowych,

• operacje na otwartym rynku,

• stopa procentowa.

Politykę monetarną dzieli się na:

• politykę restrykcyjną (twardą),
której celem jest zmniejszanie
podaży pieniądza poprzez
podwyższanie stopy dyskontowej,
podwyższenie poziomu rezerw
obowiązkowych oraz sprzedaż na
otwartym rynku – jest to polityka
antyinflacyjna.

• politykę ekspansywną (miękką),
której celem jest zwiększanie
podaży pieniądza poprzez obniżanie
stopy dyskontowej, obniżanie
poziomu rezerw obowiązkowych,
zakupy na otwartym rynku.

Polityka pieniężna

Polityka pieniężna

Operacje
bankowe

Operacje pasywne
polegają
na przyjmowaniu
wkładów,
zwanych depozytami.

Operacje pasywne banku

czyli bierne operacje

bankowe

Operacje aktywne banku czyli

czynne operacje bankowe

Operacje aktywne polegają
na dokonywaniu przelewów
na polecenie właścicieli
depozytów
z ich rachunków na rzecz
innych
osób czy instytucji.

Depozyt to gromadzenie wolnych środków kapitałowych jednostek
gospodarczych i innych osób prawnych oraz wolnych środków
pieniężnych ludności.

Stopa rezerw obowiązkowych

Rezerwy obowiązkowe są przymusowymi lokatami, nie
przynoszącymi bankom komercyjnym dochodu.

Wysokość rezerw, jaką banki muszą utrzymywać, wyrażoną jako
procent ich całkowitych depozytów, nazywamy stopą rezerw
obowiązkowych.

Bank centralny wyznacza stopę rezerw obowiązkowych, czyli określa,
jaką część każdego depozytu banki komercyjne muszą przeznaczyć na
rezerwę obowiązkową.

Przekład:

Instrumenty polityki pieniężno – kredytowej

Realizując politykę pieniężno – kredytową, bank centralny oddziałuje
na inne banki w zakresie kreacji pieniądza bankowego i kredytu za
pomocą następujących instrumentów:

• określenie stopy obowiązkowych rezerw gotówkowych, jakie muszą
utrzymywać banki w celu zapewnienia bieżących wypłat wynikających
z wycofywania wkładów oraz ograniczenia ekspansji kredytowej,

• prowadzenie polityki refinansowania, w tym określanie wysokości
stopy redyskontowej i lombardowej,

• prowadzenie operacji otwartego rynku, tj. kupna i sprzedaży
papierów wartościowych,

• prowadzenie polityki złoto – dewizowej,

• bezpośrednie sterowanie kredytami.

Stopa procentowa jest miernik przychodu, jaki przysługuje
posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia go innym.
Stopa procentowa płacona przez banki jest zróżnicowana zależnie od
charakteru wkładu, długości okresu, na jaki jest on wniesiony oraz
stopy przewidzianej inflacji.

1. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik 2002
2. Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP 1999
3. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości.

Podręcznik do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego
i technikum. Wyd. II. Operon, Gdynia 2009

4. http://pl.wikipedia.org

Literatura