Seymour Epstein:

POZNAWCZO-DOŚWIADCZENIOWA

TEORIA JA

(CEST - Cognitive-Experiential Self

Theory)

Na osobowość składają się dwa systemy
psychologiczne:

system doświadczeniowy

(emocjonalny) i

system racjonalny

.

Człowiek ma teorię

świata

, teorię

siebie

, i

teorię

relacji Ja-świat

. Każda z tych teorii

reprezentowana jest zarówno w systemie
doświadczeniowym jak i racjonalnym.

PRZESŁANKI WYODRĘBNIENIA DWÓCH

SYSTEMÓW:

(1)

Różny sposób myślenia

ludzi pobudzonych

emocjonalnie i nie przeżywających emocji.

- Osoby zemocjonowane - myślenie kategoryczne,

osobiste, konkretne, nierefleksyjne, zorientowane na
działanie.

- Im silniejsza emocja - tym bardziej myślenie jest

procesem samoweryfikującym się.

(2) Ludzie przeżywają emocje nie w odpowiedzi na

faktycznie zaistniałą sytuację, ale z powodu jej

interpretacji

(rola przedświadomego systemu

interpretacyjnego).

(3) Ludzie intuicyjnie zdają sobie sprawę z istnienia

dwóch sposobów odczuwania

: doświadczania

(kierowania się "sercem") i poznania

intelektualnego (kierowania się"głową"). Częste

konflikty między jednym a drugim systemem

poznania.

(4) Przykładem szczególnego udziału systemu

doświadczeniowego w naszym życiu są

narracje

(opowiadania symulujące akcję) - lit. piękna,

Biblia, mity itp - uczy poprzez przypowieści a nie

abstrakcyjny dyskurs.

(5) Człowiek reaguje silniej

na obrazy niż słowa

(co wykorzystuje m. in. reklama).

Seymour Epstein: Charakterystyka

CEST

I. PODSTAWOWE POTRZEBY CZŁOWIEKA

:

1.

zasada przyjemności

, tj. potrzeba

maksymalizowania przyjemności i
minimalizowania przykrości; (Freud)

2. potrzeba utrzymania

stabilnego, spójnego

systemu pojęć

(Rogers; Lecky);

3. potrzeba

przynależności

, więzi (Bowlby;

Faibairn);

4. potrzeba przezwyciężenia poczucia niższości i

podwyższenia samooceny

(Adler; Allport;

Kohout).

II. SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI:

1.

Teoria świata

(world theory) [np. świat

jest wrogi - przyjazny; przewidywalny –
nieprzewidywalny; itp]

2.

Teoria Siebie

(self theory) [np. Ja jest

wartościowe vs. bezwartościowe; kochane
- niekochane etc]

3.

Teoria relacji Ja-świat

[przekonania o

kontroli, własnej skuteczności, możliwości
modyfikowania świata]

III. NA KAŻDĄ Z TYCH TEORII

SKŁADAJĄ SIĘ DWA RODZAJE
SKŁADNIKÓW (BUILDING BLOCKS):

w systemie racjonalnym -

przekonania

(świadome, jawne teoria siebie i świata).

Ich źródłem są własne doświadczenia i przekaz
społeczny (kulturowy).

w systemie doświadczeniowym -

schematy

(przedświadome, ukryte teorie siebie i
świata).

Schematy są generalizacjami własnych,
emocjonalnie ważnych doświadczeń.

Istnieją schematy opisowe i

motywacyjne.

Przykłady

schematów opisowych

: "autorytety są

niebezpieczne", "Jestem osobą uczynną"

Przykłady

schematów motywacyjnych

: "Jeżeli się

przyłożę, jestem w stanie osiągnąć wszystko to,
na czym mi zależy" (if-then, means-end
relations).

SYSTEM DOŚWIADCZENIOWY SYSTEM RACJONALNY

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Holistyczny

Analityczny

Emocjonalny

: zorientowany na

Logiczny

: zorientowany przyczynowo

przyjemność-ból (na utrzymanie (na analizę naszego doświadczenia)
dobrego samopoczucia)

Związki

skojarzeniowe

Związki

przyczynowo-skutkowe

Zorientowany bardziej na

wynik

Zorientowany bardziej na

proces

Zachowanie zapośredniczone przez Zachowanie zapośredniczone przez

"wibracje"

(vibes) z przeszłych

świadomą ocenę zdarzeń

doświadczeń

Koduje rzeczywistość w

obrazach,

Koduje rzeczywistość w

symbolach

metaforach i opowiadaniach abstrakcyjnych

: słowach i liczbach

Przetwarzanie

szybkie

, zorien- Przetwarzanie

powolne

, zorientowane

towane na bezpośrednią na czynności odroczone
aktywność

SYSTEM DOŚWIADCZENIOWY SYSTEM RACJONALNY

-----------------------------------------------------------------------------------------------

-----

Zmiany następują

wolniej

: dzięki Zmiany następują

szybciej

powtarzaniu lub intensywnemu
Doświadczeniu

Bardziej

zgrubne różnicowanie

:

Większe zróżnicowanie

, myślenie

rozległy gradient generalizacji, „wymiarowe” (dimensional)
myślenie (sądy) kategoryczne

Zintegrowany z grubsza

: dysocja-

Silniej zintegrowany

cyjny: kompleksy emocjonalne
(moduły poznawczo-afektywne)

Doświadczamy biernie i przed- Doświadczany

aktywnie i

świadome

:

świadome

: jesteśmy „porywani” pozostajemy pod kontrolą

przez emocje naszych myśli

Samoweryfikacja sądów

: "doświad-

Sądy wymagają uzasadnienia

przy

czając przekonujemy się"

użyciu logicznego rozumowania i

dowodzenia

KONKLUZJE KOŃCOWE

PERSPEKTYWA SPOŁECZNO

POZNAWCZA:

W jaki sposób osobowość „zarządza”

zachowaniem?

Znaczenie

schematów poznawczych

i procesów

ich aktywizacji:
- zarządzanie uwagą
- zarządzanie procesami przetwarzania informacji
- nadawanie znaczeń i ukierunkowanie
interpretacji (rozumienie, procesy inferencyjne
itd.)

Znaczenie

struktur motywacyjnych:

- Dążenia związane z „Ja” (podejście nomotetyczne)
- Specyficzne celów działań: odległe, średniodystansowe,

i bieżące (podejście idiograficzne)

Znaczenie procesów

podmiotowej kontroli:

- oczekiwania kontroli i własnej skuteczności a inicjowanie

i podtrzymywanie działania (rola atrybucji i kontrfaktów)
- Implementacyjny vs. deliberacyjny stan umysłu
- Procesy obrony orientacji na kontrolę
- Konsekwencje utraty kontroli

Znaczenie procesów

monitorowania siebie i

samoregulacji:

- Samoświadomość (autokoncentracja)
- redukowanie rozbieżności wewnątrz „Ja”
- redukowanie rozbieżności między zachowaniem a
standardami osobistymi