1

Systemy ekonomiczne,

wzrost konsumpcji

– wskaźniki dobrobytu,

Klub Rzymski

2

Systemy ekonomiczne

Mega systemy – wielkie rodziny systemów,

różnych wariantów, odmian zarówno

kapitalizmu jak socjalizmu

• komunizm – realny socjalizm (Korea Pn, Kuba,

Chiny deklarują)

• kapitalizm
W ramach tych mega systemów istnieje duża

różnorodność systemów, pod pewnymi

względami podobnych, ale pod innymi

różnych.

System ekonomiczny to zespół, kompleks

organizacji, gospodarstw domowych oraz

jednostek działających wg określonych

zasad, bodźców, zakazów, nakazów w

dziedzinie produkcji, podziału, wymiany i

konsumpcji dóbr i usług.

3

Porównanie GŁÓWNYCH MEGA

SYSTEMÓW

KOMUNIZM

• Monopol władzy i własności

• Dominacja własności państwowej i zbliżonych

• Przewaga kontroli biurokratycznej

• Słaba: dyscyplina budżetu, reakcja na ceny, nie wartość a

ilość i plan

• „ekonomia niedoboru”

• pełne zatrudnienie
KAPITALIZM

• Władza sprzyjająca prywatnej własności i rynkowi

• Dominacja własności prywatnej

• Przewaga kontroli rynku

• Duża dyscyplina budżetowa, silna reakcja na ceny

• niedostateczny popyt, rynek nabywcy, bezrobocie

• W gosp. Rynkowej – mały udział państwa (kilka %) w

dochodach i wydatkach PKB.

• Obecnie jest coraz większy udział państwa – należy mówić

o gosp. Państwowo-rynkowej.

4

Systemy ekonomiczne

W skład systemu wchodzą 3 składniki

• Podmioty gospodarcze: konsumenci indywidualni, producenci jako

pracownicy najemni, gosp. domowe, przedsiębiorcy, organizacje

gospodarcze: spółki, zrzeszenia spółek, holdingi, organizacje,

pozarządowe organizacje non-profit, fundacje – pracujące nie dla

zysku – ich rola we współczesnym świecie rośnie, zw. zaw.),

państwo- to największy podmiot gospodarczy – czynnik

kontrolujący, sterujący, państwo jako przedsiębiorca,

• Wzajemne relacje między podmiotami

– wzajemne relacje pomiędzy podmiotami gospodarczymi:

wzajemne współzależności, określone przez stosunki własności,

stosunki współzawodnictwa, kooperacji, współzależności,

podległości, zależności

– w komunizmie – stosunki miały charakter pionowe, hierarchiczny

• Zasady postępowania – reguły, bodźce, nakazy, zakazy, normy.

Często przez instytucję nazywa się zasady jej postępowania.

• Organizacja staje się instytucją gdy nastąpi internalizacja nakazów,

zakazów, przyjętych statutów.

• Gdy zaczniemy stale, powtarzalnie zachowywać się w określony

sposób. Zasady postępowania: są dwa rodzaje postępowania

1. kształtują się w wyniku świadomego działania jakiś ciał: organizacji,

państwa, stowarzyszenia;

2. kształtują się samorzutnie.

5

Systemy ekonomiczne

System ekonomiczny – to dana gospodarka

postrzegana z punktu widzenia tych trzech składników.

Istnieje wiele systemów społeczno-ekonomicznych –

różnych wariantów oraz odmian poszczególnych
systemów.

Są pewne grupy krajów których systemy są do siebie

podobne – system anglosaski, nordycki, azjatycki.

Cechą systemową jest polityka kształtująca ramy

prawne i organizacyjne dla działalności gospodarczej.

System ekonomiczny jest tylko jednym z czynników

określających ekonomiczną efektywność gospodarki

Model to konstrukcja teoretyczna – szkielet systemu.

6

Najważniejsze kryteria porównań

systemów

1.Władza, własność, decyzje – czynnik

ustrojowy

2.Wzrost gospodarki czyli wzrost aparatu

produkcyjnego PKB, przemysłu,
konsumpcji.

3.Postęp techniczny - zdolność do

kreowania lub kopiowania postępu
technicznego

4.Rozwój kapitału ludzkiego – human capital
5.Zdolność do zatrudnienia siły roboczej
6.Podział dochodu narodowego,

nierówności, ubóstwa

7

Najważniejsze kryteria porównań

systemów

Ad. 1 Władza: o charakterze własności

decydowała władza.

– państwa totalitarne zarządzające za pomocą

nakazów i zakazów – scentralizowany system
podejmowania decyzji; współistnieje jako
dominująca na ogół własność państwowa,
własność prywatna często podporządkowana
celom stawianym przez władzę,

– państwo tzw. „nocny stróż” – wolna konkurencja

rynkowa, zdecentralizowany system
podejmowania decyzji; dominująca własność
prywatna; przedsiębiorstwa stanowiące
własność państwowa na ogół działające na
zasadach komercyjnych,

8

Najważniejsze kryteria porównań systemów,

c.d.

Własność: odróżnienie w sensie ekonomicznym

prawa własności od tytułu własności.

Własność to wiązka uprawnień, które nie muszą

być sformalizowane ustawowo.
Prawa własności mogą być różnie

rozdzielanie,analiza systemu ekonom. bada m.in.

dystrybucję tych praw. Partycypacja pracownicza

powoduje scedowanie na pracowników części

praw. Inna część praw może należeć do

administracji państwowej, samorządowej.

Związek między własnością a systemem

decyzyjnym. Teoria własności funkcjonalnej

(Szwecja), że własność to wiązka praw, które

mogą należeć do różnych podmiotów.

Można ograniczyć prywatą własność przekazując

poszczególne jej funkcje państwu lub

organizacjom pracowniczym

9

Najważniejsze kryteria porównań systemów,

c.d.

Ad. 2 -wzrost gospodarczy – bada się najczęściej do jakiej

stopy wzrostu gosp. dany system jest zdolny. Badanie

tylko stopy wzrostu PKB ogólnej lub per capita, nie

przedstawia całej gospodarki. Istotne są od począwszy

1990, raporty czynników rozwoju gospodarczego

(zawierają indeks stopy życia) – przedstawiają jakościowe

czynniki rozwoju gospodarczego. Istotny jest przyrost

wyrażony w porównawczej sile nabywczej waluty krajowej.
Wzrost gosp. – to wynik szeregu różnych czynników, nie

tylko systemowych.
Sam wzrost PKB nie gwarantuje wzrostu stopy życiowej.

Ad. 3 -postęp techniczny
Zdolność do ekonomicznego wykorzystania zdobyczy

technicznych, do ich upowszechniania i absorbowania, a

nie tylko wynalazczość. Ale o dynamice systemu decyduje

bardziej zdolność do tworzenia nowych produktów i

zasobów niż umiejętność efektywnego produkowania i

wykorzystywania już istniejących czynników produkcji.

10

Najważniejsze kryteria porównań systemów,

c.d.

Ad 4 Rozwój kapitału ludzkiego – human capital –

inwestycje w człowieka. Są głównym źródłem rozwoju

gospodarczego. Wydatki na edukację, badania i

rozwój nauki i zdrowie są z jednej strony kosztami

ale z drugiej inwestycją w długofalowy rozwój.

Miernikami kapitału ludzkiego są:
• po stronie nakładów wydatki na jednego mieszkańca,
• po stronie rezultatów stopień scholaryzacji, długość

lat kształcenia, udział ludzi ze średnim i wyższym

wykształceniem.

Powstaje raport Human Development Reports

ogłaszany przez agendę ONZ – określający index HDI

określa miarę życia ludzkiego, jego poziom, jakość,

wykształcenie, poziom kształcenia.

11

Najważniejsze kryteria porównań

systemów, c.d.

Ad. 5 Zdolność do zatrudnienia siły

roboczej kraju, do tworzenia miejsc pracy

odpowiadających jej zasobom krajowym.

Są dwie szkoły.

• Ekonomiści neoklasyczni uważają że

gospodarka rynkowa w sposób spontaniczny

prowadzi do zatrudnienia całej siły roboczej.

Natomiast bezrobocie jest wynikiem

sztywnych płac, czyli swoistego monopolu na

rynku pracy.

• Drugi biegun twierdzi że gosp.

kapitalistyczna żywiołowo rodzi bezrobocie a

biznes jest zainteresowany utrzymaniem

bezrobocia, jako czynnika dyscyplinującego

pracowników. Uważają, że państwo powinno

realizować politykę pełnego zatrudnienia.

12

Najważniejsze kryteria porównań systemów,

c.d.

Ad. 6 Podział dochodu narodowego,

nierówności, ubóstwo – jest to kryterium
najbardziej różnicujące obecny świat.
Różnice dotyczą spraw instytucjonalno
-organizacyjnych oraz stopnia rozpiętości
dochodowych i majątkowych.
Uważa się obecnie, złagodzenie
nierówności jest czynnikiem sprzyjającym
rozwojowi gospodarczemu. Państwowe
wydatki na cele społeczne do pewnej
granicy sprzyjają wzrostowi
gospodarczemu.

13

Najważniejsze kryteria porównań systemów,

c.d.

Ad. 6

Podział dochodu narodowego mierzy się

w wielkościach globalnych:

• jak udział w dochodach ludności takich

grup społecznych jak pracownicy

najemni, emeryci, inwalidzi itp.;

• lub podział dochodu na poszczególne

kategorie: płace, zyski, renty itp.
Prowadzi się tez ankietowe badania

dochodów i wydatków gospodarstw

domowych. Nowe podejście koncentruje

się na problematyce podziału, równości,

nierówności, biedy, głodu itd.

14

Najważniejsze kryteria porównań systemów,

c.d.

Nierówności porównuje się za pomocą np. podziału

gosp. domowych na grupy decylowe lub

kwintylowe, Stopień nierówności wyraża stosunek

najniższego decyla do najwyższego. Inna miara to

krzywa Lorenza wyrażająca odchylenia od linii

podziału równego.

Wzrost nierówności to nie jest powszechną tendencją

dotycząca całego świata. Globalizacja przynosi tą

tendencję w większości krajów. Ale istnieją

tendencje wzrostu nierówności (USA),

utrzymujących się na tym samym poziomie

(Kanada) lub spadku nierówności (Francja). Są więc

kraje które prowadza taką politykę, która potrafi

się przed tendencją wzrostu nierówności obronić.
Za tymi różnicami kryje się odmienna struktura

organizacyjno-gospodarcza.

15

Najważniejsze kryteria porównań systemów,

c.d.

Bieda ubóstwo – jest bardzo duże

zróżnicowanie zakresu biedy i
ubóstwa w krajach wysoko
rozwiniętych. Np. udział dzieci
żyjących poniżej linii ubóstwa- od
kilku procent w Szwecji, Norwegii,
Finlandii, Belgii, Luksemburgu, do
ponad 25% w Meksyku, 20% USA,
dalej Włochy, Anglia.

16

Metody badania i mierzenia ubóstwa

Metody badania i mierzenia ubóstwa – za

kryterium przyjmuje się kilka różnych linii
ubóstwa np.:

• minimum socjalne,
• minimum egzystencji,
• minimalną emeryturę
• lub połowę średniego dochodu.
Głębokość biedy mierzy się za pomocą np. luki

ubóstwa – czyli dochodów jakie trzeba by było
przeznaczyć dla wyrównania dochodów ubogich
do poziomu wyznaczonego przez linię ubóstwa.

Walka z ubóstwem dokonuje się najczęściej przy

pomocy redystrybucji dochodów od grup
zamożniejszych do uboższych.

17

Konwergencja

Konwergencja
a. systemowa
b. doganianie
Ad.a Konwergencja Systemowa

Już w latach 1950-1960 zauważono, że oba systemy

socjalistyczny i kapitalistyczny zaczynają się

upodabniać, zacierają się pomału różnice. W systemie

socjalistycznym zaczęto ograniczać centralne

planowanie na rzecz rynku, a kapitalizm coraz szerzej

zaczął sięgać po narzędzia planowania, sterowania.

Np. we Francji stosowano tzw. planowanie

indykatywne. Uspołeczniano też kapitalizm za

pomocą systemu zabezpieczenia społecznego, służby

zdrowia, powszechności bezpłatnego nauczania itp.

Polsko-brytyjski ekonomista Stanisław Gomułka

twierdził, że sam rozwój ekonomiczny wyzwala siły

demokratyzujące i uspołeczniające gospodarkę. Idea

ta ujawnia się we współczesnych problematykach

gospodarek mieszanych.

18

Konwergencja

Ad. b Doganianie

Obecnie konwergencja ustrojowa zajmuje się

problematyką procesu wyrównywania poziomu

rozwoju gospodarczego w świecie

kapitalistycznym. Dościgania krajów wysoko

rozwiniętych przez kraje zapóźnione w rozwoju,

biedne, słabo rozwinięte.

Jednak kraje zapóźnione nieprędko dościgną

kraje rozwinięte.
Konwergencja ma miejsce, ale wśród krajów

względnie rozwiniętych.
Możliwość konwergencji mają kraje względnie

uprzemysłowione.
Kraje skandynawskie to: Szwecja, Norwegia,

Finlandia, Dania, Islandia. Model szwedzki

upowszechnił się we wszystkich tych krajach

.

19

Teoria potrzeb i konsumpcji

Konsumpcja a spożycie
– traktujemy je jako synonimy, jedyna różnica to:

schematyczna, etymologiczna,

Konsumpcja z łaciny - spożywanie, używania

spożycie – w j. polskim

Istota konsumpcji – wszelkie zaspokojenie potrzeb

ludzkich.

Istnieją 3 różnice ujęcia konsumpcji:
1.Traktowanie go jako akt społeczny jednorazowy akt

zaspokojenia, ekonomiści obliczają całkowite

jednorazowe zużycie konsumpcji po obrotach

sprzedanych produktów (produktów wydatkami

ludności).

Inaczej sytuacja ma się do wielokrotnego zużycia

(wskaźnik stanu posiadania z ewentualnym stanem

wskaźnika zużycia):

-całkowite zużycie konsumpcyjne

-wielokrotny rozłożony czasie proces spożywania

20

Teoria potrzeb i konsumpcji

2.Jako proces społeczny - po pewnym czasie następuje

konieczność powtórzenia, zachowanie konsumpcji na
rynku, rozpoznanie alternatyw zaspokojenia potrzeb

3.Jako faza reprodukcji społecznej – zarządzanie etyką

wraz z makroekonomią,

Strefa konsumpcji to cześć gospodarki i życia

społecznego bezpośrednio związane z
zaspokajaniem potrzeb. W ramach sfery konsumpcji
wyróżniamy 4 segmenty:

• potrzeby ludzkie;
• środki zaspokojenia potrzeb (przedmioty

konsumpcji);

• sposoby zaspokojenia potrzeb;
• efekty skutki wyniki zaspokojenia potrzeb.

21

Teoria potrzeb i konsumpcji

Potrzeby ludzkie - potrzeba to pewien

stan psychofizyczny człowieka,
pojawiający się w subiektywnym
poczucia braku lub w pożądaniu
jakiegoś dobra lub stanu

Potrzeba konsumpcyjna – wyzwalający

aktywność gospodarczą stan
konieczności posiadania, użytkowania
produktów wynikający z osiągniętego
poziomu rozwoju środowiska człowieka
oraz jego wymogów jako struktury
biopsychicznej

22

Środki zaspokojenia potrzeb

Środki zaspokojenia potrzeb
a.

przedmioty materialne zużywające się w trakcie

konsumpcji

b.

przedmioty materialne o znaczeniu symbolicznym

(cechą główna jest ich umowna wartość, która została

przyjęta przez ludzi), o ich wartości decydują cechy

niematerialne

c.

niematerialne wartości społeczne i kulturowe (wiedza

poczucie bezpieczeństwa)

d.

czynności czyli świadczenie usług

Sposoby zaspokajania potrzeb ogół zachowań i działań

zmierzających do zdobycia środków zaspokajających

potrzeby oraz sposoby obchodzenia się z tymi środkami;

• zachowanie konsumpcyjne na rynku (zachowanie

nabywców);

• zachowanie konsumentów gospodarstwach
domowych (co konsumenci robią z kupionymi rzeczami)

23

Efekty, wyniki skutki zaspokojenia potrzeb

• efekty bezpośrednie ( skutki zaspokojenia

potrzeb ujawniają się natychmiast)

• efekty pośrednie ( skutki są widoczne po

pewnym czasie efekty pozytywne i

negatywne

Sposoby interpretacji potrzeb –
a.

trwała własność człowieka wynikając a z
warunków, bez których nie może
funkcjonować

b.

subiektywne odczucia braku i wynikające
stąd chęć posiadania czego

c.

aktualny stan organizmu człowieka
charakteryzujący się niespełnieniem
pewnych ważnych warunków

24

Źródła i rodzaje potrzeb

Źródła potrzeb:
– organizm człowieka (biologiczne)
– osobowość psychiczne
– otoczenie społeczne

Rodzaje potrzeb :

– potrzeby konieczności (biologiczne)
– potrzeby aspiracje, psychiczne społeczne
– rzeczywiste np. sen
– otoczkowe, te które otaczają rzeczywiste
– pozorne (nie są naturalne często

szkodliwe dla zachowań fizycznych

psychicznych

– pierwotne

25

Cechy potrzeb i powiązania między

potrzebami

Cechy potrzeb:

-Zróżnicowanie - każdy z nas odznacza się innymi

potrzebami

-Odnawialność - wielkość potrzeb ludzkich odnawia się

-Zmienność

Powiązania między potrzebami:
- substytucyjne - zastępowalność (jedną potrzebę

możemy zastąpić różnymi dobrami)

- komplementarne - uzupełniające (jedno zaspokojenia

potrzeby wywołuje inne)

- synergiczne – potrzeby edukacyjne i kulturalne (wraz ze

wzrostem potrzeb intelektualnych wzrasta

zapotrzebowanie na dobro kulturowe)

Potrzeba a pragnienie

Pragnienie – jest wyrazem szczególnego sposobu

zaspokajania potrzeb. Potrzeby na przełomie wieków się

nie zmieniły (głód) zmieniają się pragnienia (środki

zaspokojenia potrzeby się zmieniają, więc inaczej

postrzegamy możliwości jej zaspokojenia ).

26

Kryteria kwalifikacji potrzeb

• Kryterium pilności zaspokajania potrzeb :

potrzeby elementarne (podstawowe), potrzeby

wyższego rzędu(Masłowa)

• Kryterium podmiotu potrzeb: indywidualne

i zbiorcze

• Kryterium funkcji: potrzeby biologiczne,

psychiczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe

• Kryterium przedmiotu potrzeb: potrzeby

konkretnych przedmiotów np. w zakresie

żywienia

• Hierarchia potrzeb: to kolejność

zaspokojenia potrzeb określona przez pilność

potrzeb, wynika z faktu nieograniczoności

potrzeb, co do liczby ograniczenia środków do

zaspokojenia potrzeb

27

Cechy potrzeb podstawowych oraz potrzeb wyższego

rzędu

Cechy potrzeb podstawowych:

1.Komplementarne wobec siebie, dla prawidłowego
funkcjonowania przedsiębiorstwa muszą być
zaspokojone wszystkie
2.Środki zaspokojenia potrzeb podstawowych wobec
siebie są konkurencyjne (substycyjne)
3.Potrzeby podstawowe nie są plastyczne na

oddziaływanie czynników zewnętrznych (cena

dochody)
4.Słabe oddziaływanie informacji na te potrzeby
5.Niska elastyczność dochodowa, cenowa wydatków
na dobra i usługi zaspokajające te potrzeby
Warunkiem zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu
jest: występowanie funduszy swobodnej decyzji
(nadwyżka dochodu); występowanie czasu wolnego

28

Cechy potrzeb podstawowych oraz potrzeb wyższego

rzędu

Cechy potrzeb wyższego rzędu:

1.Nie są wrodzone tylko nabyte
2.Sposoby nabywania są różne,
oddziaływanie środowiska, informacji,
reklamy
3.Silnie reagują na informacje prywatna
4. Są wtórne dzięki temu jest możliwe
ich wywołanie
5.Są konkurencyjne względem siebie
tzn. możemy zrezygnować z jednej
potrzeby na rzecz innej

29

Kryteria klasyfikacyjne konsumpcji

1. Przedmiot konsumpcji- konsumpcja dóbr

materialnych, konsumpcja usług

2. Podmiot konsumpcji – konsumpcja

jednostkowa(osobista), konsumpcja
zbiorowa (gospodarstw
domowych,grupowa,ogólnospołeczna)

3. Źródła pochodzenia przedmiotu

konsumpcji- konsumpcja
rynkowa,naturalna,społeczna

4. Źródła finansowania konsumpcji-

konsumpcje prywatne (indywidualne),
publiczne

30

Kryteria klasyfikacyjne konsumpcji

Usługa- to czynność która zaspokaja potrzeby

ludzkie, ale nie powstaje dobro materialne

Serwicyzacja – wzrost znaczenia usług w

globalnym wolumenie konsumpcji

Usługa materialna - czynność oddaje istotę

usługi,

jest skierowana na dany przedmiot w

celu(efekty):

• przywrócenia wartości użytkowej (naprawa przeróbka);
• zwiększenie bądź zmniejszenie wartości użytkowej

danego przedmiotu (usprawnienie, modyfikacja);

• przemieszczenie, przechowanie danego przedmiotu

(transport)

31

Kryteria klasyfikacyjne konsumpcji

Usługa niematerialna- czynności usługi są skierowane

bezpośrednio na osobę człowieka

• usługi społeczne (na organizm lub na psychikę (np.

usługi kulturowe:kino teatr TV);

• usługi edukacyjne(wykładamy dla studentów)
• usługi medyczne (badania( usługi rekreacjne *sport

turystyka)

Konsumpcja jednostkowa – dotyczy dóbr

konsumowanych przez jedną osobę, żywność,
odzież.

Konsumpcja zbiorowa- dobro konsumowane przez

zbiorowość TV samochód, konsumpcja gospodarstw
domowych, grupowe (emeryci mieszkańcy osiedla)
ogólno społeczne (całe społeczeństwo)

32

Źródło finansowania konsumpcji

Źródło finansowania konsumpcji:
• Prywatne (indywidualne) finansowanie dóbr i

usług z prywatnych środków konsumenta lub
wytwarzane przez konsumenta

• publiczne-źródłem finansowania są środki

publiczne (fundusze socjalne państwowe)

Dobro prywatne– które jest spożywane przez ich

nabywców lub wytwórcę (auto mieszkanie
odzież)

W przypadku dóbr prywatnych występuje zasada

konkurencyjności – dane dobro może być
konsumowane przez 1 podmiot.

Na rynku odbywa się konkurencja o nabycie dóbr

prywatnych

33

Źródło finansowania konsumpcji

Zasada wykluczalności –nabycie danego dobra wyklucza z

konsumpcji inne podmioty

Zasada dobrowolności- nabywanie prywatnych jest

dobrowolne

Zasada opłacania – finansowanie dóbr odbywa się z własnych

środków pieniężnych

Dobro publiczne – które jest konsumowane przez określoną

zbiorowość ludzką, jest finansowane z funduszy publicznych

(droga publiczna)

Zasada nie konkurencyjności – np. droga jest dostępna dla

wszystkich

Zasada nie wykluczalności – jeśli ja konsumuje to i inni mogą
Zasada nie odmawialności (przymusu) – istnieje społeczny

biologiczny przymus

Zasada publicznego finansowania – wszyscy płacą i wszyscy

korzystają

Dobra społeczne – nie mają stałych cech prywatnych lub

publicznych, lecz są kwalifikowane, do której z tych grup w

zależności od realiów polityczno-gospodarczo-społecznych

kraju

34

Źródło pochodzenia przedmiotów

konsumpcji

Źródło pochodzenia przedmiotów konsumpcji:

Konsumpcja rynkowa – dobra spożywane pochodzą

z rynku są zakupione na rynku (obecnie widoczne jest

zjawisko komercjalizacji, wzrost konsumpcji rynkowej

wraz z rozwojem gospodarczo-społecznym i udziału

konsumpcji.

Konsumpcja naturalna – to konsumpcja artykułów,

które zostały wytworzone przez konsumenta w jego

gospodarstwie domowym (samozaopatrzenie).

Zjawisko spadku konsumpcji naturalnej-denaturalizacja

Konsumpcja społeczna – konsumowane dobra i

usługi uzyskane nie we własnym zakresie ze środków

publicznych (dobra, które mają względy społeczne-

choroba wiek rodzaj pracy).

Konsumpcja społeczna obejmuje te dobra, które mają

społeczne uwarunkowania

Socjalizacja konsumpcji – to wzrost udziału

konsumpcji w globalnym wolumenie konsumpcji

35

INNE KATEGORIE SFERY SPOŻYCIA

Poziom życia (stopa życia) – stopień

zaspokojenia potrzeb ludzkich wynikający z

konsumpcji dóbr materialnych usług oraz

wykorzystania walorów środków naturalnych i

społecznych:

• Relacje pomiędzy potrzebami danego

społeczeństwa a faktyczną konsumpcją

• Taka sama ilość dóbr spożytych kraju A i B nie

oznacza takiego samego poziomu życia.

Dobrobyt – zasób podmiotów konsumpcji oraz

środków finansowych, będących w dyspozycji

człowieka, społeczeństwa, rzeczowo finansowa

baza konsumpcji, potocznie bogactwo, majątek

Sposób życia (styl życia) – całokształt zachowań i

czynności, przez które ludzie zaspokajają swoje

potrzeby.

36

DETERMINANTY SPOŻYCIA

DETERMINANTY SPOŻYCIA można podzielić

w skali mikro (odnoszą się do poszczególnych

jednostek gospodarczych) gospodarczych

makro (odnoszą się do całego społeczeństwa)

Wśród skali mikro rozróżniamy 4 grupy

czynników:

-Biologiczne i ekologiczne –wpływ na

poziom potrzeb ma

środowisko,teren,klimat,wiek,wzrost)

-Ekonomiczne – zasoby dóbr konsumpcji w

gospodarstwach domowych (zasoby

majątkowe) dostępność dóbr publicznych;

dochody gosp dom; poziom cen i relacje

artykułów konsumpcji; podaż dóbr konsum i

sposoby ich dystrybucji

-Społeczne

-Kulturowe

37

DETERMINANTY SPOŻYCIA

Dochód rozporządzalny – obejmuje bieżące

pieniężne dochody gosp dom, pomniejszone o

podatki od dochodu i o składki i powiększone o

uzyskane transfery socjalne (renty,emerytury

stypendia)

Dochód dyspozycyjny – to dochód

rozporządzalny pomniejszony o pozostałe

wydatki (podatek od spadku)

Źródła dochodów rozporządzalnych –

dochody z prac najemnych (wynagrodzenie)

dochody z indywid gosp dom, d. prac na

własną rękę, d. z własności i wynajmu nie

związane z działalnością gospodarczą,

wszystkie inne np. darowizny, odszkodowania,

wygrane.

Fundusz Swobodnej Decyzji – reszta

dochodów rozporządzalnych, pozostała po

wydatkach potrzebnych do życia.

38

Minimum socjalne i

biologiczne

Minimum socjalne – pieniężny wyraz

wolumenu niezbędnych dóbr

konsumpcyjnych związanych

reprodukcją sił: posiadaniem i

wychowaniem potomstwa;

utrzymanie więzi ze społeczeństwem

Minimum biologiczne –

(egzystencji,przeżycia) to pieniężny

wyraz dóbr materialnych usług

niezbędnych konsumentowi do:

utrzymania się przy życiu;

zachowania zdrowia; zachowania

zdrowego podejścia do pracy

39

Skłonność do konsumpcji – autorem jest Jon

Keynes, to relacja wielkości konsumpcji do

dochodów:

• skłonność przeciętna – udział wydatków do

konsumpcji w dochodach rozporządzalnych

danego gospodarstwa

• skłonność końcowa- odsetek dodanych

dochodów przeznaczony na cele konsumpcji

Cena - im cena niższa tym chętniej po dobro

sięgamy, im cena wyższa tym rzadziej, jeżeli

dynamika wzrostu cen niż wartość dochodu

nominalnej to nasz dochód realny maleje i na

odwrót.

W krajach rozwiniętych maleje znaczenie ceny przy

wyborze dóbr konsumpcyjnych

Podaż artykułów systemu dystrybucji –

ważna jest jakość dóbr nie tylko ich ilość.

40

Czynniki społeczne – cechy gospodarstw a

konsumpcja

Czynniki społeczne – cechy

gospodarstw-skład gosp dom (liczba
członków,wiek płeć) – wraz ze
wzrostem liczby członków w rodzinie
wzrasta globalna konsumpcja,
aczkolwiek zmiany te przebiegają w
sposób zróżnicowany aktywność
zależności od rodzaju potrzeb i dóbr
zaspokajających te potrzeby. Są dobra
których konsumpcja nie wzrasta wraz
ze wzrostem członków aktywność gosp
dom.

41

Czynniki społeczne – cechy gospodarstw a

konsumpcja

Wraz ze wzrostem liczby członków maleje zużycie

przypadające na jednego mieszkańca (prąd woda gaz)

• aktywność,
• pozycja zawodowa członków gosp dom – pozycja głowy

domu, ma wpływ na poziom: struktury konsumpcji,

• powód ekonomiczny - z pozycją zawodową wiążą się

dochody im większe dochody tym większy konsumpcja

• powód socjologiczny - pełniony zawód stanowisko ma

wpływ na zachowanie konsumpcyjne

• wykształcenie poziom, rodzaj - wraz ze wzrostem

wykształcenia rosną i różnicują się potrzeby, im wyższy

poziom wykształcenia tym wyższe dochody i większe

możliwości konsumpcji

• czas wolny - zasoby struktura - zasób czasu -

pomniejszamy czas pracy, czas niezbędny do

normalnego funkcjonowania

42

Czynniki kulturowe a konsumpcja

Czynniki kulturowe:
a)zwyczaje tradycje nawyki – mogą

wynikać z przynależności do jakiejś

kultury, grupy społecznej, mogą mieć

źródło w religii, która określa pewne

normy postępowania

Globalizacja konsumpcji: rozwój

środków masowego komunikowania

(uproszczone ujednolicone zachowanie)

rozwój ruchliwości osobowej (migracja

turystyka) produkcja i upowszechnianie

dóbr o identycznych lub podobnych

standardach

b)systemy wartości

43

Czynniki kulturowe a konsumpcja

Czynniki kulturowe(c.d.):
c)wzorce konsumpcji rodzaje:

naśladownictwo (często występująca forma

zbliżania się do sposobu życia osób sławnych)

stereotypizacja (utrwalony z reguły

uproszczony obraz pewnych rzeczy

zachowań, ludzi do niedawna produkty

zagraniczne uznawane za lepsze niż polskie)

d)edukacja konsumenta – informacje o

ludzkich potrzebach uwarunkowaniach

prawidłowościach rozwoju, a także o środkach

sposobach strukturach konsumpcji. Reklama

to sposób informowania konsumenta

Czynniki w skali makro – poziom i tempo

rozwoju gospodarki, oddziaływania państwa,

czynniki demograficzne i społeczne

44

FUNKCJE KONSUMPCJI, PRAWIDŁOWOŚCI JEJ

ROZWOJU

Funkcje konsumpcji- role które

konsumpcja pełni w życiu gospodarczym i

społecznym.

Wyróżniamy 2 grupy:
• Funkcja o charakterze gospodarczym

– ekonomiczno-produkcyjnym, to wpływ

jaki konsumpcja wywiera na aktywności

czyli zachowanie gospod człowieka.

Efektem końcowym powinien być wzrost

zamożności w skali mikro lub wzrost

gospodarczy w skali makro.

• Funkcja o charakterze społecznym

45

FUNKCJE KONSUMPCJI

1.Funkcje ekonomiczne – przejawiają się w:

• inicjowaniu każde kolejnego procesu

produkcji,

• unicestwianiu poprzednio

wyprodukowanych produktów,

• uruchamianiu nowej produkcji dla

zaspokojenia przyszłych potrzeb spożycia,

• stwarzania materialnych przesłanek dla

nowej powiększonej produkcji

Efekt reprodukcyjny- konsumpcja posiada

właściwości reprodukcyjne.

Efekt motywacyjny – motywacja do coraz

większej aktywności społeczno biologicznej

46

FUNKCJE KONSUMPCJI

Dzięki konsumpcji odnawiamy ciągle utracaną

energię-ciągłe odtwarzanie reprodukcja:

• Reprodukcja biologiczna- odtwarzanie sił na

wcześniejszym poziomie

• Reprodukcja rozszerzona- podnoszenie

kwalifikacji, rozwój osobowości, kształcenie,

korzystanie z dóbr kultury,

W miarę podnoszenia poziomu życia jesteśmy

mobilizowani do coraz większej aktywności

społecznej i biologicznej. Efekt motywacyjny

nie ujawnia się we wszystkich warunkach ,

pojawia się tam gdzie występują fundusze

swobodnej decyzji wraz z wzrostem

dochodów, w pewnym momencie gaśnie –

nie ma charakteru nieograniczonego.

47

FUNKCJE KONSUMPCJI

2. Funkcje o charakterze społeczno-kulturalnym

– wyrażają się świadomym celowym rozmieszczaniu

sfery spożycia z jednej strony przez rozwój, a z

drugiej przed zwiększeniem możliwości ich

zaspokajania warunkuje to wzrost rozwoju

społeczeństwa: podtrzymanie człowieka w zdrowiu,

powiększenie poziomu i rodzaju wiedzy, zwiększenie

przestrzennej zawodowej ruchliwości człowieka,

Stadia rozwojowe spożycia – zwiększenie

spożywanych dóbr i usług, w miarę wzrostu

funduszy spożycia, zastępowanie dotychczas

spożywanych dóbr innymi w lepszym stopniu

zaspokajającymi dotychczasowe potrzeby,

przechodzenie od słabszych do mocniejszych

zwiększenie ilości pragnień, przechodzenie od

mniejszych do większych form, sposobów

konsumpcji, przechodzenie od biernej konsumpcji do

aktywnego spożycia dóbr.

48

PRAWIDŁOWOŚCI KONSUMPCJI

1 Prawo Gassan
a) prawo malejącej użyteczności końcowej- w

miarę zwiększenia się konsumpcji jakiegoś

dobra następuje zmniejszenie przyrostu

zadowolenia z każdej następnej jednostki

produktu, maleje jego użyteczność końcowa

b) prawo próbujące wyjaśnić zachowanie

konsumenta przy zakupie większej ilości dóbr.

Konsument będzie tak rozdzielał śr finansowe,

aby ostatnia jednostka każdego dobra

przyniosła mu jednakowy przyrost zadowolenia

c) prawo związane z wartością produktu.

Towar produkt ma wartość subiektywną, która

jest wyznaczona przez wielkość zadowolenia,

jaką dostarcza konsumentowi. Jeden i ten sam

produkt będzie w różnym stopniu będzie

zaspokajać te same potrzeby dla różnych ludzi.

49

PRAWIDŁOWOŚCI KONSUMPCJI

2.Prawa Earst Engla- wpływ dochodów cen na

strukturę konsumpcji

prawo Engla – wraz ze wzrostem dochodów udział

wydatków na żywność w dochodach ogółem zmniejsza

się, niska wartość oznacza, że mamy do czynienia z

gospospodarstwem domowym zamożnym.

-sytuacja przedenglowska- prawo Engla nie działa, nie

ma spadku udziału wydatków

-sytuacja englowska- dochody rosną a przyrost

zaczyna powoli spadać, udział wydatków maleje

-sytuacja poenglowska- po pewnym czasie nie

jesteśmy w stanie wydawać więcej na żywność

3.Hipoteza dochodu absolutnego Caynes’a (prawo

psychologiczne) – konsumpcja rośnie wraz z

dochodami lecz jej przyrost jest mniejszy od przyrostu

dochodu, wraz ze wzrostem dochodu maleje udział

konsumpcji a rośnie udział oszczędności

50

Efekt rygla ( Duesenberry) – powszechna

prawidłowość gospodarstwa domowego w

zakresie konsumpcji

Efekt rygla ( Duesenberry) –

powszechna prawidłowość gosp.
dom,. w zakresie konsumpcji, dotyczy
gosp. dom. zamożnych, które w
pewnym momencie dotyka nagły
spadek dochodów. Zaobserwowana
zdolność utrzymania konsumpcji na
wysokim (nie zmienionym) poziomie

.

Jest to możliwe dzięki oszczędnościom,

kredytom

51

Efekt rygla ( Duesenberry) – powszechna

prawidłowość gospodarstwa domowego w

zakresie konsumpcji

1.Paradosk Giffera- wraz ze wzrostem ceny danego

dobra popyt na to dobro nie maleje, a wręcz

przeciwnie- rośnie. Irlandia Ipoł Xix- problem

„wielkiego głodu” spowodowany nieurodzajem

ziemniaków. Popyt z ziemniaków skierował się na inne

dobro bliskie – chleb. Cena chleba wzrosła a mimo to

popyt nie zmalał.

2.Paradoks Vedlen’a –wraz ze wzrostem ceny dóbr

uznanych za wysoce prestiżowe popyt na te dobra

rośnie

3.Paradoks spekulacyjny – giełdy towarowe, przy

spadku cen na giełdzie towarowej część nabywców

wstrzymuję się od zakupu przedmiotu obrotu

towarowego, a powinni kupować więcej. I odwrotnie-

przy wzroście cen zakup przedmiotów również wzrasta

4.Paradoks sezonowości – dotyczy tych produktów,

które cechują się dużą zmienną konsumpcji ciągu roku

52

WSKAŹNIKI A MIERNIKI

 

 

•Miernik – liczbowa informacja o

badanym zjawisku. 

•Wskaźnik – liczbowa

informacja o badanym zjawisku,

której nadawane jest znaczenie

interpretacyjne. 

 

 

 

53

DEFINICJE WSKAŹNIKÓW

SPOŁECZNYCH 

• liczbowe oceny społecznych efektów wzrostu

gospodarczego

• miary bezpośrednich efektów, przede

wszystkim w postaci dobrobytu, stopnia

zaspokojenia potrzeb jednostek i rodziny

(cechą dodatkową jest ich właśnie

indywidualno-rodzinny charakter)

• wskaźniki społeczne kluczowe, strategiczne

lub sumaryczne mierniki zmian społecznych

• obiektywna lub subiektywna informacja,

związana teoretycznie z badaną kategorią

poziomu życia, jakości lub godności życia 

jednostek, będąca częścią zbioru tworzącego

integralny system informacji użytecznej

społecznie

54

TYPY WSKAŹNIKÓW 

Kategorie poziomu i jakość życia (E.

Allardt) 

Poziom życia – stopień zaspokojenia potrzeb

materialnych i kulturalnych, wiążących się z

szeroko rozumianym posiadaniem (to

have). 

Jakość życia – stany uczuciowe wypływające

ze stosunków międzyludzkich w

mikrogrupach (to love) oraz poczucie

istnienia, bycia kimś wiążące się z

potrzebami samorealizacji (to be). 

55

Wskaźniki

 
 

obiektywne

subiektywne

określają poziom
zjawisk
i procesów
przebiegających
poza samym
człowiekiem

określają odczucia
ludzi wyrażane przez
nich samych

 

ilościowe

wartościowe

wyrażane we
właściwych
im jednostkach
naturalnych

wyrażane w formie
wartościowej przy
pomocy różnych
systemów cen

 
 
 

56

Tabl. 1. Wyposażenie gospodarstw domowych w dobra trwałego

użytku w 2000 r. 

Dobra trwałego

użytku

Gospodarstwa domowe w

%

posiadając

e dane

dobro

nie posiadające

danego dobra

Automat pralniczy

Chłodziarka
Zmywarka do naczyń

Kuchenka
mikrofalowa

Telewizor kolorowy
Magnetowid

Urządzenie do
odbioru TV

satelitarnej lub
kablowej

Komputer osobisty
Samochód osobowy

70,0

96,5

3,7 

18,2
94,4

51,1 

49,7
17,8

49,1

30,0

  3,5 
96,3 

81,8
  5,6

48,9 

50,3
82,2

50,9

 

57

Tabl. 2. Samoocena gospodarstw domowych dotycząca ich

przyszłego życia

(w perspektywie 2-3 lat) w latach 1998-2000.  

Wyszczeg

ól-nienie

1998

1999

2000

ogółe

m

miast

o

wieś ogółe

m

miast

o

wieś

ogółe

m

miast

o

wie

ś

w  procentach gospodarstw domowych danej grupy

Bardzo się

poprawi

0,5

0,6

0,4

0,4

0,5 0,2 0,5

0,6 0,2

Poprawi

się

17,

4

20,6

11,

4

15,3 18,1 10,

2

14,2 16,7 9,8

Ani się nie

poprawi,

ani się nie

pogorszy

40,

0

39,6

40,

7

38,5 39,4 36,

7

33,5 32,9 34,

6

Pogorszy

się

37,

3

34,5

42,

6

39,9 36,2 46,

8

45,6 44,2 48,

0

Bardzo się

pogorszy

4,8

4,7

4,9

5,9

5,8 6,1 6,2

5,6 7,4

58

STYMULANTY A

DESTYMULANTY

 

•Stymulanty – wskaźniki,

których wysokie wartości liczbowe
oznaczają pożądane zmiany z
punktu widzenia stopnia
zaspokojenia potrzeb. 

•Destymulanty – wskaźniki,

których wysokie wartości liczbowe
oznaczają niepożądane zmiany z
punktu widzenia stopnia
zaspokojenia potrzeb. 

59

WŁASNOŚCI WSKAŹNIKÓW

 

•  

normatywność, oznaczająca, że

zmiana wartości jest oceniana jako stan

pozytywny lub negatywny społecznie

• pojemność, czyli reprezentowanie

poprzez ocenę liczbową szerszej

problematyki społecznej,

 
• systemowość, oznaczającą, iż dany

wskaźnik należy do pewnego szerszego

systemu

60

FUNKCJA OSTRZEGAWCZA WSKAŹNIKÓW SPOŁECZNYCH 
 • wyżywienie: ocena sanitarna artykułów

żywnościowych,

• mieszkanie: ocena stanu infrastruktury pod dalszą

zabudowę,

• zdrowie: ocena możliwości wizyty u specjalisty w

rejonie,

• edukacja: stopień komercjalizacji nauczania,
• praca i jej warunki: ocena stanu deprywacji

związanego z pracą,

• dochody: relacje w grupach kwintylowych rozkładów

dochodów w gospodarstwach domowych,

• zabezpieczenie społeczne: stopień rewaloryzacji

rent i emerytur,

• bezpieczeństwo publiczne: liczba nie wykrytych

sprawców zabójstw,

• aktywność w życiu społeczno-politycznym:

stopień bierności wyborczej.

61

WYZWANIA DLA EKONOMII

• Całościowe podejście do potrzeb i

optymalnych sposobów ich

zaspokajania.

• Całościowe podejście do dobrobytu.

• Detronizacja ekonomii i kryteriów

ekonomicznych przy podejmowaniu

ważnych decyzji - pojęciowa i

metodologiczna integracja ekonomii,

ekologii, nauk społecznych i etyki.

• Całościowe metody wartościowania

pracy - jej środków, procesów

wytwarzania i wymiany oraz jej

produktów. Optymalizacja typów

własności.

62

WYZWANIA DLA EKONOMII

•

Wielokryterialne metody oceny technologii

i racjonalności decyzji gospodarczych.

•

Metody osiągania samodzielności

gospodarczej. Metody oceny strategii

handlu pod kątem umacniania wzajemnej

samodzielności poszczególnych systemów

gospodarczych.

•

Optymalizacja skali.

•

Metody szacowania ekonomicznej wartości

dóbr i usług w niemonetarnej gospodarce

nieformalnej.

•

Optymalizacja narzędzi alokacji.

Doskonalenie takich nowych narzędzi, jak

rynek lokalny, planowanie lokalne,

regionalne i globalne

63

POTRZEBY SPOŁECZNE - DEFINICJE POTRZEB

 Pojęcie potrzeby w naukach

społecznych:

 

• potrzeba jako aktualny stan człowieka lub

organizmu, charakteryzujący się niespełnieniem

określonych ważnych warunków. Ten sposób

interpretacji jest najbardziej powszechny,

dominujący zwłaszcza w literaturze anglojęzycznej,

• potrzeba jako subiektywne odczucie braku,

niezaspokojenia, czy też pożądania określonych

warunków. Tak rozumiane są potrzeby w literaturze

popularnej i w mowie potocznej,  

• potrzeba jako trwała właściwość (dyspozycja)

człowieka polegająca na tym, że bez spełnienia

określonych warunków człowiek nie może osiągnąć,

lub utrzymać pewnych ważnych celów lub stanów.

Jest to tzw. zobiektywizowane pojęcie potrzeby,

stosowane w psychologii.  

64

POTRZEBY SPOŁECZNE - DEFINICJE POTRZEB

 

Definicja:

Potrzeba to odczuwany przez
jednostkę stan braku czegoś, co w
związku ze strukturą organizmu,
indywidualnym doświadczeniem
oraz miejscem jednostki w
społeczeństwie jest niezbędne do
utrzymania jej przy życiu,
umożliwienia jej rozwoju,
utrzymania określonej roli
społecznej, zachowania równowagi
psychicznej.

65

POTRZEBY SPOŁECZNE

Sytuacje dyskusji potrzeb

społecznych

Kiedy takie same potrzeby osobnicze

jednostek występują powszechnie, a ich

zaspokojenie wymaga istnienia odpowiednich

instytucji, na przykład:

• potrzeby poznania (edukacyjne) jednostek i

potrzeba społeczna – szkoła;

• potrzeby ochrony zdrowia jednostek i

potrzeba społeczna – instytucje służby

zdrowia.

Ten rodzaj potrzeb to potrzeby zbiorowe.

W sytuacji tej mamy do czynienia z potrzebami

lepiej lub gorzej zaspokajanymi, ponieważ

instytucje, które je zaspokajają, przyjęły się w

życiu społecznym.

 

66

POTRZEBY SPOŁECZNE

Sytuacje dyskusji potrzeb społecznych

Kiedy nie zaspokojone potrzeby jakichś

zbiorowości spotęgują się do takiego stopnia,

jaki uzasadnia powołanie pewnych rozwiązań

instytucjonalnych lub systemowych, np.

rozpowszechnienie się zjawiska narkomanii i

potrzeba społeczna instytucji badających i

zaspokajających specyficzne potrzeby

społeczne (terapeutyczne i profilaktyczne)

zbiorowości osób potencjalnie zagrożonych

narkomanią i narkomanów; AIDS i potrzeba

społeczna badań epidemiologicznych oraz

poszukiwania środków leczniczych i

zapobiegawczych.

W sytuacji tej potrzeby są niezaspokajane do

momentu powołania i uaktywnienia

odpowiednich instytucji.

67

POTRZEBY SPOŁECZNE

Sytuacje dyskusji potrzeb społecznych

Kiedy pewne systemy lub instytucje społeczne

napotykają na braki (ograniczenia) swego

działania, to potrzebą społeczną jest eliminacja

tych braków (ograniczeń), np. zbyt mały

eksport kraju i deficyt handlu zagranicznego

stwarza potrzebę działań proeksportowych,

nieefektywny rząd stwarza potrzebę

doskonalenia

(rekonstrukcji) lub zastąpienia go

innym.

W sytuacji tej jest na ogół trudno określić, co

stanowi najbardziej istotną potrzebę, którą

należy zaspokoić a co należy wyrugować wraz z

jakimś podsystemem z życia społecznego.

 

68

Potrzeby społeczne

Definicja 
Potrzeby społeczne, to takie potrzeby,

których zaspokojenie wymaga istnienia i
działania instytucji społecznych na rzecz
zamierzonych celów i o dających się
przewidzieć z dostatecznym
prawdopodobieństwem skutków działania. 
 
 

69

TYPOLOGIA POTRZEB - K

ONCEPCJA E. ALLARDT’A:

 

 

  

 

 

having (posiadanie):

środki ekonomiczne

mieszkanie

zatrudnienie

warunki pracy

zdrowie

edukacja

loving (uczucie):  

kontakty ze

społecznością
lokalną

stosunki rodzinne

kontakty towarzyskie

stosunki międzyludzkie

w pracy  

being (istnienie):  

możliwości

samookreślenia

bezpieczeństwo

osobiste

aktywność polityczna

spędzanie czasu

własnego

zadowolenie z pracy

70

TYPOLOGIA POTRZEB

W POLSKICH BADANIACH SPOŁECZNYCH 

 

(Luszniewicz: SGH,

1968-71) :

1.wyżywienie;
2. mieszkanie;
3.ochrona zdrowia;
4.wykształcenie;
5.rekreacja;
6.zabezpieczenie

społeczne;
7.zagospodarowanie

materialne;

(Kociszewski i zespół,

1950,1960,1970,1978,19

89):
1.warunki mieszkaniowe;
2.warunki w dziedzinie

zdrowia;
3.warunki w szkolnictwie;
4.dochody i spożycie;
5.infrastruktura

ekonomiczna i poziom

zagospodarowania; 

71

TYPOLOGIA POTRZEB

W POLSKICH BADANIACH SPOŁECZNYCH 

 

(Luszniewicz i zespół:

ISiD SGH, 1988-89):
1.wyżywienie;
2.mieszkanie;
3.zdrowie;
4.oświata;
5.rekreacja;
6.zabezpieczenie

społeczne;
7.zabezpieczenie

materialne;
8.środowisko

naturalne; 

(Śmiłowska: ZBSE GUS

i PAN, 1992):
1. dochody osobiste

ludności;
2.degradacja

środowiska

naturalnego;
3.poziom

zdrowotności;
4.warunki pracy;
5.stosunki społeczne i

bezpieczeństwo 

publiczne; 

72

TYPOLOGIA POTRZEB

W POLSKICH BADANIACH SPOŁECZNYCH 

 

(Słaby: SGH, 1994):
1.stan biologiczny

(wyżywienie, mieszkanie,

zdrowie, środowisko

naturalne, wypoczynek);
2.stan zawodowy

(posiadanie pracy, warunki

pracy, czas pracy, płace);
3.Stan materialny

(oszczędności, cen, dobra

trwałe);
4.Stan edukacyjny (oświata

dzieci i młodzieży, oświata

dorosłych, kultura i sztuka);
5.Stan społeczny

(bezpieczeństwo socjalne,

egalitaryzm dochodowy,

patologia społeczna, więzi

rodzinne i społeczne,

polityka); 

(GUS, 2000):
1.dochód

rozporządzalny;
2.wydatki

gospodarstw

domowych
3.spożycie artykułów

żywnościowych;
4. warunki

mieszkaniowe;
5.wyposażenie

gospodarstw

domowych w

przedmioty trwałego

użytku;
6.ochrona zdrowia i

opieka społeczna;
7.edukacja i kultura;
8.ubóstwa

materialne; 

73

TYPOLOGIA POTRZEB

W POLSKICH BADANIACH

SPOŁECZNYCH 

 

(Panek: SGH, 2000):
1.dochody;
2.wyżywienie;
3.zasobność;
4.warunki mieszkaniowe;
5.ochrona zdrowia;
6.kształcenie dzieci;

7.kultura i wypoczynek. 

 

 

74

 

NOWE OBSZARY BADAŃ POZIOMU ZASPOKOJENIA GRUP

POTRZEB

 

• nierównomierność rozkładów dochodów,

• pozorne oznaki dobrobytu (np. stary sprzęt

wyposażenia mieszkań),

• społeczne i ekonomiczne skutki prywatyzacji i

reprywatyzacji gospodarki w sferze społecznej,  

• efekty rozwoju sektora prywatnego,

• skutki napływu kapitału zagranicznego, trwałość

bezrobocia,

• efekty realizowanych reform społecznych (oświaty,

ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego),

• budowa społecznej infrastruktury,

• poziom życia na wsi,

• udział społeczeństwa w życiu politycznym,

• ocena działalności samorządów lokalnych,

• przestępczość wśród młodzieży,

• skutki demokratyzacji życia publicznego.

75

KATEGORIE BADAWCZE

 

Warunki życia - Całokształt obiektywnych

warunków, o charakterze infrastrukturalnym,

w jakich żyje społeczeństwo. Wiążą się one

głównie z kondycją materialną,

zabezpieczeniem egzystencjonalnym i

środowiskowym życia jednostek. 

Obszary warunków życia w badaniach GUS 

• materialna sytuacja gospodarstw domowych

(sytuacja finansowa, zasobność gospodarstw,

• poziom zaspokojenia podstawowych potrzeb,

korzystanie z pomocy społecznej),  

• niematerialne aspekty życia (stan zdrowia,

sytuacja zawodowa,  poczucie integracji

społecznej, formy spędzania czasu wolnego).

76

I. WSKAŹNIKI DOBROBYTU

Wyobrażenie jakie mamy o dobrobycie jest

tworzone przez wskaźniki, które uznamy za
najistotniejsze, gdyż w najbardziej
naukowym sensie rzeczywistością jest dla
nas to, na co zwracamy uwagę.

Wskaźniki takie stają się skalą, według której

mierzymy pomyślność oraz dostarczają
wskazówek, jakie działania należy
podejmować, a których unikać.

Jeżeli wskaźniki są mylące, to dostarczają fałszywych

informacji o tym, czy ludziom jest w rzeczywistości
lepiej czy gorzej oraz skłaniają do irracjonalnych
zachowań obniżających poziom ich dobrobytu.

77

I. WSKAŹNIKI DOBROBYTU

Obecnie najważniejszym wskaźnikiem będącym

nadrzędnym celem

polityki gospodarczej oraz

uważanym za lekarstwo na wszystkie problemy
ekonomiczne i społeczne jest rokroczny przyrost
Dochodu Narodowego czyli wzrost gospodarczy.

Dla Polski przyjęcie strategii wzrostu jest utopią.

Wskaźnik wzrostu mylnie informuje o rzeczywistym
stanie czynników produkcji i dobrobycie ludzi.

Dążenie do wzrostu gospodarczego wymusza

ponadto taki wzorzec alokacji zasobów, w którym
nadmiernie obciążone są zasoby, których nam
brakuje (np. zasoby przyrody, energia, kapitał),
natomiast niewykorzystane te, które są we
względnej obfitości (np. praca).

78

Najistotniejsze wskaźniki

Dlatego miast jednego,

uniwersalnego wskaźnika

obciążonego błędami

monetarystycznego

redukcjonizmu, potrzebujemy

zespołu różnorodnych

wskaźników, które dadzą

pełniejszy obraz stanu

zasobów i rzeczywistego

dobrobytu społeczeństwa i

jednostek.

79

Najistotniejsze wskaźniki

Za najistotniejsze wskaźniki można uznać:

• szacunek stanu zasobów - mimo, że nie

wytworzone przez człowieka i wymykające się

ekonomicznej teorii wartości zasoby i walory

przyrody muszą być uznane za składnik majątku

narodowego i fundament dobrobytu. Trzeba także

wiedzieć z jakich zasobów korzysta społeczeństwo -

odnawialnych czy

nieodnawialnych, odtwarzalnych czy

nieodtwarzalnych;

• model dochodu społecznego, w którym koszty

społeczne i ekologiczne byłyby rozpoznawane i od

niego odejmowane, a nie dodawane, jak obecnie;

• wskaźniki stanu zdrowia - muszą mieć charakter

jakościowy. Trzeba porzucić ambicje pieniężnej wyceny

wartości zdrowia. Zdrowie ma wartość samą w sobie. Za

bogate należy uznać społeczeństwo, w którym ludzie jak

najmniej chorują, a nie to (o czym informuje nas

wskaźnik wzrostu), w którym zachorowalność ludzi

rośnie wraz z wydatkami na ich leczenie;

80

Najistotniejsze wskaźniki

• wskaźniki społeczne - najtrudniej

poddają się kwantyfikacji. Powinny
zmieniać się w czasie i różnić się w
zależności od kultur lokalnych i
regionalnych. Ich zadaniem jest
odzwierciedlanie stanu więzi
społecznych, tworzących daną
społeczność i jej kulturę oraz
subiektywne poczucie
bezpieczeństwa i zadowolenia ludzi;

81

Najistotniejsze wskaźniki

• wskaźniki rozwoju gospodarki

nieformalnej - gospodarka
nieformalna (utrzymanie domu,
wychowanie dzieci, opieka nad ludźmi
starymi i chorymi, wzajemna pomoc
sąsiedzka, praca i rolnictwo na własny
użytek, bezgotówkowa wymiana dóbr i
usług itp.) jest źródłem ponad połowy
dochodów i zatrudnienia. Spełnia
niezastąpioną rolę jako budulec więzi
społecznych i fundament kultury.

82

Najistotniejsze wskaźniki

• Gospodarka nieformalna rządzi się zupełnie

innymi regułami niż formalna i funkcjonuje
lepiej, gdy nie jest obszarem regulowanym
transakcjami pieniężnymi. Dlatego jest
ignorowana jako źródło dobrobytu. Oba obszary
działalności gospodarczej - formalny i
nieformalny - wzajemnie na siebie oddziaływują,
oba spełniają niezwykle ważne, choć odmienne
funkcje. Polityka gospodarcza, która zmierza do
rozwoju jednego obszaru kosztem drugiego,
niszczy system gospodarczy jako całość.

• Wskaźniki rozwoju gospodarki nieformalnej

potrzebne są do jej dowartościowania i ochrony.

83

KLUB RZYMSKI

• Klub Rzymski międzynarodowa grupa

ekonomistów, uczonych i ludzi interesu,

wydająca periodycznie raporty i prognozy na

temat światowych problemów żywności,

ludności, przemysłu, środowiska i in.

istotnych czynników życia ludzkiego na

Ziemi

• Klub Rzymski - prywatne stowarzyszenie

założone w 1968, od 1973 międzynarodowa

organizacja, której celem są studia i badania

podstawowych problemów ludzkości i

prognozowanie losów cywilizacji w XXI w.

Grupuje ok. 80 uczonych, przemysłowców i

bankierów, ludzi wpływowych i majętnych.

84

KLUB RZYMSKI

• . Klub Rzymski jest niezależny od rządów i

politycznie neutralny.

• Raporty klubu, przekładane na wiele języków

(także pol.), przygotowywane przez zespoły
wybitnych uczonych, wywoływały
ogólnoświatową dyskusję.

• Pierwszy raport pt. Granice wzrostu (1972)

zawierał pesymistyczną prognozę losów
ludzkości: zakładając dalszy szybki wzrost liczby
ludzi, zużywanie zasobów i zanieczyszczenie
środowiska, przewidywał totalną katastrofę. Aby
jej uniknąć, należy zahamować przyrost
naturalny i zatrzymać rozwój gospodarczy.

85

Klub Rzymski

• Klub Rzymski powstał w 1968 r. i był początkowo

nieformalną organizacją liczącą kilkudziesięciu

naukowców (z różnych dyscyplin) i praktyków

(szczególnie przemysłowców), podejmujących

inicjatywy zobrazowania możliwie

wszechstronnie współczesnego etapu  rozwoju

ludzkości, przede wszystkim zaś dynamiki tego

rozwoju do początków trzeciego tysiąclecia, w

perspektywie zagrażających ludzkości

niebezpieczeństw. Pierwszym prezydentem

został wybrany Aurelio Pecci,  autor znanej

książki Przyszłość jest w naszych rękach. Dopiero

od 1973 r. Klub Rzymski zarejestrował się jako

organizacja międzynarodowa w Genewie. W

latach 80-tych nawiązał szerszą współpracę z

ZSRR i innymi krajami socjalistycznymi.

86

Klub Rzymski

• Klub Rzymski stał się znany dzięki

publikacjom kilkunastu Raportów na temat
kwestii ogólnoświatowych. Zwykle Raporty
opierały się na studiach przeprowadzonych
przez członków Klubu lub zlecanych
specjalistom z zewnątrz. Dotyczą analiz
sytuacji lub problemów o charakterze
ogólnoświatowym, zmierzają do
pobudzenia świadomości publicznej w
zakresie zaangażowania w przyszłość
ludzkości, mają na celu wpływ na
działalność polityczną państw i
społeczności międzynarodowej.

87

Klub Rzymski

Pierwszą publikacją Klubu Rzymskiego jest zamówiona u

uczonych amerykańskich praca The Limits to Growth,

dotycząca trendów rozwojowych i wzajemnych oddziaływań

pewnej tylko liczby spośród wielu czynników stanowiących

groźbę dla społeczności ludzkiej (tłum. polskie - Granice

wzrostu, Warszawa 1973).

Stanowi ona część szerszego studium na temat "krytycznego

położenia ludzkości", kontynuowanego przez Klub Rzymski

w latach 70-tych, ukazującego bardzo wymowną

alternatywę, atakującą stan samozadowolenia społeczeństw

przemysłowych: albo znajdziemy nowe cele i swój los

weźmiemy we własne ręce, albo poddamy się

nieuniknionym i niebezpiecznym następstwom

nieuporządkowanego rozwoju. Idzie tu przede wszystkim o

zmianę celów i wartości, leżących u podstaw

nieuporządkowanego i katastrofalnego wzrostu, w kierunku

uzyskania trwałej równowagi.

Raport przeciwstawiał się mitowi materialnego wzrostu i

społeczeństwu konsumpcyjnemu. Ekspansja ekonomiczna

za wszelką cenę nie może stanowić celu samego w sobie.

88

Klub Rzymski

Spośród kilkunastu Raportów Klubu

Rzymskiego opublikowano w języku
polskim następujące:

• Granice wzrostu (Warszawa 1973);

Ludzkość w punkcie zwrotnym (Warszawa
1977);

• O nowy ład międzynarodowy (Warszawa

1978);

• Uczyć się bez granic (Warszawa 1982);
• Mikroelektronika i społeczeństwo. Na

dobre czy na złe? (Warszawa 1987).

89

Klub Rzymski

Wiele idei zawartych w Raportach jest

zbieżnych z   nauczaniem społecznym

Kościoła, zwłaszcza z tezą o człowieku w

jego integralności, o człowieku żyjącym w

sferze wartości materialnych i duchowych.

Klub Rzymski zwrócił uwagę na problemy

globalne, podkreślił więź ekonomii z

ekologią, problemów bezpieczeństwa z

problemami społecznymi, kryzysów

różnego rodzaju z błędami politycznymi

przeszłości, a także wskazał na konieczność

odpowiedzialności wszystkich za problemy i

perspektywy rozwoju ludzkości.