Uniwersalna Klasyfikacja

Dziesiętna (UKD)

• Najpowszechniej obecnie stosowany

system klasyfikacji (podział
przedmiotów lub pojęć na klasy,
grupy, podgrupy itd.) w bibliotekach.
Zbudowany i opracowany przez
belgijskich prawników Paula Otleta i
Henriego La Fontaine'a na podstawie

Klasyfikacji Dziesiętnej Dewey'a
(KDD)

Klasyfikacja Dziesiętna

Dewey'a (KDD)

• Najistotniejszą cechą układu przyjętego

przez Dewey'a stanowi podział wiedzy
na dziesięć działów. Działy te dzielą się
z kolei na dziesięć działów drugiego
stopnia - każdy z nich może ulec
dalszemu podziałowi na dziesięć
poddziałów itp. Schemat działów
głównych klasyfikacji Dewey'a
przedstawia się następująco:

• 000 Dzieła treści ogólnej
• 100 Filozofia
• 200 Religia
• 300 Nauki społeczne
• 400 Język
• 500 Nauki przyrodnicze
• 600 Nauki stosowane
• 700 Sztuka
• 800 Literatura
• 900 Geografia i historia

Rozwinięcie działu głównego

odbywa się w taki sposób:

• 000 Dzieła treści ogólnej
• 010 Bibliografie i katalogi
• 020 Bibliotekoznawstwo
• 030 Encyklopedie ogólne
• 040 Zbiory prac
• 050 Czasopisma treści ogólnej
• 060 Stowarzyszenia
• 070 Dzienniki. Dziennikarstwo
• 080 Dzieła zbiorowe. Wydawnictwa seryjne.

Poligrafia

• 090 Rękopisy i książki rzadkie

• Oprócz tablic głównych Melvil Dewey

zastosował poddziały wspólne
dla scharakteryzowania formy
dokumentu, miejsca i języka. Symbole
poddziałów wspólnych dołączane były
do symboli każdego działu. Dodatkowym
uzupełnieniem tablic stanowi indeks
przedmiotowy, obejmujący wszystkie
pojęcia występujące
w tablicach.

System UKD składa się z:

• tablic głównych,
• tablic pomocniczych,
• indeksu przedmiotowego.

Tablice główne

• zawierają zasadniczy schemat

podziału. Całość wiedzy dzielą
na

10 klas głównych

oznaczonych

symbolami cyfrowymi od 0 do 9 wraz
z objaśnieniami.

• Ten sposób konstrukcji systemu

klasyfikacyjnego wyklucza
jakąkolwiek możliwość powiększenia
schematu w poziomie, daje
natomiast duże możliwości

rozbudowy schematu w pionie

.

Im szczegółowszy jest podział, tym
większą liczbę znaków zawiera
symbol.

• 0 Zagadnienia ogólne:
• 02 Bibliotekarstwo. Bibliotekoznawstwo:
• 025 Organizacja biblioteki. Technika i metody

pracy bibliotecznej:

• 025.4 Języki informacyjno-wyszukiwawcze.

Klasyfikacja. Indeksowanie

• 025.43 Tezaurusy. Wykazy deskryptorów
• 025.44/.47 Klasyfikacje
• 025.45 Klasyfikacja dziesiętna
• 025.47 Klasyfikacja ze znakami

alfanumerycznymi

• 025.49 Inne języki informacyjno-

wyszukiwawcze

• 025.5 Służba informacyjno-bibliograficzna

bibliotek

Tablice pomocnicze

• służą do uściślenia klasyfikacji
opracowywanego dokumentu.

• Składają się z trzech części:

• tablic

Ia i Ib

, w których podano znaki

łączące wraz z informacjami o ich

stosowaniu;

• tablic Ic-Ik zawierających

poddziały wspólne i podziały A/Z

;

•

tablicy II

, w której omówiono poddziały

analityczne i syntetyczne (poddziały te

znajdują się przy symbolach, przy

których mogą być stosowane).

Tablica Ia

• TWORZENIE SYMBOLI ZŁOŻONYCH ZA

POMOCĄ ZNAKÓW ŁĄCZĄCYCH:
+ (PLUS) I / (KRESKA UKOŚNA)

• Znaki te łączą symbole proste lub rozwinięte

wyrażające zagadnienia
równorzędne i niezależne albo zagadnienia,
między którymi związek jest bardzo luźny.
Znaki + i / poszerzają zakres symbolu.
Znak + (plus) łączy symbole, które nie
występują w tablicach bezpośrednio po sobie.

Przykłady symboli połączonych

plusem:

• 613.22+613.95 Odżywianie i higiena

dziecka.

• 622+669 Górnictwo i hutnictwo.

• 821.111+821.133.1](71) Literatura

kanadyjska w języku angielskim
i francuskim.

Znak / (kreska ukośna)

• łączy symbole następujące w tablicach

bezpośrednio po sobie. Jest to skrócona

forma zapisu symboli połączonych

plusem. Przed kreską podaje się

pierwszy, a po kresce - ostatni z symboli

należących do danego ciągu. Jeżeli

symbole połączone kreską ukośną

składają się z więcej niż trzech cyfr,

skraca się symbol umieszczony po

kresce, zastępując te pierwsze trzy cyfry

kropką.

Przykłady symboli połączonych

kreską ukośną:

• 343.3/.7 Rodzaje czynów karalnych - co

odpowiada
343.3+343.4+343.5+343.6+343.7.

• 7.096/.097 Radio i telewizja - co odpowiada

7.096+7.097.

• 786/789 Muzyka na poszczególne instrumenty

- co odpowiada 786+787+788+789.

Tablica Ib

• TWORZENIE SYMBOLI

ZŁOŻONYCH ZA POMOCĄ
ZNAKÓW ŁĄCZĄCYCH
: (DWUKROPEK) I ::
(DWUKROPEK PODWÓJNY).
GRUPOWANIE SYMBOLI ZA
POMOCĄ ZNAKU [ ] (NAWIAS
KWADRATOWY)

Znak : (dwukropek)

• łączy symbole proste lub rozwinięte

wskazujące na przedmioty, między
którymi występuje przedstawiona w
dokumencie zależność semantyczna
(pojęcia różne, związane ze sobą w
jednym temacie). Zakres symboli
połączonych dwukropkiem zostaje
zawężony. Symbole te podlegają
inwersji (są odwracalne).

Przykłady symboli połączonych

dwukropkiem:

• 002:33 Informacja ekonomiczna.
• 376:377 Szkolnictwo specjalne

zawodowe.

• 316.74:2 Socjologia religii.

Znak :: (dwukropek

podwójny)

• łączy symbole proste lub rozwinięte,

między którymi występuje
jednostronna zależność
semantyczna. Symbole te nie
podlegają inwersji. Znak :: stosuje się
również wtedy, gdy tworzymy symbol
dla zagadnienia, dla którego w UKD
nie ma odpowiedniego symbolu.

Przykłady symboli połączonych

podwójnym dwukropkiem:

• 56::57 Paleobiologia.
• 62::008 Postęp techniczny.
• 657::339.1 Rachunkowość handlowa.

Nawiasy kwadratowe [ ] lub

[ lub ]

• grupują dwa albo więcej symboli

prostych lub rozwiniętych
połączonych znakiem + lub :, które
jako całość znajdują się w pewnej
relacji do symboli umieszczonych
poza nawiasem. Nawiasy te pełnią
więc podobną funkcję jak nawiasy w
zapisie algebraicznym.

Przykłady symboli z nawiasami

kwadratowymi:

• 016:[54+66 Bibliografia chemii

teoretycznej i przemysłowej.

• 796.032"19":[050+070]:929-051

Olimpiady XX wieku we
wspomnieniach dziennikarzy.

• 821.162.1(091)+82(091)]"19"(075.3)

Podręcznik historii literatury XX
wieku dla szkoły średniej.

Tablica Ic

Wskaźnik =... (znak

równości)

• Tablica Ic jest głównym miejscem w

UKD dla symboli języków, stanowi
wzorzec
do rozbudowy działu 811
Poszczególne języki i działu 821
Literatura poszczególnych języków
oraz tablicy If Poddziały wspólne
rasy, narodowości i grupy etnicznej.

• Poddziały wspólne języka służą do

oznaczania języka (w którym
dokument jest napisany lub z którego
jest tłumaczony), jaki należy znać, by
korzystać
z dokumentu. W ramach poddziałów
wspólnych języka występują
poddziały syntetyczne (wskaźnikiem
jest '), które pełnią tutaj funkcję
poddziałów analitycznych.

Przykłady poddziałów

wspólnych języka:

• =214.58 Język cygański.
• =14'06 Język nowogrecki.

Tablica Id

PODDZIAŁY WSPÓLNE

FORMY

• Wskaźnik (0...) (zero w

nawiasach okrągłych)

• Poddziały wspólne formy służą do

oznaczania formy (piśmienniczej,

graficznej, wydawniczej itd.), w jakiej

sporządzony jest dokument.

• W poddziałach wspólnych formy

występują poddziały analityczne
(0.0...) utworzone
z typowego wskaźnika .01/.09, które
mogą być dołączone do symboli
prostych,
np.: (01.034) Bibliografia na nośniku
maszynowym.

Jeżeli w tablicy Id nie ma

odpowiedniego symbolu dla

formy, można go utworzyć

z symboli głównych.

Ten rodzaj symboli ma postać

(0:0/9), np.:

• (0:741.5) w formie karykatury.
• (0:82-92) w formie publicystycznej.

Tablica Ie

• PODDZIAŁY WSPÓLNE MIEJSCA

Wskaźnik (1.../9...) (nawias
okrągły, wewnątrz ciągi cyfr od 1
do 9)
Poddziały wspólne miejsca służą do
określenia aspektu geograficznego
(lokalizacji przestrzennej) przedmiotu
oznaczonego symbolem głównym
UKD.

Poddziały te można podzielić

na trzy kategorie:

• różne określenia miejsca : cały świat,

kosmos, strefy, strony świata, jednostki
terytorialne, ugrupowania państw z
różnych punktów widzenia, regiony
fizyczno-geograficzne.

• środowisko fizyczno-geograficzne: góry,

równiny, morza, rzeki, jeziora itp.

• jednostki podziału polityczno-

administracyjnego świata starożytnego
i nowożytnego.

• Od 1994 roku poddziały wspólne

miejsca służą do tworzenia symboli
geografii
i historii poszczególnych krajów czy
regionów: rozbudowa symbolu (3) dla
geografii
i historii świata starożytnego, a
rozbudowa (4/9) dla geografii i
historii świata nowożytnego .

• Poddziały wspólne miejsca mają rozbudowany

system poddziałów analitycznych

(1-0/-9) utworzonych z typowego wskaźnika -1/-9, a

także nietypowego -01/-09.

Symbol poddziału wspólnego miejsca może mieć

formę symbolu rozwiniętego,

to znaczy składać się z kilku symboli występujących

bezpośrednio po sobie (symbol poddziału wspólnego

miejsca wraz z symbolami analitycznymi i niekiedy

symbol poddziału wspólnego miejsca wraz z

symbolem poddziału wspólnego narodowości czy

grupy etnicznej).

Może też mieć postać symbolu złożonego, który

składa się z symboli połączonych znakami łączącymi:

+ (plus), / (kreska ukośna), : (dwukropek), np:

• (4-191.2-11) Europa

Środkowowschodnia.

• (5/6=411.21) Kraje arabskie.
• (4+7) Kraje Zachodu.
• (4/6:262-194.2) Kraje

śródziemnomorskie.

Tablica If

• PODDZIAŁY WSPÓLNE RASY,

NARODOWOŚCI I GRUPY
ETNICZNEJ Wskaźnik (=...) (znak
równości w nawiasach okrągłych)

• Poddziały wspólne rasy, narodowości

i grupy etnicznej służą do oznaczania
aspektu etnicznego lub
narodowościowego oraz grup
ludności, których dotyczy treść
dokumentu.

• Można je podzielić na trzy kategorie:
• poddziały oznaczające rasę,
• poddziały oznaczające grupę

etniczną,

• poddziały oznaczające ludność

zamieszkującą dane terytorium.

• Zależnie od przyjętego kryterium

wyodrębnienia grup ludności, ich symbole
tworzy się na podstawie poddziałów
wspólnych języka (tablica Ic) - jeżeli
posługują się tym samym językiem,
zastępując wskaźnik =... wskaźnikiem (=...)
albo na podstawie poddziałów wspólnych
miejsca (tablica Ie) -jeżeli łączy ich wspólne
terytorium zamieszkania, dodając na
początku cyfrę 1 z dwukropkiem

np.:

• =162.1 język polski (=162.1) Polacy,
• =111 język angielski (=111) Anglicy,
• (436) Austria (=1:436) Austriacy,
• (494) Szwajcaria (=1:494)

Szwajcarzy.

Tablica Ig

• PODDZIAŁY WSPÓLNE CZASU

Wskaźnik "..." (cudzysłów)
Poddziały wspólne czasu służą do
określania daty, okresu, epoki,
następstwa chronologicznego czy
czasu trwania zdarzenia lub zjawiska.

• Od 1994 roku poddziały wspólne

czasu stosowane są do tworzenia
poddziałów historii, np.:
- 94(100)"1939/1945" Historia II
wojny światowej.

• Daty podaje się w następującym

porządku: rok, miesiąc, dzień, np.:
- "1981.12.13" 13 grudnia 1981 r.

• Aby uniknąć pomyłek, podawać

należy rok w postaci liczby
czterocyfrowej, a miesiąc i dzień w
postaci liczb dwucyfrowych,
stawiając w razie potrzeby zero, np.:
- "0435.08.04" 4 sierpnia 435 roku
n.e.

• Czasy starej ery poprzedza się

znakiem - (minus), np.:
- "-0064" 64 rok p.n.e.

• Jeżeli trzeba wyraźnie zaznaczyć, że

wydarzenie odnosi się do nowej ery,
należy postawić znak + (plus) przed
symbolem oznaczającym datę, np.:
- "+0090" 90 rok n.e.

• Stulecia i dziesięciolecia oznacza się

za pomocą liczb dwu- i
trzycyfrowych, np.:
- "03" IV wiek.
- "192" lata dwudzieste XX wieku, od
1920 do 1929.

• Wiek I oznacza się cyframi 00, a dla wieków II-X

podaje się pierwszą cyfrę daty rocznej danego

wieku, umieszczając z lewej strony cyfrę 0 :

- "00" wiek I.

- "01" wiek II.

- "02" wiek III.

- "03" wiek IV.

- "04" wiek V.

- "05" wiek VI.

- "06" wiek VII.

- "07" wiek VIII.

- "08" wiek IX.

- "09" wiek X.

• Dla wieków XI-XX podaje się dwie pierwsze

cyfry danego wieku:

- "10" wiek XI.

- "11" wiek XII.

- "12" wiek XIII.

- "13" wiek XIV.

- "14" wiek XV.

- "15" wiek XVI.

- "16" wiek XVII.

- "17" wiek XVIII.

- "18" wiek XIX.

- "19" wiek XX.

• Okres (od-do) oznacza się za pomocą

dwóch dat granicznych połączonych

kreską ukośną, np.:

- ".../19" od pradziejów do czasów

najnowszych.

- "04/14" Średniowiecze (V-XV w.).

- "15/17" Czasy nowożytne (XVI-XVIII w.).

- "18/19" wiek XIX i XX.

- "1914/1918" okres I wojny światowej.

- "1939/1945" okres II wojny światowej.

Tablica Ih

• PODZIAŁ ALFABETYCZNY A/Z I

STOSOWANIE CYFR W UKD
Uzupełnienie symboli UKD innymi
oznaczeniami cyfrowymi lub
alfanumerycznymi poprzedza się
znakiem *. Znakiem tym została
oznaczona rozbudowa działu 630
Leśnictwo zaczerpnięta z
Oksfordzkiego Systemu Klasyfikacji.

• Przykłady symboli ze znakiem

gwiazdki:

• 630*2 Hodowla lasu.
• 625.711(4)*E4 Europejska droga E4.

• Nazwy własne (nazwiska, organizacje,

instytucje, jednostki geograficzne itd.)

podaje się bezpośrednio po odpowiednim

symbolu głównym lub pomocniczym, np.:

• 025.45 UKD.
• 061.6(438) Polska Akademia Nauk.
• 78.071 Lutosławski W.
• 728.8(438 Wilanów).
• 821.162.1(091) Miłosz Cz.
• 929-052 Fiszer F.
• 914(44 Paryż)(036) Przewodnik po Paryżu.
• 94(438 Zakopane) Historia Zakopanego.

Tablica Ik

Poddziały wspólne z kreską

zero

• Wskaznik -0... (kreska, zero)
• Tablica ta obejmuje cztery grupy

poddziałów wspólnych:

• -02 Własnosci
• -03 Materiały
• -04 Relacje, procesy, działania
• -05 Osoby

• IIa PODDZIAŁY ANALITYCZNE ZE

WSKAZNIKIEM -1/-9

• IIb PODDZIAŁY ANALITYCZNE ZE

WSKAZNIKIEM .01/.09

• IIc PODDZIAŁY ANALITYCZNE ZE

WSKAZNIKIEM ’0/’9

• Poddziały analityczne ze

wskaznikiem -1/-9

• Poddziały analityczne ze wskaźnikiem

-1/-9 służą do określania elementów,
właściwości i innych szczegółów
zagadnienia wyrażonego przez
symbol główny (rzadziej pomocniczy).
Są one zawsze dostosowane do
potrzeb działów (poddziałów
wspólnych), przy których zostały
umieszczone, a ich wykorzystanie jest

• Poddziały analityczne ze wskaźnikiem -1/-

9 służą do określania elementów,

właściwości i innych szczegółów

zagadnienia wyrażonego przez symbol

główny (rzadziej pomocniczy). Są one

zawsze dostosowane do potrzeb działów

(poddziałów wspólnych), przy których

zostały umieszczone, a ich wykorzystanie

jest możliwe tylko w ich obrębie.

Przykłady zastosowania

poddziałów analitycznych ze

wskaźnikiem -1/-9:

• 621.9.06-114 Obrabiarki do operacji

wielozabiegowych.

• 821.162.1-3 Powieść polska.
• 81-24 Języki martwe.
• (4-191.2-11) Europa

Środkowowschodnia.

• Niekiedy poddziały analityczne ze

wskaźnikiem -1/-9 można stosować
poza ich działem macierzystym, ale
tylko w tych działach, w których
zamieszczona jest odpowiednia
wskazówka, np.:
- 791.43-344 Filmy horrory.

• Poddziały analityczne ze wskażnikiem .01/.09

są szeroko stosowane i często rozwinięte

bardziej szczegółowo niż -1/-9. Grupują one

zagadnienia powtarzające się, np.: aspekty

badań, działalności, procesów, operacji. Tak

samo jak poddziały analityczne -1/ -9 są

zawsze dostosowane do potrzeb działów,

przy których zostały zamieszczone i używać

ich można tylko w obrębie tychże działów.

Występują

w działach : 0, 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9 oraz w

poddziałach wspólnych formy.

Przykłady zastosowania

poddziałów a nalitycznych ze

wskaźnikiem .01/.09:

• (01.034) Bibliografie na nośnikach

maszynowych.

• 004.056 Bezpieczeństwo oprogramowania.
• 159.9.072 Testy psychologiczne.
• 22.03 Konkordancje biblijne.
• 34.096 Głośne procesy.
• 504.064.3 Monitoring środowiska.
• 624.01/.07 Konstrukcje budowlane.
• 75.02 Technika malarstwa.

• Poza wymienionymi wyżej poddziałami

analitycznymi, opatrzonymi typowymi
wskaźnikami .01/.09 i -1/-9, występują
też - głównie w dziale 61, w
mniejszym zakresie na początku
poddziałów wspólnych miejsca -
pełniące analogiczną funkcję
poddziały analityczne oznaczone
wskaźnikiem -01/-09 i -001/-009.

Przykłady symboli

analitycznych z nietypowymi

wskaźnikami:

• 616-089 Leczenie operacyjne.
• 616-002.5 Gruźlica.
• (1-04) Strefy graniczne. Granice

• Poddziały syntetyczne z apostrofem '0/'9 służą

do tworzenia symboli dla pojęć złożonych,
wymagających scalenia dwóch lub więcej
symboli. Apostrof zastępuje powtarzającą się
część symbolu, wspólną dla wszystkich symboli
scalonych. Zastosowanie apostrofu jest
dozwolone wyłącznie w obrębie jednego działu i
tylko wtedy, gdy informuje o tym specjalna
wskazówka, jak np. w działach 329 i 8.
W poddziałach wspólnych języka i w dziale 81
poddziały z apostrofem mają bardziej charakter
poddziałów analitycznych niż syntetycznych.

Przykłady symboli z

apostrofem:

• 329.12'23 Partie liberalno-

republikańskie (ponieważ) 329.12 Partie

liberalne, 329.23 Partie republikańskie.

• =14'02 Greka klasyczna (ponieważ)

=...'02 Okres klasyczny, =14 Język

grecki.

• 811.162.1'35'374 Słownik ortograficzny

języka polskiego (ponieważ) 811.162.1

Język polski, 81'35 Ortografia, 81'374

Leksykografia.

Indeks przedmiotowy

• łączy pod wspólnym hasłem

zagadnienia rozproszone w różnych
działach, np. piśmiennictwo
dotyczące Polski znajduje się w wielu
dziedzinach: Ekonomii, Geografii,
Historii itd.

Indeks

taki, stanowi

rodzaj przewodnika po katalogu
systematycznym oraz ułatwia
czytelnikowi posługiwanie się nim.

INDEKS PRZEDMIOTOWY

UKD

•

Alkaliczne metale – metalurgia 669.88/.89

•

Alkaliczne skały 552.3

•

Alkaliczne zródła 553.7

•

Alkohol – abstynencja – higiena 613.81

•

Alkohol – chemia 547

•

Alkohol – chemia przemysłowa 661.7

•

Alkohol – przestepstwa zwiazane z alkoholem 343.57

•

Alkoholicy – opieka społeczna 364.4-056.83

•

Alkoholicy – poddziały wspólne -056.83

•

Alkoholizm – etyka 178

•

Alkoholizm – zwalczanie 351.761.1

•

Alkoholizm – zwalczanie – higiena 613.81

•

Almanach 0/9(059)

•

Almanach – opracowania 050.9

•

Almanach – poddziały wspólne (059)

•

Alokacja – zarzadzanie 005.55

•

Alpaka 599.733

•

Alpinistyka 796.52

•

Alpinistyka podziemna 796.55

•

Alpy – poddziały wspólne (23

Tablice główne

• 0 Dział ogólny
• 1Filozofia. Psychologia
• 2Religia. Teologia. Religioznawstwo
• 3Nauki społeczne. Prawo. Administracja
• 4*
• 5Matematyka. Nauki przyrodnicze
• 6Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne.

Rolnictwo

• 7Sztuka. Rozrywki. Sport
• 8Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura

piękna

• 9Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia