Istota i pojęcie rachunku
kosztów

Wprowadzenie



Jednostki gospodarcze funkcjonujące w
warunkach

gospodarki rynkowej



ciągle poszukują sposobów

zwiększenia zysku



polepszenie efektywności

wykorzystania czynników produkcji



utrzymanie na

niskim poziomie

kosztów

do prowadzenia działalności

gospodarczej.



racjonalne gospodarowanie

czynnikami produkcji powoduje ciągłe
zainteresowanie poziomem

ponoszonych kosztów.



Rozważania ekonomiczne

dotyczące

kosztów

zajmują centralne miejsce w

rachunkach decyzyjnych

.



Większość decyzji

kierowniczych opiera

się bowiem na

informacjach

kosztowych

.



W

modelach decyzyjnych

koszty pełnią

rolę zarówno

parametrów

, jak i

kryteriów

wyboru.



system informacji

ekonomicznej o

kosztach jest niezbędnym warunkiem
podejmowania

racjonalnych

decyzji

.



rachunek kosztów

jest centralnym

elementem systemu

informacyjnego rachunkowości.



problematyka

rachunku kosztów

należy do

kanonów

wiedzy

ekonomicznej menedżerów.



rachunek kosztów jest

źródłem

informacji

ekonomicznej na potrzeby

zarządzania

jednostkami

gospodarczymi

.



Dostarcza

wieloprzekrojowych

informacji

o kosztach menedżerom na

różnych

szczeblach zarządzania

.

System rachunkowości w systemie
zarządzania

Amerykańskie Stowarzyszenie
Księgowych



Stowarzyszenie to określa

rachunkowość

jako proces

identyfikacji, pomiaru, przetwarzania
oraz przekazywania informacji
ekonomicznych umożliwiających
formułowanie opinii i decyzji przez
użytkowników tych informacji.

Innymi słowy,



rachunkowość

odnosi się do

dostarczania informacji, które mają
pomóc ich odbiorcom w

ocenie

działalności

jednostki i

podejmowaniu racjonalnych
decyzji.



Rachunkowość

może być

postrzegana jako

proces

przetwarzania danych

, który

obejmuje ciąg następujących po
sobie czynności, począwszy od:



obserwacji



i

pomiaru

zdarzeń gospodarczych,



przez

gromadzenie danych,



ich

rejestrację

i

grupowanie



oraz

agregowanie.



Rachunkowość

może być

traktowana

jako system

, gdyż

posiada wszystkie cechy przypisane
temu pojęciu.



Ma ona wytyczony

podstawowy

cel,

którym jest

dostarczanie

informacji

,



a także wyraźnie określone

podsystemy

, które są ze sobą

wzajemnie powiązane.



System informacyjny rachunkowości
egzystuje w

otoczeniu

przedsiębiorstwa

.



system rachunkowości jest mocno
powiązany z tym otoczeniem a
jednocześnie funkcjonuje w pewnym

stopniu niezależnie.



Istnieją bowiem pewne

granice

systemu rachunkowości,

od

których zaczyna się identyfikowanie



Pierwszą granicą

między systemem

rachunkowości a jego otoczeniem jest

proces filtrowania danych

,



pierwotne dane stają się

danymi

wejściowymi

do systemu.



potrzeby informacyjne użytkowników
powinny być wyznaczone przez rodzaj

danych wejściowych,

ale także w

pewnym stopniu przez informacje

wyjściowe

.

Potrzeby w zakresie informacji
powinny być określane z
uwzględnieniem relacji,



koszty-korzyści pozyskania
informacji,



oraz istotności informacji z
punktu widzenia

podejmowania

decyzji.



Wyjście

z systemu

rachunkowości w postaci informacji
ekonomicznych jest rezultatem

procesu przetwarzania



obejmującego ciąg następujących po
sobie czynności:



Pierwszym etapem procesu
przetwarzania w rachunkowości jest



identyfikacja

zdarzeń gospodarczych

zachodzących w przedsiębiorstwie,



ich

obserwacja i pomiar

wartościowy.



Wyniki pomiaru

zdarzeń

gospodarczych znajdują
odzwierciedlenie w dokumentacji
źródłowej stanowiącej podstawę
zapisów księgowych.



W drugim etapie procesu przetwarzania
danych księgowych



skutki operacji gospodarczych są
ujmowane chronologicznie według dat
ich powstawania.



odbywa się to przez dokonywanie zapisów
w księgach rachunkowych, w
urządzeniu księgowym nazywanym
dziennikiem.



W ten sposób realizowana jest
rejestracyjna funkcja rachunkowości.



W trzecim etapie procesu przetwarzania

danych w systemie rachunkowości



jest realizowana klasyfikacyjna funkcja

rachunkowości wynikająca z metody

bilansowej.



odbywa się to przez dokonywanie

systematycznych zapisów księgowych

na kontach wykazanych w zakładowym

planie kont.



wszystkie konta syntetyczne

wykorzystywane w przedsiębiorstwie

nazywane są łącznie księgą główną.



Czwartym etapem przetwarzania
danych w systemie rachunkowości jest



sporządzenie, na koniec każdego
okresu sprawozdawczego,



zestawienia obrotów i sald kont
syntetycznych, nazywanego bilansem
próbnym,



oraz zestawień sald kont analitycznych
a następnie dokonanie uzgodnień
stanów w nich wykazanych.



Zestawienie obrotów i sald kont
księgowych jest formą agregacji
szczegółowych danych
zarejestrowanych na tych kontach.



Inwentaryzacja

stanu składników

aktywów oraz źródeł ich pochodzenia
jest następną czynnością procesu
przetwarzania w rachunkowości.



Jej istota polega na porównaniu
rzeczywistego stanu składników
aktywów i kapitałów ze stanem
wynikającym z ksiąg rachunkowych.



W przypadku niezgodności tych
stanów może zaistnieć konieczność
dokonania skorygowanych zapisów
księgowych.



Końcową fazą procesu
generowania informacji księgowych
jest sporządzenie sprawozdań.



Podstawowym elementem
sprawozdawczości jednostki jest
sprawozdanie finansowe stanowiące zamknięcie
roczne obejmujące:



bilans,



rachunek zysków i strat,



zestawienie zmian w kapitale (funduszu)
własnym,



rachunek przepływów pieniężnych



oraz dodatkowe informacje i objaśnienia.



Sprawozdawczość finansowa jest finalnym
etapem badania systemu informacyjnego
rachunkowości.

Rachunek kosztów

jako podsystem

rachunkowości



System informacyjny rachunkowości
każdej jednostki gospodarczej zawiera
względnie wyodrębniony podsystem,



Podsystemem

tym jest systematycznie

prowadzony rachunek kosztów
stanowiący

integralną część systemu

rachunkowości

jednostki.



Szczególne miejsce rachunku
kosztów w systemie

informacyjnym rachunkowości

wynika z miejsca i roli informacji
dotyczących

kosztów w zbiorze

informacji

ekonomicznych

przedsiębiorstwa

.



Rachunek kosztów

stanowi

wyodrębniony podsystem systemu
informacyjnego rachunkowości zajmujący
się



ustalaniem, w różnych przekrojach,

wyrażonej w pieniądzu wartości
nakładów pracy żywej i
uprzedmiotowionej



oraz

usług obcych

poniesionych w

ustalonym czasie i z określonym
przeznaczeniem.



Systematycznie prowadzony
rachunek kosztów, dostarczający
informacji o

kosztach minionych

okresów

, bazuje na ogólnej

metodologii

rachunkowości i

wykorzystuje różnorodne jej
procedury.

Podstawą tworzenia tych informacji
jest
udokumentowany pomiar
wartościowy procesów zużycia

zasobów majątkowych

przedsiębiorstwa i

pracy żywej

,



Systematyczny rachunek kosztów jest

mocno powiązany

z dwoma innymi

działami współczesnej rachunkowości:



z rachunkowością finansową



i rachunkowością zarządczą.



Rachunkowość finansowa

jest

związana z dostarczaniem informacji
historycznych (retrospektywnych),



głównie odbiorcom zewnętrznym z
otoczenia jednostki gospodarczej.



Podstawowym źródłem tych informacji jest



obligatoryjne roczne sprawozdanie
finansowe jednostki.



Informacje dostarczane przez
rachunkowość finansową powinny
odpowiadać ogólnie akceptowanym
zasadom, z których nadrzędną jest
przedstawianie użytkownikom
zewnętrznym wiernego obrazu sytuacji
jednostki gospodarczej

.



Rachunkowość zarządczą
koncentruje się na dostarczaniu
informacji ekonomicznych grupie
użytkowników wewnętrznych z
jednostki gospodarczej.



Informacje tworzone przez rachunkowość
zarządczą są pomocne kadrze
kierowniczej przedsiębiorstwa w
podejmowaniu odpowiednich decyzji,
planowaniu i kontroli działalności.



Przy tym są to zarówno informacje
dotyczące

przeszłości

, jak i informacje

planistyczne.



Podstawową cechą informacji
dostarczanych przez rachunkowość
zarządczą jest ich istotność i użyteczność
przy

podejmowaniu decyzji

ekonomicznych.



Rachunkowość finansowa,



rachunek kosztów



i rachunkowość zarządczą



stanowią spójny system
informacyjny rachunkowości
jednostki gospodarczej.



System ten

, wraz z informacjami o

charakterze nie finansowym
czerpanymi z przedsiębiorstwa i
spoza niego, składa się na

system

informacyjny zarządzania.

Rachunek kosztów a system
rachunkowości



Częścią wspólną tych zbiorów są
informacje powstające w



systematycznie prowadzonym
rachunku kosztów, które stanowią
segment

informacji

wykorzystywanych zarówno

przez

rachunkowość finansową, jak też przez
rachunkowość zarządczą.



Informacjami generowanymi

w

systemie rachunku kosztów
wykorzystywanymi przez

rachunkowość finansową są:



informacje o kosztach wytworzenia
produktów.



Informacje te stanowią podstawę
wyliczenia

kosztu uzyskania

przychodu

przy ustalaniu wyniku

finansowego jednostki gospodarczej.



Ponadto rachunek kosztów
dostarcza rachunkowości finansowej
informacji potrzebnych przy wycenie



produktów gotowych,



półproduktów



i produktów w toku, których zapasy
są wykazywane w bilansie jednostki.



Wyszczególnione informacje kosztowe
są niezbędnymi elementami
wykorzystywanymi w



rachunku zysków i strat



oraz w rachunku bilansowym, które to
rachunki są domeną rachunkowości
finansowej.



Informacje o kosztach
wytworzenia

produktów stanowią

także podstawę przeprowadzania
szeregu

rachunków decyzyjnych

w

systemie rachunkowości zarządczej.



Jednostkowe koszty wytworzenia

produktów stanowią jeden z
elementów

tworzących ceny

sprzedaży wyrobów i usług



Poziom kosztów wytworzenia jest także
jednym z podstawowych parametrów
ekonomicznych

określających

rentowność

różnych produktów



oraz

efektywność

gospodarowania

zasobami majątkowymi
przedsiębiorstwa.



Ponadto rzeczywiście poniesione
koszty porównane z kosztami
uznanymi jako wzorcowe dają
podstawę do kontroli działalności
gospodarczej



Rachunek kosztów jest także
podstawowym źródłem informacji o
kosztach grupowanych w innych
przekrojach na potrzeby
podejmowania decyzji i kontroli
działalności.

Pojęcie rachunku kosztów

Metodyka rachunku kosztów:



Def. Rachunku Kosztów,



Przedmiotem rachunku kosztów,



Podmiotem rachunku kosztów,



Celem rachunku kosztów,



Informacje generowane przez

rachunek kosztów potrzebne są do:

Rachunku Kosztów



Rachunek kosztów jest

procesem

ustalania kosztów prowadzenia
działalności gospodarczej
polegającej na wytwarzaniu i
sprzedaży wyrobów lub
świadczeniu usług.

Przedmiotem rachunku
kosztów



są zawsze koszty prowadzenia
działalności gospodarczej
wymagającej wykorzystania zasobów
majątkowych przedsiębiorstwa i
pracy ludzkiej.



Tak więc jako przedmiot rachunku
kosztów są traktowane koszty
ponoszone przy wytwarzaniu i
sprzedaży wyrobów, koszty ponoszone
w związku ze świadczeniem usług oraz
koszty ponoszone przy wykonywaniu
określonych funkcji.

Podmiotem rachunku kosztów



jest więc jednostka gospodarcza
prowadząca daną działalność
gospodarczą polegającą na
wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów
lub świadczeniu usług.

Celem rachunku kosztów



prowadzonego systematycznie w
przedsiębiorstwie jest dostarczanie
decydentom wieloprzekrojowych
informacji ekonomicznych o kosztach
działalności.

Informacje generowane przez
rachunek kosztów potrzebne są
do:



ustalenia kosztów wytworzenia wyrobów i

świadczenia usług,



obliczenia uzyskiwanych wyników,



wyceny zapasów produktów,



ustalenia cen sprzedaży produktów,



oceny efektywności gospodarowania,



kontroli działalności,



podejmowania decyzji ekonomicznych.

Powstawanie

informacji w

rachunku kosztów



Systematycznie prowadzony
rachunek

kosztów, jako część składowa

systemu rachunkowości, obejmuje ciąg
uporządkowanych i logicznie ze sobą
powiązanych czynności, których
podstawowym zadaniem jest
przetwarzanie informacji o kosztach.



Na wejściu do systemu przetwarzania
informacji w rachunku kosztów znajdują
się dwojakiego rodzaju informacje.



wejście 1, są informacje o rzeczowym
przebiegu działalności gospodarczej
dotyczące wykonywanej produkcji.



wejście 2, są informacje źródłowe o
kosztach działalności odzwierciedlające
zużycie zasobów majątkowych
przedsiębiorstwa i pracy ludzkiej



Na wyjściu z systemu przetwarzania
informacji w rachunku kosztów
uzyskuje się informacje dotyczące



kosztów wyróżnionych jednostek
odniesienia, tj.



wytwarzanych wyrobów



lub świadczonych usług

.

R.K. jako system przetwarzania



Informacje pochodzące z systemu
rachunku kosztów są wykorzystywane:

wewnątrz systemu rachunkowości (w
rachunkowości finansowej i w rachunkowości
zarządczej),
przez użytkowników z jednostki gospodarczej
spoza rachunkowości,
przez użytkowników zewnętrznych z otoczenia
przedsiębiorstwa.

Systematycznie prowadzony rachunek
kosztów wykorzystuje ogólne procedury
właściwe dla rachunkowości takie, jak:



dokumentowanie operacji
gospodarczych,



ewidencjonowanie operacji na kontach
zgodnie z zasadą podwójnego zapisu,



wycena,



inwentaryzowanie składników zasobów
majątkowych.

Rachunek kosztów, jako system
przetwarzania informacji kosztowych,
obejmuje następujące działania i
czynności:

1)

pomiar kosztów

sprowadzający się do

ustalenia ilościowego zużycia składników
majątku przedsiębiorstwa i pracy żywej
zaangażowanych w działalności
gospodarczej oraz wyceny tego zużycia,



2)

dokumentowanie wszystkich operacji

gospodarczych dotyczących zużycia
składników majątku jednostki i pracy żywej
w związku z procesami zaopatrzenia,
produkcji, sprzedaży i zarządzania,



3)

ewidencję ponoszonych kosztów

na

kontach wchodzących w skład zakładowego
planu kont w celu zgrupowania kosztów w
systemie księgowym w przyjętych
przekrojach ewidencyjnych,



4)

rozliczanie kosztów

, tj.

przekształcanie określonego układu
ewidencyjnego w inne układy kosztów,



5)

kalkulację kosztów

produktów

polegającą na ustaleniu kosztu
wytworzenia jednostki wyrobu lub

jednostkowego kosztu

świadczenia

usługi,



6)

sprawozdawczość

kosztową

polegającą na okresowej prezentacji
informacji o poniesionych kosztach w
formie sprawozdań wewnętrznych i
zewnętrznych,



7)

analizę kosztów

obejmującą ocenę

poziomu i struktury kosztów
rzeczywiście poniesionych, ich
dynamiki oraz odchyleń kosztów
rzeczywistych od kosztów uznanych za
wzorcowe.



W prowadzonym rachunku kosztów
największe znaczenie ma grupowanie
kosztów w trzech przekrojach
ewidencyjnych:



w układzie rodzajowym kosztów,



według miejsc powstawania kosztów,



według przedmiotów odniesienia
kosztów.

W

systemie r. k. można wydzielić trzy

obszary, którym przyporządkowano
specyficzne zadania

1)

rodzajowy rachunek kosztów

służący do

pomiaru i ewidencji ponoszonych kosztów według

rodzajów,

2)

podmiotowy rachunek kosztów

, w ramach

którego koszty nie dające się bezpośrednio

przypisać do produktów są rozdzielane na miejsca

ich powstawania,

3)

przedmiotowy rachunek kosztów

, określany

także mianem rachunku kalkulacyjnego, którego

zadaniem jest ustalenie kosztów wytworzenia

przypadających na jednostkę produktu.

Transformacja informacji w systemie R.K.

Grupowanie kosztów w systemie
rachunku kosztów może odbywać się
w dwóch wariantach.
W wariancie pierwszym koszty są
grupowane w układzie rodzajowym i
układzie przedmiotowym.
W wariancie drugim koszty są
grupowane w trzech wymienionych
układach: rodzajowym,
podmiotowym i przedmiotowym.

Funkcje rachunku kosztów



Funkcja informacyjna. Funkcja ta
polega na tworzeniu informacji
dotyczących kosztów i ich
dostosowaniu do potrzeb
informacyjnych użytkowników
informacji w celu formułowania opinii
i podejmowania decyzji.



Nowoczesny rachunek kosztów

jest zorientowany na wewnętrznych
użytkowników przedsiębiorstwa, jak
i na użytkowników zewnętrznych
z otoczenia przedsiębiorstwa.



Uwzględniając taki podział odbiorców
informacji o kosztach można
wyróżnić wewnętrzną i
zewnętrzną funkcję informacyjną
rachunku kosztów.



Spełniając wewnętrzną funkcję

informacyjną rachunek kosztów
zapewnia obsługę informacyjną
wszystkich funkcji zarządzania:



planowania,



organizowania,



koordynowania,



motywowania,



i kontrolowania

.



zewnętrzna funkcja r. k.

dostarcza

informacji odpowiednim jednostkom

z otoczenia przedsiębiorstwa:



akcjonariuszom,



udziałowcom,



inwestorom,



bankom (kredytodawcom),



kontrahentom



oraz agendom rządowym



Spełnianie przez rachunek kosztów ogólnej
funkcji informacyjnej wymaga realizacji
trzech innych szczegółowych funkcji
związanych z przebiegiem procesu generowania
informacji w systemie rachunkowości, w tym
także i w podsystemie rachunku kosztów. Są to
funkcje:



rejestracyjna,



klasyfikacyjna



i sprawozdawcza.



funkcja rejestracyjna r. k. jako
podsystem ewidencyjny
rachunkowości, zajmuje się



dokumentowaniem zużycia zasobów
majątkowych przedsiębiorstwa i
pracy żywej



oraz ujmowaniem skutków operacji
gospodarczych dotyczących tego
zużycia przez chronologiczny zapis
tych operacji w księgach



Klasyfikacyjna funkcja r.k. jest
związana z realizacją zasad metody
bilansowej.



Odbywa się to przez dokonywanie
zapisów księgowych, związanych z



operacjami gospodarczymi
dotyczącymi kosztów, na
odpowiednich kontach
wyszczególnionych w zakładowym
planie kont.



Tradycyjnie, w zakładowych planach kont
występują dwa zespoły kont, na których
odbywa się ewidencja kosztów:



Zespół 4 dotyczący kosztów grupowanych
w układzie rodzajowym



oraz Zespół 5 dotyczący grupowania
kosztów według miejsc powstawania i
nośników kosztów.



Przez zapis operacji na odpowiednim
koncie odbywa się przyporządkowanie
(klasyfikacja) kosztów w układach: rodzajo
wym, podmiotowym i przedmiotowym.



Sprawozdawcza funkcja rachunku
kosztów jest związana z końcowym
produktem procesu
przekształcania informacji w
systemie rachunkowości, którym jest



sporządzanie raportów,



sprawozdań finansowych



i sprawozdań statystycznych
dostosowanych do potrzeb odbiorców
wewnętrznych i zewnętrznych..



Rozpatrując rachunek kosztów jako
podstawowe źródło informacji o
kosztach tworzonych na potrzeby
zarządzania można, oprócz omówionej
wcześniej ogólnej funkcji informacyjnej,
wskazać cztery inne funkcje szczegółowe.
są to funkcje:



analityczna,



optymalizacyjna,



motywacyjna



kontrolna.



Analityczna funkcja rachunku kosztów
wyraża się badaniem i interpretacją
informacji dostarczanych przez system
rachunku kosztów w celu



ocen,



poziomu,



dynamiki i struktury kosztów,



oraz wyników finansowych,



i efektywności działalności jednostki
gospodarczej.



Optymalizacyjna funkcja rachunku
kosztów polega na stworzeniu
podstaw do dokonywania wyboru
optymalnych wariantów działania
poprzez dostarczanie informacji
opisujących różne sytuacje decyzyjne
w jednostkach gospodarczych.



W zagadnieniach optymalizacyjnych
koszty często stanowią kryterium
wyboru lub parametr modelu
decyzyjnego.



Ponadto informacje kosztowe służą
określaniu najkorzystniejszej relacji
między nakładami a efektami.



Motywacyjna funkcja rachunku
kosztów przejawia się w dostarczaniu
informacji o kosztach, które
umożliwiają stworzenie

systemu

mierników ocen i bodźców

dla

ośrodków odpowiedzialności w celu
lepszego zaangażowania w realizację
wyznaczonych celów i zadań.



Kontrolna funkcja rachunku kosztów
przejawia się w dostarczaniu różnym
szczeblom zarządzania, traktowanym
jako środki odpowiedzialności,



informacji o kosztach w celu oceny
stopnia osiągnięcia wyznaczonych zadań
i stopnia wykorzystania postawionych do
dyspozycji środków,



a następnie kontroli poziomu
poniesionych kosztów. Na tej podstawie
formułowane są wnioski dotyczące
działań przyszłych.

Funkcja kontrolna rachunku kosztów może być

realizowana w postaci trzech rodzajów

kontroli:



kontroli wstępnej, przeprowadzanej przed

rozpoczęciem działalności

gospodarczej, a więc przed poniesieniem

kosztów,



kontroli bieżącej, dokonywanej w czasie

procesu ponoszenia kosztów

w trakcie prowadzenia działalności

gospodarczej,



kontroli wynikowej, dotyczącej kosztów

faktycznie poniesionych na

zrealizowanie określonego zakresu

działalności.

Systemy rachunku kosztów



W rachunku kosztów odbywa się pomiar
kosztów i ich transformacja w celu
przystosowania do potrzeb informacyjnych
odbiorców informacji.



Dążenie do coraz pełniejszego spełnienia
zadań stawianych przed rachunkiem
kosztów doprowadziło do wykształcenia się
różnych systemów i odmian tego rachunku



przez system rachunku kosztów
będziemy rozumieć zespół zasad i
procedur, według których dokonuje
się pomiaru kosztów i ich
transformacji w celu zaspokojenia
specyficznych potrzeb informacyjnych
odbiorców tych informacji.



Z kolei odmianą rachunku
kosztów jest pewien wariant
systemu rachunku kosztów
uwzględniający bardziej szczegółowe
zasady jego prowadzenia.



Rozwój rachunku kosztów

oraz

powstawania różnych jego systemów
i odmian, następuje w miarę, jak
zmieniają się cele rachunku kosztów
z orientacji retrospektywnej na
orientację prospektywną i
antycypacyjną. W rozwoju tym
można wyodrębnić dwa kierunki:



zmianę rzeczowego zakresu
rozliczenia kosztów między
wytworzone
produkty,



rozszerzenie czasowego zasięgu
przedstawiania kosztów przez wzrost
stopnia ich standaryzacji.



Stosownie do powyższych tendencji
można wskazać dwa podstawowe
kryteria klasyfikacji systemów
rachunku kosztów:



rodzaj i zakres rozliczania kosztów
między produkty,



stopień standaryzacji kosztów i
sposób ich prezentacji.



Stosując jako kryterium klasyfikacji
systemów rachunku kosztów rodzaj i
zakres rozliczania kosztów na
produkty wyróżnia się:



rachunek kosztów pełnych,



rachunek kosztów zmiennych.



W zależności od stopnia

standaryzacji kosztów i sposobu
ich prezentacji

, wyróżnia się dwa

następujące typy rachunku kosztów:



zbiorczy rachunek kosztów,



rozdzielczy rachunek kosztów.



Zbiorczy sposób prezentacji kosztów
jest właściwy rachunkowi kosztów
rzeczywistych.



Z kolei rozdzielczy sposób
przedstawiania tych informacji
odpowiada rachunkowi kosztów
apriorycznych.



Rachunek kosztów

rzeczywistych jest rachunkiem
kosztów prowadzonych w trybie ex
post i dotyczy on kosztów faktycznie
poniesionych w

przeszłości.



Rachunek kosztów apriorycznych

jest natomiast rachunkiem kosztów
prowadzonym w trybie ex ante i
dotyczy kosztów wzorcowych, które
będą poniesione w

przyszłości

.



Podstawowe kryteria klasyfikacyjne
systemów rachunku kosztów mogą być
stosowane jednocześnie, co prowadzi do
wyróżnienia

mieszanych odmian

rachunku

kosztów.



Oznacza to, że rachunek kosztów
pełnych może występować w dwóch
odmianach, jako:



a) rachunek zbiorczy,



b) rachunek rozdzielczy.



Podobnie istnieje możliwość
występowania dwóch odmian
rachunku kosztów zmiennych:



a) rachunku zbiorczego,



b) rachunku rozdzielczego.

systemy i odmiany rachunku kosztów



systemy rachunku kosztów ze względu na

związek rachunku kosztów z systemem

ewidencyjnym rachunkowości. :



systematyczny rachunek kosztów prowadzony

okresowo, który stanowi

podsystem systemu ewidencyjnego

rachunkowości i jest podporządkowany

rachunkowości finansowej,



problemowe rachunki kosztów prowadzone

poza systemem ewidencyjnym

rachunkowości, które są podporządkowane

różnym sytuacjom decyzyjnym i kontrolnym

rozpatrywanym w ramach rachunkowości

zarządczej.



W ostatnich latach pojawiają się nowe
systemy rachunku kosztów, które są
odpowiedzią na zapotrzebowanie na
nowoczesne narzędzia zarządzania
przedsiębiorstwami. Do systemów tych
należy zaliczyć:



rachunek kosztów działań



rachunek kosztów docelowych



rachunek kosztów cyklu życia produktu
rachunek kosztów ciągłych udoskonaleń



rachunek kosztów jakości

KOSZTY JAKO PRZEDMIOT
RACHUNKU



Pojęcie kosztów



Prowadzenie każdej działalności
gospodarczej, polegającej na
wytwarzaniu wyrobów lub świadczeniu
usług,



Składnikami zasobów majątkowych
przedsiębiorstwa są najczęściej środki
trwałe ,materiały i środki pieniężne.



Kategorią ekonomiczną oznaczającą
wyrażone w jednostkach naturalnych
zużycie siły roboczej oraz zasobów
majątkowych przedsiębiorstwa są
nakłady.



Ze względu na rodzaj czynnika
wykorzystywanego w działalności
gospodarczej można wyróżnić cztery
rodzaje nakładów:



nakłady pracy żywej,



nakłady środków trwałych,



nakłady materiałowe,



nakłady pieniężne.



Nakłady pracy żywej (nakłady siły
roboczej) są miarą ilości pracy ludzkiej.



Nakłady środków trwałych są częścią tych
środków, która została zużyta w procesie
gospodarczym.



Nakłady materiałowe - są ilością
materiałów zużytych w danym okresie do
wytworzenia określonej ilości wyrobów lub
usług.



Nakłady pieniężne są ilością środków
pieniężnych z powodu ponoszenia różnych
opłat



Koszty są kategorią ekonomiczną,
która oznacza wyrażoną w pieniądzu
wartość pracy żywej oraz zasobów
majątkowych przedsiębiorstwa
zużytych w danym okresie w celu
wytwarzania wyrobów, świadczenia
usług i wykonywania funkcji.



Istotą kosztów jest więc
wykorzystanie różnych czynników w
związku z działalnością
przedsiębiorstwa wyrażone w
jednostkach wartościowych.



Koszt może być zatem przedstawiony jako
iloczyn ceny i zużycia czynnika produkcji.
Relację tę wyraża zapis:



gdzie:



K- koszt zużycia czynnika produkcji,



P- cena jednostkowa czynnika produkcji,



Q- zużycie czynnika produkcji w
jednostkach naturalnych

Q

P

K







Koszty oznaczają

wyrażone

wartościowo zużycie różnorodnych
czynników produkcji

związane ze

zwykłą, normalną działalnością
przedsiębiorstwa.



Działalność ta obejmuje wszystkie fazy
procesu gospodarczego w
przedsiębiorstwie, a więc



zaopatrzenie,



produkcję,



sprzedaż i zarządzanie.



Ponoszenie kosztów w
przedsiębiorstwie zawsze jest
związane z uzyskiwaniem
określonych

efektów użytecznych

w

postaci produktów

, tj. wyrobów,

usług.



Ekwiwalentem za

ponoszone

koszty

są

przychody uzyskane ze

sprzedaży

.



Zużycie czynników produkcji

nieekwiwalentne

, w rezultacie

którego nie powstają użyteczne efekty
jest

stratą

z działalności gospodarczej.



Również

zmniejszenie zasobów

majątkowych

przedsiębiorstwa

spowodowane zdarzeniami o
charakterze losowym (np. pożarem,
powodzią, kradzieżą), nie jest zaliczane
do kosztów. Są to

straty.

Koszty a wydatki



Od pojęcia

kosztów

należy odróżnić

pojęcie

wydatków.



Wydatek oznacza

każdy rozchód

środków pieniężnych, z kasy lub

rachunku bankowego jednostki

gospodarczej, w związku z zapłatą za

określone dobra lub usługi oraz w

związku z regulowaniem różnych

zobowiązań jednostki.



Pojecie

wydatku jest szersze

od

pojęcia kosztu.



Nie wszystkie bowiem wydatki
jednostki gospodarczej są dla niej
jednocześnie kosztami.



Z drugiej strony każdy koszt musi za
sobą pociągać wcześniejszy lub
późniejszy wydatek środków
pieniężnych.



Przykładami wydatków nie mających
charakteru kosztów mogą być:



spłata kredytu bankowego,



uregulowanie zobowiązań z tytułu
podatku dochodowego,



wypłata dywidend.



Każdy z wymienionych wydatków

nie

jest dla danego przedsiębiorstwa

kosztem,

chociaż oznacza

zmniejszenie stanu środków
pieniężnych.



Jako przykłady wydatków, które
wcześniej czy później stanowią
koszty jednostki gospodarczej, mogą
posłużyć:



zapłata za zakupione materiały,



zapłata za wykonane usługi,



wypłata wynagrodzeń pracownikom,



zapłata czynszu za użytkowanie
lokalu.



trzy rodzaje relacji

w czasie między

kosztami i wydatkami:



wydatek nastąpił w okresie
wcześniejszym niż został poniesiony
koszt np.

zapłata za zakup

materiałów

, które zostaną zużyte w

procesie produkcyjnym w terminie
późniejszym,



czy też wypłata zaliczki na poczet
przyszłych świadczeń;

opłata czynszu

„z góry"

na początku roku,



wydatek nastąpił w tym samym
okresie co koszt, np.

wypłata

wynagrodzeń

pracownikom za

pracę wykonaną w danym miesiącu,



zakup materiałów biurowych za
gotówkę do bezpośredniego
zużycia,



wydatek nastąpił w okresie
późniejszym w stosunku do
poniesionego kosztu; np. :

opłata

czynszu za użytkowanie lokalu „z
dołu" pod koniec roku,



zapłata za

wcześniej zakupione

materiały, które zostały już zużyte do
produkcji.



W krótkich okresach, a zwłaszcza w
skali okresu sprawozdawczego,
zazwyczaj ma się do czynienia z

rozbieżnością między czasem
wydatkowania a czasem
ponoszenia kosztów

.



przy ustabilizowanej sytuacji
finansowej jednostki gospodarczej,

częściej wydatki wyprzedzają
koszty,

chociaż nie musi to być regułą.



W

długich okresach

występuje

tendencja do wyrównywania się
wydatków i kosztów.

Obiekty odniesienia
kosztów



Jednym z najważniejszym warunków
uzyskiwania wiarygodnych i
użytecznych informacji o kosztach
ponoszonych na działalność jednostki
jest właściwe dobranie i określenie
obiektów odniesienia kosztów.



Obiekty odniesienia kosztów są
wyodrębnione najczęściej pod
względem:



rodzajowym,



podmiotowym,



funkcjonalnym,



przedmiotowym,



czasowym.



Obiektami odniesienia kosztów
wyodrębnionymi na podstawie
kryterium

rodzajowego

są

poszczególne czynniki produkcji,



które w związku z tym
zaangażowaniem podlegają procesowi
zużycia i

zużycie to jest

przedmiotem pomiaru i wyceny.



w/g kryterium rodzajowego, są więc:
praca żywa, środki trwałe oraz wartości
niematerialne i prawne, materiały,
środki pieniężne.



W ujęciu podmiotowym

obiektami

odniesienia kosztów są poszczególne

komórki organizacyjne

przedsiębiorstwa, dla których
gromadzone są koszty. Komórkami
tymi są: oddziały przedsiębiorstwa,
zakłady, wydziały, linie
technologiczne, stanowiska pracy.



Podmiotowym obiektem odniesienia
kosztów jest oczywiście także

przedsiębiorstwo jako całość.



funkcjonalne kryterium-

odniesienia kosztów.

mogą być następujące typy
działalności i funkcje:



produkcja podstawowa,



produkcja pomocnicza,



działalność inwestycyjna,



działalność finansowa,



działalność socjalna,



zakup,



sprzedaż,



zarządzanie.



kryterium przedmiotowe.
obiektami odniesienia kosztów są
efekty działalności

jednostki

gospodarczej

,



wytwarzane wyroby gotowe i
półprodukty oraz świadczone usługi.



Przedmiotami ustalania kosztów są
zazwyczaj poszczególne rodzaje
produktów (wyrobów i usług),



Działalność gospodarcza polegająca na

wytwarzaniu wyrobów i świadczeniu usług

odbywa się w czasie,



przez co koszty odznaczają się zmiennością

w czasie.



Czas jest więc kolejnym kryterium

wyodrębniania obiektów odniesienia kosztów.



zazwyczaj koszty ustalane są dla

poszczególnych miesięcy roku,

kwartałów oraz lat

.



W systematycznie prowadzonym
rachunku kosztów podstawowe
znaczenia mają dwa typy obiektów
odniesienia kosztów:

—

jednostki ewidencyjne

kosztów,

—

obiekty kalkulacyjne kosztów.



Jednostka ewidencyjna kosztów jest
podstawą odniesienia kosztów w
systemie ewidencyjno-
sprawozdawczym rachunku kosztów. W
szczególności jednostkami
ewidencyjnymi kosztów są:



pozycje układu rodzajowego
kosztów,



miejsca powstawania kosztów,



efekty działalności (produkty),



pozycje układu kalkulacyjnego
kosztów.



Obiektami kalkulacyjnymi kosztów

są efekty działalności jednostki

gospodarczej, w odniesieniu do

których przeprowadza się kalkulację

jednostkowych kosztów wytworzenia.



Obiektami kalkulacyjnymi kosztów są

więc

wytworzone wyroby lub

świadczone usługi.



Przedmiotem kalkulacji mogą być

zarówno produkty finalne

przedsiębiorstwa, jak i półprodukty

stanowiące przejściowe obiekty

kalkulacyjne.

Przekroje klasyfikacyjne
kosztów



Koszty ponoszone w
przedsiębiorstwach są

złożoną

kategorią ekonomiczną.



Składają się z wielu różnorodnych
pozycji,

odznaczających się

odmiennymi właściwościami.



Wykorzystanie informacji o kosztach na
potrzeby zarządzania wymaga
dokładnej

znajomości

poszczególnych elementów
składowych kosztów.



Podział ogółu kosztów na części
składowe jest podstawą
prawidłowego ustalania wysokości
ponoszonych kosztów oraz oceny
efektywności działalności
gospodarczej.



Na różne elementy kosztów
określone czynniki oddziałują z
niejednakową siłą. Poza tym na różne
składniki kosztów mogą wpływać
odmienne czynniki



Podział kosztów globalnych na
określone części składowe ułatwia
prawidłową ocenę ich poziomu, dynamiki
i zróżnicowania.



Znajomość poszczególnych
składników kosztów umożliwia
ustalenie kosztów i wyników określonych
wycinków działalności gospodarczej
przedsiębiorstwa.



Ponadto podział ogółu kosztów na
składniki ułatwia ocenę osób
odpowiedzialnych za wysokość kosztów

Podział kosztów globalnych na:



odrębne składniki



oraz łączenie tych składników w
odpowiednie grupy



jest istotą klasyfikacji kosztów.



Klasyfikacja kosztów jest
przeprowadzana według
określonych kryteriów
klasyfikacyjnych.



Kryteria te są cechami
określającymi zasady podziału i
syntezy kosztów.



Struktury kosztów można
wyodrębniać według różnorodnych
kryteriów klasyfikacyjnych.



w zależności od przyjętego kryterium
otrzymuje się odmienne przekroje
klasyfikacyjne kosztów.



Wybór kryteriów zależy od
rodzaju i celu rachunku
ekonomicznego.

Z tego względu przeprowadza się
klasyfikację kosztów globalnych
na potrzeby:



wyceny zapasów,



ustalenia wyniku finansowego,



podejmowania decyzji i
planowania,



kontroli działalności.



Standardowy układ rodzajowy kosztów,

wynikający z porównawczego rachunku

zysków i strat, przedstawia się:



zużycie materiałów i energii,



usługi obce,



podatki i opłaty,



wynagrodzenia,



ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,



pozostałe koszty rodzajowe.



Układ rodzajowy kosztów stanowi

podstawę do wyodrębnienia kosztów

prostych i kosztów złożonych.



Kosztami prostymi są koszty w układzie

rodzajowym. Kosztami prostymi są te

pozycje kosztów, które nie dają się

rozłożyć na elementy proste.



Koszty złożone składają się z kilku

pozycji kosztów prostych według rodzajów.



koszty te można zawsze rozłożyć na

składniki kosztów prostych.



Kosztami złożonymi są przede wszystkim

koszty produkcji.



Rachunek zysków i strat przewiduje
grupowanie kosztów według
rodzajów działalności:



kosztach działalności operacyjnej
właściwej (zwykłej),



pozostałych kosztach operacyjnych,



kosztach operacji finansowych.



Przy tym koszty zwykłej działalności
operacyjnej można przyporządkować
różnym odmianom (typom) działalności.
W związku z tym wyróżnia się:



koszty działalności podstawowej,



koszty działalności pomocniczej,



koszty zakupu,



koszty sprzedaży,



klasyfikacja kosztów według

miejsc ich powstawania.



koszty wydziałów podstawowych,



koszty wydziałów pomocniczych,



koszty zakupu,



koszty sprzedaży,



koszty ogólnego zarządu.



według pozycji kalkulacyjnych.

Podstawą układu kalkulacyjnego

kosztów jest podział kosztów ze

względu na możliwość ich

przyporządkowania przedmiotom

kalkulacji, tj. określonym produktom:



koszty bezpośrednie,



koszty pośrednie.



kryterium klasyfikacji jest sposób
reagowania kosztów na zmiany
wielkości produkcji. Wyróżnia się tu:



koszty stałe, których poziom nie
zależy od wielkości produkcji,



koszty zmienne, których wysokość
zależy od wielkości produkcji.



Koszty kontrolowane, niekontrolowane.



koszty kontrolowane, które mogą być

przedmiotem racjonalnej regulacji

przez zarządzającego ośrodkiem

odpowiedzialności, którego odpowiedzialność

za te koszty została zidentyfikowana,



koszty niekontrolowane, tj. takie koszty,

na których kształtowanie się

zarządzający ośrodkiem odpowiedzialności

nie ma wpływu.



Biorąc pod uwagę możliwość przypisania
kosztów obiektom odniesienia, które
bezpośrednio przyczyniły się do powstania
kosztów, wyróżnia się dwie kategorie
kosztów:

— indywidualne koszty obiektów

odniesienia, które mogą być przypisane
jednoznacznie konkretnym obiektom
odniesienia,

— wspólne koszty obiektów odniesienia,

które nie dają się przypisać jednoznacznie
konkretnym obiektom odniesienia.



Koszty można również klasyfikować ze
względu na ich znaczenie przy
podejmowaniu decyzji ekonomicznych.



koszty decyzyjne (koszty istotne), które
będą poniesione w przyszłości
jako skutek podjętej decyzji, przy czym ich
wysokość jest różna dla poszczególnych
wariantów decyzyjnych,



koszty niedecyzyjne (koszty nieistotne),
których ponoszenie nie jest
skutkiem podjętej decyzji lub też są one
skutkiem podjętej decyzji, ale ich
wysokość jest taka sama dla różnych
wariantów decyzyjnych.