RYNEK

Rynek – instytucja, dzięki której kupujący i sprzedający 
zawierają transakcje kupna – sprzedaży.
Rynek – porozumienie między sprzedawcami  i 
kupującymi, w którym popyt przez działania kupujących 
i podaż przez działania sprzedawców określają cenę.
Rynek – proces, w ramach którego producenci i 
konsumenci określają, co mają zamiar sprzedawać i 
kupować oraz na jakich warunkach.
Rynek – miejsce, gdzie dokonują się akty kupna i 
sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr.
Rynek – zespół warunków, w jakich odbywa się 
wymiana towarów.

RYNEK

W dzisiejszych czasach rynek nie musi oznaczać 
jakiegoś konkretnego miejsca.

Nie ma potrzeby osobistego kontaktu między 
kupującymi i sprzedającymi, ponieważ transakcje w 
większości zawierane są za pomocą Internetu, poczty, 
telefonu, telefaksu.

KLASYFIKACJE RYNKU

Biorąc pod uwagę przestrzeń, wyróżniamy rynki:

•

lokalny,

•

regionalny,

•

krajowy, 

•

zagraniczny, 

•

międzynarodowy, 

•

światowy.

Biorąc pod uwagę stopień jednorodności, 

wyróżniamy rynki:

•

homogeniczne, 

•

heterogeniczne.

KLASYFIKACJE RYNKU

Biorąc pod uwagę ogniwo kanału rynku, wyróżniamy 

rynki:

•

hurtowy,

•

detaliczny, 

•

skupu, 

•

zbytu.

Biorąc pod uwagę przedmiot obrotu, wyróżniamy rynki:

•

pracy, 

•

dóbr i usług konsumpcyjnych, 

•

dóbr i usług inwestycyjnych, 

•

kapitałowo – pieniężny.

KLASYFIKACJE RYNKU

Biorąc pod uwagę reakcji cen, w zależności od liczby 

podmiotów i struktury rynku, wyróżniamy rynki:

•

konkurencyjny, 

•

oligopolistyczny, 

•

konkurencja monopolistyczna, 

•

monopol pełny, 

•

duopol.

Biorąc pod uwagę relację nabywca - sprzedawca, 

wyróżniamy rynki:

•

nabywcy (podaż > popyt), 

•

sprzedawcy (popyt > podaż).

lub

•

transakcji zawieranych bezpośrednio,

•

transakcji zawieranych przez pośredników.

RYNEK

Rynek odgrywa bardzo ważną rolę, ponieważ:

1.

Umożliwia określenie ilości oraz wycenę dóbr i 
zasobów poprzez wzajemne oddziaływanie nabywców 
i sprzedawców.

2.

Dostarcza informacji o przebiegu procesów 
gospodarczych.

3.

Kształtuje podstawowe parametry rynku, co 
umożliwia podejmowanie decyzji, zarówno przez 
konsumentów, jak i producentów.

4.

Pozwala na podejmowanie ekonomicznie 
uzasadnionych decyzji, gwarantujących racjonalne 
wykorzystanie zasobów gospodarczych i 
maksymalizację zysków.

RYNEK

5.

Stanowi mechanizm umożliwiający utrzymanie 
stanu równowagi w gospodarce.

6.

Weryfikuje społeczną przydatność produkcji, 
ponieważ dopiero na rynku można stwierdzić, czy 
dana produkcja znalazła akceptację nabywców.

DETERMINANTY WPŁYWAJĄCE NA SPRAWNE 

FUNKCJONOWANIE RYNKU

1.

dominacja własności prywatnej, 

2.

poziom rozwoju gospodarczego kraju, 

3.

rozwój instytucji obsługujących rynek (banki, 
towarzystwa ubezpieczeniowe, giełda itp.), 

4.

integralność rynku, 

5.

doświadczenie kadry menedżerskiej, 

6.

stosunek ludzi do pracy.

Niezależnie  od formy rynku, na każdym z nich 
odbywają się transakcje kupna i sprzedaży. 

Wszystkie zjawiska rynkowe mają pewne cechy 
wspólne, występują na nich dwie zależne od siebie 
strony: producenci reprezentujący podaż i konsumenci 
reprezentujący popyt.

Odbywająca się między nimi wymiana ma swoją cenę.

Rynek pełni funkcję regulatora procesów 
gospodarczych.

Przez grę popytu i podaży dokonuje obiektywnej 
wyceny poszczególnych towarów i usług, czyli ustala 
ich cenę.

ZAŁOŻENIA UPROSZCZONEGO MODELU 

GOSPODARKI RYNKOWEJ

1.

W gospodarce występują dwa podmioty 
gospodarcze: producenci i konsumenci.

2.

Rynek dzieli się na rynek towarów i usług oraz 
rynek produkcji.

3.

Pomiędzy podmiotami gospodarczymi a rynkami 
dochodzi do wzajemnych transakcji, czyli 
występuje system wzajemnych zależności.

Rynek towarów i usług

Rynek czynników produkcji

Producenci 

Konsumenci 

To

w

ar

y 

   

i 

us

łu

gi

Pr

zy

ch

od

y

Po

no

sz

on

e 

ko

sz

ty

U

słu

g

i p

ro

d

u

kc

yjn

e 

i z

as

ob

y

Sp

rze

da

ż 

tow

aró

w i

 us

ług

W

yd

atk

i 

D

oc

ho

dy

 

S

p

rz

ed

aż

 

cz

yn

n

ik

ó

w

 

p

ro

d

u

kc

ji

Ceny towarów i usług oraz czynników produkcji 
określane są na rynkach, na których dochodzi do 
transakcji kupna – sprzedaży.

Producenci płacą za usługi produkcyjne i zasoby, 
konsumenci – za kupowane dobra i usługi.

Podstawowymi elementami rynku są:

•

 popyt,

•

 podaż,

•

 cena.

Popyt

Popyt  - ilość dobra, jaką nabywcy są skłonni zakupić 

przy różnych poziomach ceny.

Wielkość popytu (wielkość zapotrzebowania) – 

ilość dobra, jaką nabywcy chcą i mogą kupić przy 
danej cenie i w danym czasie.

Prawo popytu: 

Wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się, 
ceteris paribus, popyt na ten produkt. 

Wraz ze spadkiem ceny produktu zwiększa się, 
ceteris paribus, popyt na ten produkt.

Popyt

Krzywa popytu – pokazuje zależność między ceną 
danego dobra a popytem na to dobro.

Wielkość popytu na dane dobro zmienia się, gdy 
zmienia się cena tego dobra – przy zachowaniu 
założenia ceteris paribus.

Następuje wówczas ruch wzdłuż krzywej popytu.

ZMIANY POPYTU

Zmiana popytu następuje, gdy zmienia się któryś z 
czynników determinujących popyt, czyli gdy zmienia się 
jeden z czynników przyjmowanych za stałe przy 
konstruowaniu krzywej popytu.

Popyt zmieni się, gdy zmieni się czynnik inny niż cena 
danego dobra.

Zmiany popytu przedstawiamy jako przesunięcie 
krzywej popytu.

ZMIANY POPYTU

Wzrost popytu oznacza sytuację, gdy z jakiejś 
przyczyny, przy każdym poziomie ceny, nabywcy są 
skłonni kupować większą ilość danego dobra niż 
dotychczas.

Wzrost popytu przedstawiamy jako przesunięcie krzywej 
popytu w prawo.

Spadek popytu oznacza sytuację, gdy z jakiejś 
przyczyny, przy każdym poziomie ceny, nabywcy są 
skłonni kupować mniejszą ilość danego dobra niż 
dotychczas.

Spadek popytu przedstawiamy jako przesunięcie 
krzywej popytu w lewo.

DETERMINANTY POPYTU

1.

Ceny innych dóbr, zwłaszcza dóbr substytucyjnych i 
dóbr komplementarnych.
Dobra substytucyjne – dwa dobra są substytutami, 
jeżeli zmiana ceny (wzrost lub spadek) jednego z tych 
dóbr, przy niezmienionej cenie drugiego dobra, 
powoduje przesunięcie popytu w kierunku dobra 
tańszego.
Są to dobra, które mogą się nawzajem zastępować, tzn. 
mogą zastępować tę samą potrzebę.
Dobra komplementarne – dwa dobra są 
komplementarne, jeżeli wzrost (spadek) ceny jednego z 
dóbr spowoduje spadek (wzrost) popytu na drugie 
dobro.
Są to dobra konsumowane łącznie.

DETERMINANTY POPYTU

2.

Poziom dochodów konsumentów.

3.

Gusty konsumentów i moda.
popyt na wiele produktów zmienia się wraz z upływem 
czasu, na co mają wpływ m.in.: moda, naśladownictwo 
innych nabywców, chęć wyróżnienia się na tle grupy.
Efekt snobizmu – polega na tym, że popyt na dane 
dobro zgłaszany przez konsumenta zmienia się w 
odwrotnym kierunku niż zmiany popytu następujące u 
innych konsumentów.
Efekt naśladownictwa - polega na tym, że popyt na 
dane dobro zgłaszany przez konsumenta zmienia się w 
tym samym kierunku, co popyt innych konsumentów.

DETERMINANTY POPYTU

4.

Oczekiwania co do przyszłej ceny danego dobra.

5.

Liczba nabywców.

PODAŻ

Podaż – ilość dobra, jaką sprzedawcy (producenci) są 

skłonni zaoferować na rynku przy różnym poziomie 
ceny.

Wielkość podaży (ilość oferowana) – ilość dobra, 

jaką sprzedawcy (producenci) są gotowi zaoferować 
na rynku za daną cenę w danym czasie.

Prawo podaży:

Wzrost ceny produktu prowadzi, ceteris paribus, do 
wzrostu oferowanych ilości tego produktu na rynku.

Spadek ceny produktu prowadzi, ceteris paribus, do 
spadku oferowanych ilości tego produktu na rynku.

PODAŻ

Krzywa podaży – pokazuje zależność między ceną 

danego dobra a jego podażą.

Wielkość podaży danego dobra zmienia się, gdy 

zmienia się jego cena – przy zachowaniu założenia 
ceteris paribus.

Następuje wówczas ruch wzdłuż krzywej podaży.

ZMIANY PODAŻY

Zmiana podaży następuje, gdy zmienia się któryś z 

czynników determinujących podaż, czyli gdy zmienia 
się jeden z czynników przyjmowanych za stałe przy 
konstruowaniu krzywej podaży.

Podaż zmieni się, gdy zmieni się czynnik inny niż cena 

danego dobra.

Zmiany podaży przedstawiamy jako przesunięcie 

krzywej podaży.

ZMIANY PODAŻY

Wzrost podaży oznacza sytuację, gdy z jakiejś przyczyny, 

przy każdym poziomie ceny, sprzedawcy (producenci) 
są skłonni zaoferować większą ilość danego dobra niż 
dotychczas.

Wzrost podaży przedstawiamy jako przesunięcie krzywej 

podaży w prawo.

Spadek podaży oznacza sytuację, gdy z jakiejś 

przyczyny, przy każdym poziomie ceny, sprzedawcy 
(producenci) są skłonni zaoferować mniejszą ilość 
danego dobra niż dotychczas.

Spadek podaży przedstawiamy jako przesunięcie krzywej 

podaży w lewo.

DETERMINANTY PODAŻY

1.

Ceny czynników produkcji.

2.

Technologia produkcji.

3.

Podatki i subsydia.

4.

Przewidywanie zmiany ceny dobra.

5.

Liczba przedsiębiorstw w gałęzi.

6.

Zmiany organizacyjne.

7.

Warunki klimatyczne.

RÓWNOWAGA RYNKOWA

Równowaga rynkowa – sytuacja, w której popyt i 

podaż równoważą się, tzn. nie występują tendencje 
do zmiany ceny oraz ilości dóbr oferowanych i 
nabywanych na rynku.

Cena równowagi – cena, przy której wielkość podaży 

jest równa wielkości popytu.

Nazywana jest ceną „czyszczącą” rynek, gdyż 
oczyszcza rynek z jakiejkolwiek nadwyżki popytu i 
podaży.

NIERÓWNOWAGA RYNKOWA

Nadmiar produktu (nadwyżka podaży nad 

popytem) – występuje, gdy cena rynkowa jest 
wyższa od ceny równowagi. 

Jest równy wielkości nadwyżki podaży nad popytem.

Niedobór produktu (nadwyżka popytu nad 

podażą) – występuje, gdy cena rynkowa jest niższa 
od ceny równowagi.

 Jest równy wielkości nadwyżki popytu nad podażą.

Cena

Cena – pieniężne odzwierciedlenie wartości towarów. 

W gospodarce rynkowej ceny kształtowane są przez 
autonomiczny mechanizm rynku. 

Rodzaje cen:

•

  ceny wolne (parametryczne),

•

  ceny administrowane.

Ceny wolne są rezultatem gry sił rynkowych. Na ceny nie 
ma wpływu pojedynczy uczestnik rynku – stanowią 
wypadkową zachowań producentów i konsumentów. 

Ceny są niejako dane i stanowią istotny parametr, 
którym kieruje się w swoich ekonomicznych 
zachowaniach.

Ceny administrowane mogą być przez:

•

  państwo,

•

  przedsiębiorstwa.

Państwo prowadząc działalność interwencyjną, czasem 
decyduje się na ingerencję w zakresie cen. 
Częściej ustanawia ceny minimalne, rzadziej ceny 
maksymalne. 
Ceny minimalne mają na celu ochronę krajowych 
producentów (szczególnie rolnictwa). Mają one 
zapewnić minimalną efektywność w okresach kryzysu 
nadprodukcji, co w rolnictwie wiąże się z klęską 
urodzaju. 
Ceny maksymalne – mogą być ustanowione w 
odniesieniu do niektórych ważnych rejonów gospodarki. 

Ceny są administrowane przez przedsiębiorstwo w 
warunkach rynku zmonopolizowanego. 

Monopole prowadzą własną politykę cenową i narzucają 
ceny na rynku. 

Mogą także różnicować ceny dla różnych odbiorców 
(różnych segmentów rynku). 

Kontrola monopoli nad rynkiem dokonuje się poprzez 
ceny. 

Sfera handlu obejmuje: handel hurtowy i detaliczny. 

Handel hurtowy dostarcza towary do sklepów (to 
handel między handlowcami).

W sklepie towar sprzedawany jest detalicznie. 

Z tytułu usługi handlowej towar podlega zwiększeniu 
ceny o ceny usługi handlowej, zwane marżą 
handlową. 

Obejmuje ona koszty funkcjonowania  sfery handlu, 
zysk od kapitału zaangażowanego w handlu.

Ze względu na podział organizacji handlu możemy 

wyróżnić:

•

marżę hurtową – cena za funkcjonowanie usługi 
handlowej hurtowej.

Po dodaniu do ceny zbytu marży hurtowej 
otrzymujemy cenę hurtową, po której towar 
dostarczany jest do sklepów,

•

marżę detaliczną – doliczaną przez sklepy, po czym 
otrzymamy cenę detaliczną.

Ostatecznie finalny nabywca w sklepie płaci cenę, w 

której zawarte są: koszt produkcji, zysk producenta, 
podatki pośrednie, marża hurtowa, marża detaliczna.

Funkcje cen:

1.

informacyjna – cena jest źródłem informacji dla 
uczestników rynku. 

Cena informuje sprzedawcę jaki osiągnie (lub może 
osiągnąć) rezultat, jeżeli zdecyduje się sprzedać 
towar. 

Nabywcę informuje o zasobach, jakie powinien 
przeznaczyć na zakup interesującego go towaru. 

Funkcja ta ma znacznie przed transakcją (kiedy 
podejmowane są decyzje o przeprowadzeniu 
transakcji),

2.

dochodowo – kosztowa – ceny sprzedawanych 

towarów wyznaczają dochody sprzedawców. 
Są wyznacznikiem realnych korzyści odnoszonych 

ze sprzedaży towarów. 
Funkcja kosztowa określa jakie są koszty nabycia 

towarów. 

3.

redystrybucyjna – poprzez ceny dokonuje się 

ostateczny podział produktu krajowego, który został 

w gospodarce wytworzony. 
Relacje cenowe określają udział w produkcie 

krajowym uczestników transakcji. 
Jeśli ceny rosną jest to korzystna sytuacja dla 

sprzedawców, jeżeli spadają – rośnie udział 

nabywców w produkcie krajowym.
Funkcja redystrybucyjna znajduje swój wyraz w 

poziomie konsumpcji gospodarstw domowych.