Pediatria

Choroby układu

pokarmowego

lek. med. Maria Uryasz-

Wichlińska

Choroby układu

pokarmowego

Główne objawy

zaburzeń

przewodu

pokarmowego

Choroby układu

pokarmowego

• Objawy sugerujące zaburzenia

układu pokarmowego u dzieci mogą
być spowodowane chorobami innych
narządów lub układów.

Choroby układu

pokarmowego

1. Zaburzenia przyjmowania pokarmów
2. Zaburzenie czynności na różnych

poziomach górnego odcinka

przewodu pokarmowego ujemnie

wpływa na proces przyjmowania

pokarmu.

a) Zaburzenia połykania – w

przemieszczeniu pokarmu do

górnego docinka przełyku biorą

udział złożone następujące po sobie

czynności nerwowo-mięśniowe.

Choroby układu

pokarmowego

• Ssanie wymaga szczelnego objęcia

sutka z jednoczesnym przesunięciem
języka do tyłu. Nagłośnia zamyka się,
a podniebienie miękkie unosi się
zamykając jamę nosowo-gardłową.
Mięsień pierścienno-gardłowy ulega
rozluźnieniu, a pokarm przechodzi ku
tyłowi gardła. Pokarmy stałe
wymagają skoordynowania tych
czynności.

Choroby układu

pokarmowego

W rozdrobnieniu pokarmu biorą
udział zęby i ruchy szczęki.
Odruchowe wydzielanie śliny zwilża
pokarm w czasie przechodzenia
przez jamę ustną. Wady mięśni
biorących udział w tym procesie, ich
osłabienie lub zaburzenie unerwienia
są przyczyną zaburzeń połykania u
niemowląt i dzieci.

Choroby układu

pokarmowego

W takich przypadkach problem
laryngologiczny jest częścią
uogólnionych zaburzeń
neurologicznych lub mięśniowych
(botulizm, błonica, mózgowe
porażenie dziecięce). Bolesne
choroby jamy ustnej, wirusowe
zapalenie jamy ustnej lub uraz
zaburzają proces przełykania

Choroby układu

pokarmowego

• Poważne zaburzenia w budowie jamy

ustnej – rozszczep wargi lub

podniebienia np. Pierre Robin na ogół

gdy dziecko jest głodne nie stwarzają

problemów w akcie połykania.

• Dysfagia – ulewanie.

• Proces połykania jest całkowicie

wykształcony w chwili urodzenia.

Pierwotne fale perystaltyczne

zapoczątkowane połykaniem przenoszą

się w dół wzdłuż przełyku, podczas gdy

fale wtórne opróżniają przełyk – są

wywołane rozciągnięciem przełyku.

Choroby układu

pokarmowego

• Ulewanie może zostać wywołane

wewnętrzną przeszkodą w przełyku, lub

przeszkodą zewnętrzną, w której ucisk

na tchawice bywa przyczyną świstów i

kaszlu. Pierwotne zaburzenia motoryki

przełyku powodującą dysfagie

wynikające w skutek zaburzeń

perystaltyki są u dzieci rzadkie. Dolny

zwieracz przełyku zapobiega cofaniu się

treści z żołądka. Jeżeli napięcie

zwieracza jest obniżone pojawia się

wsteczny przepływ treści z żołądka do

przełyku.

Choroby układu

pokarmowego

• Ulewanie związane z refluksem

żołądkowo-przełykowym jest

czynnością bierną. U bardzo młodych

pacjentów brakuje koordynacji

między pracą zwieracza, a refluksem

żołądkowo-przełykowym.

• Stały kontakt błony śluzowej przełyku

z sokiem żołądkowym może

prowadzić do zapalenia przełyku i w

konsekwencji do dysfagii i krwawień.

Choroby układu

pokarmowego

• Upośledzenie łaknienia:

Anoreksja – ośrodki głodu i sytości mieszczą się

w podwzgórzu, a wstępujące do nich drogi

nerwowe z przewodu pokarmowego odgrywają

ważną rolę w stanach charakterystycznych dla

wielu zaburzeń żołądkowych i jelitowych np.

uczucie sytości jest wywołane wypełnieniem

żołądka i pierwszych pętli jelita cienkiego skąd

sygnały przenoszone są włóknami czuciowymi

licznymi w górnym odcinku przewodu

pokarmowego. Bodźce z hemoreceptorów

jelitowych pobudzonych wchłanianymi

pokarmami docierają do ośrodków łaknienia.

Informacje docierają do podwzgórza także z

wyższych pięter przewodu pokarmowego.

Choroby układu

pokarmowego

Mogą być także wywołane bólem lub
zaburzeniami emocjonalnymi. Innymi
czynnikami regulującymi są
hormony, stężenie glukozy co z kolei
ma wpływ na czynność jelit.

Choroby układu

pokarmowego

• Wymioty:

Pojawiają się wskutek obniżenia przepony

przebiegającego ze skurczem mięśni

brzucha. Powoduje to przesunięcie

zawartości żołądka do przełyku. Mogą być

spowodowane pobudzeniem ośrodka w

rdzeniu przedłużonym. Choroby niemal

wszystkich układów a szczególnie mózgu

mogą powodować wymioty. Niedrożność

powoduje wymioty poprzez przenoszenie

bodźców drogami wstepującymi do ośrodka

wymiotnego. Jeżeli niedrożność występuje

poniżej środkowej części dwunastnicy

wymioty są podbarwione żółcią.

Choroby układu

pokarmowego

Wymiotami charakteryzują się

choroby:

• Jelita cienkiego
• Trzustki
• Wątroby
• Dróg żółciowych
• Zaburzenia metaboliczne
powodując ciężkie i długotrwałe

wymioty.

Choroby układu

pokarmowego

Różnicowanie wymiotów:

• Niemowle – często: zapalenie żołądka

i jelit, refluks, przekarmienie,
niedrożność, zakażenie układowe.
Rzadko: wrodzone zanburzenia
metaboliczne, guz mózgu, wylew
podtwardówkowy, zatrucie
pokarmowe, przeżuwanie, kwasica
kanalikowa.

Choroby układu

pokarmowego

Różnicowanie wymiotów:

• Dziecko – często: Zapalenie żołądka i

jelit, zakażenie układowe, zatrucia,
krztusiec, wymioty polekowe.
Rzadko: Zespół Rey’a, zapalenie
wątroby, trzustki, guz mózgu,
choroby ucha środkowego,
chemioterapia, wymioty cykliczne,
zwężenie przełyku.

Choroby układu

pokarmowego

Różnicowanie wymiotów:

• Młodociani – często: zapalenie żołądka,

zakażenia układowe, zatrucia, zapalenie
wyrostka robaczkowego, migrena, ciąża,
polekowe, przedawkowanie leków,
żarłoczność patologiczna. Rzadkie:
Zapalenie wątroby, trzustki, choroba
wrzodowa żołądka, guz mózgu, choroby
ucha środkowego, chemioterapia, wymioty
cykliczne, kolka żółciowa lub nerkowa.

Choroby układu

pokarmowego

• Biegunka:

Charakteryzuje się nadmierną utratą
wody i elektrolitów ze stolcami. U
podstawy biegunki leży zaburzenie
transportu substancji
rozpuszczalnych ponieważ
przechodzenie wody przez śluzówkę
jelit jest procesem biernym,
zależnym od transportu substancji
rozpuszczalnych: sodu, chloru i
glukozy.

Choroby układu

pokarmowego

• Biegunce w większości przypadków

towarzyszy uszkodzenie nabłonka

jelitowego.

• Większość wody jest wchłaniana w

jelicie cienkim. Choroby tego odcinka

powodują biegunki obfite. Biegunki

spowodowane chorobami okrężnicy

są mniej nasilone, charakteryzują się

naprzemiennie luźnymi i twardymi

stolcami. Uszkodzenie błony śluzowej

zmniejsza powierzchnię wchłaniania.

Choroby układu

pokarmowego

• Zapalenie jelit spowodowane

rotawirusem zaburza transport
glukozy, zmniejsza aktywność
disacharydazy, sodu, potasu, atp-azy.

• Biegunki bakteryjne wiążą się z

uszkodzeniem rąbka
szczoteczkowego jelita czego
wynikiem są bardzo obfite, wodniste
biegunki z utratą chloru i
zaburzeniami wchłaniania NACL

Choroby układu

pokarmowego

• Zaparcia

Przyczyna rzadkiego wydalania
stolców leży w zaburzeniach
wypełniania lub opróżniania
odbytnicy. Niewypełnienie odbytnicy
pojawia się przy niewydolnej
perystaltyce np. niedoczynność
tarczycy, stosowanie opiatów,
niedrożność jelit spowodowana
przeszkodą anatomiczną lub chorobą
Hirschprunga.

Choroby układu

pokarmowego

• Zaburzenia pasażu prowadzi do

nadmiernego wchłaniania wody z kału i

niewywołuje odruchu z odbytnicy

zapoczątkowującego defekacje.

Spontaniczne opróżniane odbytnicy

odbywa się zależnie od odruchu w

baroreceptorach mięśni odbytnicy. Stąd

też retencja kału może być

spowodowana chorobami tych mięśni.

Inne przyczyny to: uszkodzenia

wstępujących lub zstępujących dróg

nerwowych w odcinku krzyżowym

kręgosłupa a także mięśni brzucha i

miednicy.

Choroby układu

pokarmowego

• Zaparcia mają tendencje do samo

pogłębiania się. Twardy zalegający w
odbytnicy stolec utrudnia defekacje,
czyni ją bolesną. Rozdęcie okrężnicy i
odbytnicy zmniejsza wrażliwość
odruchu. Płynna zawartość
znajdująca się w bliższym odcinku
okrężnicy może omijać kał
przechodząc przez odbytnice w
sposób niezauważalny dla dziecka.
Mamy doczynienia z mimowolnym
popuszczaniem stolca.

Choroby układu

pokarmowego

• Same zaparcia nie mają wpływu na

pracę innych układów, jednak może
towarzyszyć im zastój w drogach
moczowych, nadmierna drażliwość i
niepokój dziecka ma niekorzystny
wpływ na życie rodzinne.

Choroby układu

pokarmowego

Przyczyny zaparć:
Nieorganiczne (czynnościowe) i

organiczne:

1) Jelitowe – choroba Hirschprunga,

zwężenie odbytu i odbytnicy, skręt jelit.

2) Polekowe – narkotyki, leki

przeciwdepresyjne i psychotropowe i

winkrystyna

3) Metaboliczne – odowodnienie,

mukowiscydoza (niedrożność

smółkowa), niedoczynność tarczycy,

hipokaliemia, hiperkalcemia.

Choroby układu

pokarmowego

Przyczyny zaparć:
4) Nerwowo mięśniowe – brak mięśni

brzucha, dystrofia mięśniowa,
uszkodzenie rdzenia kręgowego
(gózy, rozszczep kręgosłupa,
wrodzona wiotkość mięśni)

5) Psychiatryczne – jadłowstręt

psychiczny

Choroby układu

pokarmowego

• Bóle brzucha

Bodźce bólowe z jamy brzusznej

przenoszone są przez dwa rodzaje włókien

nerwowych – skórne i mięśniowe.

Najczęstszym bodźcem wywołującym ból

jelit jest ich napięcie lub rozciąganie.

Bodźce bólowe powstające w wątrobie,

trzustce, drogach żółciowych i żołądku

odczuwalne są w nadbrzuszu. W okolicy

pępka odczuwalne są bóle z dolnego

odcinka jelita cienkiego, kątnicy, wyrostka, z

okrężnicy. Ból z dalszego odcinka okrężnicy

dróg moczowych i narządów miednicy małej

odczuwany jest w okolicy nadłonowej.

Choroby układu

pokarmowego

Cechy różnicujące bóle brzucha u
dzieci:

• Czynnościowy zespół jelita

nadpobudliwego – początek
nawracający, lokalizacja około
pępkowa, nie ma promieniowania,
ból tępy, skurczowy, przemijający,
trwający około dwóch godzin.
Przyczyny: stresy rodzinne, nerwica
szkolna, pojawia się około 5 roku
życia.

Choroby układu

pokarmowego

• Refluks żołądkowo przełykowy –

początek nawracający około godzinę po
posiłku. Bolesność zamostkowa,
promieniuje do klatki piersiowej, ból
piekący, dziecko zgłasza gorzki smak w
ustach

• Wrzód dwunastnicy – początek

nawracający między posiłkami i w nocy,
zlokalizowany w nadbrzuszu,
promieniuje do pleców, ból ostry,
piekący. Zmniejsza się po posiłkach,
mleku, lekach alkalizujących.

Choroby układu

pokarmowego

• Zapalenie trzustki – początek ostry

zlokalizowany w nadbrzuszu lewym w
górnym kwadrancie, promieniuje do
pleców, ból stały, ostry drążący.
Towarzyszą nudności, wymioty,
obolałość.

• Niedrożność jelit – ból ostry lub

narastający, lokalizacja około pępkowa
lub podbrzusze – promieniuje do
pleców. Rodzaj naprzemienny raz
skurcze i okresy bez bólowe.
Towarzyszą wzdęcie, zaparcie, wymioty,
wzmożona perystaltyka.

Choroby układu

pokarmowego

• Zapalenie wyrostka robaczkowego – ból

ostry, lokalizuje się w prawym dolnym
kwadrancie brzucha, promieniuje do
pleców lub miednicy przy położeniu
zakątniczym. Ból ostry stały z
towarzyszeniem nudności, wymiotów,
bólów brzucha, gorączki.

• Uchyłek Meckela – początek

nawracający, zlokalizowany około
pępkowo lub w podbrzuszu, nie
promieniuje, ból ostry, krew w stolcu.

Choroby układu

pokarmowego

• Wgłobienie – ból ostry około pępkowy

i podbrzusza, nie promieniuje, ból

skurczowy z okresami bez bólowymi.

Krew w stolcu, podkurczanie kolan.

• Nietolerancja laktozy – ból

nawracający po produktach

mlecznych zlokalizowany w

podbrzuszu, nie promieniuje, ma

charakter skurczowy, towarzyszy mu

wzdęcie, przelewanie, biegunka.

Choroby układu

pokarmowego

• Kamica nerkowa – ból ostry, nagły,

zlokalizowany w okolicy lędźwiowej,
promieniuje do pachwiny, ostry,
przemijający, skurczowy, towarzyszy
mu krwiomocz.

• Zakażenie układu moczowego – ból

ostry, nagły w okolicy lędźwiowej,
promieniuje do pęcherza, towarzyszy
mu gorączka, dysuria, zwiększona
częstotliwość oddawanego moczu.

Choroby układu

pokarmowego

• Krwawienia z przewodu

pokarmowego:
Krwawienie może powstać w każdym
miejscu przewodu pokarmowego, ale
najczęściej to dolny odcinek przełyku,
żołądek, dwunastnica i okrężnica.
Zwykle przyczyną jest nadżerka
błony śluzowej drążąca do naczynia.
Czasami krwotok z powodu
nadciśnienia wrotnego lub
nieprawidłowości naczyniowej

Choroby układu

pokarmowego

Diagnostyka różnicowa:
• Niemowle – częste: bakteryjne

zapalenie jelit, alergia na białko
mleka, wgłobienie, połknięta krew
matki, szczelina odbytu. Rzadkie:
skręt jelit, choroba krwotoczna
noworodków, uchyłek Meckela.

Choroby układu

pokarmowego

Diagnostyka różnicowa:
• Dziecko – Czeste: bakteryjne

zapalenie jelit, szczelina odbytu,
wgłobienie, wrzód – zapalenie
żółądka, połknięta krew z nosa,
choroba Schonleina-Henoch’a i polipy
okrężnicy. Rzadkie: żylaki przełyku,
zapalenie przełyku, uchyłek Meckela,
przerost węzłów chłonnych, ciało
obce, naczyniaki, czyny nierządne,
zespół hemolityczno-mocznicowy.

Choroby układu

pokarmowego

Diagnostyka różnicowa:
• Młodociany – Często: bakteryjne

zapalenie jelit, zapalne choroby jelit,
wrzód żołądka i zapalenie żołądka i
polipy okrężnicy. Rzadko: żylaki
przełyku, zapalenie przełyku,
homoseksualizm.