Pediatria
Choroby układu
pokarmowego
lek. med. Maria Uryasz-
Wichlińska
Pediatria
Choroby układu
pokarmowego
lek. med. Maria Uryasz-
Wichlińska
Choroby układu
pokarmowego
Główne objawy
zaburzeń
przewodu
pokarmowego
Choroby układu
pokarmowego
• Objawy sugerujące zaburzenia
układu pokarmowego u dzieci mogą
być spowodowane chorobami innych
narządów lub układów.
Choroby układu
pokarmowego
1. Zaburzenia przyjmowania pokarmów
2. Zaburzenie czynności na różnych
poziomach górnego odcinka
przewodu pokarmowego ujemnie
wpływa na proces przyjmowania
pokarmu.
a) Zaburzenia połykania – w
przemieszczeniu pokarmu do
górnego docinka przełyku biorą
udział złożone następujące po sobie
czynności nerwowo-mięśniowe.
Choroby układu
pokarmowego
• Ssanie wymaga szczelnego objęcia
sutka z jednoczesnym przesunięciem
języka do tyłu. Nagłośnia zamyka się,
a podniebienie miękkie unosi się
zamykając jamę nosowo-gardłową.
Mięsień pierścienno-gardłowy ulega
rozluźnieniu, a pokarm przechodzi ku
tyłowi gardła. Pokarmy stałe
wymagają skoordynowania tych
czynności.
Choroby układu
pokarmowego
W rozdrobnieniu pokarmu biorą
udział zęby i ruchy szczęki.
Odruchowe wydzielanie śliny zwilża
pokarm w czasie przechodzenia
przez jamę ustną. Wady mięśni
biorących udział w tym procesie, ich
osłabienie lub zaburzenie unerwienia
są przyczyną zaburzeń połykania u
niemowląt i dzieci.
Choroby układu
pokarmowego
W takich przypadkach problem
laryngologiczny jest częścią
uogólnionych zaburzeń
neurologicznych lub mięśniowych
(botulizm, błonica, mózgowe
porażenie dziecięce). Bolesne
choroby jamy ustnej, wirusowe
zapalenie jamy ustnej lub uraz
zaburzają proces przełykania
Choroby układu
pokarmowego
• Poważne zaburzenia w budowie jamy
ustnej – rozszczep wargi lub
podniebienia np. Pierre Robin na ogół
gdy dziecko jest głodne nie stwarzają
problemów w akcie połykania.
• Dysfagia – ulewanie.
• Proces połykania jest całkowicie
wykształcony w chwili urodzenia.
Pierwotne fale perystaltyczne
zapoczątkowane połykaniem przenoszą
się w dół wzdłuż przełyku, podczas gdy
fale wtórne opróżniają przełyk – są
wywołane rozciągnięciem przełyku.
Choroby układu
pokarmowego
• Ulewanie może zostać wywołane
wewnętrzną przeszkodą w przełyku, lub
przeszkodą zewnętrzną, w której ucisk
na tchawice bywa przyczyną świstów i
kaszlu. Pierwotne zaburzenia motoryki
przełyku powodującą dysfagie
wynikające w skutek zaburzeń
perystaltyki są u dzieci rzadkie. Dolny
zwieracz przełyku zapobiega cofaniu się
treści z żołądka. Jeżeli napięcie
zwieracza jest obniżone pojawia się
wsteczny przepływ treści z żołądka do
przełyku.
Choroby układu
pokarmowego
• Ulewanie związane z refluksem
żołądkowo-przełykowym jest
czynnością bierną. U bardzo młodych
pacjentów brakuje koordynacji
między pracą zwieracza, a refluksem
żołądkowo-przełykowym.
• Stały kontakt błony śluzowej przełyku
z sokiem żołądkowym może
prowadzić do zapalenia przełyku i w
konsekwencji do dysfagii i krwawień.
Choroby układu
pokarmowego
• Upośledzenie łaknienia:
Anoreksja – ośrodki głodu i sytości mieszczą się
w podwzgórzu, a wstępujące do nich drogi
nerwowe z przewodu pokarmowego odgrywają
ważną rolę w stanach charakterystycznych dla
wielu zaburzeń żołądkowych i jelitowych np.
uczucie sytości jest wywołane wypełnieniem
żołądka i pierwszych pętli jelita cienkiego skąd
sygnały przenoszone są włóknami czuciowymi
licznymi w górnym odcinku przewodu
pokarmowego. Bodźce z hemoreceptorów
jelitowych pobudzonych wchłanianymi
pokarmami docierają do ośrodków łaknienia.
Informacje docierają do podwzgórza także z
wyższych pięter przewodu pokarmowego.
Choroby układu
pokarmowego
Mogą być także wywołane bólem lub
zaburzeniami emocjonalnymi. Innymi
czynnikami regulującymi są
hormony, stężenie glukozy co z kolei
ma wpływ na czynność jelit.
Choroby układu
pokarmowego
• Wymioty:
Pojawiają się wskutek obniżenia przepony
przebiegającego ze skurczem mięśni
brzucha. Powoduje to przesunięcie
zawartości żołądka do przełyku. Mogą być
spowodowane pobudzeniem ośrodka w
rdzeniu przedłużonym. Choroby niemal
wszystkich układów a szczególnie mózgu
mogą powodować wymioty. Niedrożność
powoduje wymioty poprzez przenoszenie
bodźców drogami wstepującymi do ośrodka
wymiotnego. Jeżeli niedrożność występuje
poniżej środkowej części dwunastnicy
wymioty są podbarwione żółcią.
Choroby układu
pokarmowego
Wymiotami charakteryzują się
choroby:
• Jelita cienkiego
• Trzustki
• Wątroby
• Dróg żółciowych
• Zaburzenia metaboliczne
powodując ciężkie i długotrwałe
wymioty.
Choroby układu
pokarmowego
Różnicowanie wymiotów:
• Niemowle – często: zapalenie żołądka
i jelit, refluks, przekarmienie,
niedrożność, zakażenie układowe.
Rzadko: wrodzone zanburzenia
metaboliczne, guz mózgu, wylew
podtwardówkowy, zatrucie
pokarmowe, przeżuwanie, kwasica
kanalikowa.
Choroby układu
pokarmowego
Różnicowanie wymiotów:
• Dziecko – często: Zapalenie żołądka i
jelit, zakażenie układowe, zatrucia,
krztusiec, wymioty polekowe.
Rzadko: Zespół Rey’a, zapalenie
wątroby, trzustki, guz mózgu,
choroby ucha środkowego,
chemioterapia, wymioty cykliczne,
zwężenie przełyku.
Choroby układu
pokarmowego
Różnicowanie wymiotów:
• Młodociani – często: zapalenie żołądka,
zakażenia układowe, zatrucia, zapalenie
wyrostka robaczkowego, migrena, ciąża,
polekowe, przedawkowanie leków,
żarłoczność patologiczna. Rzadkie:
Zapalenie wątroby, trzustki, choroba
wrzodowa żołądka, guz mózgu, choroby
ucha środkowego, chemioterapia, wymioty
cykliczne, kolka żółciowa lub nerkowa.
Choroby układu
pokarmowego
• Biegunka:
Charakteryzuje się nadmierną utratą
wody i elektrolitów ze stolcami. U
podstawy biegunki leży zaburzenie
transportu substancji
rozpuszczalnych ponieważ
przechodzenie wody przez śluzówkę
jelit jest procesem biernym,
zależnym od transportu substancji
rozpuszczalnych: sodu, chloru i
glukozy.
Choroby układu
pokarmowego
• Biegunce w większości przypadków
towarzyszy uszkodzenie nabłonka
jelitowego.
• Większość wody jest wchłaniana w
jelicie cienkim. Choroby tego odcinka
powodują biegunki obfite. Biegunki
spowodowane chorobami okrężnicy
są mniej nasilone, charakteryzują się
naprzemiennie luźnymi i twardymi
stolcami. Uszkodzenie błony śluzowej
zmniejsza powierzchnię wchłaniania.
Choroby układu
pokarmowego
• Zapalenie jelit spowodowane
rotawirusem zaburza transport
glukozy, zmniejsza aktywność
disacharydazy, sodu, potasu, atp-azy.
• Biegunki bakteryjne wiążą się z
uszkodzeniem rąbka
szczoteczkowego jelita czego
wynikiem są bardzo obfite, wodniste
biegunki z utratą chloru i
zaburzeniami wchłaniania NACL
Choroby układu
pokarmowego
• Zaparcia
Przyczyna rzadkiego wydalania
stolców leży w zaburzeniach
wypełniania lub opróżniania
odbytnicy. Niewypełnienie odbytnicy
pojawia się przy niewydolnej
perystaltyce np. niedoczynność
tarczycy, stosowanie opiatów,
niedrożność jelit spowodowana
przeszkodą anatomiczną lub chorobą
Hirschprunga.
Choroby układu
pokarmowego
• Zaburzenia pasażu prowadzi do
nadmiernego wchłaniania wody z kału i
niewywołuje odruchu z odbytnicy
zapoczątkowującego defekacje.
Spontaniczne opróżniane odbytnicy
odbywa się zależnie od odruchu w
baroreceptorach mięśni odbytnicy. Stąd
też retencja kału może być
spowodowana chorobami tych mięśni.
Inne przyczyny to: uszkodzenia
wstępujących lub zstępujących dróg
nerwowych w odcinku krzyżowym
kręgosłupa a także mięśni brzucha i
miednicy.
Choroby układu
pokarmowego
• Zaparcia mają tendencje do samo
pogłębiania się. Twardy zalegający w
odbytnicy stolec utrudnia defekacje,
czyni ją bolesną. Rozdęcie okrężnicy i
odbytnicy zmniejsza wrażliwość
odruchu. Płynna zawartość
znajdująca się w bliższym odcinku
okrężnicy może omijać kał
przechodząc przez odbytnice w
sposób niezauważalny dla dziecka.
Mamy doczynienia z mimowolnym
popuszczaniem stolca.
Choroby układu
pokarmowego
• Same zaparcia nie mają wpływu na
pracę innych układów, jednak może
towarzyszyć im zastój w drogach
moczowych, nadmierna drażliwość i
niepokój dziecka ma niekorzystny
wpływ na życie rodzinne.
Choroby układu
pokarmowego
Przyczyny zaparć:
Nieorganiczne (czynnościowe) i
organiczne:
1) Jelitowe – choroba Hirschprunga,
zwężenie odbytu i odbytnicy, skręt jelit.
2) Polekowe – narkotyki, leki
przeciwdepresyjne i psychotropowe i
winkrystyna
3) Metaboliczne – odowodnienie,
mukowiscydoza (niedrożność
smółkowa), niedoczynność tarczycy,
hipokaliemia, hiperkalcemia.
Choroby układu
pokarmowego
Przyczyny zaparć:
4) Nerwowo mięśniowe – brak mięśni
brzucha, dystrofia mięśniowa,
uszkodzenie rdzenia kręgowego
(gózy, rozszczep kręgosłupa,
wrodzona wiotkość mięśni)
5) Psychiatryczne – jadłowstręt
psychiczny
Choroby układu
pokarmowego
• Bóle brzucha
Bodźce bólowe z jamy brzusznej
przenoszone są przez dwa rodzaje włókien
nerwowych – skórne i mięśniowe.
Najczęstszym bodźcem wywołującym ból
jelit jest ich napięcie lub rozciąganie.
Bodźce bólowe powstające w wątrobie,
trzustce, drogach żółciowych i żołądku
odczuwalne są w nadbrzuszu. W okolicy
pępka odczuwalne są bóle z dolnego
odcinka jelita cienkiego, kątnicy, wyrostka, z
okrężnicy. Ból z dalszego odcinka okrężnicy
dróg moczowych i narządów miednicy małej
odczuwany jest w okolicy nadłonowej.
Choroby układu
pokarmowego
Cechy różnicujące bóle brzucha u
dzieci:
• Czynnościowy zespół jelita
nadpobudliwego – początek
nawracający, lokalizacja około
pępkowa, nie ma promieniowania,
ból tępy, skurczowy, przemijający,
trwający około dwóch godzin.
Przyczyny: stresy rodzinne, nerwica
szkolna, pojawia się około 5 roku
życia.
Choroby układu
pokarmowego
• Refluks żołądkowo przełykowy –
początek nawracający około godzinę po
posiłku. Bolesność zamostkowa,
promieniuje do klatki piersiowej, ból
piekący, dziecko zgłasza gorzki smak w
ustach
• Wrzód dwunastnicy – początek
nawracający między posiłkami i w nocy,
zlokalizowany w nadbrzuszu,
promieniuje do pleców, ból ostry,
piekący. Zmniejsza się po posiłkach,
mleku, lekach alkalizujących.
Choroby układu
pokarmowego
• Zapalenie trzustki – początek ostry
zlokalizowany w nadbrzuszu lewym w
górnym kwadrancie, promieniuje do
pleców, ból stały, ostry drążący.
Towarzyszą nudności, wymioty,
obolałość.
• Niedrożność jelit – ból ostry lub
narastający, lokalizacja około pępkowa
lub podbrzusze – promieniuje do
pleców. Rodzaj naprzemienny raz
skurcze i okresy bez bólowe.
Towarzyszą wzdęcie, zaparcie, wymioty,
wzmożona perystaltyka.
Choroby układu
pokarmowego
• Zapalenie wyrostka robaczkowego – ból
ostry, lokalizuje się w prawym dolnym
kwadrancie brzucha, promieniuje do
pleców lub miednicy przy położeniu
zakątniczym. Ból ostry stały z
towarzyszeniem nudności, wymiotów,
bólów brzucha, gorączki.
• Uchyłek Meckela – początek
nawracający, zlokalizowany około
pępkowo lub w podbrzuszu, nie
promieniuje, ból ostry, krew w stolcu.
Choroby układu
pokarmowego
• Wgłobienie – ból ostry około pępkowy
i podbrzusza, nie promieniuje, ból
skurczowy z okresami bez bólowymi.
Krew w stolcu, podkurczanie kolan.
• Nietolerancja laktozy – ból
nawracający po produktach
mlecznych zlokalizowany w
podbrzuszu, nie promieniuje, ma
charakter skurczowy, towarzyszy mu
wzdęcie, przelewanie, biegunka.
Choroby układu
pokarmowego
• Kamica nerkowa – ból ostry, nagły,
zlokalizowany w okolicy lędźwiowej,
promieniuje do pachwiny, ostry,
przemijający, skurczowy, towarzyszy
mu krwiomocz.
• Zakażenie układu moczowego – ból
ostry, nagły w okolicy lędźwiowej,
promieniuje do pęcherza, towarzyszy
mu gorączka, dysuria, zwiększona
częstotliwość oddawanego moczu.
Choroby układu
pokarmowego
• Krwawienia z przewodu
pokarmowego:
Krwawienie może powstać w każdym
miejscu przewodu pokarmowego, ale
najczęściej to dolny odcinek przełyku,
żołądek, dwunastnica i okrężnica.
Zwykle przyczyną jest nadżerka
błony śluzowej drążąca do naczynia.
Czasami krwotok z powodu
nadciśnienia wrotnego lub
nieprawidłowości naczyniowej
Choroby układu
pokarmowego
Diagnostyka różnicowa:
• Niemowle – częste: bakteryjne
zapalenie jelit, alergia na białko
mleka, wgłobienie, połknięta krew
matki, szczelina odbytu. Rzadkie:
skręt jelit, choroba krwotoczna
noworodków, uchyłek Meckela.
Choroby układu
pokarmowego
Diagnostyka różnicowa:
• Dziecko – Czeste: bakteryjne
zapalenie jelit, szczelina odbytu,
wgłobienie, wrzód – zapalenie
żółądka, połknięta krew z nosa,
choroba Schonleina-Henoch’a i polipy
okrężnicy. Rzadkie: żylaki przełyku,
zapalenie przełyku, uchyłek Meckela,
przerost węzłów chłonnych, ciało
obce, naczyniaki, czyny nierządne,
zespół hemolityczno-mocznicowy.
Choroby układu
pokarmowego
Diagnostyka różnicowa:
• Młodociany – Często: bakteryjne
zapalenie jelit, zapalne choroby jelit,
wrzód żołądka i zapalenie żołądka i
polipy okrężnicy. Rzadko: żylaki
przełyku, zapalenie przełyku,
homoseksualizm.
Choroby układu
pokarmowego
Przyczyny objawów pokarmowych
pochodzących z poza układu
pokarmowego
1)Utrata łaknienia
a) choroby układowe – zapalne i
nowotworowe
b) Jatrogenne – polekowe, niesmaczna
dieta
c) Depresja
d) Jadłowstręt psychiczny
Choroby układu
pokarmowego
2) Wymioty
a)Zwiększenie ciśnienia śródczaszkowego
b)Zakażenia np. dróg moczowych
3) Biegunka
a)Zakażenia pozajelitowe – układ oddechowy,
drogi moczowe
b)Mocznica
4) Zaparcia
a)Niedoczynność tarczycy
b)Odwodnienie – moczówka prosta,
uszkodzenie kanalików nerkowych
Choroby układu
pokarmowego
5) bóle brzucha
a) zapalenie miedniczek nerkowych
b) zapalenie płuc
c) choroby zapalne miednicy
d) układowy toczeń trzewny
e) Nerwice szkolne
Choroby układu
pokarmowego
6) Powiększenie obwodu brzucha
a)Wodobrzusze – zespół nerczycowy,
nowotwory, niewydolność krążenia.
b)Guz jamy brzusznej – guz wilmsa,
wodonercze, neuroblastoma
c)Ciąża
7) Żółtaczka
a) Choroba hemolityczna