Praca nad
tekstem
literackim

Dzieło literackie

I.

Każde dzieło literackie jest tworem

wielowarstwowym, w którym należy rozróżnić:

a)

warstwę brzmień słownych, jak też tworów i

charakterów językowo-brzmieniowych wyższego rzędu;

b)

warstwę znaczeniową zbudowaną z sensów zdań

wchodzących w skład dzieła;

c)

warstwę usystematyzowanych wyglądów, przez które

przejawiają się przedmioty w dziele przedstawione;

d)

Warstwę przedmiotów przedstawionych przez czysto

intencjonalne stany rzeczy, które są wyznaczone przez

sensy zdań wchodzących w skład dzieła.

Dzieło literackie

II. Z samej budowy

poszczególnych warstw dzieła
literackiego płynie organiczny
związek między jego warstwami,
a tym samym jedność
strukturalna dzieła.

H. Markiewicz

Cele pracy nad tekstem



zrozumienie głównej treści utworu



wyodrębnienie głównego bohatera, bohaterów

drugoplanowych



charakterystyka bohatera, postaci



samodzielne myślenie o postaci/postaciach



zwrócenie uwagi na sposób opisywania świata; w

tym język literacki



samodzielne myślenie o świecie przedstawionym

w utworze



próba tworzenia własnych sądów, uogólnień na

temat lektury

Cele kształcenia realizowane
podczas pracy nad tekstem
literackim



doskonalenie techniki czytania i rozumienia tekstu;



wyjaśnianie treści czytanych tekstów; pogłębianie wiedzy o życiu



przygotowanie do samodzielnego czytania tekstów dłuższych;



kształcenie umiejętności wyrazistego i estetycznego czytania

głośnego



rozwijanie umiejętności zdobywania wiedzy poprzez lekturę tekstów

literackich, popularnonaukowych



kształcenie umiejętności ustnego i pisemnego wypowiadania się na

temat lektur



wzbogacanie czynnego i biernego słownictwa uczniów



kształtowanie wrażliwości i świadomości odbioru tekstu literackiego



kształtowanie właściwych wartości i postaw



rozwijanie wyobraźni twórczej i odtwórczej



rozwijanie zdolności literackich uczniów

Metody szkolnej analizy
(rozbioru) działa literackiego

Według Karola Lausza:

metoda typolektoralna (pierwszego wzorowego czytania

utworu) - metoda filologiczna - metoda objaśnieniowa

(egzegeza) - metoda interpretacyjna - metoda intuicyjna

(intuitywna) - metoda impresyjna - metoda analizy

heurystycznej (rozbioru heurystycznego) - metoda

dyskusyjna - metoda sądu literackiego - metoda

zagadnieniowa - metoda pracy z tekstem (metoda

rozbioru dokumentacyjnego) - metoda analizy

recytacyjnej

Strategie nauczania
literatury

Według B. Chrząstowskiej i S.

Wysłołuch



Strategia E

– ukierunkowana na

rozwój procesów emocjonalnych,
metody ekspozycji

Strategia odbiorcza: uczeń w roli czytelnika –
metody biernego odbioru np. swobodne rozmowy
na temat przeczytanej lektury bez dociekań
analitycznych, słuchanie płyt, nagrań, słuchowisk,
udział w wieczorach poetyckich itp.

Strategie nauczania
literatury



Strategia O

– ukierunkowana na rozwój

umiejętności, metody działań

praktycznych

Strategia odbiorcza: uczeń w roli wychowawcy –

metoda gier i zabaw; metody ćwiczeń w mówieniu i

pisaniu związanych z lekturą:

1. wykonania pozawerbalne o charakterze ludycznym

( ilustrowanie tekstu, śpiew, dobór właściwej ilustracji,

zabawy rytmiczne itp.)

2. wykonania werbalne o charakterze ludycznym (sąd

literacki, plebiscyt, konkursy literackie)

Strategie nauczania
literatury

3. interpretacje głosowe (głośne czytanie, czytanie z

podziałem na role, recytacja, inscenizacja)

4. ćwiczenia w mówieniu (dyskusje nad postawą

bohaterów, oceną środowiska, problematyką

moralną, społeczną – najczęściej w postawie

czytelniczej, w kontekście pozaliterackim

5. ćwiczenia w pisaniu

Strategie nauczania
literatury



Strategia P

– rozwijająca myślenie uczniów w

toku rozwiązywania problemów, metody
poszukujące, heureza lub metoda problemowa

Strategia odbiorcza: uczeń w roli badacza – faktów i zjawisk
literackich, metody analityczne:

1.

wstępne ćwiczenia wdrażające (charakterystyka postaci,
dekompozycja utworu, układanie planu itp.)

2.

ćwiczenia analityczne (opis i określanie danego elementu
poetyki, uchwycenie związków między tymi elementami,
określenie dominanty w utworze itp.,)

3. Ćwiczenia w interpretacji (wartościowanie, porównywanie utworów itp.)

Metody kształcenia
literackiego

Według Z. Urygi:

1.

Metoda impresyjno-eksponująca

Czytanie i słuchanie tekstu, na ewentualnym wyzyskaniu
możliwości technicznych (malarskich, muzycznych,
płytowych), czyli na organizacji dźwiękowej i wizualnej
przestrzeni kształtującej utwór.
Wypowiedzi uczniów stanowią konieczne dopełnienie
działań nauczyciela, obliczonych właśnie na pobudzenie
wyobraźni, wywołanie reakcji emocjonalnej i wyzwalanie
osobistej odpowiedzi na wartość.

Metody kształcenia
literackiego

2.

Metoda analizy dokumentacyjnej

Akcent pada na podejście badawcze, operacje
intelektualno-estetyczne.
Dzieło literackie staje się przedmiotem obserwacji, analizuje
się je i interpretuje, stosując techniki, jak rozmowa,
eksplikacja, praca pod kierunkiem, analiza problemowa.

Metody kształcenia
literackiego

3.

Metoda analizy wykonawczej

Jest to takie czytanie i wygłaszanie utworu, które staje się
sposobem jego poznawania. Łączy się z takimi ćwiczeniami,
jak podkreślanie ważniejszych słów, uzupełnianie tekstu
znakami przestankowymi, porównywanie różnych recytacji.

Rozwój operacji intelektualnych jest tu oparty na podłożu
aktywizacji wyobraźni dźwiękowej, wrażliwości na formę
muzyczną poezji i prozy, na rytm i strukturę prozodyczną
tekstu.

Metody kształcenia
literackiego

4.

Metoda przekładu intersemiotycznego albo

analizy pozawerbalnej

Uczniowie przekształcają tekst na inne kody:
obrazowe, akustyczne, jak rysowanie, malowanie,
inscenizacja, gry wykorzystujące mowę ciała.
Trzeba pamiętać o tekście i sprawdzać
przystawalność przekładu do oryginału, ale też
wierzyć w wyobraźnię uczniów.

Metody kształcenia
literackiego

5.

Metoda dyskusji

, czyli wzajemna wymian zdań,

wspólne rozpatrywanie jakiegoś zagadnienia,
rozmowa. Odmianą dyskusji może być sąd
literacki.

Etapy pracy nad tekstem
literackim – nauczanie
elementarne

1.

Przygotowanie do czytania i odbioru
tekstu

(rzeczowe, słownikowe, emocjonalne)

Formy:
a) rozmowy i pogadanki (przypomnienie wiadomości,

uzupełnienie braków)

b) swobodne wypowiedzi uczniów (zainteresowanie tekstem,

rozumienie głównych myśli)

c) wycieczki i obserwacje (film, audycja radiowa)
d) wyjaśnienia nauczyciela

Etapy pracy nad tekstem
literackim – nauczanie
elementarne

2. Opracowanie utworów literackich

a)

Analityczne formy pracy z tekstem:

-

nawiązywanie treści tekstu do przeżyć i doświadczeń dzieci

-

zestawianie treści lektury z ilustracją

-

wyodrębnianie zdarzeń i ustalanie ich kolejności

-

wyodrębnianie głównych i drugoplanowych postaci; próba ich

charakterystyki

-

wyodrębnianie obrazów i ustalanie myśli przewodniej utworów

-

określanie czasu i miejsca akcji utworu

-

wyodrębnienie w tekście charakterystycznych fragmentów

wskazanych przez nauczyciela

-

wyróżnianie w utworach literackich opisu, dialogu

-

czytanie z podziałem na role, dramatyzacje i inscenizacje

Etapy pracy nad tekstem
literackim – nauczanie
elementarne

b) Syntetyczne ćwiczenia oparte na utworach literackich

(łączenie formy z treścią)

-

Układanie i zapisywanie planu utworu

-

Ilustrowanie utworu

-

Opowiadanie utworu zgodnie z planem

c) Inne ćwiczenia z wykorzystaniem treści utworów

-

Opowiadania twórcze

-

Inne tytuły, inne zakończenie

-

Uczenie się na pamięć