Czym są instytucje totalne
Czym są instytucje totalne
Pojęcie spopularyzowane przez
Pojęcie spopularyzowane przez
Ervinga Goffmana, odnoszące się do
Ervinga Goffmana, odnoszące się do
takich instytucji jak domy dla
takich instytucji jak domy dla
obłąkanych, więzienia i zakony, które
obłąkanych, więzienia i zakony, które
narzucają swoim członkom ściśle
narzucają swoim członkom ściśle
uregulowany tryb życia w całkowitej
uregulowany tryb życia w całkowitej
izolacji od świata zewnętrznego
izolacji od świata zewnętrznego
Rodzaje instytucji totalnych
Rodzaje instytucji totalnych
Instytucje powołane do opieki nad osobami
Instytucje powołane do opieki nad osobami
niedołężnymi i nieszkodliwymi, np. domy
niedołężnymi i nieszkodliwymi, np. domy
starców, przytułki dla ociemniałych,
starców, przytułki dla ociemniałych,
żebraków, sierot itp.
żebraków, sierot itp.
Zakłady opieki nad osobami niezdolnymi
Zakłady opieki nad osobami niezdolnymi
do samodzielnego troszczenia się o siebie
do samodzielnego troszczenia się o siebie
a zarazem (nie z ich winy)
a zarazem (nie z ich winy)
niebezpiecznymi dla społeczeństwa np.
niebezpiecznymi dla społeczeństwa np.
sanatoria przeciwgruźlicze, szpitale
sanatoria przeciwgruźlicze, szpitale
psychiatryczne
psychiatryczne
Rodzaje instytucji totalnych
Rodzaje instytucji totalnych
c.d.
c.d.
Instytucje których zadaniem jest ochrona
Instytucje których zadaniem jest ochrona
społeczeństwa przed szkodzeniem mu w sposób
społeczeństwa przed szkodzeniem mu w sposób
świadomy; w tym przypadku dobro osób poddanych
świadomy; w tym przypadku dobro osób poddanych
ograniczeniom nie jest bezpośrednim celem
ograniczeniom nie jest bezpośrednim celem
działania instytucji, np. więzienia, zakłady
działania instytucji, np. więzienia, zakłady
poprawcze, obozy dla jeńców wojennych
poprawcze, obozy dla jeńców wojennych
Instytucje, które są powołane do realizacji
Instytucje, które są powołane do realizacji
określonych zadań technicznych i mają charakter
określonych zadań technicznych i mają charakter
czysto instrumentalny, np. koszary wojskowe,
czysto instrumentalny, np. koszary wojskowe,
okręty, internaty
okręty, internaty
Instytucje przeznaczone dla osób, które dobrowolnie
Instytucje przeznaczone dla osób, które dobrowolnie
wycofały się z czynnego życia, oraz miejsca
wycofały się z czynnego życia, oraz miejsca
kontemplacji religijnej: opactwa, klasztory, zakony
kontemplacji religijnej: opactwa, klasztory, zakony
Cechy instytucji totalnych
Cechy instytucji totalnych
Całe życie ich mieszkańców toczy się w jednym i tym
Całe życie ich mieszkańców toczy się w jednym i tym
samym miejscu i podlega tej samej i jedynej władzy
samym miejscu i podlega tej samej i jedynej władzy
We wszystkich fazach codziennej działalności ich
We wszystkich fazach codziennej działalności ich
członkowie pozostają w bezpośrednim towarzystwie
członkowie pozostają w bezpośrednim towarzystwie
innych członków; wszyscy są traktowani jednakowo,
innych członków; wszyscy są traktowani jednakowo,
muszą pracować razem i wykonywać te same
muszą pracować razem i wykonywać te same
czynności
czynności
Cały dzień jest ściśle zaplanowany, tak że jedna
Cały dzień jest ściśle zaplanowany, tak że jedna
czynność w wyraźnie przewidzianym czasie
czynność w wyraźnie przewidzianym czasie
przechodzi w drugą, przestrzegania tego planu
przechodzi w drugą, przestrzegania tego planu
pilnuje zespół nadzorców
pilnuje zespół nadzorców
Poszczególne czynności są przymusowe i stanowią
Poszczególne czynności są przymusowe i stanowią
część jednego planu ogólnego, którego celem jest
część jednego planu ogólnego, którego celem jest
realizacja oficjalnych zadań danej instytucji.
realizacja oficjalnych zadań danej instytucji.
Cechy instytucji totalnych
Cechy instytucji totalnych
c.d.
c.d.
Podział na dwie grupy: personel i
Podział na dwie grupy: personel i
podwładnych; pracownicy planują i
podwładnych; pracownicy planują i
nadzorują codzienne czynności i mają
nadzorują codzienne czynności i mają
prawo karać za nieposłuszeństwo lub
prawo karać za nieposłuszeństwo lub
nagradzać za posłuszeństwo
nagradzać za posłuszeństwo
Każda z tych grup ocenia członków
Każda z tych grup ocenia członków
drugiej grupy na podstawie ciasnych i
drugiej grupy na podstawie ciasnych i
wrogich stereotypów
wrogich stereotypów
Cechy instytucji totalnych –
Cechy instytucji totalnych –
świat podwładnych
świat podwładnych
Nowi członkowie są „odzierani” z
Nowi członkowie są „odzierani” z
dotychczasowego „poczucia własnego <ja>” i
dotychczasowego „poczucia własnego <ja>” i
tożsamości osobistej i „odbudowywani” zgodnie z
tożsamości osobistej i „odbudowywani” zgodnie z
zasadami danej instytucji; zabiera się im rzeczy
zasadami danej instytucji; zabiera się im rzeczy
osobiste, a cechy osobiste neutralizuje się
osobiste, a cechy osobiste neutralizuje się
Zamiast własnych ubrań dostają standardowe
Zamiast własnych ubrań dostają standardowe
uniformy, zostają podobnie ostrzyżeni, otrzymują
uniformy, zostają podobnie ostrzyżeni, otrzymują
nowe imię lub numer identyfikacyjny, zostają
nowe imię lub numer identyfikacyjny, zostają
odcięci od świata zewnętrznego
odcięci od świata zewnętrznego
Jednostkom na wszelkie sposoby przypomina się,
Jednostkom na wszelkie sposoby przypomina się,
że nie są już tym, kim były i że stając się
że nie są już tym, kim były i że stając się
członkiem danej instytucji, nabyły nową tożsamość
członkiem danej instytucji, nabyły nową tożsamość
Cechy instytucji totalnych –
Cechy instytucji totalnych –
świat podwładnych
świat podwładnych
Nowi członkowie są systematycznie
Nowi członkowie są systematycznie
upokarzani i poniżani wobec swoich
upokarzani i poniżani wobec swoich
przełożonych i współtowarzyszy aż
przełożonych i współtowarzyszy aż
zostanie złamane ich dotychczasowe
zostanie złamane ich dotychczasowe
„ja”; mogę temu służyć różne środki w
„ja”; mogę temu służyć różne środki w
tym badania lekarskie, rewizje osobiste,
tym badania lekarskie, rewizje osobiste,
przydzielanie ciężkich prac, pobieranie
przydzielanie ciężkich prac, pobieranie
odcisków palców, całkowite pozbawienie
odcisków palców, całkowite pozbawienie
prywatności i konieczność uzyskania
prywatności i konieczność uzyskania
pozwolenia na każdą czynność
pozwolenia na każdą czynność
System władzy
System władzy
Władza ma charakter grupowy – każdy członek
Władza ma charakter grupowy – każdy członek
personelu ma prawo karania każdego podwładnego,
personelu ma prawo karania każdego podwładnego,
Władza stosuje sankcje za wykroczenia przeciw
Władza stosuje sankcje za wykroczenia przeciw
bardzo licznej grupie zachowań występujących stale
bardzo licznej grupie zachowań występujących stale
i stale podlegających karze, np. sankcje za
i stale podlegających karze, np. sankcje za
niewłaściwy ubiór, zachowanie współżycie
niewłaściwy ubiór, zachowanie współżycie
społeczne, obyczaje itd.,
społeczne, obyczaje itd.,
Za wykroczenia w jednej dziedzinie stosuje się
Za wykroczenia w jednej dziedzinie stosuje się
sankcje także w innych dziedzinach,
sankcje także w innych dziedzinach,
System ten podważa obowiązującą w naszym
System ten podważa obowiązującą w naszym
społeczeństwie zasadę, w myśl której każdy dorosły
społeczeństwie zasadę, w myśl której każdy dorosły
ma prawo decydowania o swoich stosunkach z
ma prawo decydowania o swoich stosunkach z
innymi ludźmi. Wywołuje też przerażenie i poczucie
innymi ludźmi. Wywołuje też przerażenie i poczucie
radykalnej degradacji w hierarchii wieku.
radykalnej degradacji w hierarchii wieku.
System przekształcania „ja”
System przekształcania „ja”
Zasadnicze wymagania dotyczące postępowania
Zasadnicze wymagania dotyczące postępowania
podwładnych określają regulaminy wewnętrzne,
podwładnych określają regulaminy wewnętrzne,
stanowiące względnie jasny, skodyfikowany zbiór
stanowiące względnie jasny, skodyfikowany zbiór
zakazów i zakazów; wyznaczają one ścisłe ramy
zakazów i zakazów; wyznaczają one ścisłe ramy
działania,
działania,
W zamian z posłuszeństwo w działaniu i myśleniu
W zamian z posłuszeństwo w działaniu i myśleniu
personel przyznaje podwładnym nieliczne, ściśle
personel przyznaje podwładnym nieliczne, ściśle
określone nagrody i przywileje (są to rzeczy dobrze
określone nagrody i przywileje (są to rzeczy dobrze
znane podwładnym z ich doświadczeń w normalnym
znane podwładnym z ich doświadczeń w normalnym
świecie)
świecie)
Stosowanie represji (kar) za przekraczanie przepisów,
Stosowanie represji (kar) za przekraczanie przepisów,
polegających na okresowym lub trwałym pozbawieniu
polegających na okresowym lub trwałym pozbawieniu
przywilejów lub zawieszeniu prawa do ich nabywania
przywilejów lub zawieszeniu prawa do ich nabywania
Cechy systemu przywilejów
Cechy systemu przywilejów
Kary i przywileje są specyficznym sposobem
Kary i przywileje są specyficznym sposobem
organizowania życia
organizowania życia
Sam proces wydobywania się spod władzy
Sam proces wydobywania się spod władzy
instytucji totalnej jest włączony w ten system;
instytucji totalnej jest włączony w ten system;
jedne zachowania liczą się na niekorzyść
jedne zachowania liczą się na niekorzyść
podwładnych, tzn. prowadzą do przedłużenia
podwładnych, tzn. prowadzą do przedłużenia
czasu pobytu, a inne mogą go skrócić
czasu pobytu, a inne mogą go skrócić
Przywileje i kary są włączone w stacjonarny
Przywileje i kary są włączone w stacjonarny
system pracy; w miejscach pracy i wypoczynku
system pracy; w miejscach pracy i wypoczynku
istnieją różne, ściśle określone rodzaje i poziomy
istnieją różne, ściśle określone rodzaje i poziomy
przywilejów; przenoszenie podwładnych z jednego
przywilejów; przenoszenie podwładnych z jednego
miejsca na drugie odbywa się szybko i jest
miejsca na drugie odbywa się szybko i jest
widoczne dla wszystkich;
widoczne dla wszystkich;
Techniki adaptacyjne
Techniki adaptacyjne
Wycofanie się z sytuacji – brak zainteresowania czymkolwiek
Wycofanie się z sytuacji – brak zainteresowania czymkolwiek
poza bezpośrednim otoczeniem; nie zwracanie uwagi na
poza bezpośrednim otoczeniem; nie zwracanie uwagi na
obecność innych,
obecność innych,
Bunt – świadoma prowokacja władz, odmowa wszelkiej
Bunt – świadoma prowokacja władz, odmowa wszelkiej
współpracy; postawa zdecydowana i bezkompromisowa
współpracy; postawa zdecydowana i bezkompromisowa
Zadomowienie – wycinek świata zewnętrznego, jaki stwarza
Zadomowienie – wycinek świata zewnętrznego, jaki stwarza
instytucja, zostaje utożsamiony z całością; zanik napięcia
instytucja, zostaje utożsamiony z całością; zanik napięcia
między światem zewnętrznym a wewnętrznym (uzyskanie
między światem zewnętrznym a wewnętrznym (uzyskanie
maksimum swobody przy użyciu dostępnych środków)
maksimum swobody przy użyciu dostępnych środków)
konwersja – przejęcie wszystkich poglądów kierownictwa lub
konwersja – przejęcie wszystkich poglądów kierownictwa lub
personelu-podwładny doskonały; postawa zdyscyplinowana i
personelu-podwładny doskonały; postawa zdyscyplinowana i
moralistyczna
moralistyczna
Zimna kalkulacja – kombinacja różnych elementów adaptacji
Zimna kalkulacja – kombinacja różnych elementów adaptacji
wtórnej: konwersji, zadomowienia i lojalności wobec
wtórnej: konwersji, zadomowienia i lojalności wobec
kolegów, zależnie od okoliczności; daje ona najwięcej szans
kolegów, zależnie od okoliczności; daje ona najwięcej szans
na ewentualne wyjście z instytucji bez szkód fizycznych i
na ewentualne wyjście z instytucji bez szkód fizycznych i
psychicznych,
psychicznych,
Żargon
Żargon
Specyficzny język obowiązujący w
Specyficzny język obowiązujący w
danej instytucji, w którym jej
danej instytucji, w którym jej
członkowie opisują ważne wydarzenia
członkowie opisują ważne wydarzenia
w ich swoistym świecie, określają
w ich swoistym świecie, określają
funkcje i funkcjonariuszy, gromadzą
funkcje i funkcjonariuszy, gromadzą
wiedzę o swym zakładzie i informacje
wiedzę o swym zakładzie i informacje
o życiu innych, podobnych instytucji
o życiu innych, podobnych instytucji
totalnych
totalnych
Rozróbka
Rozróbka
Złożony proces, który obejmuje angażowanie
Złożony proces, który obejmuje angażowanie
się w działalność zakazaną, fakt przyłapania,
się w działalność zakazaną, fakt przyłapania,
na niej oraz poniesienie czegoś w rodzaju
na niej oraz poniesienie czegoś w rodzaju
należnej kary
należnej kary
Typowe przykłady: bójki, pijaństwo, usiłowanie
Typowe przykłady: bójki, pijaństwo, usiłowanie
samobójstwa, niezdanie określonych
samobójstwa, niezdanie określonych
egzaminów, hazard,, homoseksualizm,
egzaminów, hazard,, homoseksualizm,
bezprawne opuszczenie instytucji,
bezprawne opuszczenie instytucji,
uczestnictwo w zbiorowych buntach
uczestnictwo w zbiorowych buntach
Jest sposobem zamanifestowania przez
Jest sposobem zamanifestowania przez
podwładnych niezadowolenia z aktualnych
podwładnych niezadowolenia z aktualnych
warunków, odczuwanych jako niesprawiedliwe
warunków, odczuwanych jako niesprawiedliwe
Świat personelu
Świat personelu
Jednym z oficjalnie podawanych zadań jest dążenie do
Jednym z oficjalnie podawanych zadań jest dążenie do
uformowania podwładnych według określonych
uformowania podwładnych według określonych
wzorców; zacieranie sprzeczności między tym, co
wzorców; zacieranie sprzeczności między tym, co
funkcjonariusze muszą mówić, a tym, co instytucja robi
funkcjonariusze muszą mówić, a tym, co instytucja robi
faktycznie,
faktycznie,
Istotą pracy personelu jest specyficzna praca nad
Istotą pracy personelu jest specyficzna praca nad
ludźmi, dokumentacja życia każdego członka instytucji,
ludźmi, dokumentacja życia każdego członka instytucji,
Praca podobna do obróbki przedmiotów nieożywionych
Praca podobna do obróbki przedmiotów nieożywionych
Przestrzeganie zasad międzyludzkich należy do
Przestrzeganie zasad międzyludzkich należy do
„obowiązków” instytucji, np. służba więzienna ma
„obowiązków” instytucji, np. służba więzienna ma
obowiązek udaremniania prób samobójczych więźnia i
obowiązek udaremniania prób samobójczych więźnia i
zapewnienia mu pełnej opieki lekarskiej,
zapewnienia mu pełnej opieki lekarskiej,
Personel musi się liczyć z tym , że podwładni
Personel musi się liczyć z tym , że podwładni
zwykle mają stosunki i pewną pozycję
zwykle mają stosunki i pewną pozycję
społeczną w świecie zewnętrznym
społeczną w świecie zewnętrznym
Respektowanie jednych norm może (we
Respektowanie jednych norm może (we
własnym interesie podwładnego) wymagać
własnym interesie podwładnego) wymagać
poświęcenia innych i wiąże się z wyborem
poświęcenia innych i wiąże się z wyborem
różnych celów.
różnych celów.
Istnieje zespół problemów specyficznych,
Istnieje zespół problemów specyficznych,
związanych ze stałym konfliktem między
związanych ze stałym konfliktem między
nakazami szacunku dla człowieka a
nakazami szacunku dla człowieka a
skutecznością działania instytucji,
skutecznością działania instytucji,
Odpowiedzialność za zachowanie
Odpowiedzialność za zachowanie
podwładnych
podwładnych
Przez stosowanie gróźb, nagród i
Przez stosowanie gróźb, nagród i
perswazji można ludzi uczyć i
perswazji można ludzi uczyć i
wydawać im polecenia, które
wydawać im polecenia, które
wykonują sami,
wykonują sami,
Personel musi być nieustannie
Personel musi być nieustannie
przygotowany na ewentualność
przygotowany na ewentualność
zorganizowanych prób ucieczki,
zorganizowanych prób ucieczki,
reagowanie na zaczepki, prowokacje i
reagowanie na zaczepki, prowokacje i
inne próby sprawienia kłopotu
inne próby sprawienia kłopotu
Na personelu spoczywa obowiązek
Na personelu spoczywa obowiązek
przezwyciężania wrogości podwładnych,
przezwyciężania wrogości podwładnych,
reagowania na ich żądania i w ogóle
reagowania na ich żądania i w ogóle
załatwiania wszelkich ich spraw w
załatwiania wszelkich ich spraw w
ramach ogólnego programu działania
ramach ogólnego programu działania
instytucji. Zadaniem jego jest również
instytucji. Zadaniem jego jest również
obrona instytucji i jej oficjalnych celów
obrona instytucji i jej oficjalnych celów
zarówno przed podwładnymi, jak i przed
zarówno przed podwładnymi, jak i przed
ludźmi z zewnątrz.
ludźmi z zewnątrz.
Czasem, wbrew staraniom personelu,
Czasem, wbrew staraniom personelu,
aby zachować jak największy
aby zachować jak największy
dystans, członek instytucji może stać
dystans, członek instytucji może stać
się przedmiotem sympatii, a nawet
się przedmiotem sympatii, a nawet
głębszego uczucia; stale istnieje
głębszego uczucia; stale istnieje
niebezpieczeństwo odkrycia u
niebezpieczeństwo odkrycia u
podwładnych cech ludzkich
podwładnych cech ludzkich
Cykl zaangażowania
Cykl zaangażowania
Po wstępnym okresie pobytu w instytucji, kiedy
Po wstępnym okresie pobytu w instytucji, kiedy
przestrzega się dystansu wobec podwładnych,
przestrzega się dystansu wobec podwładnych,
niektórzy spośród członków personelu uświadamiają
niektórzy spośród członków personelu uświadamiają
sobie, że nie widzą powodów, dla których nie mieliby
sobie, że nie widzą powodów, dla których nie mieliby
angażować się uczuciowo wobec niektórych
angażować się uczuciowo wobec niektórych
podwładnych. Zaangażowanie takie naraża ich jednak
podwładnych. Zaangażowanie takie naraża ich jednak
na ból z powodu zachowań podwładnych i ich
na ból z powodu zachowań podwładnych i ich
cierpień; może też prowadzić do zagrożenia postawy
cierpień; może też prowadzić do zagrożenia postawy
dystansu wobec podwładnych zajmowanej przez
dystansu wobec podwładnych zajmowanej przez
innych członków personelu. Pracownik może wtedy
innych członków personelu. Pracownik może wtedy
dojść do wniosku, że jest „spalony” i wycofać się do
dojść do wniosku, że jest „spalony” i wycofać się do
zajęć formalnych (praca biurowa itp.). Po czasie może
zajęć formalnych (praca biurowa itp.). Po czasie może
jednak dojść do przekonania, że pozostawanie w pracy
jednak dojść do przekonania, że pozostawanie w pracy
biurowej nie ma sensu i objąć ponownie porzuconą
biurowej nie ma sensu i objąć ponownie porzuconą
funkcję. W ten sposób cykl kontaktów i wycofań może
funkcję. W ten sposób cykl kontaktów i wycofań może
się powtarzać.
się powtarzać.
Teoria natury ludzkiej
Teoria natury ludzkiej
Zwerbalizowana racjonalizacja zasad
Zwerbalizowana racjonalizacja zasad
działania w instytucjach. Wskazuje subtelne
działania w instytucjach. Wskazuje subtelne
sposoby zachowania dystansu między
sposoby zachowania dystansu między
personelem a podwładnymi, przedstawia
personelem a podwładnymi, przedstawia
stereotypowy obraz podwładnych i
stereotypowy obraz podwładnych i
uzasadnia traktowanie ich zgodnie z tym
uzasadnia traktowanie ich zgodnie z tym
stereotypem. Definiuje „dobre” i „złe”
stereotypem. Definiuje „dobre” i „złe”
postępowanie podwładnych, określa formy
postępowanie podwładnych, określa formy
„rozróbek” i uzasadnia wychowawczą rolę
„rozróbek” i uzasadnia wychowawczą rolę
kar i przywilejów.
kar i przywilejów.
Różnice między instytucjami
Różnice między instytucjami
totalnymi
totalnymi
Sposób rekrutacji:
Sposób rekrutacji:
dobrowolna,
dobrowolna,
półdobrowolna,
półdobrowolna,
przymusowa,
przymusowa,
Stopień „przenikalności”- stopień wzajemnego
Stopień „przenikalności”- stopień wzajemnego
oddziaływania norm społecznych wewnątrz
oddziaływania norm społecznych wewnątrz
instytucji i norm obowiązujących w otaczającym je
instytucji i norm obowiązujących w otaczającym je
społeczeństwie, który decyduje o stopniu
społeczeństwie, który decyduje o stopniu
rozbieżności między tymi światami,
rozbieżności między tymi światami,
Najsurowsza instytucja totalna jest najbardziej
Najsurowsza instytucja totalna jest najbardziej
demokratyczna,
demokratyczna,
Stopień podtrzymania więzi strukturalnych z
Stopień podtrzymania więzi strukturalnych z
instytucją i między sobą po powrocie jej
instytucją i między sobą po powrocie jej
podwładnych do społeczeństwa,
podwładnych do społeczeństwa,
Bibliografia
Bibliografia
Giddens Anthony,
Giddens Anthony,
Socjologia,
Socjologia,
Wyd.
Wyd.
PWN, Warszawa 2005, ss.372-373
PWN, Warszawa 2005, ss.372-373
Goffman Erving,
Goffman Erving,
Charakterystyka
Charakterystyka
instytucji totalnych
instytucji totalnych
(w:) Elementy
(w:) Elementy
Teorii Socjologicznych, PWN
Teorii Socjologicznych, PWN
Warszawa 1975, ss.150-177.
Warszawa 1975, ss.150-177.