Czym są instytucje totalne

Czym są instytucje totalne



Pojęcie spopularyzowane przez

Pojęcie spopularyzowane przez

Ervinga Goffmana, odnoszące się do

Ervinga Goffmana, odnoszące się do

takich instytucji jak domy dla

takich instytucji jak domy dla

obłąkanych, więzienia i zakony, które

obłąkanych, więzienia i zakony, które

narzucają swoim członkom ściśle

narzucają swoim członkom ściśle

uregulowany tryb życia w całkowitej

uregulowany tryb życia w całkowitej

izolacji od świata zewnętrznego

izolacji od świata zewnętrznego

Rodzaje instytucji totalnych

Rodzaje instytucji totalnych



Instytucje powołane do opieki nad osobami

Instytucje powołane do opieki nad osobami

niedołężnymi i nieszkodliwymi, np. domy

niedołężnymi i nieszkodliwymi, np. domy

starców, przytułki dla ociemniałych,

starców, przytułki dla ociemniałych,

żebraków, sierot itp.

żebraków, sierot itp.



Zakłady opieki nad osobami niezdolnymi

Zakłady opieki nad osobami niezdolnymi

do samodzielnego troszczenia się o siebie

do samodzielnego troszczenia się o siebie

a zarazem (nie z ich winy)

a zarazem (nie z ich winy)

niebezpiecznymi dla społeczeństwa np.

niebezpiecznymi dla społeczeństwa np.

sanatoria przeciwgruźlicze, szpitale

sanatoria przeciwgruźlicze, szpitale

psychiatryczne

psychiatryczne

Rodzaje instytucji totalnych

Rodzaje instytucji totalnych

c.d.

c.d.



Instytucje których zadaniem jest ochrona

Instytucje których zadaniem jest ochrona

społeczeństwa przed szkodzeniem mu w sposób

społeczeństwa przed szkodzeniem mu w sposób

świadomy; w tym przypadku dobro osób poddanych

świadomy; w tym przypadku dobro osób poddanych

ograniczeniom nie jest bezpośrednim celem

ograniczeniom nie jest bezpośrednim celem

działania instytucji, np. więzienia, zakłady

działania instytucji, np. więzienia, zakłady

poprawcze, obozy dla jeńców wojennych

poprawcze, obozy dla jeńców wojennych



Instytucje, które są powołane do realizacji

Instytucje, które są powołane do realizacji

określonych zadań technicznych i mają charakter

określonych zadań technicznych i mają charakter

czysto instrumentalny, np. koszary wojskowe,

czysto instrumentalny, np. koszary wojskowe,

okręty, internaty

okręty, internaty



Instytucje przeznaczone dla osób, które dobrowolnie

Instytucje przeznaczone dla osób, które dobrowolnie

wycofały się z czynnego życia, oraz miejsca

wycofały się z czynnego życia, oraz miejsca

kontemplacji religijnej: opactwa, klasztory, zakony

kontemplacji religijnej: opactwa, klasztory, zakony

Cechy instytucji totalnych

Cechy instytucji totalnych



Całe życie ich mieszkańców toczy się w jednym i tym

Całe życie ich mieszkańców toczy się w jednym i tym

samym miejscu i podlega tej samej i jedynej władzy

samym miejscu i podlega tej samej i jedynej władzy



We wszystkich fazach codziennej działalności ich

We wszystkich fazach codziennej działalności ich

członkowie pozostają w bezpośrednim towarzystwie

członkowie pozostają w bezpośrednim towarzystwie

innych członków; wszyscy są traktowani jednakowo,

innych członków; wszyscy są traktowani jednakowo,

muszą pracować razem i wykonywać te same

muszą pracować razem i wykonywać te same

czynności

czynności



Cały dzień jest ściśle zaplanowany, tak że jedna

Cały dzień jest ściśle zaplanowany, tak że jedna

czynność w wyraźnie przewidzianym czasie

czynność w wyraźnie przewidzianym czasie

przechodzi w drugą, przestrzegania tego planu

przechodzi w drugą, przestrzegania tego planu

pilnuje zespół nadzorców

pilnuje zespół nadzorców



Poszczególne czynności są przymusowe i stanowią

Poszczególne czynności są przymusowe i stanowią

część jednego planu ogólnego, którego celem jest

część jednego planu ogólnego, którego celem jest

realizacja oficjalnych zadań danej instytucji.

realizacja oficjalnych zadań danej instytucji.

Cechy instytucji totalnych

Cechy instytucji totalnych

c.d.

c.d.



Podział na dwie grupy: personel i

Podział na dwie grupy: personel i

podwładnych; pracownicy planują i

podwładnych; pracownicy planują i

nadzorują codzienne czynności i mają

nadzorują codzienne czynności i mają

prawo karać za nieposłuszeństwo lub

prawo karać za nieposłuszeństwo lub

nagradzać za posłuszeństwo

nagradzać za posłuszeństwo



Każda z tych grup ocenia członków

Każda z tych grup ocenia członków

drugiej grupy na podstawie ciasnych i

drugiej grupy na podstawie ciasnych i

wrogich stereotypów

wrogich stereotypów

Cechy instytucji totalnych –

Cechy instytucji totalnych –

świat podwładnych

świat podwładnych



Nowi członkowie są „odzierani” z

Nowi członkowie są „odzierani” z

dotychczasowego „poczucia własnego <ja>” i

dotychczasowego „poczucia własnego <ja>” i

tożsamości osobistej i „odbudowywani” zgodnie z

tożsamości osobistej i „odbudowywani” zgodnie z

zasadami danej instytucji; zabiera się im rzeczy

zasadami danej instytucji; zabiera się im rzeczy

osobiste, a cechy osobiste neutralizuje się

osobiste, a cechy osobiste neutralizuje się



Zamiast własnych ubrań dostają standardowe

Zamiast własnych ubrań dostają standardowe

uniformy, zostają podobnie ostrzyżeni, otrzymują

uniformy, zostają podobnie ostrzyżeni, otrzymują

nowe imię lub numer identyfikacyjny, zostają

nowe imię lub numer identyfikacyjny, zostają

odcięci od świata zewnętrznego

odcięci od świata zewnętrznego



Jednostkom na wszelkie sposoby przypomina się,

Jednostkom na wszelkie sposoby przypomina się,

że nie są już tym, kim były i że stając się

że nie są już tym, kim były i że stając się

członkiem danej instytucji, nabyły nową tożsamość

członkiem danej instytucji, nabyły nową tożsamość

Cechy instytucji totalnych –

Cechy instytucji totalnych –

świat podwładnych

świat podwładnych



Nowi członkowie są systematycznie

Nowi członkowie są systematycznie

upokarzani i poniżani wobec swoich

upokarzani i poniżani wobec swoich

przełożonych i współtowarzyszy aż

przełożonych i współtowarzyszy aż

zostanie złamane ich dotychczasowe

zostanie złamane ich dotychczasowe

„ja”; mogę temu służyć różne środki w

„ja”; mogę temu służyć różne środki w

tym badania lekarskie, rewizje osobiste,

tym badania lekarskie, rewizje osobiste,

przydzielanie ciężkich prac, pobieranie

przydzielanie ciężkich prac, pobieranie

odcisków palców, całkowite pozbawienie

odcisków palców, całkowite pozbawienie

prywatności i konieczność uzyskania

prywatności i konieczność uzyskania

pozwolenia na każdą czynność

pozwolenia na każdą czynność

System władzy

System władzy



Władza ma charakter grupowy – każdy członek

Władza ma charakter grupowy – każdy członek

personelu ma prawo karania każdego podwładnego,

personelu ma prawo karania każdego podwładnego,



Władza stosuje sankcje za wykroczenia przeciw

Władza stosuje sankcje za wykroczenia przeciw

bardzo licznej grupie zachowań występujących stale

bardzo licznej grupie zachowań występujących stale

i stale podlegających karze, np. sankcje za

i stale podlegających karze, np. sankcje za

niewłaściwy ubiór, zachowanie współżycie

niewłaściwy ubiór, zachowanie współżycie

społeczne, obyczaje itd.,

społeczne, obyczaje itd.,



Za wykroczenia w jednej dziedzinie stosuje się

Za wykroczenia w jednej dziedzinie stosuje się

sankcje także w innych dziedzinach,

sankcje także w innych dziedzinach,

System ten podważa obowiązującą w naszym

System ten podważa obowiązującą w naszym

społeczeństwie zasadę, w myśl której każdy dorosły

społeczeństwie zasadę, w myśl której każdy dorosły

ma prawo decydowania o swoich stosunkach z

ma prawo decydowania o swoich stosunkach z

innymi ludźmi. Wywołuje też przerażenie i poczucie

innymi ludźmi. Wywołuje też przerażenie i poczucie

radykalnej degradacji w hierarchii wieku.

radykalnej degradacji w hierarchii wieku.

System przekształcania „ja”

System przekształcania „ja”



Zasadnicze wymagania dotyczące postępowania

Zasadnicze wymagania dotyczące postępowania

podwładnych określają regulaminy wewnętrzne,

podwładnych określają regulaminy wewnętrzne,

stanowiące względnie jasny, skodyfikowany zbiór

stanowiące względnie jasny, skodyfikowany zbiór

zakazów i zakazów; wyznaczają one ścisłe ramy

zakazów i zakazów; wyznaczają one ścisłe ramy

działania,

działania,



W zamian z posłuszeństwo w działaniu i myśleniu

W zamian z posłuszeństwo w działaniu i myśleniu

personel przyznaje podwładnym nieliczne, ściśle

personel przyznaje podwładnym nieliczne, ściśle

określone nagrody i przywileje (są to rzeczy dobrze

określone nagrody i przywileje (są to rzeczy dobrze

znane podwładnym z ich doświadczeń w normalnym

znane podwładnym z ich doświadczeń w normalnym

świecie)

świecie)



Stosowanie represji (kar) za przekraczanie przepisów,

Stosowanie represji (kar) za przekraczanie przepisów,

polegających na okresowym lub trwałym pozbawieniu

polegających na okresowym lub trwałym pozbawieniu

przywilejów lub zawieszeniu prawa do ich nabywania

przywilejów lub zawieszeniu prawa do ich nabywania

Cechy systemu przywilejów

Cechy systemu przywilejów



Kary i przywileje są specyficznym sposobem

Kary i przywileje są specyficznym sposobem

organizowania życia

organizowania życia



Sam proces wydobywania się spod władzy

Sam proces wydobywania się spod władzy

instytucji totalnej jest włączony w ten system;

instytucji totalnej jest włączony w ten system;

jedne zachowania liczą się na niekorzyść

jedne zachowania liczą się na niekorzyść

podwładnych, tzn. prowadzą do przedłużenia

podwładnych, tzn. prowadzą do przedłużenia

czasu pobytu, a inne mogą go skrócić

czasu pobytu, a inne mogą go skrócić



Przywileje i kary są włączone w stacjonarny

Przywileje i kary są włączone w stacjonarny

system pracy; w miejscach pracy i wypoczynku

system pracy; w miejscach pracy i wypoczynku

istnieją różne, ściśle określone rodzaje i poziomy

istnieją różne, ściśle określone rodzaje i poziomy

przywilejów; przenoszenie podwładnych z jednego

przywilejów; przenoszenie podwładnych z jednego

miejsca na drugie odbywa się szybko i jest

miejsca na drugie odbywa się szybko i jest

widoczne dla wszystkich;

widoczne dla wszystkich;

Techniki adaptacyjne

Techniki adaptacyjne



Wycofanie się z sytuacji – brak zainteresowania czymkolwiek

Wycofanie się z sytuacji – brak zainteresowania czymkolwiek

poza bezpośrednim otoczeniem; nie zwracanie uwagi na

poza bezpośrednim otoczeniem; nie zwracanie uwagi na

obecność innych,

obecność innych,



Bunt – świadoma prowokacja władz, odmowa wszelkiej

Bunt – świadoma prowokacja władz, odmowa wszelkiej

współpracy; postawa zdecydowana i bezkompromisowa

współpracy; postawa zdecydowana i bezkompromisowa



Zadomowienie – wycinek świata zewnętrznego, jaki stwarza

Zadomowienie – wycinek świata zewnętrznego, jaki stwarza

instytucja, zostaje utożsamiony z całością; zanik napięcia

instytucja, zostaje utożsamiony z całością; zanik napięcia

między światem zewnętrznym a wewnętrznym (uzyskanie

między światem zewnętrznym a wewnętrznym (uzyskanie

maksimum swobody przy użyciu dostępnych środków)

maksimum swobody przy użyciu dostępnych środków)



konwersja – przejęcie wszystkich poglądów kierownictwa lub

konwersja – przejęcie wszystkich poglądów kierownictwa lub

personelu-podwładny doskonały; postawa zdyscyplinowana i

personelu-podwładny doskonały; postawa zdyscyplinowana i

moralistyczna

moralistyczna



Zimna kalkulacja – kombinacja różnych elementów adaptacji

Zimna kalkulacja – kombinacja różnych elementów adaptacji

wtórnej: konwersji, zadomowienia i lojalności wobec

wtórnej: konwersji, zadomowienia i lojalności wobec

kolegów, zależnie od okoliczności; daje ona najwięcej szans

kolegów, zależnie od okoliczności; daje ona najwięcej szans

na ewentualne wyjście z instytucji bez szkód fizycznych i

na ewentualne wyjście z instytucji bez szkód fizycznych i

psychicznych,

psychicznych,

Żargon

Żargon



Specyficzny język obowiązujący w

Specyficzny język obowiązujący w

danej instytucji, w którym jej

danej instytucji, w którym jej

członkowie opisują ważne wydarzenia

członkowie opisują ważne wydarzenia

w ich swoistym świecie, określają

w ich swoistym świecie, określają

funkcje i funkcjonariuszy, gromadzą

funkcje i funkcjonariuszy, gromadzą

wiedzę o swym zakładzie i informacje

wiedzę o swym zakładzie i informacje

o życiu innych, podobnych instytucji

o życiu innych, podobnych instytucji

totalnych

totalnych

Rozróbka

Rozróbka



Złożony proces, który obejmuje angażowanie

Złożony proces, który obejmuje angażowanie

się w działalność zakazaną, fakt przyłapania,

się w działalność zakazaną, fakt przyłapania,

na niej oraz poniesienie czegoś w rodzaju

na niej oraz poniesienie czegoś w rodzaju

należnej kary

należnej kary



Typowe przykłady: bójki, pijaństwo, usiłowanie

Typowe przykłady: bójki, pijaństwo, usiłowanie

samobójstwa, niezdanie określonych

samobójstwa, niezdanie określonych

egzaminów, hazard,, homoseksualizm,

egzaminów, hazard,, homoseksualizm,

bezprawne opuszczenie instytucji,

bezprawne opuszczenie instytucji,

uczestnictwo w zbiorowych buntach

uczestnictwo w zbiorowych buntach



Jest sposobem zamanifestowania przez

Jest sposobem zamanifestowania przez

podwładnych niezadowolenia z aktualnych

podwładnych niezadowolenia z aktualnych

warunków, odczuwanych jako niesprawiedliwe

warunków, odczuwanych jako niesprawiedliwe

Świat personelu

Świat personelu



Jednym z oficjalnie podawanych zadań jest dążenie do

Jednym z oficjalnie podawanych zadań jest dążenie do

uformowania podwładnych według określonych

uformowania podwładnych według określonych

wzorców; zacieranie sprzeczności między tym, co

wzorców; zacieranie sprzeczności między tym, co

funkcjonariusze muszą mówić, a tym, co instytucja robi

funkcjonariusze muszą mówić, a tym, co instytucja robi

faktycznie,

faktycznie,



Istotą pracy personelu jest specyficzna praca nad

Istotą pracy personelu jest specyficzna praca nad

ludźmi, dokumentacja życia każdego członka instytucji,

ludźmi, dokumentacja życia każdego członka instytucji,



Praca podobna do obróbki przedmiotów nieożywionych

Praca podobna do obróbki przedmiotów nieożywionych



Przestrzeganie zasad międzyludzkich należy do

Przestrzeganie zasad międzyludzkich należy do

„obowiązków” instytucji, np. służba więzienna ma

„obowiązków” instytucji, np. służba więzienna ma

obowiązek udaremniania prób samobójczych więźnia i

obowiązek udaremniania prób samobójczych więźnia i

zapewnienia mu pełnej opieki lekarskiej,

zapewnienia mu pełnej opieki lekarskiej,



Personel musi się liczyć z tym , że podwładni

Personel musi się liczyć z tym , że podwładni

zwykle mają stosunki i pewną pozycję

zwykle mają stosunki i pewną pozycję

społeczną w świecie zewnętrznym

społeczną w świecie zewnętrznym



Respektowanie jednych norm może (we

Respektowanie jednych norm może (we

własnym interesie podwładnego) wymagać

własnym interesie podwładnego) wymagać

poświęcenia innych i wiąże się z wyborem

poświęcenia innych i wiąże się z wyborem

różnych celów.

różnych celów.



Istnieje zespół problemów specyficznych,

Istnieje zespół problemów specyficznych,

związanych ze stałym konfliktem między

związanych ze stałym konfliktem między

nakazami szacunku dla człowieka a

nakazami szacunku dla człowieka a

skutecznością działania instytucji,

skutecznością działania instytucji,



Odpowiedzialność za zachowanie

Odpowiedzialność za zachowanie

podwładnych

podwładnych



Przez stosowanie gróźb, nagród i

Przez stosowanie gróźb, nagród i

perswazji można ludzi uczyć i

perswazji można ludzi uczyć i

wydawać im polecenia, które

wydawać im polecenia, które

wykonują sami,

wykonują sami,



Personel musi być nieustannie

Personel musi być nieustannie

przygotowany na ewentualność

przygotowany na ewentualność

zorganizowanych prób ucieczki,

zorganizowanych prób ucieczki,

reagowanie na zaczepki, prowokacje i

reagowanie na zaczepki, prowokacje i

inne próby sprawienia kłopotu

inne próby sprawienia kłopotu



Na personelu spoczywa obowiązek

Na personelu spoczywa obowiązek

przezwyciężania wrogości podwładnych,

przezwyciężania wrogości podwładnych,

reagowania na ich żądania i w ogóle

reagowania na ich żądania i w ogóle

załatwiania wszelkich ich spraw w

załatwiania wszelkich ich spraw w

ramach ogólnego programu działania

ramach ogólnego programu działania

instytucji. Zadaniem jego jest również

instytucji. Zadaniem jego jest również

obrona instytucji i jej oficjalnych celów

obrona instytucji i jej oficjalnych celów

zarówno przed podwładnymi, jak i przed

zarówno przed podwładnymi, jak i przed

ludźmi z zewnątrz.

ludźmi z zewnątrz.



Czasem, wbrew staraniom personelu,

Czasem, wbrew staraniom personelu,

aby zachować jak największy

aby zachować jak największy

dystans, członek instytucji może stać

dystans, członek instytucji może stać

się przedmiotem sympatii, a nawet

się przedmiotem sympatii, a nawet

głębszego uczucia; stale istnieje

głębszego uczucia; stale istnieje

niebezpieczeństwo odkrycia u

niebezpieczeństwo odkrycia u

podwładnych cech ludzkich

podwładnych cech ludzkich

Cykl zaangażowania

Cykl zaangażowania



Po wstępnym okresie pobytu w instytucji, kiedy

Po wstępnym okresie pobytu w instytucji, kiedy

przestrzega się dystansu wobec podwładnych,

przestrzega się dystansu wobec podwładnych,

niektórzy spośród członków personelu uświadamiają

niektórzy spośród członków personelu uświadamiają

sobie, że nie widzą powodów, dla których nie mieliby

sobie, że nie widzą powodów, dla których nie mieliby

angażować się uczuciowo wobec niektórych

angażować się uczuciowo wobec niektórych

podwładnych. Zaangażowanie takie naraża ich jednak

podwładnych. Zaangażowanie takie naraża ich jednak

na ból z powodu zachowań podwładnych i ich

na ból z powodu zachowań podwładnych i ich

cierpień; może też prowadzić do zagrożenia postawy

cierpień; może też prowadzić do zagrożenia postawy

dystansu wobec podwładnych zajmowanej przez

dystansu wobec podwładnych zajmowanej przez

innych członków personelu. Pracownik może wtedy

innych członków personelu. Pracownik może wtedy

dojść do wniosku, że jest „spalony” i wycofać się do

dojść do wniosku, że jest „spalony” i wycofać się do

zajęć formalnych (praca biurowa itp.). Po czasie może

zajęć formalnych (praca biurowa itp.). Po czasie może

jednak dojść do przekonania, że pozostawanie w pracy

jednak dojść do przekonania, że pozostawanie w pracy

biurowej nie ma sensu i objąć ponownie porzuconą

biurowej nie ma sensu i objąć ponownie porzuconą

funkcję. W ten sposób cykl kontaktów i wycofań może

funkcję. W ten sposób cykl kontaktów i wycofań może

się powtarzać.

się powtarzać.

Teoria natury ludzkiej

Teoria natury ludzkiej



Zwerbalizowana racjonalizacja zasad

Zwerbalizowana racjonalizacja zasad

działania w instytucjach. Wskazuje subtelne

działania w instytucjach. Wskazuje subtelne

sposoby zachowania dystansu między

sposoby zachowania dystansu między

personelem a podwładnymi, przedstawia

personelem a podwładnymi, przedstawia

stereotypowy obraz podwładnych i

stereotypowy obraz podwładnych i

uzasadnia traktowanie ich zgodnie z tym

uzasadnia traktowanie ich zgodnie z tym

stereotypem. Definiuje „dobre” i „złe”

stereotypem. Definiuje „dobre” i „złe”

postępowanie podwładnych, określa formy

postępowanie podwładnych, określa formy

„rozróbek” i uzasadnia wychowawczą rolę

„rozróbek” i uzasadnia wychowawczą rolę

kar i przywilejów.

kar i przywilejów.

Różnice między instytucjami

Różnice między instytucjami

totalnymi

totalnymi



Sposób rekrutacji:

Sposób rekrutacji:



dobrowolna,

dobrowolna,



półdobrowolna,

półdobrowolna,



przymusowa,

przymusowa,



Stopień „przenikalności”- stopień wzajemnego

Stopień „przenikalności”- stopień wzajemnego

oddziaływania norm społecznych wewnątrz

oddziaływania norm społecznych wewnątrz

instytucji i norm obowiązujących w otaczającym je

instytucji i norm obowiązujących w otaczającym je

społeczeństwie, który decyduje o stopniu

społeczeństwie, który decyduje o stopniu

rozbieżności między tymi światami,

rozbieżności między tymi światami,



Najsurowsza instytucja totalna jest najbardziej

Najsurowsza instytucja totalna jest najbardziej

demokratyczna,

demokratyczna,



Stopień podtrzymania więzi strukturalnych z

Stopień podtrzymania więzi strukturalnych z

instytucją i między sobą po powrocie jej

instytucją i między sobą po powrocie jej

podwładnych do społeczeństwa,

podwładnych do społeczeństwa,

Bibliografia

Bibliografia



Giddens Anthony,

Giddens Anthony,

Socjologia,

Socjologia,

Wyd.

Wyd.

PWN, Warszawa 2005, ss.372-373

PWN, Warszawa 2005, ss.372-373



Goffman Erving,

Goffman Erving,

Charakterystyka

Charakterystyka

instytucji totalnych

instytucji totalnych

(w:) Elementy

(w:) Elementy

Teorii Socjologicznych, PWN

Teorii Socjologicznych, PWN

Warszawa 1975, ss.150-177.

Warszawa 1975, ss.150-177.