UKŁAD ODPORNOŚCIOWY 

CZŁOWIEKA

• Odporność- niepodatność lub 

zwalczanie przez organizm wszelkich 
czynników chorobotwórczych 
(patogenów). Czynniki te mogą być 
zewnętrzne (mikroorganizmy 
chorobotwórcze, pasożyty, szkodliwe 
czynniki środowiskowe) oraz 
wewnętrzne (własne, zmienione 
patologicznie komórki) 

• Człowiek narażony jest na wnikanie ciał 

obcych, na przykład wirusów, bakterii, 

grzybów i pierwotniaków (zadaniem 

układu odpornościowego jest też 

eliminowanie uszkodzonych komórek). Te 

ciała obce często są patogenami, czyli 

czynnikami chorobotwórczymi. Mogą one 

dostawać się do wnętrza naszego 

organizmu przez skórę, drogi oddechowe, 

pokarmowe, moczowo-płciowe czy na 

skutek zranień. 

• Wiele ciał obcych rozprzestrzenia się po 

całym ciele i może się rozwijać w 
większości narządów oraz tkanek. 
Między innymi z tych względów 
najważniejsze elementy układu 
odpornościowego związane są z układem 
krwionośnym oraz limfatycznym- 
krążące w ich naczyniach krew i limfa 
docierają do każdego zakątka ciała.

• Nasz organizm wykorzystuje zarówno 

mechanizmy ogólne, nieskierowane 
przeciwko konkretnemu zagrożeniu- 
odporność nieswoista.

• Jak i skierowane przeciwko 

konkretnemu antygenowi- odporność 
swoista.

• 1. Odporność nieswoista (wrodzona, 

niespecyficzna)- różnorodne, wytwarzane przez 

organizm zapory obronne zabezpieczające przed 

wniknięciem do organizmu obcych antygenów. 

Istnieją one od urodzenia i do ich wykształcenia nie 

trzeba uprzedniego kontaktu z antygenem. Należą 

do nich: skóra (bariera mechaniczna) z jej 

wydzielinami- pot (zawierający kwas mlekowy i 

dużo soli co niszczy większość bakterii oraz 

grzybów) oraz łój ( w którym są lotne kwasy 

tłuszczowe działające bakteriobójczo); ponadto 

ślina, łzy, śluz dróg oddechowych, pokarmowych 

czy u kobiet śluz w pochwie.

• Jest to tzw. „pierwsza linia obrony” naszego 

organizmu. 

        2. Odporność swoista (nabyta, specyficzna)- powstaje po kontakcie z danym 

antygenem i jest skierowana tylko na ten konkretny antygen. Do wytworzenia 
mechanizmów swoistych potrzeba czasu (są za to silniejsze ze względu na 
specyficzność). 

• Podział odporności swoistej:
        - czynna (naturalna- po przebyciu choroby; sztuczna- po szczepieniu ochronnym)
        - bierna (naturalna- karmienie piesią, łożysko matki; sztuczna- podanie surowicy)
• Mechanizmy odporności swoistej :
        - komórkowa- za ten mechanizm odpowiedzialne są leukocyty obdarzone 

zdolnością do pochłaniania i wewnątrzkomórkowego trawienia (m.in. Makrofagi, 
neutrofile, eozynofile) lub usuwania ciał obcych (m.in. Limfocyty T)  

      - humoralna- w tym wypadku wykorzystywane są różne substancje chemiczne- 

najważniejsze są tu przeciwciała czyli białka odpornościowe (immunoglobuliny). 
Przeciwciała są produkowane i uwalniane przez uczulone limfocyty B w odpowiedzi 
na pojawienie się w organizmie obcego antygenu. Antygenem może być białko (na 
przykład otoczoki wirusa) lub duża cząsteczka węglowodanowa (na przykład 
składnik ściany komórkowej bakterii), obca dla naszego organizmu, wyzwalająca 
odpowiedź immunologiczną. 

• W przypadku kiedy „intruz” będzie 

dostatecznie liczny lub pokona 
pierwszą linie obrony naszego 
organizmu, istnieje możliwość ataku, 
dzięki wykorzystaniu odporności 
swoistej- jak gdyby drugiej linii 
obrony. 

• Wniknięcie zarazków do ustroju aktywuje 

obronę nieswoistą. Jednocześnie 
następuje jednak prezentacja 
antygenów, na którą układy odporności 
swoistej reagują wytwarzaniem 
przeciwciał, za pomocą których organizm 
zwykle znacznie efektywniej zwalcza 
zarazki, a poza tym zachowuje je w 
pamięci immunologicznej. 

• Stan zapalny- lokalna reakcja tkanek na 

wtargnięcie intruza lub uszkodzenie.

• Uszkodzona tkanka wydziela substancję 

alarmowe, które docierają do najbliżej 

położonych naczyń włosowatych i łączą się 

z receptorami na powierzchni 

przepływających z prądem krwi neutrofilów. 

 W odpowiedzi neutrofile zbliżają się do 

ścianek naczyń, toczą się po nich, a w 

końcu przylegają i przedostają się 

pomiędzy komórkami śródbłonka do tkanek 

• Histamina wydzielana przez komórki tuczne 

w tkance uszkodzonej lub zaatakowanej 
przez patogen powoduje „poluzowania”  
śródbłonka okolicznych naczyń 
włosowatych ; prowadzi to do ułatwionego 
przedostawania się leukocytów z krwi do 
tkanek i przesączania się zwiększonych 
ilości osocza poza naczynia włosowate ; w 
osoczu zawarte są humoralne czynniki 
odpornościowe; dochodzi do obrzęku

• Uszkodzona tkanka oraz leukocyty wydzielają 

czynnik bólu, które wywołują np. swędzenie, 

pieczenie. Naczynia krwionośne rozszerzają się, co 

zwiększa dopływ krwi do miejsca zranienia 

(infekcji) i objawia się zaczerwieniem i wzrostem 

temperatury. Drugą (po neutrofilach ) generację 

komórek przedostających się z krwiobiegu do 

miejsca zapalenia stanowią monocyty (makrofagi). 

Dokonują tu fagocytozy uszkodzonych komórek 

tkanki, martwych bakterii, gromadzących się w 

ranie w postaci ropy. Jeśli nie uda się całkowicie 

wyeliminować czynnika wywołującego zapalenie, 

ostry stan zapalany przemienia się w zapalenie 

przewlekłe (np. nieleczona grypa) 

 Antygen-  to odpowiednio duża cząsteczka o 

specyficznej strukturze, która jest rozpoznawana 

przez układ odpornościowy i wywołuje odpowiedź 

immunologiczną przeciwko sobie. Rozróżniamy 

antygeny rozpuszczalne, np. toksyny, lub 

upostaciowane np. fragment ściany bakteryjnej.

• Patogen- czynnik chorobotwórczy.

• Przeciwciało- białko, którego funkcja sprowadza 

się do wiązania antygenu. 

• Szczepionka- preparat sporządzony z osłabionych 

(niezdolnych do wywołania choroby) bakterii lub 

wirusów albo jedynie ich antygenów. Ma na celu 

stworzenie komórek pamięci immunologicznej, 

które opanują infekcję, jeżeli dojdzie do kontaktu 

z prawdziwym patogenem.

• Surowica- gotowe przeciwciała, które są 

podawane, gdy nie można czekać na wytworzenie 

odporności za względu na zagrożenie życia. 

• Układ dopełniacza- tworzą białka (jest ich blisko 

30) znajdujące się w osoczu i innych płynach 

ustrojowych. Spełnia ważną rolę  w 

humoralnych mechanizmach nieswoistej 

odpowiedzi immunologicznej, ale także wiąże 

się ściśle z niektórymi mechanizmami 

odpowiedzi swoistej. Działanie tych białek jest 

wielokierunkowe: opłaszczanie (osponizacja) 

bakterii, które ulegają sklejeniu (aglutynacja) 

lub stają się podatne na fagocytozę przez 

fagocyty; pobudzanie fagocytów do 

przemieszczania się w miejsce infekcji; 

uszkadzanie (liza) ścian komórkowych bakterii i 

otoczek wirusowych.  

Skierowanie reakcji odpornościowych przeciw 

antygenom własnych tkanek jak przeciwko 

obcym nazywamy autoagresją lub chorobą 

autoimmunologiczną. Przyczyny nie są do końca 

poznane, ale wydaje się że odgrywa tu rolę 

uprzedni kontakt z patogenem (np. wirusem), 

którego antygeny są podobne do antygenów 

własnych. 

Przykłady chorób autoimmunologicznych: 
-stwardnienie rozsiane
-cukrzyca insulinozależna
-reumatoidalne zapalenie stawów