Język przedmiot językoznawstwa

NADAWCA W

KOMUNIKACJI

Aleksy Awdiejew, Standardy semantyczne w gramatyce komunikacyjnej, w:

Gramatyka komunikacyjna, red. A.Awdiejew, Warszawa 1999
Aleksy Awdiejew, Konstruowanie trzeciej rzeczywistości (2008) (w:)

Mechanizmy perswazji i manipulacji. Zagadnienia ogólne, (red) G. Habrajska,

Łask LEKSEM, ss. 95 – 104
Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska, Wprowadzenie do gramatyki

komunikacyjnej, Łask 2004 (tom 1), 2006 (tom 2)
Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe, [w:] Współczesny

język polski, Wrocław 1993
Bogusława Dobek-Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne,

Warszawa 2007
Michael Fleischer, Teoria kultury i komunikacji, Wrocław 2007
Tomasz Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, Warszawa 2004

Arystotelesowska triada:

MÓWCA

–

MOWA

–

SŁUCHACZ

SZUMY

KANAŁ

KOMUNIKA

UCZESTNIK
1

UCZESTNIK
2

SPRZĘŻENIE
ZWROTNE

KONTEKST

SFERA
NADAWCY

NADAWCA

NADAWC
A

NADAWCA W

KOMUNIKACJI

1. Intencjonalność jako podstawa
komunikacji

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA
JĘZYKOWA

NADAWCA, POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Zamiar pragmatyczny jaki mówiący chce zrealizować,
werbalizując tę właśnie treść ideacyjną. Intencja
komunikacyjna i cel komunikacyjny.
Sensem intencji zakazu jest stworzenie sytuacji, w której
odbiorca traci możliwość korzystania z dóbr objętych
zakazem. Na przykład zakaz wyrażony wypowiedzeniem:
Nie może pan tutaj zostać!
jeśli jest skuteczny, pozbawia odbiorcę możliwości
przebywania w określonym miejscu, jednakże ta intencja
wyrażona nie jest tożsama z celem tej wypowiedzi: zmuszenie
odbiorcy do opuszczenia tego miejsca.

NADAWCA W

KOMUNIKACJI

1. Intencjonalność jako podstawa
komunikacji

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA, POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Reprezentacja kognitywna = przedstawienie
mentalne, stanowiąca uogólnienie
doświadczenia indywidualnego

NADAWCA W

KOMUNIKACJI

2. Kompetencja językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Obraz ideacyjny

Obraz ideacyjny, odzwierciedlający fragment
rzeczywistości lub mentalny schemat abstrakcyjny.

W systemie językowym występuje jako

standard

semantyczny

semantyczny, mający strukturę predykatowo-
argumentową [F(x)]

NADAWCA W

KOMUNIKACJI

2. Kompetencja językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Każde wypowiedzenie zawiera obraz ideacyjny (OI) oraz zamiar

komunikacyjny (ZK)

Pada deszcz

Obraz ideacyjny (OI):
padający deszcz
Standard
semantyczny:
PADAĆ [DESZCZ]

Zamiar komunikacyjny
(ZK)
Intencja: ostrzeżenie
odbiorcy przed padającym
deszczem
Cel: skłonienie odbiorcy,
by zabezpieczył się przed
deszczem

Standardami semantycznymi

Standardami semantycznymi nazywamy układy
predykatowo-argumentowe, na które wskazują
jednostki językowe. Trwały związek pomiędzy
jednostkami językowymi a zbiorem wszystkich
możliwych standardów semantycznych jest
podstawową częścią

kompetencji językowej

człowieka

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Standardy semantyczne powstają na bazie

obiektów

pierwszej, drugiej

trzeciej rzeczywistości

Typy

Typy należą do

pierwszej rzeczywistości

Stereotypy

i inne

symbole kolektywne

symbole kolektywne należą do

drugiej rzeczywistości

W komunikacji funkcjonują także

obiekty trzeciej

rzeczywistości

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Pierwsza rzeczywistość

Pierwsza rzeczywistość (tzn. realność) ma
charakter fizykalny i obiektywny,
jest podstawą drugiej rzeczywistości
i dostarcza ogólnych reguł jej funkcjonowania.

TYPY :
LATAĆ [PTAK]: Ptaki latają → cechą ptaków jest to, że
latają
KUPOWAĆ [KTOŚ, COŚ]: Marysia kupuje książkę
POŻYCZAĆ [KTOŚ, COŚ, KOMUŚ] itd..

Wszystkie wypowiedzi o pierwszej rzeczywistości
przefiltrowane są przez mechanizm drugiej
rzeczywistości

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Druga rzeczywistość

Druga rzeczywistość powstaje dzięki zjawiskom
znakowym.
Ma charakter obiektywny, interpersonalny i
kolektywny.
Składają się na nią

konstrukty kulturowe

konstrukty kulturowe (obiekty

kulturowe / symbole kolektywne) i przypisywane im

wartości

wartości.

Konstruktami kulturowymi

Konstruktami kulturowymi są osoby i ich
zachowania, instytucje i ich działanie, zdarzenia,
procesy, stany itd.
Wymieniane, dopasowywane, negocjowane w
procesie komunikacji konstrukty nie powstają z
niczego, lecz są przefiltrowane przez obraz świata
danego dyskursu.
Bliskie są one stereotypom w znaczeniu jakie nadał
im Jerzy Bartmiński.

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Stereotyp – zespół cech typowych, powszechnych,
reprezentatywnych, uznawanych jako

normalne

Elementem wyróżniającym stereotyp jest
przypisywanie danej stereotypowej właściwości
wszystkim obiektom o tej samej nazwie.
Za pomocą stereotypów wypowiadamy się o
wszystkich, typowych obiektach danej klasy.
Służą one konstrukcji modelu świata i
odpowiadającego mu scenariusza naszych zachowań.
Nie są odbiciem rzeczywistości, ale jej projekcją i
interpretacją, stanowiąc system wartości, norm i
ocen, wzorów osobowych i wzorów bycia.

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Bartmiński i Panasiuk dzielą stereotypy na:

obrazy

obrazy - cechy rozumiane jako realne właściwości
(

JEST

JEST)

wzory

wzory - cechy rozumiane jako takie, których
wymagamy od przedmiotu (

POWINNO BYĆ

POWINNO BYĆ)

wyobrażenia mitologiczne

wyobrażenia mitologiczne - cechy tworzone
według zasady: „jakim coś

MOŻE BYĆ

MOŻE BYĆ”

stereotypy ideologiczne

stereotypy ideologiczne – cechy
skonwencjonalizowane w świadomości zbiorowej i
dotyczące możliwych oraz pożądanych sytuacji
(

POWINNO I MOŻE BYĆ

POWINNO I MOŻE BYĆ)

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Przykłady standardów opartych na stereotypach
Pije wódkę, bo jest Rosjaninem

* Pije wódkę, bo jest Anglikiem
ale: Pije herbatę, bo jest Anglikiem

Standardowo:
Rosjanin pije wódkę: PIĆ [ROSJANIN, WÓDKĘ]

Anglik pije herbatę: PIĆ [ANGLIK, HERBATĘ]

Jest matką, ale nie dba o swoje dzieci
* Jest matką, ale dba o swoje dzieci
Standardowo:
Matka dba o swoje dzieci: DBAĆ [MATKA, O DZIECI]

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Trzecia rzeczywistość stanowi nadbudowę nad drugą
rzeczywistością i często, nie powodując jej
modyfikacji, na zawsze znika ze świadomości
społecznej.
Obiekty trzeciej rzeczywistości są nowymi
konstruktami budowanymi za pomocą parametrów
obecnych w drugiej rzeczywistości.
Trzecia rzeczywistość rzadko powstaje w sposób
naturalny. Zwykle normy i oceny są narzucane z góry,
są efektem świadomego działania propagandowego,
którego skuteczność można mierzyć ich aprobatą i
utrwalaniem w drugiej rzeczywistości.

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Wprowadzanie nowego wartościowania odbywa się zwykle
przez ogłaszanie faktów realnych lub zmyślonych, mających
na celu degradację lub pozytywne dowartościowanie obiektu
„Chodzi przede wszystkim o efekt zaistnienia w świadomości
społecznej nowego wartościowania, niezależnie od jego
wiarygodności” (AA)
Przykładem tworzenia trzeciej rzeczywistości jest próba
skontrastowania ze sobą III i IV Rzeczypospolitej.
Powstające nowe obiekty skontrastowane ze sobą, takie jak

 „polska solidarna” vs „liberalizm”,

 „układ” vs „praworządność” itd.
jak na razie są obiektami propagandowymi.
Trwa jednak konsekwentna kampania perswazyjna, by
udowodnić społeczeństwu, iż są to obiekty realne, które
zasługują na stałe miejsce w drugiej rzeczywistości.

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Ludzie jako organizmy biologiczne, tworzące grupy
biologiczne czyli populacje, produkują składający się
z działań system socjalny.
Uwarunkowane socjalnie subkultury, komunikując,
produkują specyficzne dla nich dyskursy, w ramach
których powstają wypowiedzi, manifestujące reguły i
cele danej subkultury.
Dyskursy występują w formie różnych środków
komunikacji, z których tworzone są komunikaty.
Kultura jest więc socjalnie uwarunkowanym
systemem działań, a stratyfikacja kultury jest
składnikiem systemu socjalnego.
„Stratyfikacja systemu kultury jest (...) socjalnie
ugruntowana i kulturowo oddziałująca. Stratyfikacja
dyskursów jest kulturowo ugruntowana i socjalnie
oddziałująca”

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Nadawca,

pośrednik

selekcjoner

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA
JĘZYKOWA

NADAWCA,

POŚREDNIK,

SELEKCJONER

Informacja w kanałach masowego komunikowania
napotyka wiele zapór, które nazwał bramami (gates)
Każda brama jest kontrolowana przez jednostkę lub
instytucję, które pełnią funkcję bramkarzy (gate-
keepers)
Gate-keeper (selekcjoner) – kontroler przepływu
informacji.
Jego rola polega na:

selekcji informacji
obróbce informacji: skróceniu, rozszerzeniu lub

zmodyfikowaniu

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Nadawca,

pośrednik

selekcjoner

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA
JĘZYKOWA

NADAWCA,

POŚREDNIK,

SELEKCJONER

W modelu Westleya i MacLeana funkcję gate-
keepera pełni pośrednik

Nadawca i pośrednik pełnią aktywną funkcję w
procesie komunikowania, w przeciwieństwie do
odbiorcy, który w rzeczywistości jest od nich
uzależniony

OBRAZ

IDEACYJNY

OBRAZ

IDEACYJNY

INTENCJA

INTERAKCYJNA

TEKS
T

INTENCJA

INTERAKCYJNA

REPREZENTACJ

A KOGNITYWNA

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

BLOK

PRODUKCJI

BLOK

INTERPRETAC

INFORMACJE SYSTEMOWE

INFORMACJE

NIESYSTEMOWE

Document Outline