Konta bilansowe i zasady ich
funkcjonowania
Konta bilansowe to konta służące ewidencji
zmian składników bilansowych – aktywów i
pasywów. Każdy składnik bilansowy ma zatem
swoje oddzielne konto, którego nazwa odpowiada
nazwie składnika bilansowego.
Wyróżnia się:
— konta bilansowe aktywów,
— konta bilansowe pasywów.
Otwieranie konta
Zamykanie konta
Konta bilansowe otwiera
się poprzez wpisanie
nazwy składnika
bilansowego oraz wpisanie
stanu początkowego tego
składnika, czyli wartości
składnika wykazywanej w
bilansie otwarcia (tj.
bilansie zamknięcia
poprzedniego roku
obrotowego).
Konto otwiera również
pierwsza operacja
gospodarcza, która
powoduje powstanie tego
składnika.
Konto bilansowe zamyka
się poprzez ustalenie na
koniec okresu
sprawozdawczego salda
końcowego, czyli stanu
końcowego składnika.
Stan końcowy składnika
na koniec roku obrotowego
wykazywany jest w bilansie
zamknięcia,
który
jest
jednocześnie podstawa do
otwarcia
kont
(ksiąg
rachunkowych) w nowym
okresie sprawozdawczym.
Zasady otwierania kont
bilansowych ilustruje poniższy
schemat.
K o n to a k ty w n e
Z m n ie js z e n ie (- )
O b ró t C t
S ta n k o ń c o w y
S ta n p o c z ą tk o w y
Z w ię k s z e n ie (+ )
O b ró t D t
K o n to p a s y w n e
S ta n p o c z ą tk o w y
Z w ię k s z e n ia s ta n u
s k ła d n ik a (+ )
O b ró t C t
Z m n ie js z e n ia s ta n u
s k ła d n ik a (-)
O b ró t D t
S ta n k o ń c o w y
S u m a k o n tro ln a
S u m a k o n tro ln a
S u m a k o n tro ln a
S u m a k o n tro ln a
Konsekwencje zasady podwójnego
zapisu
Ewidencjonowanie operacji gospodarczych na
kontach księgowych przebiega zgodnie z zasadą
podwójnego zapisu. Zasada ta polega na tym, że
każda operacja gospodarcza jest rejestrowana:
— na dwóch kontach (w przypadku zapisów
złożonych może być księgowana na większej
liczbie kont,
— po dwóch przeciwstawnych stronach,
— w tej samej kwocie
Zestawienie obrotów i sald
Aby sprawdzić poprawność wszystkich księgowań sporządza się
zestawienie obrotów i sald (zwane bilansem próbnym).
Zestawienie to pozwala na wykrycie błędów księgowych i
rachunkowych, które naruszają zasadę podwójnego zapisu.
Aby sporządzić zestawienie obrotów i sald należy wykonać
następujące czynności:
1 – ustalić obroty debetowe i kredytowe na wszystkich kontach przez
sumowanie zapisów księgowych,
2 – wpisać nazwy kont oraz ich obroty do odpowiednich kolumn
zestawienia,
3 – zsumować i uzgodnić ogólne sumy obrotów debetowych i
kredytowych,
4 – obliczyć i wpisać salda końcowe poszczególnych kont ,
5 – zsumować i uzgodnić ogólne sumy sald debetowych i kredytowych.
Po sporządzeniu zestawienia obrotów i sald dokonuje się zamknięcia
kont
księgowych, wpisując salda końcowe poszczególnych kont wykazane w
zestawieniu. Na kontach teowych wpisuje się je na stronę przeciwną
konta niż
nazwa salda (salda z kolumny Dt nanosi się na strony Ct kont i
odwrotnie —
salda z kolumny Ct na strony Dt kont).
Zamknięcie konta teowego polega na wpisaniu salda końcowego po tej
stronie
konta, która wykazuje mniejszy obrót. Powoduje to wyrównanie
zapisów po obu
stronach konta do tzw. sum kontrolnych Sumy kontrolne podkreśla się
dwukrotnie.
Nie wszystkie jednak błędy księgowe mogą zostać wykryte w
zestawieniu w
zestawieniu obrotów i sald.
Błędy
Błędy, które można wykryć za pomocą zestawienia obrotów i
sald,
to np.:
— zaksięgowanie operacji tylko na jednym koncie,
— zaksięgowanie operacji na dwóch kontach, ale po tych
samych stronach,
— zaksięgowanie innej kwoty operacji na jednym koncie i innej
na drugim, itp.
Przykładowo nie można wykryć za pomocą zestawienia obrotów
i
sald następujących błędów:
—zaksięgowania operacji na niewłaściwych kontach,
— zaksięgowanie operacji po przeciwnych stronach niż należało,
— zaksięgowanie operacji w niewłaściwej kwocie, ale równej na
obu kontach, itp.
Storno
Storno jest to sposób poprawiania błędów, polegający na
usunięciu wpływu błędnego zapisu na otrzymane liczby
końcowe, bez dokonywania skreśleń. Dokonuje się zapisu
stornującego, który całkowicie lub częściowo niweluje zapis
błędny albo go uzupełnia.
Są dwie odmiany storna:
— storno czarne —
polegające na dokonaniu
zapisu korygującego na
tych samych kontach, na
których dokonano zapisu
błędnego,
ale
po
przeciwnych stronach do
zapisu błędnego,
—
storno czerwone
—
polegające na wniesieniu
zapisu korygującego po tej
samej stronie, po której był
zapis błędny, ale za pomocą
liczb ujemnych
(dokonywany jest on
kolorem czerwonym lub
innym oznaczeniem).
Poziomy podział kont
Poziomy podział konta polega na wprowadzeniu do ewidencji
określonego przedmiotu w miejsce dotychczas stosowanego
konta, dwóch lub większej liczby kont bardziej szczegółowych.
Przykładowo konto „Zobowiązania” można podzielić poziomo
na konta bardziej szczegółowe takie jak „Zobowiązania wobec
dostawcy A” „Zobowiązania wobec dostawcy B” itp.
Wydziela się tu z konta podlegającego podziałowi zapisy
debetowe i kredytowe (czyli z obu stron konta), dotyczące
określonych grup operacji gospodarczych, i przenosi się te
zapisy na inne konta, uzyskane z podziału.
Są dwa warianty podzielności poziomej:
1) konto dzielone przestaje
funkcjonować (zanika), a jego miejsce
zajmują nowe konta utworzone w wyniku
podziału,
2) konto dzielone funkcjonuje nadal
(jako konto syntetyczne), a konta
uzyskane z podziału są prowadzone obok
niego jak konta analityczne
(szczegółowe).
Podział pionowy
Przedmiotem pionowego podziału jest wartość
obrotu
konta. Podziałowi podlega więc nie sam przedmiot
ewidencji konta, lecz zmiany wartości przedmiotu
ewidencji konta.
Pionowy podział konta polega na wyodrębnianiu z
jednej strony konta dzielonego określonej części
zapisów i przeniesieniu ich na konto powstałe w
wyniku
dzielenia.
Podział pionowy stosowany jest:
1) w celu uzyskania większej przejrzystości
zapisów na kontach (przykładem jest tu
podział konta „Wynik finansowy”),
2) gdy ewidencję danego składnika majątku
prowadzi się według wartości umownych,
różniących się od jego wartości bilansowej
(przykładem jest tu podział konta „środki
trwałe”).
W wyniku podziału pionowego powstają
konta
korygujące i wynikowe
Konta korygujące
Konta korygujące nie reprezentują odrębnych realnych
aktywów czy
pasywów, lecz są jedynie poprawkami do sum wykazywanych
przez
konta podstawowe — nie mogą one występować samodzielnie.
Konta korygujące mogą :
— zwiększać wartość określonego składnika bilansowego,
wykazują zawsze takie samo saldo, jakie jest saldo konta
podstawowego — saldo takiego konta korygującego jest
zawsze dodawane do salda konta podstawowego,
— zmniejszać wartość określonego składnika bilansowego,
wykazują saldo przeciwne do salda konta podstawowego,
dlatego też pomniejszają one wartość bilansową składnika
— saldo takiego konta korygującego jest odejmowane od
sald konta podstawowego.
Przykładem pionowego podziału konta, w wyniku
którego
powstaje konto korygujące jest konto „Środki trwałe”.
Konto środki trwałe przed podziałem pionowym Konto środki trwałe po
podziale pionowym
Ś r o d k i tr w a ł e
Z m n i e js z e n ie
z t y tu łu z u ż y c ia
( u m o r z e n ie )
S ta n p o c z ą tk o w y
Z w ię k s z e n ia
Ś r o d k i tr w a ł e
Z m n i e js z e n ia
w e d ł u g w a r to ś c i
p o c z ą t k o w e j
S ta n k o ń c o w y
w e d łu g
w a r t o ś c i
p o c z ą t k o w e j
S ta n p o c z ą tk o w y
Z w ię k s z e n ia
w e d łu g w a r to ś c i
p o c z ą tk o w e j
U m o r z e n ie ś r o d k ó w t r w a ły c h
Z m n i e js z e n ie
z ty tu łu z u ż y c ia
( u m o r z e n ie )
Konta wynikowe
W wyniku podzielności pionowej kont powstają
również konta wynikowe, tj. konta, które służą
ujęciu procesów gospodarczych kształtujących
wynik finansowy w jednostce gospodarczej.
Osiągnięty wynik finansowy zależy od:
- uzyskanych przychodów i zysków
nadzwyczajnych
- poniesionych kosztów, strat oraz wysokości
- zapłaconego podatku dochodowego.
Przychody i zyski
Przez przychody i zyski rozumie się
uprawdopodobnione powstanie w okresie
sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o
wiarygodnie określonej wartości w formie
zwiększenia
wartości
aktywów,
albo
zmniejszenia
wartości zobowiązań, które doprowadzą do
wzrostu kapitału własnego w inny sposób niż
wniesienie środków przez udziałowców lub
właścicieli.
Koszty i straty
Przez koszty i straty rozumie się
uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie
sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o
wiarygodnie określonej wartości, w formie
zmniejszenia
wartości
aktywów,
albo
zwiększenia
zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do
zmniejszenia
kapitału
własnego
lub
zwiększenia
jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie
środków przez udziałowców lub właścicieli.
Ewidencja przychodów, zysków oraz kosztów i
strat bezpośrednio na koncie „Kapitał własny”
nie
pozwoliłaby na uzyskanie informacji o
osiągniętym wyniku oraz o wielkości
poszczególnych kategorii kształtujących wynik.
Zatem konieczne jest wyodrębnienie z konta
„Kapitał własny”
oddzielnych kont, dla ich
ewidencjonowania. Z końcem roku zostaną one
przeksięgowane na konto
„Wynik finansowy”.
K a p ita ł w ła s n y
B o w e d łu g
u m o w y n o ta r ia ln e j
P r z y c h o d y
( - )
Z y s k i
n a d z w y c z a jn e
( + )
K o s z ty
( - )
S tr a ty
n a d z w y c z a jn e
(- )
P o d a te k
d o c h o d o w y
( - )
Z a p is y n a k o n c ie „K a p ita ł w ła s n y ” p r z e d p o d z ia łe m p la n o w y m
Konta przychodów i zysków nadzwyczajnych mają
charakter
kont pasywnych,
na których zwiększenia
ewidencjonuje się po stronie Ma, natomiast strona
Wn służy do przeksięgowania na koniec roku
osiągniętych przychodów lub zysków nadzwyczajnych na
konto „Wynik finansowy”.
Konta kosztów, strat nadzwyczajnych oraz konto
obowiązkowych obciążeń z tytułu podatku dochodowego
mają charakter
kont aktywnych,
na których po stronie Wn
księguje się ich zwiększenia, natomiast strona Ma służy
do przeksięgowania w końcu roku poniesionych kosztów,
strat i zapłaconych podatków na konto „Wynik
finansowy”.
Zapisy na koncie wynik finansowym przed
podziałem konta.
W y n ik fi n a n s o w y
P r z y c h o d y
Z y s k i n a d z w y c z a jn e
K o s z ty
S tr a ty n a d z w y c z a jn e
P o d a te k d o c h o d o w y
W wyniku pionowego podziału konta „Wynik
finansowy” powstają:
1. Konta wyodrębnione ze strony Ma — „Przychody” i
„Zyski nadzwyczajne”
2. Konta wyodrębnione ze strony Wn — „Koszty”,
„straty nadzwyczajne”, „Podatek dochodowy”.