PSYCHOLOGIA A SZTUKA KONCEPCJE ODDZIAŁYWANIA OBRAZU

PSYCHOLOGIA A

SZTUKA

KONCEPCJE

ODDZIAŁYWANIA

OBRAZU

Przeżycie estetyczne

Mgr Anna Waligórska

Plan na dziś

• Omówienie warunków zaliczenia
• Czy istnieje specyficzne

„doświadczenie estetyczne”? Za i
przeciw.

• Co dzieje się, kiedy doświadczamy

sztuki? Etap poznawczy

• Przebieg przeżycia estetycznego:

Ingarden

Tekst na przyszły tydzień

każdy czyta samodzielnie!

• Maslow A. H. (1986) W stronę

psychologii istnienia. (tłum.
I.Wyrzykowska) Warszawa: Instytut
Wydawniczny Pax (s. 74-95)

Warunki zaliczenia i

wymagania:

Zaliczenie odbywa się na podstawie:
• testu wielokrotnego wyboru – 70%
• obecności na zajęciach – 10% (3

lub więcej nieobecności – 0%)

• pracy pisemnej, zawierającej

wybór najlepszej (subiektywnie)
koncepcji teorii oddziaływania
sztuki wraz z uzasadnieniem – 20%

Test

• 70% składowych oceny (max. 70 pkt./18

pytań: otwartych i jednokrotnego

wyboru)

• Termin: na przyszłych zajęciach
• Zakres:
- treści poruszane na zajęciach (materiały

w Internecie)

- wszystkie streszczenia z lektur
- samodzielna lektura tekstu zadanego na

przyszłe zajęcia (Maslow)

- wyniki testu: na ostatnich zajęciach (w

miarę możliwości)

Umawiamy się na ostatnie

zajęcia (odrabiane)

• Za tydzień dodatkowe 1.5 godziny

(17.15-18.45, sala 114)

Praca pisemna

• 20% składowych oceny (max. 20 pkt)
• Termin: ostatnie zajęcia (ale kto

odda wcześniej, na ostatnich
zajęciach będzie mógł dostać wpis)

• Objętość: ok. 2 stron
• Temat:
Najbardziej przekonująca (moim

zdaniem) koncepcja oddziaływania
psychologicznego sztuki oraz jej
praktyczne zastosowanie.

Zwolnienie z końcowej pracy

pisemnej

• Zgodnie z umową (zajęcia 1)

najbardziej aktywne osoby (ilość

dodatkowych punktów za kartkówki

i dodatkowe zadania)
są zwolnione z pracy pisemnej
z najwyższą możliwa ilością

punktów

• Ilość punktów otrzymanych przez

uczestników zajęć – od 4 do 24

Osoby zwolnione z pracy

pisemnej

Wszystkie osoby, które zdobyły 10 lub więcej

punktów są zwolnione z pracy pisemnej. Są to:

• Agata Barankiewicz
• Maciej Brola
• Anna Foland
• Agnieszka Nitka
• Angelika Poręba
• Maria Rakowska
• Anna Rozińska
• Magdalena Trebert
• Dominika Zajusz
• Anna Zdońska
• Agnieszka Żychowicz

Początkowy esej;

PRZYPOMNIENIE!

• Nie korzystając z książek, jedynie ze

swojej aktualnej wiedzy, poglądów i
przekonań napisz pracę (esej) na
temat swoich obecnych przekonań
na temat powstania sztuki, jej celu
(pojętego dowolnie: psychologicznie,
społecznie, filozoficznie) i
oddziaływania.

• Objętość pracy: 2-4 strony
• Początkowy esej jest niezależny od

końcowego i też jest obowiązkowy!

Obecność na zajęciach

• obecności na zajęciach – 10%

(max. 10 pkt)

• 0-1 nieobecność – 10 pkt
• 2 nieobecności – 8 pkt
• 3 lub więcej nieobecności – 0

punktów

Doświadczenie sztuki:

przypomnienie

• Przypomnij sobie chwilę, kiedy

jakieś dzieło sztuki szczególnie Cię
poruszyło. Spróbuj odtworzyć ją
możliwie dokładnie.

Czy przeżycie estetyczne jest

mitem?

• Dickie (1964) uważał, że jest to

zwykła uwaga skierowana na dzieło
sztuki

• Danto (1981) uznawał, że przeżycie to

jest interpretacją

• Obecnie powrócono do koncepcji

specyficznego przeżycia
estetycznego, związanego głównie z
plastycznymi wartościami dzieła i
zaangażowaniem widza w proces
odbioru (Shusterman, 1997).

Doświadczenie sztuki: co dzieje

się w psychice odbiorcy?

• Elementy przeżycia estetycznego

które już się pojawiły na zajęciach

Odbiorca - dzieło

• System wzrokowy
• Bezpośrednie wrażenie

• Interpretacja
• Kontekst zależą od doświadczenia

odbiorcy!

odbiorca

obraz

Etapy przeżycia estetycznego

(Ingarden, 1958;

Przychodzińska, 1976)

Emocja wstępna

(podstawowy warunek pełnego odbioru

sztuki)

Koncentracja uwagi na dziele

Nastawienie na ujmowanie struktury

(Wykraczanie poza proste odczucia i konieczność zaistnienia procesu
wyjaśniania znaczenia odróżnia sztukę od rozrywki lub dekoracji (Ellis, 1999).

Reakcja estetyczna =

obcowanie z

ukształtowanym przez odbiorcę przedmiotem
estetycznym

Rekonstrukcja ukazanego wydarzenia i

reakcja na nią

(

tylko w przypadku dzieł narracyjnych

)

Tworzenie przedmiotu estetycznego

przez odbiorcę

• Ujmowanie struktury = wg Ingardena to

wyobrażeniowe formowanie przedmiotu
przez widza

• Reakcja estetyczna = obcowanie z

ukształtowanym przez odbiorcę
przedmiotem

• Przedmiot przeżycia estetycznego nie jest

tożsamy z dziełem!

• Stanowi jego konkretyzację w umyśle

odbiorcy

Różne konkretyzacje dzieła

(Ingarden, 1958)

• Wielokrotne oglądanie obrazu może

prowadzić do jego różnych konkretyzacji

• Wszystkie są prawidłowe, o ile nie

zniekształcają rzeczywistych wartości

dzieła

• Przy pobieżnym odbiorze pozostaje ślad

pamięciowy i złudzenie, że obraz jest

tożsamy z tą jedną konkretyzacją

• Różne reakcje (konkretyzacje) różnych

odbiorców są tak samo wartościowe, o ile

respektują wartości obecne w dziele

Richard
Dadd

The Fairy
Feller
masterstrok
e

1864

Indywidualne skojarzenia

• Stanowią główną przyczynę różnic w

interpretacji

• Interpretacja zarazem bazuje na

dotychczas poznanych schematach i
nawykach percepcyjnych oraz może
modyfikować odbiór

(Shusterman,1997).

Odbiór sztuki; interpretacja

• W fazie interpretacji wykorzystywane są

skojarzenia z dotychczasowymi
doświadczeniami i zasobami
poznawczymi.

• Zdolność do przywoływania skojarzeń

zależy od:

- rodzaju sztuki (np. sztuka popularna)
- kompetencji estetycznej i wiedzy odbiorcy.

Laicy i eksperci; różnice

• Odbiorcy interpretują przekaz wizualny

w sposób selektywny (Cupchik, 1994).

• W codziennej percepcji obiekty istotne

ze względów praktycznych są
faworyzowane percepcyjnie w
odróżnieniu od bodźców nieistotnych.

Znaczenie a styl

• Treść obrazu jest łatwo

rozpoznawana z uwagi na
codzienne doświadczenie w
identyfikacji widzianych zjawisk.

• Rozróżnienia stylistyczne i

plastyczne są dla
niewykwalifikowanego odbiorcy
znacznie trudniejsze.

Johan

Christia

Dahl

Pejzaż

wieczo

rny

1822

Odbiór laików

• Złożone relacje pomiędzy warstwą treściową

a stylistyczną prowokują wielowartościowe,
interpretacje dzieła sztuki - w odróżnieniu
do jednowartościowego znaczenia
nadawanego przekazowi z codziennego życia
(Arnheim, 1978).

• Jeżeli odbiorca poszukuje określonych

wartości w dziele sztuki (np. ograniczając się
do sfery identyfikacji znaczeń), stopień
rozwinięcia analizy dzieła i jej głębia będzie
ograniczona.

Niedoświadczeni odbiorcy

• W przypadku niedoświadczonych

odbiorców na odbiór sztuki wpływają
głownie powszechne elementy
doświadczenia

• np. mimiczna ekspresja emocji

(Seifert,

1993),

• Jest ona wrodzona lub przynajmniej

bardzo powszechna (Eckman i
Friesen; 1971)

Niedoświadczeni odbiorcy;

preferencje

• Naiwni odbiorcy preferują sztukę

popularną (gł. sentymentalną) niż wysoką

• Uznają, że przynosi przyjemniejsze

odczucia, co uznają za zadanie sztuki

(Winston

i Cupchik, 1992)

• Może to wiązać się ze znajomością tej

sztuki

• Znajomości konwencji plastycznej

pozytywnie koreluje z preferencją

estetyczną

(Furnham i Walker; 2001)

Jean Baptiste

Greuze

Dziewczynka z

gołąbkiem

Doświadczeni odbiorcy

• Częściej niż niedoświadczeni

preferują abstrakcyjne malarstwo

(Furnham i Walker; 2001).

• Lepsza znajomość schematów

poznawczych wiązanych ze sztuką
abstrakcyjną – większa preferencja

Różnice w procesie odbioru

Dotyczą
• preferencji
• ogniskowania uwagi na aspektach

plastycznych

• sposobu patrzenia na obrazy:
- niedoświadczeni widzowie przeglądają pole

wizualne w sposób bardziej wybiórczy niż

artyści, którzy omiatają je szerszym i

bardziej równym spojrzeniem

(Nodine, Locher,

Krupinsky, 1993).

- formalny trening w sztuce pozostawia ślady

w strukturach odpowiadających za poznanie:

bardziej synchroniczna praca prawej półkuli

(Schlewitt, 1998; Bhattacharya i Petsche, 2002)

Empatia w odbiorze sztuki

• Według wczesnych teoretyków (Volkelt,

Lipps) „wczucie” zachodzi tak w życiu
codziennym, jak przy odbiorze sztuki.

• Wg Volkelta doświadczamy tych uczuć

dzięki

zmysłowemu

postrzeganiu

wizualnych cech przedstawionej sytuacji.

• Na empatię względem bohaterów obrazu

wpływa:

- odczytanie wymowy cielesnej i

mimicznej ekspresji bohaterów

- interpretacja emocjonalnego znaczenia

sceny

Empatia w odbiorze cd.

• Wg Lippsa empatia jest możliwa

poprzez przenoszenie doświadczenia
odbiorcy nawet na niezwiązane z
człowiekiem bodźce wizualne

• Np. człowiek podziwiający grecką

świątynię rzutuje własne odczucia
kinestetyczne + skojarzenia
psychiczne na kolumny = empatyczne
odczucie siły

Auguste

Rodin

Myśliciel

• W badaniach

uznano

naśladowanie

ruchów

obserwowanej

postaci przez

widzów w muzeum

za najprostszy

mechanizm reakcji

empatycznej

(Kreitler i Kreitler, 1972)

Empatia a identyfikacja

• Pierwszeństwo mają osobiste

doświadczenia i przeżycia odbiorcy.

• Widzowie nie stosują „prototypów

abstrakcyjnych emocji”, lecz niuanse ich
własnych doświadczeń

(Cupchik, 1994).

• Prawdziwa identyfikacja możliwa jest o ile

losy bohaterów wzbudzą zainteresowanie i
zaangażowanie odbiorcy

(Kris, 1952; Lesser, 1957; Morin,

1965).

• Głębsze poczucie uczestnictwa w

przedstawionej sytuacji wpływa na wzrost
przyjemności z odbioru.

Gustav Fechner uważał, że

Wrażenie wywoływane przez obraz nie jest

sumą wrażeń wywoływanych przez kolor,

proporcje, wielkość

Uznawał, że „najbardziej nieprzyjemna

forma” poświadcza autentyczność obrazu

związek między ciałem i umysłem może być

zbadany poprzez zmierzenie ilościowej

relacji między bodźcem i stanem umysłu

Obraz jest organiczną całością i nie da się

zmierzyć jego oddziaływania mierząc

wielkość elementów

Określ kolory powidoku (figury i

tła) czerwonego koła na

niebieskim tle

Zasada powidoku

Zawsze ukazuje się kolor

komplementarny (dopełniający) do
wyjściowego!

Kolory dopełniające:
• czerwony-zielony
• żółty-fioletowy
• niebieski-pomarańczowy

Czym wg Freuda jest iluzja

estetyczna i jak można ją

zniszczyć?

Do podstawowych elementów

psychiki wg Junga należą

a. nadświadomość, świadomość i

nieświadomość indywidualna

b. nieświadomość indywidualna i

nadświadomość zbiorowa

c. świadomość, nieświadomość

indywidualna i nieświadomość

zbiorowa

d. świadomość, nieświadomość

indywidualna i świadomość zbiorowa

Do której z wymienionych

powyżej warstw psychicznych

przynależą archetypy i

kreatywność artysty?

W którym zestawie pojawia się

zasada nie należąca do

psychologii postaci:

a. kontynuacja, domykanie, grupowanie

przez synchroniczność

b. Grupowanie przez kształt, grupowanie

przez symetrię, grupowanie przez
powtórzenie

c. Grupowanie przez kierunek, dwuznaczność

figura-tło, wypełnianie zakrytych miejsc

d. Iluzoryczny kontur, wieloznaczność osi,

grupowanie przez kolor

Document Outline