Leki w fizjoterapii

wykład 3

dr hab. med. Bożena Pietrzak

JONOFOREZA

Jonoforeza

jest zabiegiem elektro - leczniczym, polegającym na

wprowadzeniu do tkanek ( przez nieuszkodzoną skórę)
siłami pola elektrycznego jonów działających leczniczo.

Do jonoforezy – związki chemiczne ulegające dysocjacji elektrolitycznej
w wodzie i to pod warunkiem, że wiadomo czy czynny składnik leku
jest anionem czy kationem.

Dysocjacja elektrolityczna

: zachodzący w roztworach

wodnych proces samorzutnego rozpadu cząstek elektrolitów czyli
soli, kwasów i zasad, na dodatnie lub ujemne naładowane cząsteczki
lub atomy, zwane jonami

Związki chemiczne mające tę właściwość nazywamy elektrolitami.

Roztwór elektrolitu nie wykazuje żadnego ładunku elektrycznego

ponieważ sumy ładunków ujemny i dodatnich w roztworze tym są równe.

W polu elektrycznym jony ulegają przesunięciu zgodnie z prawe Coulomba:
-jony dodatnie ( kationy) w kierunku bieguna ujemnego
-jony ujemne (aniony) w kierunku bieguna dodatniego

Właściwość te wykorzystuje się w jontoforezie wprowadzając leki (jony) do tkanek
siłami pola elektrycznego.

Jeśli mamy wprowadzić jon ujemny (anion) to do elektrody trzeba przyłożyć
biegun ujemny źródła prądu stałego, aby zgodnie z prawem Coulomba jon ten
był odpychany od elektrody w kierunku skóry.
W przypadku kationu – przeciwnie.

Roztwór związku chemicznego do jontoforezy musi mieć odpowiednie stężenie.

Różna zdolność elektrolitów do dysocjacji



Elektrolity mocne

- kwas solny (HCL)

-

wodorotlenek sodu
(NaOH)

Dysocjują całkowicie:
wszystkie ich cząsteczki
ulegają rozpadowi na jony.



Elektrolity słabe

-

kwas

octowy(CH3COOH)

-

kwas węglowy

(H2CO3)

Dysocjują

częściowo, tylko

pewna część

cząsteczek ulega

rozpadowi na jony.

Prąd galwaniczny ułatwia przenikanie biologicznie czynnych
składników różnych leków przez mało przepuszczalna
warstwę rogową skóry ( skóra jest bardziej przepuszczalna
dla kationów).

Mechanizm przenikania:
-przez mieszki włosów oraz gruczoły potowe i łojowe
-może przez substancję międzykomórkową

Dalsza droga: dyfundowanie
( zachodzi nawet 48 godz. po zabiegu)
-do głębszych tkanek
-do naczyń krwionośnych

-do naczyń chłonnych

Utrudnienia:
-hydro- i lipofilne składniki błon komórkowych
-potencjały spoczynkowe błon komórkowych

JONOFOREZA:

-dzięki temu zabiegowi

wiele cząsteczek o dużym ciężarze

molekularnym

rozpuszczalnych w wodzie i mających ładunek

elektryczny może być wprowadzonych do organizmu przez skórę.

-wodny

roztwór leku stosowany do jonoforezy musi być

odpowiednio stężony

, tak aby warunkował stopień dysocjacji

elektrolitycznej powodujący obecność jak największej liczby jonów
części czynnej leku.

-

tkanki muszą mieć odpowiednią pojemność jonową

to znaczy zdolność do przyjęcia określonej liczby jonów.

Sposoby wprowadzania leku drogą jonoforezy:

•Spod jednej elektrody bez zmiany bieguna – jeden rodzaj jonów

•Spod jednej elektrody ze zmiana bieguna – kolejno oba rodzaje jonów

•Spod dwóch elektrod bez zmiany bieguna – równocześnie kationy
spod dodatniego bieguna i aniony spod ujemnego bieguna

•Spod obu elektrod ze zmianą bieguna – najpierw spod jednego,
potem spod drugiego.

Działanie lecznicze jonoforezy
-miejscowe natychmiastowe i
opóźnione
(depozycja leku w skórze,
powolne wchłanianie)

-wpływ miejscowy prądu i
oddziaływanie odruchowe

-niewielkie działanie układowe
leku

Tkanki żywej skóry mają określoną i ograniczoną zdolność
wprowadzania do niej jonów z zewnątrz.

Czas zabiegu jest ograniczony:
natężenie prądu nie może przekraczać tolerancji tkanek.

Określenie ilości jonów wprowadzonych do skóry
w procesie jontoforezy jest trudne.
Wiadomo ,że wnikają one w ilościach leczniczych.

W przypadku użycia do jonoforezy leków powodujących uczulenie
np. lidokaina, xylocaina, jod, antybiotyki konieczne jest wykonanie
próby uczuleniowej.

Na podstawie prawa Faradaya można obliczyć
ilość wprowadzonego leku za pomocą jonoforezy
znając:

a/natężenie prądu (nie może przekraczać 0,1mA/cm2
powierzchni podkładu)

b/czas jego działania (najkrócej 30 minut)

c/odpowiednie współczynniki.

- Liczba jonów wprowadzonych jest proporcjonalna
do natężenia prądu i czasu jego przepływu.

- Jest zależna od wielkości powierzchni czynnej
elektrody.

- Przy dużej powierzchni istnieje możliwość
wprowadzenia do naczyń włosowatych takich
ilości leku, które zadziałają ogólnie.

U W A GA

Cele stosowania leków w jonoforezie:

-zwalczanie bólu

-stany zapalne

-celem poprawienia ukrwienia

-celem przyspieszenia regeneracji tkanek

Grupy leków stosowanych w jonoforezie

Leki przeciwzapalne,przeciwreumatyczne,przeciwbolowe:

1-2% roztwór wodny salicylanu sodu(-)

Naproxen (-)

Hydrocortison (-)

Indometacyna w postaci 1% Amuno-Gel (-)

Ibuprofen (-)

Forapin maść (+)

DoloVisano S maść (-)

Mobilat żel (-)

c.d.leki stosowane w jonoforezie

Leki rozszerzające naczynia:

-chlorowodorek histaminy
roztwór 1:10000 lub maść 1% (+)

-0,2-0,5% roztwór acetylocholiny (+)

-1% roztwór Pridazolu (+)

-maść z jadem pszczelim Forapin (+)

c.d.leki stosowane w jonoforezie

Leki miejscowo znieczulające:

-1% roztwór lidokainy z dodatkiem 0,0025 epinefryny (+)
prokainy (+)

Leki rozmiękczające tkankę bliznowatą:

-1% jodek potasu (-)

-Hialuronidaza (+)

-Conratubex comp. (+)

-Kinetin 150 jm w roztworze fizjologicznym NaCL (+)

c.d. leki stosowane w jonoforezie

Leki hamujące krzepnięcie krwi:

-heparyna (-)

-hirudyna np. Maść Exhirudin (-)

Inne np.

Woda mineralna

-borowina

-preparat borowinowy

Jon działający, stężenie, działanie lecznicze (A)

I- (1-2%), rozmiękcza blizny
Ca++ (1-2%),

przeciwzapalnie,odczulająco,uszczelniająco,

pobudzająco na naczynia krwionośne
Zn++ (0,25 - 1%), przyżeganie tkanek
Procaina+ (1-2%), znieczulające
Lidocaina+(1-2%), znieczulające
Histamina + (1:10000), rozszerzenie naczyń
włosowatych i większych
Adrenalina + (1:10000),zwężenie naczyń, skurcz

mięśni gładkich

Jon działający, stężenie, działanie lecznicze (B)

Penicylina - (10000j (1ml solifizjologicznej),

bakeriostatycznie

Streptomycyna ++ (5mg/1ml), bakterostatyczne

Neomycyna ++ (1-5mg/ml,bakteriostatyczne

Prednisolon- (1mg/1ml H2O, przeciwzapalnie

Solu-Dacortin (1mg/1mlH2O),przeciwzapalnie

Hydrocortison-(1mg/1mlH2O),preciwzapalnie
Imidazolina +, (10-20mg/1l H2O

Podstawowe wskazania (A)

Jonoforeza histaminy :
– sinica kończyn
-odmrożenia
-rwa kulszowa
-przewlekłe stany zapalne stawów
-zapalenia okołostawowe
-stany bólowe
-owrzodzenia troficzne

Jonoforeza jodu:
-blizny
-przykurcze bliznowate

Jonoforeza wapnia:
-stany zapalne gałki ocznej
-obwodowe zaburzenia naczynioruchowe
-zespół Sudecka
-utrudniony zrost kości

Jontoforeza adrenaliny:
-stany zapalne gałki ocznej
-w leczeniu stanów bólowych

Jontoforeza antybiotyków:
- Bakteryjne stany zapalne skóry i tkanek miękkich.

Jontoforeza steroidów (Hydrocortison ,Solu-DACORTIN)
-stany zapalne skóry
-stany zapalne tkanek miękkich
-drobnych stawów
-pochewek ścięgnistych
-gałki ocznej

Jontoforeza Tolazoliny (Pridazol)
-zaburzenia w ukrwieniu nerwu wzrokowego i siatkówki
-zaburzenia ukrwienia obwodowego

Podstawowe wskazania (B)

Wymagane jest, aby stosowany roztwór leku był świeży.
Dlatego rozwory w szczególności leków ampułkowanych
sporządza się bezpośrednio przed zabiegiem.

Stopień dysocjacji leku zależy od stopnia rozcieńczenia
go wodą.
Do przygotowania roztworu należy używać wody podwójnie
destylowanej.
Zazwyczaj nie przekracza się roztworów 1-2%.

Zjonizowane leki powinny mieć pH 4,5-5,5 odpowiadające
pH warstwy rogowej skóry.

Do jonoforezy można tez zastosować leki w postaci
hydrofilnego żelu czy kremu.

UWAGA
Należy zawsze kierować się wskazówkami
producenta ( w opakowaniu leku), który powinien
podać rodzaj elektrody, pod którą trzeba umieścić
dany lek.

Leki mające zarówno jony dodatnie jak i ujemne
można wprowadzać za pomocą prądu automatycznie
zmieniającego biegunowość (możliwe w
nowoczesnych aparatach do jonoforezy).

Przy ustalaniu czasu zabiegu uwzględnić siłę działania
biologicznego leku.

a/ zabiegi krótkie 3-5 minutowe

-dla leków silnie działających np. histamina, adrenalina)

-dla leków , które wtarte w skórę powodują rumień np.
Żele przeciwreumatyczne

b/ w ostrych stanach chorobowych indywidualnie,
odpowiednio krócej zależnie od objawów choroby

Zalety miejscowego wprowadzenia leku:

-aktywne składniki leku omijają przewód pokarmowy
(nie obciąża żołądka, jelit , wątroby)

-na leki nie wpływa zakres pH przewodu pokarmowego

-miejscowo stosowane dawki leków działają głównie
miejscowo

-trudno jest leki stosowane miejscowo przedawkować

Wady jonoforezy:

-niemożność określenia ilości wprowadzonego leku

-niemożność stosowania leków, które działają wyłącznie
w dużych dawkach

-niemożność oddziaływani na narządy wewnętrzne

Zagrożenia:

-powstanie zmian martwiczych pod elektrodami

-wprowadzenie jonów konkurencyjnych i/lub pasożtniczych

-wstrząs polekowy ( najczęściej po histaminie)

-objawy ogólnego działania leku ( zabiegi na dużej powierzchni ciała)
np. po lekach antycholinergicznych bóle brzucha, głowy, suchość w
jamie ustnej

Leki w jonoforezie – środki ostrożności

Pacjent:
-uczulenia
-zaburzenia czucia (sprawdzić)
-uszkodzenia skóry
-spis leków aktualnie przyjmowanych

Fizjoterapeuta:
-posiada strzykawki, igły jednorazowe, wodę destylowaną w ampułkach

-nie używa wątpliwego roztworu macierzystego (zmętnienie, stronty)

-pracuje w rękawiczkach

--dostępność adrenaliny w jednorazowej strzykawce wraz z zestawem
antywstrząsowym dostępne w apteczce zakładu fizjoterapii

Lekarz:
-wydanie recepty na lek do jonoforezy
-na skierowaniu na zabieg lekarz podaje
sposób rozcieńczenia leku
-wpisuje wykonaną próbę uczuleniową zależnie od
wskazań