OSOBOWOŚĆ A POZNAWCZE

KONSTRUOWANIE WŁASNEJ PRZYSZŁOŚCI I

PRZESZŁOŚCI

 
Konstruowanie może dotyczyć
tego co dzieje się tu i teraz
własnej przyszłości
własnej przeszłości

 konstruowanie poznawcze
rzadko kiedy - wysoce świadome i refleksyjne
na ogół

spontaniczne

, bez wysiłku poznawczego

(np. wnioskowanie o cechach charakteru z

zachowania, Newman & Uleman, 1989).

 

Ważną rolę w konstruowaniu zdarzeń odgrywają

ogólne przekonania o naturze
rzeczywistości

, np. że:

 
świat jest sprawiedliwy bądź niesprawiedliwy
(Lerner, 1980; Doliński, 1993)
 
wrogi nam bądź przyjazny (Epstein, 1998)
 
zdolności człowieka można rozwijać, bądź

przeciwnie,

zdolności są czymś niezmiennym (Dweck,

1996).

KONSTRUOWANIE WŁASNEJ PRZYSZŁOŚCI

 

Proaktywne

konstruowanie własnej przyszłości

polega na samodzielnym generowaniu przez
człowieka dalekosiężnych zamierzeń służących
jego rozwojowi i samorealizacji.

Efekty:

- powstanie

możliwych Ja

(Markus i Cross, 1990)

- formowanie się

zadań życiowych

(Cantor i

Zirkel, 1990) - wytwarzanie długodystansowych

celów

(dążeń) osobistych związanych z

możliwymi Ja i zadaniami oraz

planów

ich

realizacji (Emmons, 1996; Mądrzycki, 1996).

Źródła:

osobiste doświadczenie

(np. znajomość

swoich preferencji i upodobań)

 

wiedza kulturowa

, wiedza „z drugiej ręki”

(znajomość rozpowszechnionych

ideologii,

oczekiwań rodziców,

wzorców osobowych,

dostępnych ról

społecznych)

Konstruowanie proaktywne przyczynia się w

istotnym stopniu do

rozwoju osobowości

.

Prowadzi do:
 
• ustanowienia ważnych

wewnętrznych

standardów

(powstawanie silnych i

stabilnych motywacji)

 
• przyrostu

autonomii

osobowości

 
• wzrostu wewnętrznej

koherencji

naszego

działania (odległe cele przesłanką wyboru:

celów bieżących budowania programów

aktywności spójnej oceny jej przebiegu
efektów).

Procesy, służące konstruowaniu własnej przyszłości:
 

Generowanie oczekiwań

(Bandura; 1977;

Oettingen, 1996)
 

Wyobrażanie

sobie przyszłości

(Taylor & Pham, 1996)
 

Samoutrudnianie

(Berglas & Jones, 1978)

 

Defensywny pesymizm

(Cantor & Norem, 1989)

 

Nierealistyczny optymizm

(Weinstein, 1980)

 

Autonarracje

(Hermans, 2000; Trzebiński, 1997)

KONSTRUOWANIE WŁASNEJ PRZESZŁOŚCI

Ubiegłe doświadczenie podlega

poznawczemu konstruowaniu
(przepracowaniu), czyli porządkowaniu,
uspójnianiu, przewartościowaniu,
dopasowywaniu do przyjętych poglądów
na swój temat.

 
Źródło: psychoanalityczna idea

mechanizmów obronnych ego -
nieświadomie stosowanych strategii
poznawczych służących takiemu
interpretowaniu zagrażających
doświadczeń, by stały się one do przyjęcia
dla człowieka.

Przyklady współcześnie badanych procesów

:

 
procesy

uzasadniania

i usprawiedliwania swojego

postępowania (Aronson, 1997).

Teoria dysonansu poznawczego. Post-decyzyjna zmiana

postaw (proces nieświadomy).

 
nieświadome

modyfikowanie zapisu pamięciowego

naszych doświadczeń (rewriting memory)
-

"wymazywanie" z pamięci niewygodnych faktów

-

wypełnianie luk we wspomnieniach

 

- bezwiedne dopasowywaniu zapisu przeszłych
doświadczeń do pożądanych cech obrazu siebie

• - A.    Greenwald (1980) – pojęcie „totalitarnego

ego”

Atrybucje przyczynowe

- procesy wyjaśniania przyczyn

wydarzeń (Weiner, 1990).

 

Skłonność do atrybucji nasila się, gdy zdarzenie ma

charakter nieoczekiwany bądź osobiście zagrażający.

 

Funkcja: Atrybucje są "buforem" neutralizującym negatywne

emocje, przywracającym wiarę w siebie i poczucie kontroli

nad zdarzeniami.

• Pesymistyczny vs. optymistyczny styl eksplanacyjny
(Peterson & Seligman, 1984)

• Atrybucje charakterologiczne vs. behavioralne

(Janoff-Bullman, 1979)

• Egotyzm atrybucyjny (Gilbert, 1995)

•  Obronna atrybucja odpowiedzialności (Doliński, 1993)

•  Atrybucje służące kontroli (Taylor, 1983).

 

Porównania społeczne

(Wills, 1981; Taylor, 1983)

 
porównania

w dół

, czyli porównania z osobami, które

znalazły się w podobnej do nas, trudnej sytuacji, ale

ich

położenie jest znacznie gorsze por. też Doliński,

1993).

Funkcja: poprawa samopoczucia
 
 
porównania

w górę

, a więc porównania z osobami

podobnymi do niego, ale mającymi większe niż on
osiągnięcia w ważnej dla niego dziedzinie.

Funkcja: pobudzenie motywacji do działania,
poznanie skutecznych programów

Myślenie kontrfaktyczne

- myślenie "co by było gdyby"

(counterfactual thinking; Gavanski i Wells, 1989;

Roese, 1994).

 

(1)    Reakcja na zdarzenia nieoczekiwane i pobudzające

emocjonalnie

 

(2)     Myślenie kontrfaktyczne a atrybucje przyczynowe:

poziom deliberacji i konkretność.

 

gdybanie

w górę

(„mogło być lepiej”) – służy

budowaniu programów działań.

 

gdybanie

w dół

(„mogło być gorzej”) – służy pocieszeniu

się, rozładowaniu napięcia.

 

Myślenie kontrfaktyczne nie zawsze przynosi

pożytki

adaptacyjne (Davis i in., 1995).

   

Autonarracje

jako środek „przepracowania” doświadczenia

(Pennebaker).