31.05.21

1

DIAGNOSTYKA I

TERAPIA

ZABURZEŃ

PSYCHOSOMATYCZNYCH

Medycyna
psychosomatyczna

31.05.21

2

Kierunek w medycynie, który zajmuje się
badaniem zależności pomiędzy
biologicznymi a psychospołecznymi
zmiennymi określającymi zdrowie
i chorobę.

31.05.21

3

„Niemożliwe jest oddzielenie

zdrowia ciała od zdrowia

umysłu”

Księga Hioba

„Leczyć trzeba nie tylko ciało

ale i duszę chorego”

Hipokrates

Choroby psychosomatyczne

31.05.21

4

Franz Alexander (1948)
 



nadciśnienie samoistne,



dychawicę oskrzelową,



wrzodziejące zapalenie jelit,



atopowe zapalenie skóry,



chorobę wrzodową,



nadczynność tarczycy,



gościec przewlekły postępujący.

Choroby psychosomatyczne
c.d.

31.05.21

5

większy udział w ich etiopatogenezie

uchwytnych czynników
socjopsychologicznych. (stres oraz
określone cechy osobowości)



powstawanie



przebieg 



zejście

31.05.21

6

„Uraz psychiczny może

spowodować większe
spustoszenie w ustroju
niż uraz fizyczny”

Kępiński

SOMATYZACJA

31.05.21

7

pewne

zaburzenia

somatyczne

są

wywoływane czynnikami natury psychicznej
„mowa mózgu za pomocą narządów”.
(Sakel)

KONWERSJA

31.05.21

8

nieprzyjemne

uczucia,

spowodowane

problemem

czy

konfliktami,

których

człowiek

nie

może

rozwiązać,

są

przekształcane

w

objaw

(zaburzenia

dysocjacyjne (konwersyjne)-F44).

nadrzędna funkcja O.U.N

31.05.21

9

    obwodowy układu nerwowy,
    układ autonomiczny,
    hormonalny,
    immunologiczny.
 



międzymózgowie-przysadka-nadnercza

mechanizm błędnego koła

31.05.21

10

wzajemna indukcja



   zaburzeń emocjonalnych,



   zaburzeń układu endokrynno-

wegetatywnego,



oraz zmian funkcji narządów.

Czynniki społeczne

31.05.21

11

 



utrata więzi uczuciowych,



utrata wartości,



utrata pozycji,



inne „istotne wydarzenia"

emocje ujemne

31.05.21

12



strach,



lęk,



panika,



przygnębienie,



rozgoryczenie,



wrogość.

Objawy somatyczne lęku

31.05.21

13



drżenie



pocenie się



suchość w j. ustnej



duszność



kołatanie serca



ból w klp



zawroty głowy



napięciowe bóle
głowy



krztuszenie się



jadłowstręt



nudności



ból brzucha



osłabienie fizyczne



częste oddawanie
moczu

wzbudzenie emocjonalne

31.05.21

14



wzrost stężenia katecholamin,



wzrost stężenia ACTH



kortykosterydów,



wolnych kwasów tłuszczowych,



trójglicerydów,



przyspieszenie OB,



obniżenie się poziom żelaza w surowicy.

Typ odpowiedzi fizjologicznej
na dany bodziec

31.05.21

15



rodzaj, siła i czas trwania bodźca,



indywidualna tendencja do reakcji

psychofizjologicznej ze strony
konkretnego układu (sercowo-
naczyniowego, oddechowego,
mięśniowego),



aktualny stan fizycznego i psychiczny

organizmu (cechy konstytucjonalne,
cechy osobowości).

PODATNOŚĆ NA CHOROBĘ

I STRES

31.05.21

16

 

Podatność na chorobę
konstytucjonalna

słabość,

która

stanowi

podłoże patologicznych zmian somatycznych.

 klasyfikacja

typów

osobowości,

które

usposabiają do zachorowania na określoną

chorobę

psychosomatyczną

(Flanders

Dunbar)

stres

psychologiczna reakcja na istotne wydarzenia,

czyli

stresory

(psychiczne,

fizyczne,

chemiczne, infekcyjne, metaboliczne).

ZESPÓŁ PODDAWANIA SIĘ

31.05.21

17

stan emocjonalny, który jest psychologicznym

następstwem silnych lub długotrwałych urazów

psychicznych



poczucie braku nadziei i braku pomocy



brak zdolności znalezienia wyjścia z sytuacji,



subiektywne poczucie własnej niekompetencji,



skłonność

do

ponownego

przeżywania

doznanych strat



spadek zdolności do przeżywania nadziei

i zaufania



 wypowiedzi typu: „tego już za wiele", „to nie

do

zrobienia",

„nie

dam

rady",

„nie

wytrzymam", „rezygnuję

ALEKSYTYMIA

31.05.21

18

ubogość

słownictwa

i niezdolność

do

werbalizowania

wewnętrznych

konfliktów, środowisko rodzinne, w którym

nie dopuszczano do wyrażania uczuć.

niedostateczne powiązanie czynności układu

limbicznego (siedliska emocji) z czynnością

kory półkul (w tym zwłaszcza ośrodka mowy)

anatomicznego

podłoża

procesów

intelektualnych.

Lekarz, który chce skutecznie leczyć choroby

psychosomatyczne nie może cierpieć na

aleksytymię.

Skala Ponownego

Przystosowania Społecznego.

31.05.21

19

Thomas Holmes i Richard Rohe (1967)

43 ważne zdarzenia życiowe, którym

przypisano od 11 do 100 punktów



śmierć współmałżonka (100 pkt.)



rozwód (73 pkt.)



separacja (65 pkt.)



kara więzienia (63 pkt.)



śmierć bliskiego członka rodziny (63 pkt.)



kontuzja lub choroba (53 pkt.)



ślub (50 pkt.)

Skala Ponownego

Przystosowania Społecznego

31.05.21

20



wyrzucenie z pracy (47 pkt.)



pojednanie ze współmałżonkiem (45

pkt.)



przejście na emeryturę (45 pkt.)



ciąża (40 pkt.)



problemy seksualne (39 pkt.)



zmiana

częstotliwości

kłótni

ze

współmałżonkiem (35 pkt.)



Istotne osiągnięcie osobiste (28 pkt.)



konflikt z szefem (24 pkt.)



wakacje (13 pkt.)

Zaburzenia czynnościowe

31.05.21

21

(nerwice narządowe lub wegetatywne)



zasadniczą, a często jedyną uchwytną

przyczyną są czynniki psychiczne.
Leczeniem z wyboru w tych chorobach jest
psycho- i socjoterapia oraz
psychofarmakoterapia.

o

choroby psychosomatyczne

organiczne

31.05.21

22



(psychosomatozy) są to zaburzenia,

w których na skutek dłużej utrzymujących
się zmian czynnościowych dochodzi do
wtórnych uszkodzeń morfologicznych
narządów. Czynniki psychospołeczne są
w tych przypadkach jednym z wielu
czynników etiopatogenetycznych,
a psychoterapia i psychofarmakoterapia
są ważnym uzupełnieniem odpowiedniego
leczenia „somatycznego".

F44 Zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne)

31.05.21

23



Brak zaburzeń somatycznych, które

mogłyby wyjaśniać występowanie objawów.



Uchwytna przyczyna psychologiczna

F44 Zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne) c.d.

31.05.21

24



F44.0 Amnezja dysocjacyjna



F44.1 Fuga dysocjacyjna



F44.2 Osłupienie dysocjacyjne



F44.3 Trans i opętanie



F44.4-F44.7 Dysocjacyjne zaburzenia

ruchu i czucia

DYSOCJACYJNE ZABURZENIA

RUCHU I CZUCIA F44.4-F44.7

31.05.21

25



Dysocjacyjne zaburzenia ruchu (F44.4)

Niedowłady, porażenia, zaburzenia

koordynacji ruchów, drżenie lub trzęsienie,
dysfonia, afonia.



Drgawki dysocjacyjne (F44.5)



Dysocjacyjne znieczulenia i utrata

czucia zmysłowego (F44.6) – ślepota,
głuchota, utrata węchu.

Zaburzenia występujące
pod postacią somatyczną
(somatoform disorders)
(F45)

31.05.21

26



skargi na objawy somatyczne



domaganie się kolejnych badań, mimo ich

negatywnych wyników i zapewniania przez
lekarzy o braku fizycznych podstaw do
występowania objawów.

zaburzenia somatyzacyjne

(z somatyzacją) (F45.0)

31.05.21

27



częściej u kobiet



zaczynają się we wczesnym okresie życia

dorosłego



rodzinne występowanie



prosi o leczenie celem usunięcia

dolegliwości, przy tym często nie
przestrzega zaleceń lekarskich
nadużywając leków

kryteria diagnostyczne
zaburzeń somatyzacyjnych:

31.05.21

28



A. Skargi na różne i zmienne objawy

somatyczne, których nie można wyjaśnić

występowaniem żadnej wykrywalnej choroby

somatycznej. Utrzymywanie się tych skarg

przez okres co najmniej 2 lat.



B. Skoncentrowanie się na objawach,

prowadzące

do

ponawiania

kolejnych

konsultacji

lub

badań.

Ewentualnie

samodzielne, uporczywe przyjmowanie leków.



C.     Uporczywe

odrzucanie

zapewnień

lekarzy o braku adekwatnej, fizycznej

przyczyny tych somatycznych objawów.

kryteria diagnostyczne

zaburzeń somatyzacyjnych

31.05.21

29



D.  Występowanie w sumie sześciu lub

więcej

objawów

z

poniższej

listy,

należących

do

co

najmniej

dwóch

oddzielnych grup:

kryteria diagnostyczne
zaburzeń somatyzacyjnych

31.05.21

30



Objawy żołądkowo-jelitowe

1) ból brzucha,
2) nudności,

3) uczucie wzdęcia lub wypełnienia gazami,
4) niesmak w ustach lub obłożony język,
5) skargi na wymioty lub odbijanie się

pokarmów,

6) skargi na częste lub luźne stolce albo na

płynną wydzielinę z odbytu,

kryteria diagnostyczne
zaburzeń somatyzacyjnych

31.05.21

31



Objawy sercowo-naczyniowe

7) krótki oddech mimo braku wysiłku,
8) bóle w klatce piersiowej,



Objawy moczowo-płciowe

9) dyzuria lub skargi na częste oddawanie

moczu,

10) nieprzyjemne wrażenia w obrębie

narządów płciowych lub wokół nich,

11) skargi na niezwykłą lub obfitą

wydzielinę z pochwy,

kryteria diagnostyczne zaburzeń
somatyzacyjnych

31.05.21

32



Objawy skórne lub bólowe

12) plamistość lub zmiana zabarwienia skóry,
13) pobolewania kończyn, rąk lub stóp,

stawów,

14) nieprzyjemne wrażenia drętwienia lub

swędzenia.

kryteria diagnostyczne zaburzeń
somatyzacyjnych:

31.05.21

33



B.   Wykluczenie występowania objawów

wyłącznie podczas którejś z postaci
zaburzeń schizofrenicznych (F20-F29),
zaburzeń afektywnych (F30-F39) lub
zaburzeń lękowych w postaci napadów
lęku (F41).

zaburzenia hipochondryczne

(F45.2)

31.05.21

34



zaabsorbowanie pacjenta możliwością

występowania u niego jednej lub

liczniejszych, poważnych i postępujących

chorób somatycznych.



zwraca uwagę na obecność poważnej

choroby leżącej u podłoża objawów, a

domagając się kolejnych badań, oczekuje

określenia lub potwierdzenia charakteru

choroby.

zaburzenia hipochondryczne
(F45.2)

31.05.21

35



duża zmienność skarg, oraz przewlekły i

zmienny stopień niesprawności.



z jednakową częstością u mężczyzn i

kobiet,



bez cech rodzinnego występowania



trwałe (co najmniej 6 miesięcy)



obawiają się przyjmowania leków i

związanych z nimi objawów ubocznych

Uporczywe bóle

psychogenne (F45.4)

31.05.21

36



   przeżywanie bólu mimo braku

wyraźnego

bodźca,



   lokalizacja bólu nie odpowiada zwykle

stosunkom neuroanatomicznym,



  często trudno go w ogóle zlokalizować,



  jest niezwykły (niepodobny do bólu

somatycznego).



  Często też stwierdza się związek

między stresem czy konfliktem

psychologicznym a wystąpieniem lub

nasileniem bólu.

Czynniki psychologiczne i

behawioralne związane z

zaburzeniami lub chorobami

klasyfikowanymi w innych

rozdziałach (F54)

31.05.21

37

obejmuje

psychologiczne

czynniki

wpływające na stan fizyczny.

przykłady chorób:



   dychawica oskrzelowa,



   zapalenie skóry i wyprysk,



   choroba wrzodowa,



błoniaste zapalenie jelita grubego,



   wrzodziejące zapalenie jelita grubego



   pokrzywka.

Skutki zaburzeń pod

postacią somatyczną

31.05.21

38



Nadużywanie systemu medycznego



Zbędna diagnostyka



Zbędne uzależniające „leczenie”



Spadek aktywności i wydolności
zawodowej



Izolacja społeczna



Nadużywanie alkoholu i leków



Depresja



Samobójstwa

Korzystne zmiany w organizmie

pod wpływem czynników

psychologicznych

31.05.21

39



Wizualizacja-ciężkie choroby somatyczne



Bofeedback – kontrola funkcji

wegetatywnych (nadciśnienia)



Pozytywne myślenie



Rozszerzanie możliwości fizycznych -

medytacja, koncentracja, hipnoza - mnisi
buddyjscy, swobodne nurkowanie

Leczenie zaburzeń pod

postacią somatyczną

31.05.21

40

   

KOMPLEKSOWA PSYCHOTERAPIA-



Kontakt terapeutyczny –wysłuchanie,

zrozumienie, gotowość niesienia pomocy



Wyjaśnić psychologiczne podłoże zaburzeń

uzyskanie przez pacjenta wglądu i zrozumienia

mechanizmów powstawania zaburzeń.

NIE – „nic panu nie jest”, „to tylko nerwica”,

„to pańska wyobraźnia”



Uwzględnić sytuację psychospołeczną –

choroba jako element homeostazy w rodzinie

    

31.05.21

41

„Jeżeli chory po rozmowie

z lekarzem nie poczuł
się lepiej to znaczy, że
rozmawiał ze złym
lekarzem”

Bechterieiew

Leczenie zaburzeń pod

postacią somatyczną c.d.

31.05.21

42

PSYCHOFARMAKOTERAPIA



Leki anksjolityczne



Leki przeciwdepresyjne



Leki neuroleptyczne



Efekt placebo

Poprawa współpracy z

pacjentem

31.05.21

43



Informacja na temat choroby



Informacja o leku



Informacja o objawach ubocznych



Uprzedzić o krótkoterminowej terapii i

ryzyku uzależnienia w przypadku BZD



Nie uzależnić pacjenta „somatyzacyjnego”



Nie wystraszyć pacjenta

„hipochondrycznego”

Zasady stosowania BZD

31.05.21

44



Starannie należy dobierać pacjentów do
włączenia u nich terapii przy użyciu BZD.



Stosować najmniejsze skuteczne dawki .



Kończyć terapię tak szybko, jak to tylko jest
możliwe (do 4 tygodni)



Używać leków przeciwdepresyjnych wtedy
kiedy objawom lęku towarzyszy depresja.



Preferować BZD o długim okresie półtrwania

31.05.21

45

„

Istota ludzka stanowi jedną całość, która

jest zdrowa lub chora.[...] istota medycyny
psychosomatycznej polega nie tyle na
łączeniu ze sobą czynników somatycznych i
psychicznych, ale na próbie pojmowania
istoty ludzkiej taką jaką ona jest:

żywym połączeniem ciała i duszy „

(

Eugeniusz Minkowski 1923

)

mgr JP

31.05.21

46

Dziękuję za uwagę;)