Dysonans poznawczy

Teoria dysonansu poznawczego i sposoby jego redukcji



Teoria dysonansu poznawczego

jest jedną z najważniejszych

koncepcji psychologii

społecznej. Opiera się na

założeniu, że ludzie dążą do

zgodności między różnymi

przekonaniami o tej samej

sprawie i spójności między

swoimi poglądami a

postępowaniem.



Jeżeli wskutek odebrania

nowej informacji, myślenia

lub własnego postępowania

pojawi się psychologiczna

sprzeczność, rodzi to

dysonans.

Sposoby redukcji dysonansu



Dysonans poznawczy jest

nieprzyjemnym stanem

emocjonalnym,

przypominający głód czy

pragnienie w tym sensie, że

powoduje ogólną

mobilizację organizmu,

motywację do jego

usunięcia i antycypacyjnego

unikania, (czyli unikania

zawczasu).

Dysonans jest tym silniejszy, im

większa jest wywołująca go

niezgodność, im ważniejszej dla

człowieka sprawy ona dotyczy i

im silniej sprzeczne

przekonania powiązane są z

innymi przekonaniami

człowieka.

Wielu badaczy uważa, że dysonans

powstaje jedynie wtedy, kiedy

niezgodność jest ciosem dla

samooceny człowieka a dla ludzi

naszej kultury nie ma ważniejszej

sprawy od ich własnego JA i dobrego

mniemania o sobie a więc potrzeby

podtrzymywania samooceny.

Sposoby redukcji

dysonansu

poznawczego



Sposoby redukcji dysonansu

poznawczego jako

konsekwencji zaangażowania

się w działanie, które jest

sprzeczne z koncepcją siebie

jako osoby przyzwoitej i

rozsądnej:



1. Przez zmianę naszego

zachowania- tak, aby było

ono zgodne z dysonansowym

elementem poznawczym;



2. Przez uzasadnienie

naszego zachowania-

zmieniając jeden z elementów

poznawczych tak, aby był on

mniej sprzeczny z

zachowaniem;



3. Przez uzasadnienie

naszego zachowania- dodając

nowe elementy poznawcze,

które są zgodne z

zachowaniem i je wspierają

(mówimy, że istnieje inna

wartość, która jest dla nas

ważniejsza)

Dysonans podecyzyjny i

sposoby jego redukcji.



Dysonans podecyzyjny-

dysonans, który zostaj

nieuchronnie wzbudzony po

podjęciu decyzji. W takiej

sytuacji dysonans jest

najczęściej likwidowany

przez:



1. Podwyższenie

atrakcyjności wybranej

alternatywy i zdewaluowanie

alternatywy odrzuconej;



2. Przekonywanie innych ludzi

do swoich racji;



3. Zmianę pojęcia ja (suma

całej wiedzy o sobie

uwzględniająca tożsamość,

zdolność i role)- rzadko,

pojęcie ja to raczej trwała

struktura;



Zachowanie racjonalne i

racjonalizujące.



Pierwsze oznacza przemyślane

i obiektywne decyzje.

Jednostka poszukuje prawdy,

dokonuje wyborów, „porusza”

się w świecie rzeczywistym

dzięki temu ma szanse wyjść z

trudnej sytuacji.



Drugie zachowanie

obserwujemy, gdy jednostka

wmawia sobie

, że jej

zachowanie jest racjonalne

(przemyślane).



Jednostce chodzi wyłącznie o

poprawę swego samopoczucia,

dlatego zachowanie to cechuje

się szybkim działaniem.

Niestety jednostka nie ma

możliwość „wyjść na

powierzchnię”, bo porusza się

w świecie wyimaginowanym.



Istnieje również inna

racjonalizacja, która jest

mechanizmem nieświadomym i

polega na wypieraniu ze

świadomości pewnych faktów.



Jednostka próbuje

nieświadomie znaleźć

wytłumaczenie własnego

zachowania. Jest to

mechanizm obronny.



Następstwa dobrych

i złych uczynków.



a) Wyświadczając komuś

przysługę, czujemy do niego

większą sympatię;



b) Zaczynamy nienawidzić

tych, których skrzywdziliśmy.



Pozbawiona skrupułów

strategia, mocą, której

sprzedawca nakłania klienta,

aby zgodził się kupić produkt

po bardzo niskiej cenie;

następnie twierdzi, że to była

pomyłka, i podnosi cenę;

często klient godzi się na

zakup po zawyżonej cenie.



Przyczyny funkcjonowania

tej teorii:



a) stworzenie przez sprzedawcę

iluzji nieodwołalności;



b) zaangażowanie stworzyło

antycypację podniecającego

zdarzenia;



c) coś już zyskujemy (np. czas,

energię, wysiłek), poza tym cena

nie jest prawdopodobnie wyższa

niż cena proponowana przez

innych, a skoro „już wypisałem

papierki…”.



Samoocena i jej

związek z dysonansem



To, co wywołuje zmianę

postawy i zniekształcenie

pojawiające się w trakcie

redukcji dysonansu, to

właśnie potrzeba

podtrzymywania pozytywnego

obrazu samego siebie.



Teoria podtrzymywania

własnej wartości- Testera głosi,

że wyobrażenie o nas może

być zagrożone zachowaniem

drugiej osoby i że na wielkość

tego zagrożenia wpływa

zarówno to, jak bliska jest nam

ta osoba, jak i znaczenie jej

zachowania dla naszego

pojęcia Ja.



Tesser uważa, że istnieją trzy

ważne czynniki pojawienia się

dysonansu w związkach

międzyosobowych:



a) jak wykonujemy zadanie w

porównaniu z inną osobą;



b) jak bliskie kontakty z nią

utrzymujemy;



c) jakie znaczenie dla

naszego Ja ma to zadanie.



Nie ma problemu, gdy bliski

przyjaciel wykonuje lepiej

zadanie, które dla nas nie ma

większego znaczenia.



W rzeczywistości lubimy

występować w blasku chwały

tej osoby, a nawet wzrasta

poczucie naszej wartości.



Dysonans występuje wtedy,

jeżeli bliski przyjaciel

przewyższa nas w wykonaniu

zadania, które ma dla nas

duże znaczenie.



a) rozluźnienie kontaktów z

osobą, która góruje nad nami,

dochodząc do przekonania, że

nie jest ona nam aż tak bliska;



b) zmiana znaczenia, jakie ma

dane zadanie dla tworzenia

wyobrażenia Ja;



c) zmiana poziomu wykonania

zadania, ćwiczenia.



Teoria sugerująca, że ludzie

będą likwidować wpływ

dysonansu wzbudzającego

zagrożenie dla ich samooceny

przez potwierdzanie swojej

kompetencji w dziedzinie,

która nie jest związana z

zagrożeniem.



Brak skupienia się na własnej

osobie.



Np. „Tak, palę papierosy, ale

jestem dobrym kucharzem.”



Autoafirmacja może usunąć

potrzebę redukcji dysonansu

zagrażającego samoocenie.



Teoria samopotwierdzania

(okoliczności

postępowania).



Teoria sugerująca, że ludzie

posiadają potrzebę

potwierdzenia swojego

pojęcia Ja, bez względu na to,

czy to pojęcie jest pozytywne,

czy negatywne.



W pewnych sytuacjach ta

tendencja może być w konflikcie

z podwyższaniem własnej

wartości i usprawiedliwianiem

siebie (lepiej uprzedzić, że nie

jest się mistrzem, bo gdy ktoś

poprosi nas o wykonanie

większego zadania, to okaże się,

że jesteśmy beznadziejni).



W niektórych warunkach

potrzeba samopotwierdzania

jest silniejsza od potrzeby

podwyższania poczucia własnej

wartości. I tak na przykład

ludzie wolą pozostawać w

bliskich związkach z osobami,

które nie oceniają ich bardziej

pozytywnie niż one same



Ale jeśli konsekwencje

niewłaściwej oceny nie są zbyt

duże- np., kiedy nasz kontakt z

osobami jest rzadki, i jest mało

prawdopodobne odkrycie, że nie

jesteśmy kimś, kim się wydajemy

to nawet ludzie z negatywną

oceną samego siebie wolą

pozytywną informację zwrotną.



Po drugie, jeśli ludzie sądzą,

że osiągnęli granicę swoich

możliwości to preferują

pozytywną niż adekwatną

informację zwrotną.



Jednakże, jeśli ludzie

uważają, że ich negatywną

cechę można zmienić (np.

pracą) to preferują

adekwatną informację

zwrotną, ponieważ może ona

im pomóc, co muszą zrobić,

by być lepszym.



Uzasadnienie wysiłku

(występująca u ludzi

tendencja do podwyższania

oceny tego, na co ciężko

pracowali, aby to osiągnąć).



Inne Teorie.



Ukryta teoria osobowości



Teoria atrybucji



Teoria wnioskowania z

czynników towarzyszących



Teoria samoświadomości



Teoria przyczynowości



Teoria spostrzegania siebie



XI. Dwuczynnikowa teoria

emocji



XII Teoria porównań

społecznych



XIII Teoria wymiany

społecznej



XIV Teoria równości



XV. Teoria frustracji-agresji



XVI Teoria społecznego

uczenia się

Ukryte teorie osobowości



Schematy, które ludzie

stosują, by pogrupować

różne rodzaje cech

osobowości, na przykład

wielu ludzi jest

przekonanych, że jeżeli ktoś

jest uprzejmy, to jest

również hojny.

Gdy ludzie nie rozpoznają

natury społecznego świata,

wówczas wykorzystują

schematy, by wypełnić luki

w wiedzy. Doskonałym

przykładem takiego

właśnie stosowania

schematów jest sytuacja,

gdy tworzymy wyobrażenia

innych.

Jeśli wiemy, iż ktoś jest grzeczny,

stosujemy ważny typ schematu,

nazywany ukrytą teorią

osobowości, by określić, jaka jest

dana osoba.



Jeżeli ktoś jest uprzejmy, to

nasza ukryta teoria

osobowości podpowiada nam,

że jest on również

wspaniałomyślny; jeżeli jest

zgryźliwy, to sądzimy, iż jest

prawdopodobnie również

irytujący.



Ukryte teorie osobowości

pełnią te same funkcje, co

wszelkie inne schematy:

oszczędni poznawczo

potrafimy ekstrapolować od

małej do wielkiej ilości

informacji.

Teoria atrybucji



Określenie sposobu, w jaki

ludzie wyjaśniają przyczyny

tak swego zachowania, jak i

zachowania innych ludzi.

Atrybucja wewnętrzna

Wnioskowanie, że jakaś osoba

zachowała się w określony

sposób ze względu na swe

właściwości, jak postawy,

charakter czy osobowość

Atrybucja zewnętrzna

Wnioskowanie, iż jakaś osoba

zachowała się w określony

sposób ze względu na

właściwości sytuacji, w której

się znalazła; zakłada się tu, że

w tej sytuacji większość ludzi

reagowałaby w ten sam sposób.



Ludzie funkcjonują jak

psychologowie amatorzy, którzy

próbując zrozumieć zachowanie

innych, składają cząstki

informacji tak długo, aż dotrą do

sformułowania rozsądnego

wyjaśnienia lub przyczyny.



Gdy próbujemy określić,

dlaczego ludzie zachowują się

tak, a nie inaczej — na przykład,

dlaczego Tomek krzyczy na

swego syna — możemy

uruchomić zarówno

wewnętrzne atrybucje

(odwołujące się do dyspozycji),

jak i

atrybucje zewnętrzne

(odwołujące się do sytuacji).



Możemy stwierdzić, że przyczyną

obserwowanego zachowania

Tomka była jego osobowość,

postawa lub charakter. Byłoby to

wyjaśnienie, które lokuje

przyczynę jego zachowania

wewnątrz. Moglibyśmy na przykład

uważać, że Tomek ma słabe

umiejętności wychowawcze i

strofuje dziecko w niewłaściwy

sposób.



I odwrotnie, można przyjąć, że

przyczyna jego zachowania tkwiła

w sytuacji — jego syn właśnie

wszedł na jezdnię bez rozglądania

się. Wyjaśnienie to przypisuje

przyczynę zachowania czynnikom

zewnętrznym (np., że to właśnie

postępowanie dziecka uruchomiło

zachowanie Tomka, a nie jego

cechy osobowości czy charakteru).



Jeżeli atrybucja jest

wewnętrzna, wówczas

powstanie w nas negatywne

wyobrażenie Tomka. Czyniąc

zaś atrybucję zewnętrzną, nie

dowiemy się o nim wiele —

ostatecznie, większość

rodziców zrobiłaby to samo w

podobnej sytuacji

Document Outline