Lekarz Agnieszka Kujawska



Odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne rozwijają

się w wyniku różnych patomechanizmów ale
zawsze związane są z nałożeniem się działania :



- zewnątrzpochodnych środków

światłouczulających



- promieniowania UV.



Stanowią grupę bardzo częstych fotodermatoz,

z którymi spotykają się lekarze wszystkich

specjalności.



Większość polekowych fotodermatoz rozwija

się w wyniku oddziaływania promieni UVA :
320 – 400 nm



- UVA 1 : 340 – 400 nm



- UVA 2 : 320 – 340 nm



UVA jest odpowiedzialne za większość

indukowanych światłem reakcji polekowych !!!



Patomechanizm fotodermatoz

polekowych :



Fotodermatozy wywołane egzogennymi

czynnikami uczulającymi dzielimy na :



I. Reakcje FOTOTOKSYCZNE



II. Reakcje FOTOALERGICZNE



Odczyny fototoksyczne teoretycznie mogą wystąpić

u każdego po zadziałaniu :

-

substancji fototoksycznej w odpowiednio dużym

stężeniu

-

po odpowiednio dużej ekspozycji na światło.

W wyniku reakcji środków fototoksycznych
z promieniowaniem powstają wolne rodniki, aktywne
cząsteczki tlenu i nadtlenki. Substancje te powodują
uszkodzenie keratynocytów.

Zidentyfikowano dwa mechanizmy fototoksyczności :
zależny i niezależny od tlenu.
Patogeneza :
- pobór energii przez substancję aktywną
- przekazywanie energii
(wolne rodniki, nadtlenki, ciepło)
- toksyczne uszkodzenie komórek
- ostra reakcja fototoksyczna

Ad. II.

Patomechanizm zmian FOTOALERGICZNYCH jest
związany z alergią późną powodującą alergiczny
wyprysk kontaktowy, z tym, że światło jest tu
niezbędne
w pierwszym etapie procesu do uaktywnienia

haptenu

lub podczas procesu prezentacji antygenu.

Warunki wystąpienia odczynu fotoalergicznego :

1.

Fotoalergen (miejscowy lub ogólny)

2.

Promieniowanie UV

(dwie istotne długości fal promieniowania

świetlnego:

- spektrum absorpcyjne – wymagane do modyfikacji

alergenu
- spektrum wywołujące – niezbędne do
spowodowania objawów klinicznych – na ogół UVA)
Zmodyfikowany alergen ma odmienną budowę
chemiczną.

Wymagana dawka promieniowania świetlnego może być
niska.

3.

Niezbędna jest wcześniejsza ekspozycja na alergen

(zawsze występuje okres latencji pomiędzy pierwszą
ekspozycją i reakcją skórną)
Patogeneza :
- przemiana substancji znajdującej się w/na skórze
w nowy hapten
- połączenie z białkiem i utworzenie nowego
antygenu

- uczulenie na nowy antygen
- powtórna ekspozycja na światło
- reakcja immunologiczna na nowy

antygen

- ostra reakcja fotoalergiczna
lub
- przewlekłe fotoalergiczne

zapalenie skóry

OBJAWY KLINICZNE FOTODERMATOZ
POLEKOWYCH :

Odczyny fototoksyczne klasyczne – objawy

kliniczne :

-

przypominają oparzenie słoneczne

-

są ściśle ograniczone do okolic
eksponowanych na światło



Obraz kliniczny odczynów

fototoksycznych :

oparzenie słoneczne

przebarwienia

większość leków

-

leki przeciwarytmiczne

-amiodaron

-

pochodne fenotiazyny

-

minocyklina

-

antydepresanty -deprim

-

leki przeciwpadaczkowe

-

leki przeciwmalaryczne

-

cytostatyki

-

hormony

-

psoraleny

-

berlocque dermatitis

-

phytophotodermatitis

Zmiany

przypominające

liszaj płaski (bez

zajęcia

błon śluzowych)

Zmiany

przypominające

porfirię skórną

późną

-

tetracykliny

-

hydrochlorotiazyd

-

chinidyna

-

kwas nalidyksowy

-

furosemid

-

tetracykliny

-

naproksen

-

amiodaron

Fototoksyczne zapalenie skóry (phototoxic
dermatitis)
Reakcje fototoksyczne występują dość często ponieważ
u każdej osoby mającej kontakt z podejrzaną
substancją ekspozycja na światło słoneczne prowadzi do
rozwoju objawów.

Substancje o właściwościach fototoksycznych mogą być
stosowane miejscowo lub ogólnie.

Miejscowe substancje

fototoksyczne :

- furokumaryny
- psoraleny
- smoły, dziegcie

Furokumaryny są związkami cyklicznymi gwałtownie
reagującymi ze światłem ; powodują phytophotodermatitis
(czyli świetlne zapalenie skóry wywołane uczuleniem na
rośliny) ; są zawarte w licznych powszechnie występujących
Roślinach
- chryzantemy
- piołun
- osty
- z

Furokumaryny są związkami cyklicznymi gwałtownie
reagującymi ze światłem ; powodują
phytophotodermatitis (czyli świetlne zapalenie

skóry

wywołane uczuleniem na rośliny) ; są zawarte w
licznych powszechnie występujących roślinach
(chryzantemy, piołun, osty, złocień, barszcz olbrzymi
Heracleum sp.) ale również w warzywach (marchew,
pietruszka, seler).

Psoraleny stanowią zmodyfikowane furokumaryny i

są

stosowane właśnie z uwagi na ich działanie
fotouwrażliwiające (miejscowo i ogólnie)

Smoły, dziegcie przede wszystkim ekspozycja
przemysłowa ; czasami fototerapia

Hematoporfiryny są związkami wykorzystywanymi w
terapii fotodynamicznej nowotworów – w połączeniu z
laseroterapią



Ogólne substancje fotoksyczne – leki :

Lekami o największych właściwościach

fototoksycznych są:



amiodaron



tetracykliny



niesteroidowe leki przeciwzapalne



fenotiazyny



psoraleny



Ad. - niesteroidowe leki przeciwzapalne :

przede wszystkim :
- ibuprofen
- ketoprofen
- naproksen
- piroksykam

Również stosowane miejscowo !



Ad. : fenotiazyny :

(leki przeciwpsychotyczne)
mogą wykazywać zarówno działanie fototoksyczne

jak i

fotoalergiczne
Najczęściej stosowane preparaty to :
- chlorpromazyna (Fenactil)
- lewomepromazyna (Tisercin)
- promazyna (Promazin)
- perazyna (Pernazinum)
- tiorydazyna (Thioridazin)



Na osobną uwagę zasługują przewlekłe fotodermatozy
występujące w postaci

przebarwień – najczęściej wywoływane są przez :

- hormony (estrogeny, progesteron)
- leki przeciwarytmiczne

(amiodaron,

chinidyna)

- minocyklinę
- leki przeciwmalaryczne



Przebarwienia mogą również

pojawić się po stosowaniu 5-
fluorouracylu i bleomycyny

stosowanych w onkologii.



Reakcje fototoksyczne mogą powodować

onycholizę paznokci (m.in. po tetracyklinach

czy benoksaprofenie).

Natomiast zmiany imitujące liszaja płaskiego
(po tetracyklinach, hydrochlorotiazydzie,

chinidynie)

czyli liszaj płaski typu fototoksycznego nie

występują

na błonach śluzowych !!



Jeszcze raz należy podkreślić, że

za odczyny fototoksyczne
powodujące toksyczne
uszkodzenie struktur komórkowych

nie są odpowiedzialne żadne

znane

procesy immunologiczne !



Natomiast w następstwie odczynów o

charakterze immunologicznym –

fotoalergicznego wyprysku kontaktowego – może

dojść do utrwalenia się nadwrażliwości na

światło, pomimo zaprzestania kontaktu z

substancją uczulającą tj. do wystąpienia stanu

tzw. przetrwałej nadwrażliwości na światło.



Rozwija się wówczas bardzo oporna na leczenie

nadwrażliwość na szeroki zakres promieniowania

(UVB, UVA, a nawet światło widzialne). Oprócz

zaznaczonej lichenizacji skóry może wystąpić

erytrodermia.



Synonimami przetrwałej nadwrażliwości na światło

są: - przewlekłe posłoneczne zapalenie skóry

- chronic actinic dermatitis
- actinic reticuloid

-

pozytywny wynik testów skórnych

-

pozytywny wynik testów świetlnych

-

zmiany najczęściej na czole i karku ( czasami –

facies leonina)



Występują zmiany immunologicznej

reakcji skórnej, co jest o tyle istotne, że
w pewnym odsetku przypadków zmiany
ulegają ewolucji do skórnych
chłoniaków T-komórkowych !!!



Wskazane jest wykonywanie okresowych

biopsji skóry w celu monitorowania
możliwości rozwoju tego chłoniaka.



Nie istnieje w pełni satysfakcjonująca

metoda terapeutyczna.



Pewne efekty przynosi stosowanie

azatiopryny

oraz – czasami – kortykosterydów i

cyklosporyny.



Ostatnim istotnym zagadnieniem jest zjawisko

fotoagrawacji czyli zaostrzania się różnych dermatoz

pod wpływem promieniowania UV.



Zdecydowanie niekorzystną rolę UV w nasilaniu lub

prowokacji zmian skórnych obserwuje się w :



- toczniu rumieniowatym



- pęcherzycy



- zapaleniu skórno – mięśniowym



- chorobie Dariera



- trądziku różowatym i zwykłym



- opryszczce



- łojotokowym zapaleniu skóry

Dziękuję za

uwagę !