OBRONA

CYWILNA

I. Obrona Cywilna
II. Struktura Obrony Cywilnej
III. Zadania Obrony Cywilnej
IV. Zagrożenie ludności i środowiska naturalnego
V. Sygnały Alarmowe, Komunikaty Ostrzegawcze
VI. Prawo
VII. Formacje w OC
VIII. Współpraca międzynarodowa
IX. Obrona Cywilna w województwach (Wojewódzkie
wydziały zarządzania kryzysowego (WZK).
X. OC na świecie

Obrona Cywilna zagadnienia:

I. Obrona Cywilna

Pod pojęciem ochrony cywilnej należy rozumieć zapewnienie
ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom oraz osobom czasowo
przebywającym na terenie gminy, powiatu, województwa lub
państwa przed wypadkami i klęskami każdego rodzaju, poprzez:
-zapewnienie zdolności społeczeństwa do przeciwstawienia się
wszelkim zagrożeniom tak naturalnym jak i spowodowanych
działalnością człowieka,
zapewnienie, minimalnego możliwego do zaakceptowania,
poziomu życia społecznego i gospodarczego w okresie kryzysu,
-zagwarantowanie ciągłości funkcjonowania instytucji władzy
publicznej w czasie kryzysu,
-zapewnienie skoordynowanego działania sił państwowych,
społecznych pozarządowych organizacji pozarządowych w
zwalczaniu i usuwaniu skutków zdarzeń destrukcyjnych.
Innymi słowy - zgodnie z przepisami prawa - obrona cywilna RP
jest niemilitarnym elementem systemu obronnego państwa i
stanowi kompleks wewnętrznie skoordynowanych
interdyscyplinarnych przedsięwzięć o charakterze planistycznym,
organizacyjnym, szkoleniowym, logistycznym i inwestycyjnym.
Elementy powyższej definicji świadczą o humanitarnej istocie
obrony cywilnej i stawiają ją na należnym miejscu w systemie
obronnym państwa.

Początki obrony cywilnej sięgają I wojny światowej.
Pierwsze bomby zrzucone z samolotów wojskowych na Paryż
dowiodły, że należy się liczyć z możliwością przenikania na
zaplecza wojujących stron i niszczenia obiektów cywilnych.
Dlatego też w poszczególnych państwach zaczęto tworzyć
system obronny, chroniącego wnętrze danego kraju. Francja,
Wielka Brytania i Niemcy jako pierwsze zaczęły konkretyzować
te zamiary, tworząc system zwany obroną przeciwlotniczą.
Zrozumienie potrzeby organizacji ochrony ludności cywilnej
zaowocowało w Polsce utworzeniem w latach dwudziestych
dwudziestego wieku Towarzystwa Obrony Przeciwgazowej i
Ligi Obrony Powietrznej Państwa.

Ustawa sejmowa z 1934 roku o
obronie przeciwlotniczej
zainicjowała proces kształtowania
się sfery obronności kraju, noszącej
znamiona współczesnej obrony
cywilnej, której etapy rozwoju
można ująć w następujące ramy
czasowe:

1922 - 1939 - Ochrona Przeciwlotnicza i
Przeciwgazowa;
1939 - 1945 - Samoobrona ludności w czasie wojny i
okupacji;
1945 - 1964 - Terenowa Obrona Przeciwlotnicza;
1964 - 1973 - Powszechna Samoobrona;
od 1973 - Obrona Cywilna.

Całokształt zagadnień dotyczących ochrony ludności
cywilnej w konfliktach zbrojnych ujęto w Konwencjach
Genewskich przyjętych 12. sierpnia 1949 r., które Polska
ratyfikowała w 1954 r. Są to:
I konwencja o ochronie osób cywilnych i chorych w armiach
czynnych;
II konwencja o polepszaniu losu rannych, chorych i
rozbitków sił zbrojnych na morzu;
III konwencja o traktowaniu jeńców wojennych;
IV konwencja o ochronie osób cywilnych podczas wojny.
Uzupełnieniem Konwencji Genewskich są dwa Protokoły
Dodatkowe z 1977 r.:
I - dotyczy ochrony ofiar konfliktów zbrojnych o charakterze
międzynarodowym;
II - dotyczy ochrony ofiar konfliktów nie mających
charakteru międzynarodowego.
Polska ratyfikowała oba Protokoły dopiero we wrześniu
1991 r.

Obecny kształt Obrony Cywilnej w Polsce, oprócz Protokołu
Dodatkowego I do Konwencji Genewskich, normuje ustawa z
dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej.) oraz akty wykonawcze do niej.
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ww. ustawy centralnym organem
administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest Szef
Obrony Cywilnej Kraju. Szefa Obrony Cywilnej Kraju powołuje
Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do
spraw wewnętrznych. Szef Obrony Cywilnej Kraju podlega
ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

Szefem OCK jest podsekretarz stanu w MSW.Do zakresu
działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju należy:
- przygotowywanie projektów założeń i zasad działania obrony
cywilnej;
- ustalanie ogólnych zasad realizacji zadań obrony cywilnej;
- koordynowanie określonych przedsięwzięć i sprawowanie
kontroli realizacji przez organy administracji rządowej i organy
samorządu terytorialnego zadań obrony cywilnej;
- sprawowanie nadzoru nad odbywaniem zasadniczej służby w
obronie cywilnej.

II. Struktura Obrony
Cywilnej

Szef Obrony Cywilnej Kraju w sprawach należących do swojego

zakresu działania wydaje zarządzenia, wytyczne, instrukcje i
regulaminy.

Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie,

starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast).
Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw,
powiatów i gmin należy kierowanie oraz koordynowanie
przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez
instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki
organizacyjne oraz organizacje społeczne działające na ich
terenie.

Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 czerwca

2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa
Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw,
powiatów i gmin (Dz.U. Nr 96, poz. 850), szefowie obrony
cywilnej ustalają zadania i kontrolują ich realizację oraz
koordynują i kierują działalnością w zakresie przygotowania i
realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej:

1. Szef Obrony Cywilnej Kraju - szefów obrony cywilnej

województw,

2. Szef obrony cywilnej województwa - szefów obrony cywilnej

powiatów,

3. Szef obrony cywilnej powiatu - szefów obrony cywilnej gmin,
4. Szef obrony cywilnej gminy - szefów obrony cywilnej w

instytucjach, u przedsiębiorców, w społecznych organizacjach
ratowniczych i w innych jednostkach organizacyjnych
działających na obszarze gminy.

Zgodnie z art. 137 ustawy z dnia z dnia 21 listopada
1967 r. o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej obrona cywilna ma na celu:
- ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń
użyteczności publicznej, dóbr kultury;
- ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w
czasie wojny;
- współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i
zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków.
 
W zakresie obrony cywilnej powyższa ustawa określa
ponadto (Dział IV ustawy):
- organy administracji w sprawach obrony cywilnej;
 - skład oraz sposób tworzenia formacji obrony
cywilnej;
- obowiązki obywateli w zakresie obrony cywilnej
(służba w OC, szkolenia w zakresie powszechnej
samoobrony ludności);
- przysposobienie obronne młodzieży szkolnej i
studentów.

III. Zadania Obrony
Cywilnej

W rozumieniu Protokołu określenie "obrona cywilna" oznacza

wypełnianie wszystkich lub niektórych wymienionych niżej zadań
humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed
niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk
żywiołowych, i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak
też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania.

Są to następujące zadania:
1. służba ostrzegawcza;
2. ewakuacja;
3. przygotowanie i organizowanie schronów;
4. obsługa środków zaciemnienia;
5. ratownictwo;
6. służby medyczne, włączając w to pierwszą pomoc oraz opiekę

religijną;

7. walka z pożarami;
8. wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych;
9. odkażanie i inne podobne działania ochronne;
10. dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia;
11. doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w

strefach dotkniętych klęskami;

12. doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności

publicznej;

13. doraźne grzebanie zmarłych;
14. pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania;
15. dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne dla wypełnienia

któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace
organizacyjne.

Do zadań ochrony ludności należy między innymi określenie
zagrożeń, przeciwdziałanie ich powstawaniu oraz
zapewnienie ochrony ludności w okresie zagrożeń,  w tym
w czasie wojny, a także organizacja i zapewnienie
funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego.
Terenowymi organami ochrony ludności są wojewodowie,
starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci
miast). Do zakresu działania terenowych organów ochrony
ludności należy między innymi:

a) w powiecie: określanie zagrożeń oraz planowanie
zapobiegania im na administrowanym obszarze,
monitorowanie i alarmowanie ludności oraz koordynowanie
działań ratowniczych i porządkowo – ochronnych oraz
zarządzanie w sytuacjach kryzysowych przy pomocy
powiatowego centrum zarządzania kryzysowego;
b) w gminie: lokalizacja źródeł zagrożeń, ich likwidacja i
usuwanie skutków, monitorowanie i alarmowanie ludności,
koordynowanie działań ratowniczych oraz kierowanie siłami
ratowniczymi i ewakuacją ludności przy pomocy gminnego
zespołu reagowania, mobilizacyjne przygotowanie do
rozwinięcia służb dla realizacji zadań ochrony ludności
cywilnej w okresie wojny, organizacja szkolenia ludności w
dziedzinie powszechnej samoobrony.

IV.
Zagrożeni
e
ludności i
środowisk
a
naturalne
go

TERRORYZM

Zagrożenia nadzwyczajne
Zagrożenia nadzwyczajne  to zjawiska lub wydarzenia, które
zagrażają zdrowiu, życiu ludzi oraz mieniu w sposób masowy na
znacznym obszarze, wywołując rozległe straty sanitarne i
materialne. Wyróżnia się zagrożenia czasu pokoju i okresu wojny.
Największym zagrożeniem dla życia i bytu człowieka jest wojna,
która burzy poczucie bezpieczeństwa i niesie ze sobą widmo
zagłady. W okresie wojny ludność cywilna i dobra materialne
niezbędne dla jej przetrwania narażone są na:
1) oddziaływanie środków walki przeciwnika (ostrzały,
bombardowania, wysadzania, pożary itp.);
2) wtórne skutki oddziaływania przeciwnika (uwolnienia TSP,
wybuchy, pożary, zagruzowania, zalania wodą, porażenia
prądem...);
3) gwałtowne pogorszenie się warunków uniemożliwiających
przetrwanie w postaci:
- braku lub niedoboru wody,
- braku żywności,
- braku ogrzewania lub opału w okresie panowania niskich
temperatur,
- braku lekarstw i materiałów opatrunkowych,
- braku opału i energii elektrycznej,
- braku miejsc w szpitalach,
- braku pomieszczeń mieszkalnych;
4) epidemię chorób zakaźnych ludzkich i zwierzęcych,
5) klęski żywiołowe

Zagrożenia nadzwyczajne czasu pokoju to z kolei:
1) klęski żywiołowe:
- powodzie
- pożary – walka z ogniem
- huragany, sztormy, trąby powietrzne
- długotrwałe susze
- zawieje, lawiny śnieżne, silne mrozy
- obsunięcia, osypiska, lawiny górskie
- trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, upadki meteorytów
2) awarie: skażenia chemiczne, promieniotwórcze;
3) katastrofy: wypadki komunikacyjne, wybuchy, katastrofy
budowlane;
4) epidemie chorób zakaźnych ludzkich i zwierzęcych.
5) oraz: Broń jądrowa, skażenia promieniotwórcze, Bioterroryzm,
Terroryzm

V. Sygnały Alarmowe, Komunikaty
Ostrzegawcze

Sygnały
Alarmowe

Komunikaty
Ostrzegawcze

Wykaz niektórych aktów prawnych obowiązujących w obronie
cywilnej:
1. Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 21 listopada 1967r. (Dz. U. 2002 Nr 21 poz.
205);
2. Ustawa o stanie klęski żywiołowej z dnia 18 kwietnia 2002r.
(Dz. U. 2002 Nr 62 poz. 558);
3. Ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998r.
(Dz. U. 1998 Nr 91 poz. 578);
4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993r.
w sprawie obrony cywilnej (Dz. U. 1993 Nr 93 poz. 429);
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993r.
w sprawie powszechnej samoobrony ludności (Dz. U. 1993 Nr
91 poz. 421);
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2002r. w
sprawie świadczeń na rzecz obrony (Dz. U. 2002 Nr 18 poz.
168);
7. Zarządzenie Szefa Obrony Cywilnej Kraju z dnia 11 maja
1995r. w sprawie odbywania służby w obronie cywilnej (M. P.
1995r Nr 28 poz. 332).

VI.
Prawo

Definicja międzynarodowego prawa humanitarnego.
Terminu "międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów
zbrojnych" użyto po raz pierwszy w jednej z uchwał XX
Międzynarodowej Konferencji Czerwonego Krzyża, która
odbyła się w Wiedniu w 1965 roku. W przeszłości na
określenie tego prawa używano terminów "prawo wojny",
"prawo wojenne" (ius belli, ius in bello) lub "prawo
konfliktów zbrojnych"; niektórzy autorzy nadal używają
tych terminów. Od chwili przyjęcia dnia 10 czerwca 1977
roku Aktu Końcowego Konferencji Dyplomatycznej w
sprawie potwierdzenia i rozwoju międzynarodowego prawa
humanitarnego konfliktów zbrojnych, termin
"międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów
zbrojnych", w skrócie "międzynarodowe prawo
humanitarne", jest powszechnie używany w oficjalnych
dokumentach i w opracowaniach naukowych.

Niektóre definicje określają międzynarodowe prawo
humanitarne jako zespół norm mających na celu ochronę
osób i dóbr przed skutkami konfliktów zbrojnych, lub nawet
krócej - jako zespół norm mających na celu ochronę ofiar
konfliktów zbrojnych, albo jako zespół norm odnoszących
się do zachowania i odpowiedzialności państw oraz ich
funkcjonariuszy i obywateli w czasie konfliktu zbrojnego. 

We wstępie do "Komentarza do Protokołów Dodatkowych
z 8 czerwca 1977 roku do Konwencji Genewskich z 1949
roku", opublikowanego w 1987 roku przez
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, jego
autorzy podają następującą definicję międzynarodowego
prawa humanitarnego:

"Termin „międzynarodowe prawo humanitarne
konfliktów zbrojnych” oznacza normy międzynarodowe
ustanowione przez umowy międzynarodowe lub zwyczaj
międzynarodowy, których szczególnym zadaniem jest
rozwiązywanie problemów humanitarnych wynikających
bezpośrednio z międzynarodowych lub
niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych i które z
przyczyn humanitarnych ograniczają prawo stron
konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru metod i
środków prowadzenia działań zbrojnych lub chronią
osoby i dobra, które są lub mogą być dotknięte skutkami
konfliktu zbrojnego".

Organizacje obrony cywilnej w okresie pokoju mogą również
współdziałać w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń
środowiska oraz usuwaniu ich skutków, organizowanym i
prowadzonym przez inne organy.
Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do
wykonywania zadań obrony cywilnej są Formacje Obrony Cywilnej,
które składają się z oddziałów obrony cywilnej przeznaczonych do
wykonywania zadań ogólnych lub specjalnych oraz innych
jednostek tych formacji. Formacje obrony cywilnej dzielą się na:
1. Formacje ratownictwa ogólnego,
2. Formacje do zadań specjalnych:
a) likwidacji skażeń,
b) pierwszej pomocy medycznej,
c) ratownictwa budowlanego,
d) ratownictwa komunalnego,
e) ratownictwa energetycznego,
f) schronowe,
g) przeciwpożarowe,
h) porządkowo - ochronne,
i) łączności,

j) zaopatrzenia,
k) wykrywania i alarmowania,
l) ochrona płodów rolnych,
m) ochrony produktów
żywnościowych,
n) ochrony zwierząt gospodarskich
i pasz,
o) ratownictwa chemicznego,
p) ratownictwa
przeciwpowodziowego,
q) budowy i odbudowy awaryjnych
ujęć wody

VII. Formacje w OC

Ochrona ludności w UE
Zadania ochrony ludności w UE pozostają w sferze wyłącznych
kompetencji państw członkowskich Unii. Władze krajowe
dysponują zasobami i zdolnościami reagowania w sytuacji
kryzysowej, których mogą użyć dla wsparcia innych państw
członkowskich lub krajów trzecich. Zadania UE to koordynowanie i
wspieranie działań narodowych, zwłaszcza w przypadku operacji
poza granicami Unii. 

Obecnie podstawowe dokumenty regulujące współpracę w
ramach ochrony ludności to „Mechanizm Wspólnotowy”,
umożliwiający i usprawniający reagowanie w sytuacji krytycznej
oraz „Program Działań”, dzięki któremu możliwe
jest finansowanie przedsięwzięć z zakresu zapobiegania i
gotowości.

Najważniejszy element składowy „Mechanizmu” to Centrum
Informacji i Monitoringu (MIC) – działająca całodobowo komórka
Komisji Europejskiej, odpowiedzialna za prowadzenie bazy
danych, stały monitoring sytuacji na świecie i przekazywanie
ewentualnych próśb o wsparcie. Punktem kontaktowym MIC w
Polsce jest Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony
Ludności KG PSP. W ramach „Mechanizmu” wysyłane są zespoły
interwencyjne państw członkowskich na operacje w UE oraz poza
granicami Wspólnoty. Działanie zespołów ułatwia Wspólny
System Informacji i Łączności (CECIS) oraz system szkoleń i
wymiany ekspertów. 

VIII. Współpraca
międzynarodowa

W związku z pojawieniem się nowych wyzwań dla
bezpieczeństwa Europy (walka z terroryzmem, ochrona
infrastruktury krytycznej, zagrożenie poważnymi
katastrofami, np. tsunami, konieczność usprawnienia
transportu pomocy) w latach 2005-2006 podjęto szereg
inicjatyw w celu wzmocnienia i ujednolicenia ochrony
ludności na poziomie UE.

Projekt przekształcenia „Mechanizmu” ma na celu
rozszerzenie listy zagrożeń, w przypadku których
„Mechanizm” może być uruchomiony oraz dodanie zapisów
o modułach (wyspecjalizowanych narodowych jednostkach
ochrony ludności), rozwój systemów wczesnego ostrzegania
i sprecyzowanie roli instytucji Unii w przypadku katastrofy
poza granicami UE.  

Celem powołania nowego „Instrumentu finansowego
ochrony ludności” jest zastąpienie dotychczasowego
„Programu Działań” i stworzenie przejrzystych podstaw
prawnych finansowania wzmacniania gotowości,
zapobiegania i reagowania. Nowym rozwiązaniem
proponowanym w „Instrumencie” jest możliwość
dofinansowania przez Komisję Europejską transportu lub
sprzętu w przypadku, gdy możliwości państw członkowskich
ulegną wyczerpaniu.

"Instrument finansowy ochrony ludności" został przyjęty w
marcu br. (2007/162/EC,Euratom: Council Decision of 5
March 2007 establishing a Civil Protection Financial
Instrument). "Mechanizm" podlega obecnie dyskusjom na
forum UE i w niedługim okresie powinien wejść w życie.
Polska aktywnie uczestniczy w pracach nad nowym aktem
prawnym.

W ciągu ostatnich lat w ramach wszystkich filarów UE
podjęto kroki zmierzające do wzmocnienia bezpieczeństwa
obywateli Unii. W związku z tym zintensyfikowano
współpracę interdyscyplinarną, zwłaszcza w zakresie
Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, ochrony
zdrowia, zarządzania kryzysowego i walki z terroryzmem.
Trwają prace nad „Europejskim Programem Ochrony
Infrastruktury Krytycznej” oraz „Podręcznikiem koordynacji
UE w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych”. Omawiane
są również kwestie możliwości wykorzystania zasobów
wojskowych na potrzeby cywilnych operacji ochrony
ludności, zwłaszcza w zakresie transportu.