Analiza systemów

dystrybucji na

rynku mleka i

produktów

mleczarskich i

ich przebudowa w

latach

1990-

2006

POLSKA VS. MLEKO

• Polska jest krajem samowystarczalnym w mleko
• Produkcja mleka przewyższa spożycie o ok.15%
• Import < Eksport
• Produkcja mleka stabilna
• Sprzedaż stanowi ok. 75% produkcji
• Dostawy do przemysłu mleczarskiego ok. 63%
• Pozostała cześć produkcji zużywana jest w

gospodarstwach na spożycie i paszę

3 etapy zmian w sektorze rynku

mleka w Polsce

Etap I

- lata 1990-1995 transformacji

na rynku mleka

Etap II

- lata 1996-2004 przedakcesyjne-

przygotowania sektora do wstąpienia
Polski do Unii Europejskiej

Etap III

- działalność sektora po

wstąpieniu do Unii Europejskiej (po roku
2004)

Zmiany na rynku mleka w okresie

transformacji systemowej

4 SEGMENTY SYSTEMU DYSTRYBUCJI

RYNKU MLEKA

•

Produkcja rolnicza mleka

•

Przetwórstwo mleka

•

Dystrybucja hurtowa produktów

mleczarskich

•

Dystrybucja detaliczna produktów

mleczarskich

Zmiany w segmencie produkcji

rolniczej mleka

1. Przekształcenia

własnościowe

w

sektorze

państwowym:

•

spadek

udziału sektora państwowego PGR z

18,6% w 1990 do 14% w

1995

(s.

spółdzielczy

z 4,1% do

1%

)

•

wzrost

sektora prywatnego z

76% do 85%

2. Liczba małych gospodarstw rolnych

utrzymywała się

na przybliżonym poziomie, liczba dostawców
mleka

spadła

z

1 832 tys

. w 1990 do

1309

tys

. w 1996

TRANSFORMACJA SYSTEMOWA

Zmiany w segmencie produkcji

rolniczej mleka

3. Produkcja mleka surowego

spadła

z 15.9 mld l. w

1989r. do 11.9 mld l. w 1994r.,zaś dostaw mleka z
11.4 mld l. w 1989 r do 6.3 mld l. w 1994 r.

• Na wielkość produkcji mleka surowego miały

wpływ:

spadek

liczby i

spadek

ich mleczności w

tym okresie

TRANSFORMACJA SYSTEMOWA

Zmiany w segmencie

przetwórstwa mleka

1. W roku 1994/1995 -

343 mleczarnie

spółdzielcze

( 97,6%

obrotu),

114 prywatne

(1,8%

obrotu) i

państwowe

(0,5%

obrotu).

Dominacja mleczarni

spółdzielczych jak w

latach 80

.

2. Zmiany:

• znaczny

spadek

produkcji

mleka (ok. 42%) i masła (ok.

52%)

• wzrost

produkcji wysoko

przetworzonych produktów

mlecznych (np. lody,

jogurty, sery dojrzewające)

• zaangażowanie kapitału

zagranicznego

(np. Danone,

Unilever, Schoeller)

• zwiększenie asortymentu

oferowanych produktów

• działania modernizacyjne

dotyczące produkcji serów,

deserów mlecznych, mleka

UHT

TRANSFORMACJA SYSTEMOWA

Zmiany w segmencie hurtu

•

PIERWOTNEGO

•

53%

skup spółdzielczy,

•

2%

prywatne mleczarnie

•

14%

sprzedaż

bezpośrednia do zakładów

przetwórczych

•

31%

konsumpcja i

spasanie w

gospodarstwach rolnych

W latach 80

skup mleka

zdominowany przez

mleczarnie należące do

sektora spółdzielczego

• WTÓRNEGO

• Powstanie: 50% hurtowni

prywatnych,30%

spółdzielczych i 20%

bezpośrednich dostaw do

detalu;

• Duże rozdrobnienie hurtu

wtórnego. Każda mleczarnia

współpracowała z dużo

większą liczbą podmiotów

niż latach 80.

• Przed rokiem 1989 hurt

wtórny zdominowany przez

spółdzielnie Społem i

Samopomoc Chłopską

(monopol regionalny)

TRANSFORMACJA SYSTEMOWA

Zmiany w segmencie handlu

detalicznego

•

W pierwszej połowie

lat 90

szybka prywatyzacja

handlu detalicznego (lata 1994-1995 -

45-50%

sklepów

prywatnych,

30%

sklepów

spółdzielczych, 10% sklepów państwowych i 10-

15% targowisk ulicznych

)

•

spadek

liczby

specjalistycznych

sklepów

nabiałowych

•

początki budowy dużych placówek handlowych

(supermarketów i hipermarketów)

•

zakończenie procesu prywatyzacji (większe

możliwości wyboru przez konsumenta, ze

względu na typ placówki handlowej - sklepy

spożywcze typu sam i sklepy nabiałowe)

TRANSFORMACJA SYSTEMOWA

Zmiany na rynku mleka

w okresie przygotowań

przedakcesyjnych do

wstąpienia Polski do UE

PRZED UE

Zmiany w segmencie produkcji

rolniczej mleka

• Odbudowa produkcji mleka surowego

poprzez koncentrację bazy surowcowej i

wzrost specjalizacji produkcji.

1998 –2004

SPADEK

produkcji globalnej z

12.1 mln. l. do 11.5 mln l., dostaw mleka z
7 mln .l do blisko 8 mln. l. (wpływ miała
liczba krów, która spadała z 3.5 mln. szt w
1998 r. do 2.8 mln. szt w 2004 r., przy
wzroście mleczności z 3500 l. w 1998 r .do
4100 l w 2004 r.)

PRZED UE

Zmiany w segmencie hurtu

pierwotnego

• Dokonanie unowocześnienia zakładów

mleczarskich lub ich likwidacja (rozwój

dostaw bezpośrednich ze specjalizujących

się w produkcji mleka średnich, rodzinnych

i specjalistycznych gospodarstw rolnych)

• Restrukturyzacja segmentu prowadząca

do„zaniku” i włączenia go bądź do

segmentu produkcji rolnej, bądź do

przebudowującego się przetwórstwa mleka

PRZED UE

Zmiany w segmencie

przetwórstwa mleka

Restrukturyzacja przetwórstwa mleka

-

liczba zakładów osiągnęła w 2004 r. w dniu

akcesji,

412

zakładów mleczarskich(

204

dopuszczone do sprzedaży na rynku

unijnym, a

144

zakłady objęte okresem

przejściowym)

Pozostałe zakłady zlikwidowano z przyczyn

ekonomicznych lub niespełnienia wymogów

sanitarnych. Znaczny wzrost liczby zakładów

dopuszczonych do sprzedaży produktów

mleczarskich w krajach Unii Europejskiej z

25 w 2001 do 220 w marcu 2005.

PRZED UE

Zmiany w segmencie hurtu

wtórnego

•

50%

hurtowni prywatnych

•

30%

hurtowni spółdzielczych

• 20%

bezpośrednich dostaw do detalu

Duże rozdrobnienie hurtu wtórnego

W niektórych miastach

specjalistyczne

hurtownie mleczarskie,

które realizowały

ciągle ograniczony zakres funkcji

marketingowych, zaopatrując jedynie

lokalne sieci handlowe

PRZED UE

Zmiany w segmencie handlu

detalicznego

•

Tworzenie sieci sklepów fabrycznych (spadek liczby

sklepów specjalistycznych).

•

Po 2000 r. pojawienie się sieci sklepów

wielkopowierzchniowych, których udział w sprzedaży

detalicznej wzrasłał (4% hipermarkety i 2.4%

supermarkety w 2000r do 6.7% hipermarkety i 9.1%

supermarkety w 2004r.

•

W sieciach handlowych procesy koncentracji, 5

największych sieci - 20% rynku sprzedaży żywności, gdy

we Francji i Niemczech przekraczały 80% udziału w rynku.

•

Sprzedaż produktów mleczarskich w nowoczesnych

sieciach handlowych

osiągnęła poziom 40% całkowitej

sprzedaży produktów mleczarskich

PRZED UE

Analiza struktury kanałów

zaopatrzenia w mleka w latach

2003 na podstawie badań

Na podstawie

45

ankiet (wśród podmiotów

prowadzących w 2003r. eksport i import

mleka i produktów mleczarskich w Polsce w

2003r. dokonano analizy danych z 17, które

udzieliły odpowiedzi - zakłady leżące w

województwach: mazowieckim, łódzkim i

podlaskim.

W

10 na 17

badanych zakładów występował

jednokanałowy

system

zaopatrzenia

w

surowiec oparty na produkcji własnej. Jedynie

7 zakładów wymieniło również zakup surowca

jako źródło zaopatrzenia

Zmiany na rynku mleka

w okresie po wstąpienia

Polski do Unii

Europejskiej

Zmiany w segmencie produkcji

rolniczej mleka

• Wzrost

produkcji globalnej

mleka z 11.5 mln.l. mleka

do 11.6 mln .l .w 2005r.,

przy

spadku

liczby

dostawców z 735 tys. do

712 tys.

Przyczyna

: wzrost

mleczności krów z 4100l.do

4200 l. oraz wzrost cen

skupu mleka o 25 % w

stosunku do 2003 r.

(Wzrost udziału dostawców

posiadających więcej niż

10 krów o 50%, oraz ich

udział w całkowitej

wielkości stada do 40%).

• Wzrost dostaw

bezpośrednich

wiąże się z poprawą jakości

mleka i skali dostaw, które

umożliwiają zachowanie

rentowności produkcji mleka,

przy stale rosnących

kosztach produkcji (energii i

robocizny).

• Polaryzacja gospodarstw,

polegająca na wzroście

udziału producentów

powierzchni gospodarstwa

wynoszącym 7.2 ha. oraz

dużych gospodarstw o udziale

do 16%,o średniej wielkości

gospodarstwa 440 ha w 2000

roku.

W UE

Zmiany w segmencie

przetwórstwa mleka

• Spełnienie

coraz większych

oczekiwań rynku

związane z koniecznością dalszych inwestycji w

rozszerzenie asortymentu produkowanych wyrobów

mleczarskich, dalsze i podnoszenie ich jakości -

możliwe jedynie poprzez inwestowanie w

nowe

technologie i poprawę jakości

bazy surowcowej

(prowadziło to do dalszej, choć zróżnicowanej

koncentracji produkcji i jej specjalizacji).

• Barierami rozwoju przetwórstwa są: system kwot

mlecznych oraz niska efektywność ekonomiczna

wielu zakładów.

W UE

Zmiany w segmencie hurtu

•

Wzrost

cen

wyrobów

mleczarski,

przy

jednoczesnym wzroście kosztów funkcjonowania

hurtowni (wzrost kosztów robocizny, energii).

•

Spadek

marży,

przez

to

wzrost

walki

konkurencyjnej o klienta (wzrost koncentracji i

specjalizacji hurtowni, walka o klienta tj. o sieci

hurtowników i detalistów).

•

Efekty skali - duzi producenci poszukują

kontaktów handlowych z dużymi hurtowniami

(centrami dystrybucyjnymi) i odwrotnie - duże

sieci

poszukują

kontaktów

z

dużymi

producentami.

W UE

Zmiany w segmencie handlu

detalicznego

• dalsze

wzmocnienie procesu koncentracji i

specjalizacji sprzedaży

detalicznej produktów

mleczarskich

(różnice

pomiędzy

poszczególnymi regionami).

• wzrost walki konkurencyjnej o klienta

źródłem

obniżki kosztów funkcjonowania sieci
handlowych, wdrażania nowych technologii
funkcjonowania sieci handlowych.

• dla sieci lokalnych

wzrost roli w zaspokajaniu

popytu

na produkty regionalne

W UE

Analiza kanałów dystrybucji

produktów mleczarskich po

wstąpieniu Polski do UE

GRUPY PRODUCENTÓW:

• grupa I – sprzedaż do

50

tys. kg mleka,

• grupa II – sprzedaż

50-100

tys. kg mleka,

• grupa III – sprzedaż

100-500

tys. kg

mleka,

• grupa IV – sprzedaż powyżej

500

tys. kg

mleka.

W UE

Bibliografia

•

Czyżewski A., Henisz-Matuszczak A.2006. Rolnictwo Unii Europejskiej i Polski. Studium porównawcze

struktur wytwórczych i regulatorów rynków rolnych. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań.

•

Domańska E. 2000. Organizacja rynku mleka i produktów mleczarskich w Unii Europejskiej. FAPA,

Warszawa.

•

Dylematy polityki rolnej. Integracja polskiej wsi i rolnictwa z UE. Red. Hunka T. 2000. FAPA, Warszawa.

•

Ginalska B.2001. Polski rolnik w Unii Europejskiej. RCDRRiOW, Radom.

•

Grochowska R. 2003. Wspólna organizacja rynku mleka i produktów mleczarskich w Unii Europejskiej –

zasady i mechanizmy działania. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa.

•

Kapusta F. 2003. Teoria agrobiznesu. Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław.

•

Praktyczne zastosowanie wymagań Unii Europejskiej i Polski w sektorze mleczarskim, Red. Praca

zbiorowa. 2001. Związek Prywatnych Przetwórców Mleka, Warszawa.

•

Prawodawstwo europejskie w zakresie produkcji i przetwórstwa mlecznego. Red. Antkiewicz K.,

Gornowicz M., Grega T., Nitecka E., Seremak-Bulge J. 2001. Zakład Poligraficzny UWM, Olsztyn.

•

Rynki rolne, funkcjonowanie, regulacje i interwencja a informacja. Red. Rębisz W. 2004. Warszawa.

•

Wieś i rolnictwo w procesie zmian. Szanse rozwojowe rolnictwa w przestrzeni europejskiej. Red.

Sokołowski S., Bisagi A. 2008. Uniwersytet Opolski, Opole.