1
ZWIĄZKI MIĘDZY
ZDARZENIAMI
2
DWA ZDARZENIA
1.
Mogą nie być związane statystycznie – są niezależne.
2.
Mogą być związane statystycznie:
a)
nieprzyczynowo
b)
przyczynowo
KAŻDY ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY JEST ZWIĄZKIEM
STATYSTYCZNYM, ALE NIE KAŻDY ZWIĄZEK STATYSTYCZNY JEST
ZWIĄZKIEM PRZYCZYNOWYM
Tylko nieliczne zależności statystyczne są związkami
przyczynowymi.
ZWIĄZKI MIĘDZY ZDARZENIAMI
3
ZWIĄZKI MIĘDZY ZDARZENIAMI
EPIDEMIOLOGICZNA IDENTYFIKACJA
PRZYCZYN CHOROBY
1. PRZYCZYNA WYSTARCZAJĄCA
- nieuchronnie wywołuje lub zapoczątkowuje chorobę.
2.
PRZYCZYNA KONIECZNA (NIEZBĘDNA)
– jej nieobecność powoduje, że choroba się nie rozwija.
)
(
B
)
(
A
)
(
B
)
(
A
Przykład: Prątek gruźlicy jest przyczyną konieczną,
ale nie wystarczającą.
4
ZWIĄZKI MIĘDZY ZDARZENIAMI
EPIDEMIOLOGICZNA IDENTYFIKACJA
PRZYCZYN CHOROBY
1. Siła związku (poziom ryzyka względnego).
2. Stałość związku: te same wyniki uzyskiwane przez różnych
badaczy, w różnych ośrodkach, okolicznościach i czasie.
3. Prawdopodobne mechanizmy biologiczne: możliwość wyjaśnie-nia
na podstawie współczesnej wiedzy.
4. Spójność biologiczna: zgodność wyników badań
eksperymentalnych i obserwacji klinicznych (spójność dowodów z
badań eksperymentalnych i obserwacyjnych).
5. Gradient biologiczny: wzrost intensywności skutku (choroby) przy
wzroście intensywności ekspozycji (relacja dawka-odpowiedź).
6. Zgodność w czasie: ekspozycja poprzedza skutek (chorobę).
5
EPIDEMIOLOGICZNA IDENTYFIKACJA
PRZYCZYN CHOROBY cd.
7. Swoistość związku: określony skutek chorobowy jest swoisty i
charakterystyczny dla ekspozycji na badany czynnik np.:
międzybłoniak opłucnej i azbest (kryterium uznane za słabe).
8. Efekt działań interwencyjnych: ustanie ekspozycji na dany
czynnik powoduje istotne obniżenie zapadalności na daną
chorobę.
9. Działanie analogiczne: czynniki, związki chemiczne
o podobnej budowie i właściwościach do czynnika badanego
mogą powodować podobny skutek szkodliwy (kryterium uznane
za słabe).
ZWIĄZKI MIĘDZY ZDARZENIAMI
6
POSTULATY KOCHA
1.
Wyizolowanie czystej hodowli zarazka od osoby chorej.
2.
Wyhodowanie zarazka na podłożach sztucznych, nie
zanieczyszczonych tkankami lub toksynami, pochodzącymi od
osoby chorej.
3.
Zaszczepienie wyizolowanym zarazkiem zwierzęcia
i wywołanie badanej choroby.
4.
Ponowne wyizolowanie tego samego zarazka od chorego
zwierzęcia.
ZWIĄZKI MIĘDZY ZDARZENIAMI
7
CZYNNIK RYZYKA
ZWIĄZKI MIĘDZY ZDARZENIAMI
To powszechnie używane określenie czynników, które
są istotnie związane z ryzykiem powstania choroby,
ale nie są wystarczające do jej wywołania.
Czynnik taki zwiększa ryzyko wystąpienie choroby.
8
ZWIĄZKI MIĘDZY ZDARZENIAMI
CZYNNIKI RYZYKA
predysponujące (np.: płeć i wiek)
umożliwiające (np.: niskie dochody, złe odżywianie)
przyspieszające (np.: palenie tytoniu)
wzmacniające (np.: nadmiernie ciężka praca fizyczna)
9
PRZYCZYNY CHOLERY
ZWIĄZKI MIĘDZY ZDARZENIAMI
WZROST
WRAŻLIWOŚCI
SPOŻYCIE WODY
ZAKAŻONEJ
PRZECINKOWCEM
CHOLERY
CHOLERA
Niedo-
żywienie
Bieda
Uwarunkowania
genetyczne
Przeludnienie
mieszkań
Kontakt
ze skażoną wodą
Skutki działań toksyn
cholery
na ściany
komórek jelitowych
CZYNNIKI RYZYKA CHOLERY
MECHANIZM CHOLERY
10
ZWIĄZKI MIĘDZY ZDARZENIAMI
PRZYCZYNY GRUŹLICY
OSOBNIK
WRAŻLIWY
ZAKAŻENIE
GRUŹLICA
Niedo-
żywienie
Bieda
Uwarunkowania
genetyczne
Przeludnienie
mieszkań
Kontakt
ze bakterią
Inwazja
tkankowa
CZYNNIKI RYZYKA GRUŹLICY
MECHANIZM GRUŹLICY
11
EPIDMIOLOGICZNA OCENA
RYZYKA WYSTĄPIENIA
CHOROBY
12
RYZYKO BEZWZGLĘDNE
/różnica ryzyka, nadwyżka ryzyka/
EPIDEMIOLOGICZNA OCENA
RYZYKA WYSTĄPIENIA CHOROBY
Jest to różnica między współczynnikami występowania
choroby w grupie osób narażonych
i nienarażonych.
(np. różnica między współczynnikami zapadalności)
RB = Ze - Zn
Ze - wsp. zapadalności narażonych
Zn - wsp. zapadalności nienarażonych
13
RYZYKO WZGLĘDNE
/wskaźnik ryzyka/
EPIDEMIOLOGICZNA OCENA
RYZYKA WYSTĄPIENIA CHOROBY
Jest to iloraz ryzyka wystąpienia choroby wśród
narażonych w stosunku do ryzyka u nienarażonych.
Ryzyko względne jest miarą siły związku między
czynnikiem i chorobą.
RW = Ze / Zn
Ze - wsp. zachorowalności w grupie narażonych
Zn - wsp. zachorowalności w grupie nienarażonych
14
RYZYKO PRZYPISANE NARAŻENIU
/frakcja etiologiczna/
EPIDEMIOLOGICZNA OCENA
RYZYKA WYSTĄPIENIA CHOROBY
Ryzyko to określa frakcję przypadków choroby
w grupie narażonych, które spowodowane są przez
określony czynnik.
Ryzyko to obliczane jest przez podzielenie ryzyka
bezwzględnego przez współczynnik zachorowalności w
populacji narażonej.
RPN = [ (Ze – Zn) / Ze ] x 100
Ze - wsp. zachorowalności w grupie narażonej
Zn - wsp. zachorowalności w grupie nienarażonej
15
EPIDEMIOLOGICZNA OCENA
RYZYKA WYSTĄPIENIA CHOROBY
RYZYKO PRZYPISANE POPULACJI
Ryzyko przypisane populacji wskazuje jaką część
współczynnika rozprzestrzenienia choroby w całej
populacji należy przypisać narażeniu.
Oblicza się je następująco:
RPP = [ (Zp – Zn) / Zp ] x 100
Zp - wsp. zachorowalności w całej populacji
Zn - wsp. zachorowalności w grupie
16
ZADANIE
Ryzyko wystąpienia zawału mięśnia
serca w zależności od spożycia
alkoholu u mężczyzn i kobiet
EPIDEMIOLOGICZNA OCENA
RYZYKA WYSTĄPIENIA CHOROBY
MĘŻCZYŹNI
KOBIETY
Narażeni Nienarażeni Narażone
Nienarażone
Przypadki
160
60
25
40
Osobolata
20.000
10.000
10.000
20.000
Wsp. zachorowaln.
8,0
6,0
2,5
2,0
(na 1000 osobolat)
RW = ?
RPN=?
RW = ?
RPN=?
17
EPIDEMIOLOGICZNA OCENA
RYZYKA WYSTĄPIENIA CHOROBY
PRZYKŁAD:
Badamy związek między paleniem tytoniu a
występowaniem raka płuca. Wśród 100 chorych na raka
płuca było 85 palaczy.
Czy to wystarczy do stwierdzenia związku przyczynowego
między paleniem tytoniu i występowaniem raka płuca ?
Jednocześnie wśród 100 osób nie chorych na raka
stwierdzono, że 60 z nich pali tytoń.
Czy można teraz mówić o związku
przyczynowym ?
JEST TO TYLKO ZWIĄZEK STATYSTYCZNY
Jakie kryteria muszą być spełnione dla uznania tego
związku
za przyczynowy ?
Oceń ryzyko raka płuca na podstawie danych podanych w
przykładzie:
RYZYKO = 85 X 40 / 60 x 15
= 3,8
CHORY ZDROWY
PALI
85
60
NIE PALI
15
40
NIE
NIE