RYNEK.RODZAJE

KONKURENCJI

Rynek

ogół warunków

ekonomicznych, w których

dochodzi do zawierania

transakcji wymiennych

między sprzedawcami

oferującymi towary i usługi

a nabywcami

reprezentującymi potrzeby

poparte określonymi

funduszami nabywczymi

Obok rynków

tradycyjnych istnieją

również takie, które

nie mają swojej

siedziby i na których

nie ma bezpośrednich

kontaktów między

sprzedawcami a

nabywcami

Transakcje wymienne na tych

rynkach zawierane są za pomocą

różnych środków łączności i

przetwarzania danych, takich jak:

•poczta,
•telefony,
•internet,
•komputery.

Biorąc pod uwagę zasięg

geograficzny można wyróżnić

rynek:

•lokalny,
•regionalny,
•krajowy,
•zagraniczny,
•międzynarodowy,
•światowy

Według kryterium przedmiotu

wymiany wyodrębnia się

rynek:

•dóbr i usług a w nim rynek

dóbr i usług konsumpcyjnych i
produkcyjnych;

•rynek pieniężno- kredytowy;
•rynek papierów

wartościowych (kapitałowy);

•rynek pracy.

W ujęciu branżowym można

wyodrębnić rynki

poszczególnych towarów:

•rynek mięsa,
•rynek zboża,
•rynek węgla,
•rynek maszyn

W zależności od zakresu

kontroli wyróżnia się rynek:

•wolny,
•regulowany.

Koniecznym

warunkiem

istnienia rynku

jest wymiana,

która ma

najczęściej formę

towarowo-

pieniężną

Podstawowymi elementami

rynku są:

•popyt,
•podaż,
•ceny.

Mechanizm rynkowy, działający poprzez

popyt, podaż i ceny, rozwiązuje trzy

podstawowe problemy ekonomiczne:

• co produkować, a więc jakie

rodzaje ilości dóbr należy
wytwarzać?

• jak wytwarzać dobra, tzn. z

jakich zasobów i za pomocą
jakich technik?

• dla kogo mają być wytwarzane

dobra i jak powinny być
rozdzielane?

KONKURENCJA

proces, za pomocą którego

uczestnicy rynku, dążąc do

realizacji swych interesów,

próbują przedstawić oferty

korzystniejsze od innych

pod względem ceny,

jakości lub innych cech

wpływających na decyzję

zawarcia transakcji

Konkurencja odbywa się w

dwóch formach:

•cenowej,
•pozacenowej.

Infrastruktura rynkowa

miejsca specjalnie

wyznaczone i

przystosowane do

prowadzenia różnego

rodzaju transakcji

rynkowych, wyposażone

w odpowiednie

urządzenia i obsługiwane

przez wyspecjalizowane

zespoły ludzi

Infrastrukturę rynkową

tworzą przede wszystkim

zorganizowane formy

działalności handlowej w

postaci:

•hurtowni,
•sklepów detalicznych,
•różnego rodzaju punktów

skupu i sprzedaży.

Instytucjonalne formy rynków

światowych, międzynarodowych i

krajowych:

•targi,
•wystawy gospodarcze,
•aukcje,
•wolne obszary celne,
•giełdy

Popyt

odzwierciedla odwrotną

zależność między ceną

dobra a jego ilością, którą

konsumenci są skłonni i są

w stanie nabyć w danym

okresie, przy założeniu, że

wszystkie elementy

charakteryzujące sytuację

rynkową pozostaną bez

zmiany

Popyt potencjalny

popyt wyrażający

wszystkie

potrzeby, które

mogą być

zaspokojone przez

dobra

ekonomiczne

Popyt efektywny

popyt wyrażający

tylko potrzeby

mające pokrycie w

realnej sile

nabywczej

konsumentów

Czynniki wpływające na

rozmiary popytu:

• ceny,
• dochody nominalne i realne,
• preferencje i gusta

konsumentów,

• dobra substytucyjne,
• dobra komplementarne,
• liczba i struktura ludności,
• oczekiwania dotyczące zmian

cen i d

Dochody nominalne

dochody

wyrażone w

jednostkach

pieniężnych, nie

uwzględniające

zmian poziomu

cen

Dochody realne

dochody

wyrażające to, co

można nabyć za

dochód nominalny

przy istniejącym

poziomie cen

Dobra komplementarne

dobra, które

muszą być

równocześnie

stosowane w celu

zaspokojenia

określonej

potrzeby

Paradoks Giffena

w przypadku dóbr

podstawowych, przy

niskich dochodach, mimo

wzrostu ceny

podstawowego składnika

żywności, popyt na ten

składnik wzrasta, gdyż

inne produkty są

nieosiągalne ze względu na

jeszcze wyższe ceny

Paradoks Veblena

dotyczy dóbr luksusowych,

które są przedmiotem

pokazowej konsumpcji,

wynikającej z chęci

demonstracji, takich jak np.

biżuteria, drogie samochody,

jachty, luksusowe domy. Dobra

te nabywane są przez bogate

warstwy społeczne nie tyle ze

względu na ich wartości

użytkowe, lecz ze względu na

ich wysoką cenę

Zależność popytu od ceny

można przedstawić w

postaci funkcji

matematycznej:

QD = f(P)

gdzie:

QD – wielkość popytu na dane

dobro;

P – cena tego dobra

Efekt substytucyjny

zmiana ceny danego

dobra zmienia relację

jego ceny do cen

pozostałych dóbr, przez

co powoduje substytucję,

przy czym dobra które

relatywnie drożeją, są

zastępowane dobrami

relatywnie taniejącymi

Efekt dochodowy

zmiana ceny wpływa na

zmianę dochodów realnych.

Jeżeli cena danego dobra

wzrośnie, to nastąpi spadek

realnych dochodów , wobec

czego konsumenci będą

mogli kupować mniej

zarówno tego dobra, jak i

innych dóbr, i na odwrót

Podaż

odzwierciedla dodatnią

zależność między ilością

dobra, którą producenci

skłonni są oferować w

danym okresie, a ceną,

przy założeniu, że inne

zjawiska na rynku nie

ulegną zmianie

Podaż określana jest przez

następujące czynniki:

• poziom cen danego dobra,
• ceny czynników produkcji,
• stosowane technologie,
• cele działalności

przedsiębiorstwa,

• ceny innych dóbr,
• oczekiwania dotyczące zmian cen,
• czynniki przypadkowe.

Przyjmując, że wszystkie

czynniki określające podaż-

poza ceną- są niezmienne,

zależność podaży od ceny

można przedstawić w postaci

następującej funkcji:

QS =



(P)

gdzie:

QS – wielkość podaży danego

dobra;

P – cena tego dobra

Prawo podaży

wielkość podaży danego

dobra zmienia się w tym

samym kierunku, co jego

cena. Wyższej cenie dobra

odpowiada większa jego

ilość dostarczana na

rynek, natomiast mniejsza

cena ogranicza wielkość

podaży

Równowaga rynku

przy cenie PE ilość

dobra dostarczana

przez producentów

równa się ilości

dobra nabywanej

przez konsumentów

Zmiana któregokolwiek

czynnika pozacenowego

określającego popyt

(wzrost dochodów

realnych konsumentów,

wzrost liczby ludności

itp.), przy niezmiennej

krzywej podaży, powoduje,

że przy danej cenie

wzrasta popyt na

określone dobro

Zmianę podaży

może spowodować

zmiana

któregokolwiek z

pozacenowych

czynników

określających

podaż

Popyt stosunkowo szybko

reaguje na zmianę

czynników cenowych lub

pozacenowych, natomiast

reakcja podaży na zmianę

czynników ją określających

zależy od okresu, jaki mają

producenci na

dostosowanie się do

zmieniających się

warunków rynkowych

W przypadku zmiany

podaży wyróżnia się:

•okres

ultrakrótki,

•okres krótki,
•okres długi

Okres ultrakrótki

Podaż jest stała. Nie ma

możliwości zwiększenia

podaży, gdyż rezerwy

produkcyjne są w pełni

wykorzystane. Jeśli nastąpi

wzrost popytu wówczas

krzywa popytu D przesunie

się w górę na pozycję D1,

powodując przesunięcie

punktu równowagi z E do E1 i

wzrost ceny z P1 do P2

Okres krótki

dostosowanie podaży

do rosnącego popytu

następuje w ramach

istniejącego

potencjału

wytwórczego, poprzez

wykorzystanie rezerw

produkcyjnych i

zapasów

Wzrostowi popytu z D do

D1 odpowiada wzrost

podaży, wynikający ze

zwiększenia produkcji i

skierowania zapasów na

rynek. Punkt równowagi

przesuwa się z pozycji E do

E2 i zostanie osiągnięty

przy wyższym popycie,

wyższej podaży i wyższym

poziomie ceny

Okres długi

można zwiększyć zdolności

produkcyjne poprzez

inwestycje. Utrzymujące się w

dłuższym okresie wyższe ceny,

po wyczerpaniu się rezerw

produkcyjnych i zapasów,

skłaniają do rozbudowy

istniejących zdolności

produkcyjnych lub tworzenia

nowych przedsiębiorstw

zwiększających produkcję i

podaż

Rodzaje cen

administrowanych:

•ceny kartelowe,
•ceny urzędowe,
•ceny maksymalne,
•ceny minimalne,
•ceny orientacyjne.

Ceny kartelowe

ustalane przez firmę

mającą wyłączność

produkcji i sprzedaży

określonego towaru

lub przez kilku

producentów takich

samych wyrobów

Ceny urzędowe

ustalane przez

odpowiednie organy

państwowe lub

publiczne. Cenami

tymi zwykle objęte są

ważniejsze towary i

usługi, np. paliwa,

energia elektryczna

Ceny maksymalne

wprowadzane są na ogół w

sytuacji braku pewnych

dóbr na rynku, w celu

ochrony konsumentów

przed nadmiernie wysokimi

cenami, przykładem mogą

być podwyżki cen żywności

prowadzące do pogorszenia

sytuacji ludzi o niskich

dochodach.

Ceny minimalne

ich wprowadzenie zmierza

do podwyższenia cen dla

producentów lub

dostawców. Oznacza to, iż

dane dobro lub usługa nie

mogą być sprzedawane

poniżej tej ceny,

przykładem może być

ustalanie minimalnego

wynagrodzenia przez

pracodawcę

Ceny orientacyjne

ustalane na towary o

rozproszonej produkcji, np.

rzemieślniczej. Dzięki nim

drobni producenci mogą się

zorientować, jakie są

możliwe do osiągnięcia

ceny na ich wyroby;

wpływa to też na

ograniczenie konkurencji

cenowej

Monopol naturalny

taka gałąź gospodarki, w

której długookresowe

koszty przeciętne i

krańcowe spadają wraz ze

wzrostem produkcji, co

prowadzi do zdominowania

produkcji przez pojedynczą

firmę. Przykładem jest sieć

energetyczna

Monopson

wyłączny nabywca

jakiegokolwiek

towaru, usługi lub

zasobu, np. państwo

jako nabywca

produktów przemysłu

zbrojeniowego

Kartel

organizacja niezależnych

producentów zmierzających

do wykluczenia konkurencji

między sobą poprzez

wspólną regulację udziałów

w rynku, poziomów

produkcji i cen, w celu

podnoszenia cen i zysków

ponad poziomy wyznaczone

przez konkurencję

Trust

połączenie

przedsiębiorstw w jedno

nowe przedsiębiorstwo,

w wyniku czego

następuje centralizacja

produkcji i kapitału.

Władzą jest rada

wykonawcza.

Koncern

zespół odrębnie

działających

przedsiębiorstw, należących

jednak do wspólnego

właściciela. Duże, silne

kapitałowo

przedsiębiorstwo wykupuje

akcje innych firm lub

doprowadza do fuzji

organizacyjnych, uzyskując

nad nimi kontrolę

Konglomerat

polega na przyłączeniu do

monopolu przedsiębiorstw

niezmonopolizowanych, a

działających w różnych

gałęziach gospodarki. W

tym momencie ryzyko

rozkładane jest na większą

liczbę różnorodnych sfer

działania

Holding

spółka dysponująca

pakietem kontrolnym akcji

innych firm. Teoretycznie

wystarczy posiadanie

nieco więcej niż 50% akcji

innych spółek, aby je

można było kontrolować.

Przykładem jest „General

Motors”

Mechanizm kształtowania cen

na podstawie relacji popytu i

podaży wskazuje jedynie, że

cena jest odzwierciedleniem

procesów rynkowych,

natomiast nie wyjaśnia,

dlaczego w dłuższym okresie

cena jakiegoś towaru

utrzymuje się na wyższym

poziomie od ceny innego

towaru i co jest podstawą

relacji wymiennych

poszczególnych towarów

Funkcje cen:

•funkcja informacyjna,
•funkcja

redystrybucyjna,

•funkcja stymulacyjna.

Funkcja informacyjna

ceny są parametrem

docierającym do wszystkich

podmiotów gospodarczych,

zrozumiałym dla nich,

pozwalającym określać

wielkość dochodów

pieniężnych oraz

pobudzającym do

określonego działania

Funkcja redystrybucyjna

za pośrednictwem cen

następują przesunięcia

dochodów od jednych

grup społecznych do

innych, w zależności od

struktury nabywanych

dóbr i usług oraz

struktury i poziomu cen

Funkcja stymulacyjna

ceny kształtowane na podstawie

relacji popytu i podaży skłaniają

wytwórców do działań

produkcyjnych zgodnych z

wymaganiami rynku. Wzrost ceny

wyrobu przy danych nakładach

powoduje zwiększenie zysku

jednostkowego, a więc poprawę

opłacalności, co może być

bodźcem do zwiększenia

produkcji i podaży danego

wyrobu

Cenowa

elastyczność

popytu

E(D,P) =

Procentowa

zmiana wielkości

popytu/

procentowa

zmiana ceny

Czynniki określające

cenową elastyczność

popytu:

• dostępność substytutów,
• poziom ceny danego dobra,
• znaczenie dobra dla

konsumentów,

• długość okresu, jaki mają

konsumenci na dostosowanie
struktury swych wydatków
do zmieniających się cen

Cenowa

elastyczność

podaży

E (P,S) =

Procentowa

zmiana wielkości

podaży/

procentowa

zmiana ceny

Wielkość współczynnika cenowej

elastyczności podaży zależy od

następujących czynników:

• możliwości przestawienia produkcji-

elastyczność podaży jest tym wyższa, im

większe są te możliwości;

• stopnia wykorzystania zdolności

produkcyjnych- przy mniejszym stopniu

ich wykorzystania łatwiej i szybciej

można zwiększyć produkcję i podaż, stąd

jest ona bardziej elastyczna;

• istnienia dostatecznych zapasów

wyrobów gotowych- można je bowiem

przy wzroście ceny szybko skierować na

rynek, zwiększając tym podaż;

• możliwości szybkiego zwiększenia

importu.

Elastyczność

mieszana popytu

E(D,M) =

Procentowa

zmiana wielkości

popytu na

określone dobro

„a”/ procentowa

zmiana ceny dobra

„b”

Dochodowa elastyczność

popytu

E(D,Y) =

procentowa

zmiana wielkości

popytu/

procentowa

zmiana dochodów

Marketing

ma miejsce na

rynku

konsumenta, tj.

na rynku, na

którym podaż

przewyższa popyt

Marketing uprawiany

jest na:

•rynkach produktów i

usług
(konsumpcyjnych i
produkcyjnych);

•rynkach pracy,
•rynkach kapitałowych.

Należy go rozpatrywać w

trzech głównych

wymiarach:

•koncepcyjnym,
•decyzyjnym,
•narzędziowym

Wymiar koncepcyjny

marketingu:

działalność marketingowa

jest strukturalnie związana

ze współczesnym rynkiem.

W centrum uwagi jest

klient wraz z jego

potrzebami oraz

konkurent, którego celem

jest także zaspokojenie

potrzeb klienta

Wymiar decyzyjny

marketingu

koncepcja marketingowa musi

być skonkretyzowana w

postaci określonych struktur,

w ramach których

podejmowane są decyzje

marketingowe. Do struktur

tych zalicza się różne

departamenty, działy czy

sekcje marketingowe w

istniejących strukturach

organizacji

Wymiar narzędziowy

marketingu

precyzuje głównie

narzędzia stosowane w

działalności

marketingowej, dzięki

którym firma może

pozyskać nowych bądź

utrzymać starych

klientów, konkurować z

innymi firmami o lepszą

pozycję rynkową