Myślenie systemowe w

naukach społecznych

• Ciało jako

system

Główne narządy:
Serce
Mózg
Płuca
Hormony
Układ trawienny

Mózg jest najważniejszą, centralną częścią ośrodkowego układu nerwowego Najważniejsze

funkcje mózgu to sterowanie, nadzorowanie działania, homeostaza organizmu (m.in.

częstość akcji serca, ciśnienie tętnicze krwi, równowaga wodno-elektrolitowa,

temperatura ciała), a także wyższe funkcje nerwowe (funkcje poznawcze, popędowe,

pamięć i uczenie się).

Serce (łac. cor, gr. kardia) - centralny narząd układu krwionośnego, który odpowiada za:

przenoszenie tlenu, niezbędnego do życia każdej komórki organizmu, z płuc do wszystkich

tkanek i narządów;przenoszenie dwutlenku węgla, powstającego jako uboczny produkt

przemiany materii, z tkanek i narządów do płuc, w których zostaje wydalony z ogranizmu

wraz z wydychanym powietrzem; przenoszenie substancji odżywczych, mikroelementów i

witamin wchłoniętych w jelicie do wszystkich tnakek i narządów

Płuca, ze względu na swoją funkcję, są w szczególny sposób unaczynione. Dociera do nich

krew tętnicza, ale pozbawiona tlenu, pompowana przez prawą komorę serca. Czynność

oddechowa jest kontrolowana i regulowana przez ośrodkowy układ nerwowy.

Układ trawienny obejmuje narządy przewodu pokarmowego służące do odżywiania

organizmu. Odżywianie ma na celu zaopatrzenie organizmu w materiał budulcowy

potrzebny do wzrostu i odtwarzania zużytych elementów komórkowych lub tkankowych

oraz dostarczenie organizmowi materiału energetycznego, koniecznego do różnorodnych

procesów życiowych.

Hormony - to wytwarzane przez organizm, niezbędne dla procesów przemiany materii

związki, których zadaniem jest koordynowanie procesów chemicznych zachodzących w

komórkach. Hormony nie są budulcem ani nie dostarczają energii. Od ich działania zależy

jednak równowaga środowiska wewnętrznego (homeostaza), co jest warunkiem

prawidłowego funkcjonowania wszystkich narządów. Hormony występują w organizmie w

bardzo małym stężeniu, ale każde odchylenie od stanu pożądanego zakłóca równowagę

.

Co to jest SYSTEM

THINKING?

• Odkrywanie* wzorów powiązań i

zależności wśród pozornie
niepowiązanych
bytów(zdarzeń,procesów, rzeczy,
istot)

• Myślenie holistyczne, głebokie,

procesowe

Co to jest SYSTEM?

• Jest to byt (proces), który funkcjonuje

jako całość dzięki interakcji części z
których się składa

• Przykład: ludzki organizm,
• rodzina, business, system przekonań
• Środowisko naturalne, cena paliwa,

plotki,

system vs NIE-system

1.

Połączone elementy

funkcjonujące jako całość

2.

Zmienia się jeśli

usuwamy/dodajemy

poszczególne elementy. Jeśli

przetniemy system na 2 równe

części nie otrzymamy dwóch

mniejszych systemów, ale inne

systemy

3.

Powiązanie elementów i

struktura systemu są

najważniejsze

4.

Elementy są powiązane i

pracują wspólnie

5.

Zachowanie systemu zależy od

jego struktury. Zmieniając

strukturę zmieniamy

zachowanie

1.

Zbiór elementów

2.

Istotne właściwości elementów

nie zmieniaja się gdy

dodajamy/uswuamy elementy.

Jeśli podzielimy zbiór

otrzymamy dwa mniejsze

zbiory

3.

Struktura nie jest istotna

4.

Elementy nie muszą być

powiązane i mogą

funkcjonować samodzielnie

5.

Zachowanie zależy od wielkości

zbioru lub od liczby jego

elementów

Korzyści z ST

• Dostrzeganie struktur powiązań i wzajemnych

zależności, które kierują naszym życiem =
większa kontrola nad Twoim zdrowiem, pracą,
finansami i związakmi z ludźmi;

• Lepsze strategie rozwiązywania problemów lub

ich redefinicja (otwieranie drzwi od tyłu)

• Efektywniejsze zarządzanie
• Widzenie procesów zamiast przyczyn i skutków
• Mniejszy wysiłek
• Koniec z oskarżeniami

Jak na to patrzeć?

2

, ,

,

1

(

)

a

n

t

a j t

j t

a

j

a

S

P

R

n

�

�

=

-

��

...można tak...

Inaczej...

Albo..

Podstawowe własności systemów

• EMERGENCJA - szczególną cechą systemów, polegającą na tym, iż

własności systemu jako całości, nie można wyprowadzić z własności
poszczególnych części, rozpatrywanych z osobna, bądź w innych
konfiguracjach. Prościej mówiąc, gdy system na drodze ewolucji
zmienia się i „przechodzi” na kolejny poziom organizacji, to pojawiają
się w nim cechy nowe, które nie wynikają z połączenia cech części
składowych tego sytemu, oraz nie wynikają z pomnożenia ilości części
systemu z poprzedniego poziomu jego istnienia. Można więc
powiedzieć, że system ten, jeśli chodzi o cechy charakterystyczne,
jest czymś nowym, dysponuje bowiem cechami w nim wcześniej
niespotykanymi i nieprzewidzianymi, skoro nie wynika po prostu z
cech części składowych i nie można go z nich wyprowadzić drogą
pomnażania tych części. To „nowe” właśnie, czyli występowanie
nowych cech całości nazywane jest emergencją lub emergentyzmem.

• Kreskówki, świadomość, jazda samochodem, środowisko naturalne,

Inne przykłady emergencji

• Życie
• Wiry wodne
• Tornada
• Temperatura
• Ciśnienie
• Grafika komputerowa
• Uczucia
• Muzyka
• Tęcza
• Kultura
• Ogień
• Chmury
• Głód
• Wspomnienia
• Sny

ZŁÓŻONOŚĆ: puzzle vs szachy

Dwa rodzaje złożoności:

A. Złożoność wynikająca z dużej ilości części (puzzle)

B. Złożoność wynikająca ze skomplikowania i

nieprzewidywalności (zob. Entropia) połączeń
między częściami, znajdującymi się w różnych
stanach (szachy)

Np. praca przy projekcie
* Wzrost złożoności wykładniczy, nieliniowy

STABILNOŚĆ/ZMIANA

• Ponieważ elementy systemu wzajemnie

powiązane, system zachowuje stabilność

(kłótnie w rodzinie, choroba)

• Ceną jest odporność na zmianę

*Zasada dźwigni– przy odpowiednim układzie elementów, lub

odpowiednim układzie sił zewnętrznych nagła zmiana

zachowania systemu (zmiana kwantowa): wybuch gniewu,

zawieszenie systemu, testy medyczne, praca z pacjetem

• System jako sieć powiązań (Sekretarka) Jaka architektura

systemu powstrzymuje zmianę i jak ją osłabić?

EFEKTY UBOCZNE

• Kiedy zmieniamy jeden element

systemu, zmianie ulega całość

• Lekarstwa

,

pestycydy

• Zasada ST: oczekuj efektów

ubocznych, a nawet projektuj
efekty uboczne

• Przykład z 10 letnim Tomkiem

Podstawowe własności myślenia systemowego:

• SPRZĘŻENIA ZWROTNE:

myślenie systemowe jest raczej
myśleniem pętlowym niż
linearnym. Powiązania pomiędzy
częściami tworzą sprżężenia
zwrotne, które dostarczają
systemowi informacji o własnym
działaniu

Sprzężenie zwrotne:

Zmiana

częsci A

Zmiana

częsci B

powoduje

powoduje

Sprzężenie zwrotne:

• Palec wskazujący, szklanka wody
• Termostat, temperatura ciała
• Pragnienie, głód

rownowaga plynow

w organizmie

pragnenie

picie

Wzmacniające sprzężenia

zwrotne (+)

• Kiedy zmiany w systemie nasilają

pierwotną zmianę. Sprzężenie zwrotne

zachowuje się jak niewielka kulka na

szczycie półkulistego wzniesienia: każde

wytącenie jej z równowagi powoduje

coraz szybsze staczanie się w kierunku,

w którym nastąpiło wytrącenie, aż do

wypadnięcia kulki poza układ (o ile nie

zadziała odrębny bodziec hamujący).

Sprzężenie zwrotne

dodatnie

• Nagroda jest częścią sprzężenia

wzmacniającego, jeśli prowadzi do
pomnażania jego efektów
(pieniądze, podarunek, zachęta,
uwaga, uśmiech)

• Nieliniowy wzrost: kula śniegu,

oszczędności na koncie

Przepracowanie i presja czasu:

przepracowanie i

presja czasu

mala ilosc

poswiecanej

uwagi

niedokonczone

zadania

dodatkowe

problemy

Nieliniowy wzrost - QUIZ

1. Wyobraź sobie, że składasz

kartkę papieru na pół, tak, że
podwaja ona swoją grubość. Jak
myślisz, jakiej grubości ona będzie
gdy złożysz ją jeszcze 40 razy?

? Wykładniczy wzrost ?

2.

Jesteś właścicielem stawu.Mała lilia wodna

zaczyna rosnąć i rozmnażać się w rogu stawu.
Zauważyłeś, że jej wielkość podwaja się
dwukrotnie w cziągu jedanego dnia. Zaczęła od
bardzo małych rozmiarów, ale już po 30 dniach
pokrywa połowę stawu. Nie chcesz aby
przykryła cały staw, ponieważ są w nim jeszcze
inne rośliny. Jesteś jednak zajęty i nie masz
czasu jej przyciąć. Postanawiasz odłożyć tą
pracę do ostatniego dnia kiedy to będzie
jeszcze możliwe. Jak myślisz, kiedy to będzie?

Wzrost wykładniczy

3.

Legenda mówi, że szachy zostały wymyślone tysiące

lat temu na Środkowym Wschodzie dla zabicia czasu
pewnego króla. Wynalazca poprosił o następującą
nagrodę: jedno ziarno ryżu za pierwsze pole szachowe,
dwa za drugie, cztery za trzecie, i tak dalej podwajając
ostanią liczbę za każde następne pole. Pole szachowe
ma 64 kwadratów. Król wiedział, że ma setki wielkich
magazynów wypełnionych królewskim ryżem, więc bez
namysłu się zgodził. Czy dobrze zrobił?

Balansujące sprzężenia

zwrotne (-)

• Kiedy zmiany w systemie osłabiają

pierwotną zmianę i osłabiają jej efekt

• Utrzymuje stabilość systemu i odporność

na zmianę

• Redukuje różnicę pomiędzy stanem

obecnym a stanem pożądanym

• Balansuje procesy sprzężenia

wzmacnianjącego

• Temperatura ciała, pragnienie, sprzężenie drapieżnik – ofiara

(kanadyjskie wilki – łosie, jelenie, karibu), choroba

Sprzężenie zwrotne balansujące

rybacy

ilosc sledzi

w morzu

-

+

Wzmacniające ?

Balansujące

• Moralność zespołu
• Myśli paranoiczne
• Wzrost komórek

macierzystych

• Rozrost populacji
• Oszczędności na

oprocentowanym

koncie

• Długi w banku

• Pewność siebie
• Epidemia grypy
• Atak paniki
• Coral reefs
• Nagroda
• Uczenie się
• Wiedza
• Plotki

Wzmacniające ?

Balansujące

• Klimatyzacja
• Ból
• Poziom cukru we

krwi

• Sen
• Pisanie
• Prowadzenie auta
• Jazda na rowerze
• Wolny rynek

• Pożywienie i

wielkość populacji

• Podatek dochodowy
• Obsługa klienta
• Przywództwo
• Sprzedaż
• Awans
• Marketing

Każdy system ma cel

• Dzięki sprzężeniu balansującemu

system może pozostać stabilny lub
dążyć do osiągnięcia celu

• Samo przetrwanie systemu także

może być jego celem

FEEDFORWARD – sprzężenie zwrotne

wyprzedzające

• Sprzężenie zwrotne wyprzedzające polega

na podejmowaniu lub korygowaniu działań ante

factum - na podstawie przewidywania potrzeby

podjęcia działania lub zmian w jego

uwarunkowaniach realizacyjnych

• Samo-wypełaniające się przepowiednie
• Działanie giełdy
• Kłopoty banku
• Kłopoty z zaśnięciem
• Przewidywanie braków w dostawie towarów

:

FEEDFORWARD – sprzężenie zwrotne

wyprzedzające

kupowanie

brak towaru

przewidywa

nie braku

Ćwiczenie

1. Wielkośc populacji a stopa

urodzeń

wielkosc

populacji

stopa

urodzen

+

+

Ćwiczenie

2. Siły sprzedaży – wielkość

sprzedaży – zyski – wielkość firmy

wielkosc dzialu

sprzedazy

wielkosc

sprzedazy

zyski

wielkosc

firmy

+

+

+

+

Ćwiczenie

3. Gra w tenisa: liczba wygranych

meczy, ilość błędów,
satysfakcja,czas spędzony na
ćwiczeniu

czas spędzony

na ćwiczeniu

liczba

bledow

wygrane

mecze

satysfakcja

+

-

-

+

Rozwiązywanie

problemów

• Ptasia antykoncepcja

System kontroli wagi

Cel: Jak działa dieta z punktu widzenia systemu

?

• Waga ciała jako emergentna właściwość metabolizmu

człowieka

Etap I: zbudowanie systemu kontroli wagi
Etap II: sprawdzanie parametrów dla diety

Czynniki wpływające na system m.in. :
Szybkość metabolizmu, Ilość spożywanych kalorii, Aktywność,

Apetyt, Pożadana waga, i inne

Jakie ine cele można sprawdzić dla tego systemu?

waga

aktualna

roznica wagi

pozadanej i

aktualnej

ilosc

spozywanego

jedzenia

szybkosc

metabolizmu

spalone

kalorie

niespalone

kalorie

+

-

-

+

+

+

-

Kontrola wydatków

Opis sytuacji: Panu X w pewnym momencie miesiąca (roku)

zaczyna brakować środków do życia, więc ogranicza

wydawanie.Po kilku dniach odzyskuje równowagę

finansową, nawet z nadwyżką. Powraca zatem do dawnego

stylu życia (wydawania) i częto wydaje pieniądze na jakieś

extra zakupy. Po pewnym czasie znowu wpada w kłopoty

finansowe i sytuacja się powtarza.

Cel: rozpoznać system i nauczyć się go kontrolować lub go

zmienić (wrażliwe punkty zmiany)

Zmienne: dostępne środki, pożądany poziom życia,

wydawanie, aktualny poziom życia, różnica pomiędzy

aktualnym i pożądanym poziomem życia

dostepne

srodki

wydawanie

aktualny

poziom życia

rożnica pomiedzy

pożadanym i

aktualnym poziomem

życia

pożadany

poziom życia

+

+

-

+

-

wydatki

pożyczki z

karty

dlug

odsetki

dostepne

srodki

+

+

+

+

-

+

Karta kredytowa

palenie

papierosow

stres

naturalne

predyspozycje

do

wypoczynku

uzależnienie

liczba

wypalonych

papierosow

+

+

-

-

+

-

+

Stres a uzależnienie

Część II: Budowanie

modeli

O czym trzeba pamiętać i na co

uważać?

I. Mapy mentalne

Usuwanie informacji

.

Konstruowanie 3D

Zniekształcenia

Herring figure

Generalizowanie

• Zawsze
• Wszyscy
• Nigdy
• Nikt
• itp

Modele mentalne jako

system

Sprzężenia wzmacniające nasze przekonania:

• Regresja do średniej (pogoda, wynik finansowy, sprzedaż)
• Brak umiejscowienia w czasie (motywacja pracowników)
• Jednostronne doświadczenia (kampania reklamowa,

tankowanie, telefon)

brak sprzężeń balansujących = brak nowych informacji

II. Przyczyna i skutek

• Gdy zdarzenie A oznacza B ...
• Prawo grawitacji ? piórko na

wietrze, magnes w silnym polu
magnetycznym

• Wirus grypy , wypadki

samochodowe, palenie

System Thinking

• Czynniki wpływające zamiast Przyczyny
• Dynamika wpływu
• Np. co powoduje wzrost

przestępczości?

• „Laundry list thinking” : słaba

edukacja, bezrobocie, prawo, system
społeczny, możliwości, wartości
kulturowe, itp.

3 błędy myślenia przyczynowo-

skutkowego:

1. Przyczyna i skutek są rozdzielne i skutek

zawsze występuje po przyczynie

2. Efekt występuje po przyczynie w bliskim

czasie i przestrzeni (ból)

3. Skutek jest proporcjonalny do przyczyny
Wirus – epidemia, pestycyd – załamanie

równowagi środowiska naturalnego

• Wartości progowe – czy buldog

może ugryźć do połowy?

• Zamkniete systemy fizyczne ?

Otwarte systemy społeczne

• Wrażliwość na warunki

początkowe – wybuch gniewu,
poranne korki, itp

Dwie strony chaosu

• Efekt motyla (Edward Lorenz,

1961)

Fraktalna budowa świata – wybrzeże

morskie (fraktal Mandelbrota)

• Ciemna strona chaosu –

niewytłumaczalna, skomplikowana,
nieprzewidywalna (na razie, np.
tornada)

• Jasna strona – skomplikowanie często

wynikające z prostych praw,
wyłaniający się porządek (załamanie
chaosu)

Załamanie chaosu -

ćwiczenie

Wersja 1: wybierz losowo 2 osoby A

i B, poruszaj się tak aby A chroniło
Cię przed B (znajdowało się
pomiędzy wami)

Wersja 2: poruszaj się tak abyś Ty

był pomiędzy A i B

Punkty stabilności -

atraktory

• Kran z wodą (2 ekstremalne stany

przepływu)

• Systemy najczęściej dążą do

osiągnięcia punktów stabilności
(np.demokracja)

• Atraktory mogą być punktowe,

chaotyczne lub dynamiczne:

Atraktory c.d.

• Przekonania, nawyki, cechy jako

atraktory

• Wyciskanie atraktorów i ich

zmiana

Poza logiką

• Klasyczna logika nie radzi sobie

ze złożonymi układami bo...

1. Jest dwuwartościowa: 0-1
2. Jest linearna:A-B-C (gotowanie

wody, temperatura ciała)

3. Zakłada pewnośc: tak – nie

A systemy bywają

nielogiczne:

• Paradoks Brassa (1968) :
? mniej ulic = mniej korków ?
(np. przepływ informacji w firmie)

Systemowe modele mentalne

1.

Twój obecny model mentalny (dotyczący konkretnego

problemu/zadania) jest jedynie najlepszym na chwilę

obecną. Szukaj lepszego 

2.

Miej szerokie zainteresowania

3.

Pokochaj (no może polub chociaż) niepeweność,

podważalność

4.

Szukaj faktów które podważają Twój model

5.

Patrz długodystansowo, szukaj sprzężeń wyprzedzających

6.

W konforntacj z problemem szukaj faktów oraz założeń

jakie czynisz osądzając fakty

7.

Szukaj zależności zdarzeń, petli, nieliniowości

8.

Uznaj za pewnik, że świat jest o wiele bardziej złożony

niż nasze wyobrażenie o nim

9.

Patrz z różnych perspektyw:

Wskazówki budowania systemu

1.Zacznij od budowania jako główny aktor –

korzystaj ze swoich doświadczeń i wiedzy.

2. Buduj mając konkretny cel na myśli.

Określ co chcesz zrozumieć.

3. Zacznij gdziekolwiek chcesz.
4. Włączaj wydarzenia, ktore miały miejsce,

szkaj pewnych stałych wzorów.

5. Określ ograniczenia Twojego systemu –

czas i zasoby ze względu na Twój cel

6. Staraj się pracować na zmiennych

dynamicznych

Modele

Dylemat społeczny

Przypuśćmy, że jazda samochodem poza

miasto daje Ci przyjemność i powoduje, że
chcesz jeździć coraz więcej. Podobnie mają
inni użytkownicy samochodów. Łączna
liczba samochodów na tych drogach
wpływa jednak na przyjemność każdej z
podróżujących osób, bowiem ich pojemność
ma ograniczenia czysto fizyczne.

Jak mógłby wyglądać model takiego dylematu

i jakie widzisz dla niego rozwiązanie?

Twoja

podroż

Twoja

przyjemnosc

laczna liczba

samochodow

przyjemnosc

kazdej osoby

ograniczenia

zasobu

przyjemnosc

innych kierowcow

podroz innych

kierowcow

+

+

+

-

+

+

+

+

+

cel

presja obniżenia

poprzeczki

rożnica pomiedzy

rezultatami

osiagnietymi a

pożadanymi

stan obecny

dzialania majace na

celu zmniejszenie

rożnicy

+

+

-

+

+

-

Osiąganie celów

zyski

redukcja

kosztow

liczba praco

wnikow

motywacja

jakosc pracy

-

+

+

+

+

+

Szybkie rozwiązanie?

Stocks and flows

Level

inflow

Stocks and flows

Level

inflow

outflow

Stock and flows

Population

births

deaths

birth rate

death rate

Zadanie: Kula śniegu

Stock: wielkość kuli
Inflow: powiększanie się kuli
Zmienne: lepkość śniegu

Kula śniegu

Snowball

Size

snowball growth

stickiness of snow

initial snowball size

Zadanie: stygnięcie kawy

Stock: temperatura kawy
Outflow: stygnięcie
Zmienne: czas stygnięcia (właściwy

dla kawy), początkowa
temperatura kawy

Stygnięcie kawy

Coffee

Temperature

cooling

time to cool

initial temperature

room temperature

Kawa w organiźmie

Zadanie: zbudować model poziomu

kawy w organiźmie (zasób)
uwzględniając konsumpcję i
wydalanie kawy (przepływ) oraz
czynniki wpływające takie jak:
senność, zapotrzebowanie na
kofeinę, tolerancja kofeiny

Kawa w organiźmie

Caffeine in Body

Body's Expected

Caffeine

caffeine disposal

caffeine consumption

drowsiness

normal amount of drowsiness

normal caffeine

consumption

caffeine disposal time

caffeine tolerance time

effect of stress on

drowsiness

<effect of drowsiness on

caffeine consumption

lookup>

Grypa 

• Zadanie: zbuduj model epidemii grypy
• Stocks: Zdrowi ludzie, Chorzy ludzie
• Flow: zakażenie (liczba osób na rok)
• Czynniki: kontakty pomiędzy

zdrowym, kontakty zdrowych z
chorymi, łatwość zarażenia, całkowita
populacja, zakażona część populacji

Grypa 

Healthy

Individuals

Infected

Individuals

infections

healthy contacts

contact rate

fraction population infected

total population

healthy contacts with

infected individuals

infection rate

initial infected

linki

• http://sysdyn.clexchange.org/road-maps/home.html
• http://www.psych.lse.ac.uk/complexity/events.htm
• http://www.complexityscience.org/index.php
• http://www.cs.manchester.ac.uk/Events_subweb/special

/summer_school/Sumpter06.pdf

• http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/suppl_3/7280
• http://www.crs.org.pl
• http://www.marine.csiro.au/ABM/SocialNetwork.html
• www.vensim.com

Dane teleadresowe

• Email: [e-mail]
• Dyżury: śr 9-11, pokój 318
• gg:1242512
• Skype: Barbara Zych

Praca domowa

DRAPIEŻNIK – OFIARA
 Cel: zobrazować jak funkcjonuje mini-ekosystem drapieżnik – ofiara na przykładzie dwóch populacji:

lisów i królików 

Zasoby: populacja królików, populacja lisów
Przepływy: urodzenia królików, zgony królików, urodzenia lisów, zgony lisów
Czynniki: wskaźnik urodzeń królików, przeciętna długość życia królików, zagęszczenie królików,

zdolnośc środowiska naturalnego do wyżywienia określonej liczby królików,

wskaźnik urodzeń lisów, przeciętna długość życia lisów, poziom konsumpcji królików przez lisy,

wymagania żywnościowe lisów, dostepność pożywienia lisów,

POZYSKIWANIE KLIENTÓW
Cel: zobrazować jak reklama oraz przekaz ustny wpływa na pozyskiwanie nowych klientów oraz

sprzedaż produktu

Zasoby: Potencjalni klienci, Pozyskani klienci
Przepływ: pozyskiwanie klientów
Czynniki: pozyskiwanie przez reklamę, pozyskiwanie przez rekomendację „z ust do ust”, efektywność

reklamy, wielkośc populacji, częstotliwość kontaktów, wielkość sprzedaży, wielkość zakupów

dokonywanych przez nowo pozyskiwanych klientów, wielkość ponownych zakupów dokonywanych

przez pozyskanych klientów, średnia konsumpcja