Zmiany postępowe

•

U ich podłoża leży rozplem, czyli
zwiększona liczba lub objętość
komórek.

•

Są związane z uzupełnieniem ubytków,
po zadziałaniu czynników
szkodliwych, lub przystosowaniem do
zwiększonej pracy.

Zmiany postępowe

•

Zaliczamy do nich :



Odrost



Naprawę



Przerost



Rozrost

Zmiany postępowe



Oraz zmiany różnicowania
komórkowego, takie jak:



Metaplazja



Anaplazja



Kataplazja



Dysplazja



Dysembrioplazja

Odrost - regeneracja

•

Jest to zdolność do odtwarzania komórek

i tkanek i powrót pod względem

anatomicznym i fizjologicznym do

stanu wyjściowego.

•

Zachodzi zarówno w warunkach

fizjologicznych ( np. odrost endometrium

po menstruacji ) jak i w stanach

patologicznych ( np. gojenie się ran ).

Podział tkanek ze względu

na zdolność do

regeneracji



Nietrwałe ( labilne ) o dużej i stałej zdolności do

odrostu



nabłonek błony śluzowej –

układu oddechowego,
przewodu pokarmowego,
dróg moczowych i rodnych,



tkanka łączna wiotka i włóknista,



mezotelium jam surowiczych,



komórki układu limfatycznego i krwionośnego

Podział tkanek ze względu

na zdolność do

regeneracji



Trwałe ( stabilne ) – o ograniczonej

zdolności do odrostu, który następuje
głównie po uszkodzeniu narządu



Kości, ścięgna, chrząstka



Włókna mięśni szkieletowych



Komórki miąższowe narządów wewnętrznych,
takich jak nerki, wątroba, trzustka

Podział tkanek ze względu

na zdolność do

regeneracji



Niezmienne ( ustabilizowane ) –

nie mają zdolności do regeneracji



Układ nerwowy



Mięsień sercowy

Naprawa

•

Jest to proces regeneracji tkanek

stałych lub niezmiennych.

•

Ubytek tkankowy wypełnia ziarnina –

młoda tkanka łączna

•

Proces ten zachodzi np.. Po urazach

narządów miąższowych, kości czy skóry

Przerost

•

Jest to zwiększenie objętości narządu
na skutek zwiększenia objętości
poszczególnych komórek

•

Dotyczy narządów zbudowanych z
tkanek niezdolnych do podziału

Podział przerostu



Ze względu na zasięg :

•

Całkowity – przerasta cały narząd

( np. mięśnie u sportowców )

•

Częściowy – przerasta część narządu

( np. prawa komora serca

w rozedmie płuc )

Podział przerostu



Ze względu na przyczynę :

•

Pierwotny – o nieznanej przyczynie

•

Wtórny – o znanej przyczynie :



Zastępczy np. przerost nerki po usunięciu
drugiej



Wyrównawczy np. przerost mięśniówki ściany
naczyń tętniczych w chorobie nadciśnieniowej

Rozrost

•

Jest to zwiększenie objętości narządu poprzez

zwiększenie liczby komórek, z których jest zbudowany (

dotyczy narządów zbudowanych z tkanek zdolnych do

podziału.

•

Wyróżniamy rozrost :

•

Pierwotny

•

Wtórny

•

Całkowity

•

Częściowy

Metaplazja

•

Pojawienie się wśród komórek
dojrzałych i
zróżnicowanych, innych komórek
dojrzałych i zróżnicowanych
ale w innym kierunku, niewłaściwym
dla danego miejsca.

•

Może upośledzać pracę narządu i być
podłożem zmian nowotworowych

Anaplazja

•

Występowanie wśród komórek
dojrzałych zróżnicowanych komórek
niezróżnicowanych tzw.
anaplastycznych.

•

Jest charakterystyczna dla
nowotworów złośliwych

Kataplazja

•

Występowanie komórek podobnych
morfologicznie do komórek dojrzałych,
ale niezróżnicowanych
czynnościowo

•

Np. nowotworowe fibroblasty, które
nie potrafią syntezować kolagenu

Dysplazja

•

Stopniowa przebudowa
prawidłowych dotychczas narządów
lub tkanek poprzez zmiany kształtu i
ułożenia budujących je komórek.

•

Zmiany dysplastyczne w nabłonkach
uważane są za stany
przednowotworowe

ZMIANY WSTECZNE

Zanik – wiąd ( atrophia )

•

Stopniowe zmniejszenie objętości
komórki, prowadzące do
zmniejszenia narządu jako całości

Podział zaników



Fizjologiczny ( inwolucja )

Np. grasica w okresie dojrzewania,

układ chłonny w wieku podeszłym,
ciężarna macica po porodzie

Podział zaników



Patologiczny :



Całego ustroju – wyniszczenie

Przyczyny : choroby

nowotworowe, przewlekłe
głodzenie



Pojedynczych narządów

Przyczyny :

- ucisk
- niedoczynność lub bezczynność

Martwica

•

Nagła śmierć komórek lub tkanek w ustroju

•

Podział :



Rozpływna – rozpuszczenie komórek przy

udziale enzymów

lizosomalnych

Np. rozmiękanie mózgu, przełyk po spożyciu

zasad, wrzód żołądka, zgorzel

Zgorzel – dotyczy skóry, miazgi zębowej, jelita grubego

(kontakt tkanki martwej ze środowiskiem zewnętrznym,
duża wilgotność tkanek, obecność bakterii gnilnych).

Martwica



Denaturacyjna – denaturacja białek

komórkowych

Przykłady :



Przełyk po spożyciu kwasów



Martwica Balsera – najczęściej jako konsekwencja
ostrego zapalenia trzuski. Uczynnieniu ulega lipaza
lipoproteinowa, rozkładająca tłuszcze do glicerolu i
wolnych kwasów tłuszczowych, z których powstają
nierozpuszczalne mydła wapniowe.

Zwyrodnienie

•

Gromadzenie się w komórkach lub poza nimi

dużych ilości substancji, które w prawidłowych

warunkach występują tam w niewielkiej ilości lub

ich brak, oraz zniekształcenie pewnych organelli

komórkowych bądź niedobór niektórych substancji

w komórkach

•

Substancje, które mogą być gromadzone w komórkach :

-

woda,

- białka,
- węglowodany,
- śluz i substancje śluzowate,
- tłuszcze,
- wapń,
- barwniki

Zwyrodnienia związane z

gromadzeniem się wody

•

Przyćmienie miąższowe – woda gromadzi się

w mitochondriach,
co powoduje ich

rozdęcie,powiększenie

i zatarcie struktury

występowanie : - oparzenia

- wyniszczenie
- choroby z wysoką gorączką

Zwyrodnienia związane z

gromadzeniem się wody

•

Zwyrodnienie wodniczkowe – woda gromadzi
się

w kanałach

siateczki

śródplazmatycznej

Występowanie : - ospa
- półpasiec
- oparzenia – skóra
- zapalenia wirusowe

Zwyrodnienia białkowe



Zwyrodnienia rogowe :



Nadmierne rogowacenie np. modzel,

nagniotek



Rogowacenie w niewłaściwym miejscu

( leukoplakia )

- rozrost i rogowacenie warstwy

kolczystej

Zwyrodnienia białkowe



Zwyrodnienie skrobiowate ( amyloidoza )

Amyloid – patologiczna substancja białkowa, która

odkłada się

między komórkami w różnych stanach

klinicznych

Podział :



Układowa ( uogólniona ) – obejmuje kilka układów



Zlokalizowana ( ograniczona ) – dotyczy pojedynczego
narządu



Wtórna – powikłanie innych toczących się w organizmie
chorób, takich jak przewlekłe zapalenia ( wrzodziejące
zapalenie jelita i rzs ) oraz chorób nowotworowych –
szpiczak mnogi i ziarnica złośliwa

Zwyrodnienie tłuszczowe



gromadzenie tłuszczów obojętnych

–

głównie

w wątrobie, mięśniu sercowym i nerkach.



Gromadzenie tłuszczów złożonych (

fosfolipidów i cerebrozydów )



Gromadzenie cholesterolu –

ma

miejsce w kamieniach żółciowych, blaszkach
miażdżycowych.

Zwyrodnienie barwnikowe



Melanina – barwnik fizjologicznie występujący,

np. w brodawce sutkowej i jej otoczce,

wargach sromowych większych, skórze odbytu

i moszny, tęczówce i skórze.

Jej nadmierne gromadzenie może być ograniczone

np. w piegach lub uogólnione np. w chorobie Addisona

Brak melaniny w komórkach może być ograniczony –
bielactwo lub uogólniony - albinizm

Zwyrodnienia wapniowe



Wapnienie dystroficzne – odkładanie się soli

wapnia w tkankach zmienionych chorobowo, np.

blaszki miażdżycowe, tkanki martwicze.

Stężenie wapnia w surowicy w granicach normy



Wapnienie przerzutowe – odkładanie się soli

wapnia w tkankach zdrowych jako efekt wzrostu

stężenia wapnia w surowicy krwi.

Występuje w nadczynności przytarczyc,

hiperwitaminozie D, zasadowicy.



Kamica – kamienie mogą powstać we wszystkich

przewodach i jamach ciała organizmu.

Torbiele

Torbiel – patologiczna jama w narządzie,
najczęściej wypełniona substancją

płynną



Prawdziwa – patologiczna jama wysłana od

wewnątrz nabłonkiem np. torbiele jajnika



Rzekoma – patologiczna jama pozbawiona

wyściółki nabłonkowej np. torbiele w kościach,

Transformacja

nowotworowa

Definicje

•

Nowotwór – nieprawidłowa masa tkankowa
rozrastająca się w nadmiarze i w sposób
nieskoordynowany z pozostałymi tkankami,
przy czym nadmierna proliferacja utrzymuje
się mimo wyeliminowania bodźców
wywołujących zmianę

•

Guz – szerokie pojęcie obejmujące wszelkiego
rodzaju zmiany guzowate o charakterze
zapalnym, obrzękowym, naczyniowym
( krwiaki ), nowotworowym i inne

Definicje

•

Rak – nowotwór złośliwy wywodzący się

z tkanki nabłonkowej

•

Mięsak - nowotwór złośliwy wywodzący

się z tkanek mezenchymalnych ;

-

miękkich – tłuszczowej, łącznej włóknistej,

naczyniowej, mięśniowej gładkiej i poprzecznie

prążkowanej

-

oraz z tkanek budujących układ szkieletowy –

kości i chrząstek

Czynniki wpływające na

karcinogenezę

•

Genetyczne/ rodzinne

•

Biologiczne :

-

wirusy onkogenne ( RNA wirusy np. HIV, DNA wirusy np.
HBV )

-

Bakterie ( helikobacter pylori )

-

Pasożyty ( Schistosoma hematobium )

•

Chemiczne :

-

policykliczne węglowodory aromatyczne

-

Aflatoksyny

-

Aminy aromatyczne, środki alkilujące

-

Dym papierosowy i spaliny samochodowe

Czynniki wpływające na

karcinogenezę

•

Fizyczne :

-

promieniowanie rtg

-

Promieniowanie nadfioletowe]

-

Promieniowanie jonizujące

•

Hormonalne

•

Dietetyczne

•

Immunologiczne

•

Starzenie się

Transformacją

nowotworowa

•

Skomplikowane, wieloczynnikowe i
jeszcze nie w pełni rozpoznane
mechanizmy przemiany prawidłowych
komórek organizmu w komórki
nowotworowe, polegające przede
wszystkim na pobudzeniu komórek do
stałej i nadmiernej proliferacji

Transformacją

nowotworowa

•

Jednym z elementów biorących udział w
tym procesie są onkogeny komórkowe –
zestaw ponad 20 genów
odpowiedzialnych za proliferację komórki
mających podstawowe znaczenie w
okresie zarodkowym.

W dojrzałym ustroju są one w większości

nieaktywne – protoonkogeny, mogą
jednak w pewnych warunkach
ulegać okresowej aktywacji i ekspresji

Transformacją

nowotworowa

•

Czynnikami odpowiedzialnymi za
pobudzanie protoonkogenów są :

-

wrodzone lub nabyte aberracje
chromosomalne

-

Zmiany zachodzące w wyniku mutacji

-

Wprowadzenie w następstwie zakażenia
retrowirusami do nici chromosomalnej
komórki w pobliżu jej onkogenów
dodatkowych onkogenów wirusowych

Transformacją

nowotworowa

•

Inne czynniki biorące w niej udział :

-

nadmiar czynników wzrostu np. PDGF,
TGF

-

Receptory dla komórkowych czynników
wzrostu

-

Zaburzenia wewnątrzkomórkowego
przekaźnictwa sygnałów

-

Zahamowanie apoptozy

Transformacją

nowotworowa

Stałą i nieodwracalną cechą jest

przewaga proliferacji nad
obumieraniem komórek,
z jednoczesnym zahamowaniem ich
różnicowania.

Transformacją

nowotworowa

•

Punktem wyjścia procesu
nowotworowego może być każda
tkanka, której komórki zachowały
zdolność do mnożenia się.

Cechy różniące nowotwory

niezłośliwe od złośliwych -

mikroskopowe

Cecha

Nowotwór

łagodny

Nowotwór złośliwy

Budowa

histologiczna

Podobieństwo

do tkanki
macierzystej

Znaczne

zaburzenia
architektoniki

tkankowej

Zróżnicowanie

komórek

Komórki

wysoko
zróżnicowane

Komórki nisko

zróżnicowane,
atypowe, anaplazja
znacznego stopnia

Otorebkowanie

Zazwyczaj
obecne

brak

Hiperchromazja
jąder

brak

obecna

Indeks
mitotyczny

niski

Wysoki; wadliwe
figury podziałów

Kariotyp

Zazwyczaj 2 n

aneuploidia

Cechy różniące nowotwory

niezłośliwe od złośliwych -

makroskopowe

Cecha

Nowotwór

łagodny

Nowotwór

złośliwy

Szybkość

wzrostu

powolna

szybka

Typ wzrostu

rozprężający

naciekający

Naciekanie

tkanek

brak

obecne

Wnikanie do

naczyń

Brak zdolności

wnikania do
naczyń

obecne

Przerzuty

Brak

Obecne

Cechy różniące nowotwory

niezłośliwe od złośliwych -

kliniczne

Cecha

Nowotwór

łagodny

Nowotwór

złośliwy

wznowy

brak

Obecne:

możliwość
niedoszczętnego

usunięcia

Wpływ na

organizm

Zazwyczaj

znikomy

Wyniszczający,

zwłaszcza w
stadiach

zaawansowanych

rokowanie

Zazwyczaj dobre Złe, zwłaszcza w

przypadkach
późno

diagnozowanych
i

nieleczonych

Nowotwory miejscowo

złośliwe

•

Każdy nowotwór, który posiada
niektóre cechy nowotworów
złośliwych ale nie daje przerzutów
jest nowotworem miejscowo
złośliwym

Stan przedrakowy

•

Proces patologiczny, na podłożu którego
statystycznie częściej niż w tkankach
prawidłowych tego samego narządu rozwija się
nowotwór

•

Histologicznie stwierdza się cechy opóźnionego
i nieprawidłowego różnicowania komórek
– dysplazja. Gdy większość komórek przejawia te
cechy jest to dysplazja znacznego stopnia, a
zmiany te zbliżają się do raka przedinwazyjnego

Rak przedinwazyjny

•

Nowotwór złośliwy rozrastający się w
granicach nabłonka tzn. nie
przekraczający jego błony podstawnej

•

Nie daje przerzutów

•

Całkowite usunięcie komórek
nowotworowych w granicach
zdrowych tkanek jest równoznaczne
z wyleczeniem

•

Nie leczony zawsze przechodzi w raka
naciekającego

Mikrorak

•

Inwazja, w której nie doszło do
powstania nacieku głębszego niż 5
mm, nazywa się mikroinwazją, a
raka w tym stadium
zaawansowania - mikrorakiem

Rak wczesny

•

W niektórych przypadkach
nowotworów przewodu
pokarmowego, stosuje się pojęcie
raka wczesnego, gdzie pomimo
występowania naciekania
charakteryzuje się dobrym
rokowaniem dla pacjenta

Typy wzrostu i szerzenia się

nowotworów

•

Rozprzestrzenianie się nowotworu
w organizmie, polegające na
zwiększaniu jego masy, a
odbywające się w łączności z
pierwotnym guzem, nazywamy
wzrostem miejscowym lub
szerzeniem przez ciągłość.

•

Może odbywać się na drodze :

- Naciekania
- Wzrostu

Typy wzrostu i szerzenia się

nowotworów

- Naciekania – typ wzrostu cechujący

nowotwory złośliwe, związany z
niszczeniem prawidłowych tkanek
ustroju, skojarzony z wnikaniem
komórek nowotworowych do przestrzeni
międzykomórkowych, naczyń
limfatycznych i krwionośnych
oraz przestrzeni około pni nerwowych.

Typy rozprzestrzeniania się

miejscowego nowotworów

•

Wzrost rozprężający

Dotyczy nowotworów łagodnych,

otorebkowanych, gdzie guz wywiera wpływ na

otoczenie głównie przez ucisk

•

Wzrost naciekający

dotyczy nowotworów złośliwych, gdzie z głównej

masy guza, wyrastają liczne wypustki penetrujące

przestrzenie międzykomórkowe

•

Wzrost przez przewarstwienie

dotyczy nowotworów złośliwych, gdzie mimo

makroskopowo rozpoznanego wzrostu

rozprężającego w badaniu mikroskopowym

stwierdza się brak torebki i mikronaciekanie

Typy wzrostu

nowotworowego

•

W nowotworach łagodnych i złośliwych skóry lub

błony śluzowej, przyjęło się rozróżniać :



Wzrost egzofityczny – nowotwór płytko nacieka

podłoże, a główna masa guza znajduje się nad

powierzchnią



Wzrost mezofityczny – masy nowotworowe w

równym stopniu zajmują podłoże i obszar ponad

powierzchnią, zmiana jest owrzodziała w centrum

i obwałowana na obwodzie



Wzrost endofityczny – dominujący jest rozległy

rozrost w głąb podłoża

Przerzuty

•

Przeniesienie procesu nowotworowego do odległych

tkanek i narządów, doprowadzające w efekcie do

powstania wtórnych ognisk

•

Mogą powstawać drogą :

-

naczyń limfatycznych – aktywna migracja między

komórkami śródbłonka

-

Naczyń krwionośnych

-

Przestrzeni surowiczych – naciekanie i

samoimplantacja

-

Przewodów wysłanych nabłonkiem

-

Przestrzeni podpajęczynówkowych mózgu i rdzenia

kręgowego