Receptory i regulacja dla układu
dopełniacza
Paweł Oleszak
Receptory i regulacja dla układu
dopełniacza
Paweł Oleszak
Na komórkach występuje wiele receptorów
dla poszczególnych składników dopełniacza
Pełnią one następujące funkcje:
ułatwiają fagocytozę przez komórki żerne
usuwają kompleksy immunologiczne
regulują aktywację dopełniacza
biorą udział w kilku typach odpowiedzi
immunologicznej
Receptory
Rodzaje receptorów
komórkowych
dla dopełniacza:
CR1
CR2
CR3
CR4
CR5
C3a
C5a
Receptor CR1:
Jeden z najważniejszych receptorów dla
składników dopełniacza
Występuje na erytrocytach (ok. 500-600),
neutrofilach (5-40 tys.), monocytach
(30tys.), limfocytach (40 tys.)
Czynniki aktywujące CR1:
Czynniki chemotaktyczne
Receptory FcR neutrofila przeciwciał IgG
opłaszczających daną cząsteczkę
Fibronektyna i laminina
Choć na jednym erytrocycie jest stosunkowo mało tych
receptorów, to zważywszy na liczbę erytrocytów,
stanowią one 85-90% wszystkich CR1 obecnych we
krwi
Usuwają z krwiobiegu kompleksy immunologiczne
zawierające dopełniacz, które mogłyby się odkładać
np. w nerkach i powodować ich uszkodzenie
Związane na erytrocytach kompleksy immunologiczne
są usuwane z ich powierzchni w trakcie przechodzenia
erytrocytów przez watrobę i śledzionę, po czym
erytrocyty wracają do krążenia
CR1 jest kofaktorem dla czynnika I, dzięki temu
kompleksy immunologiczne transportowane przez
erytrocyty już w drodze są rozkładane przez ten
czynnik
Może się stać potencjalnym czynnikiem
chroniącym przed uszkodzeniem tkanek w
reakcjach zapalnych i autoimmunizacyjnych, w
których dochodzi do aktywacji dopełniacza
CR1 podawany w formie rozpuszczalnej zmniejsza
np. rozmiary zawału serca o ok. 50%, hamuje
reakcję zapalną w oparzeniach, a także wydłuża
przeżycie przeszczepów ksenogenicznych
Przyleganie opłaszczonych przez
dopełniacz kompleksów immunologicznych
bakterii lub wirusów do erytrocytów
nazywamy adherencją immunologiczną
CR1 występuje również w podocytach
kłębuszków nerkowych, co może sprzyjać
inaktywacji i usuwaniu kompleksów
immunologicznych w nerce
Receptor CR2:
Występuje głównie na limfocytach B,
komórkach dendrytycznych i komórkach
nabłonkowych gardła
Bierze udział w odpowiedzi humoralnej
Chroni limfocyty przed apoptozą i wzmaga
ich aktywację
Aktywacja nie zachodzi w sposób
bezpośrednio lecz za pośrednictwem
cząsteczek CD19 i CD81
CR2 na grudkowych komórkach
dendrytycznych utrzymują limfocyty B
pamięci
CR2 stanowi receptor dla wirusa
Epsteina-Barr umożliwiając zakażenie
tych komórek
Większość limfocytów B ma na swojej
powierzchni receptory CR1 i CR2, a
nieliczne limfocyty T jedynie CR1
Receptor CR3:
Bierze udział w fagocytozie cząsteczek
lub komórek wiążących składniki
dopełniacza, a także może bezpośrednio
wiązać bakterie poprzez
lipopolisacharyd znajdujący się w
ścianach bakterii
CR3 obecny jest w komórkach K
ułatwiając cytotoksyczność komórkową
zależną od przeciwciał (ADCC)
Niestety receptor CR3 jest
wykorzystywane przez
niektóre bakterie (np.
Mycobacterium
tuberculosis), a także
wirusy (np. HIV, wirus
Zachodniego Nilu) do
wnikania do makrofagów
Receptor CR4:
Występuje na neutrofilach, monocytach
i makrofagach
Prawdopodobnie bierze udział w
fagocytozie kompleksów
immunologicznych i mikroorganizmów,
ale nie jest to do końca potwierdzone
Jest integryną i spełnia funkcje
„dodatkowej” cząsteczki adhezyjnej na
komórkach żernych
Receptory C3a i C5a:
Wykazują właściwości chemotaktyczne
wobec monocytów i neutrofilów
C5a aktywuje komórki żerne zwiększając ich
właściwości fagocytarne i bakteriobójcze,
ponadto stymuluje uwalnianie z makrofagów
cytokin: interleukiny 1 i 2 i czynnika
martwicy nowotworu (TNF)
C3a hamuje wydzielanie przeciwciał i
indukuje wydzielanie enzymów
lizosomalnych przez neutrofile
Regulacja
Głównym zadaniem
mechanizmów
regulacyjnych jest
zabezpieczenie
organizmu przed
działaniem
dopełniacza.
Mechanizmy działające z błonami
komórkowymi
Mechanizmy działające w płynach
tkankowych
Czynniki błonowe
CR1
DAF
MCP
HRF
CR1
Kofaktor dla czynnika I rozkłądającego
C4b oraz C3b
Inaktywuje C3 i C5 chroniąc przed
przypadkową lizą
Hamuje reakcję zapalną w oparzeniach
oraz zmniejsza rozmiary zawału serca
Chroni przed reakcjami zapalnymi oraz
autoimmunizacją
DAF (CD55)
Rozkłada C3 i C5 obydwu dróg
Uwalnia C2a i Bb z konwertazy C3 obu dróg
W śródbłonku naczyń, krwinkach i innych
Duża ruchliwość w błonie
Występuje w osoczu (fosfolipaza C odcina
go)
Otrzymano rozpuszczalny DAF do
hamowania reakcji zapalnych
MCP (CD46) – kofaktor
białkowy
We wszystkich komórkach jądrzastych
Wiąże C3b i C4b w stanie wolnym lub w
konwertazie
Jest receptorem dla wirusa odry
Kofaktor czynnika I
HRF – czynnik restrykcji
homologicznej
Wiąże C8 i C9
Występuje w limfocytach T i B, neutrofilach
i monocytach
Hamuje polimerazę C9, formowanie
kompleksu aktywującego błonę i
tworzenie kanałów
Umocowany jak DAF w błonie przez
glikozylofosfatydyloinozytol
Czynniki osoczowe
Inhibitor C1
Czynnik I
Białko wiążące C4
Czynnik H
Inhibitor C1
Wiąże aktywny C1r i C1s
blokując dalszą aktywację
Hamuje: kalikreinę,
plazminę i czynniki
krzepnięcia XIa i XIIa
Podawany w obrzęku
Quinckego
Czynnik I – inaktywator
C3b/C4b
Rozkłada C3b i C4b
Rozkłada C3b do C3f i iC3b
Rozkłada C4b do iC4b
Kofaktorami Czynnika I są: CR1, CR2 i
MCP
Białko wiążące C4
Przyśpiesza wywołany przez Czynnik I
rozpad konwertazy C3
Czynnik H
Z białkiem wiążącym C4 jest
kofaktorem dla czynnika I
Wiąże w osoczu C3b i C4b zapobiegając
tworzeniu się konwertaz
Niektóre wirusy oraz bakterie
wykorzystują receptory dla dopełniacza
aby wniknąć do komórek. Np.:
-
Wirus Epsteina-Barr – CR2
-
Wirus odry – MCP
-
Legionella – CR1
-
E. Coli – DAF
-
Mycobacteria – CR1 i CR3
Bibliografia:
Jakub Gołąb, Immunologia, Warszawa
2002, PWN
Ivan Roit, Immunologia, Warszawa
2000, PZWL
Dziękuję za uwagę.