Wiesława Trendak , Jan Hołyński

Wiesława Trendak , Jan Hołyński

Psychologiczne aspekty

Psychologiczne aspekty

terroryzmu

terroryzmu

Zakład Medycyny Ratunkowej i

Zakład Medycyny Ratunkowej i

Medycyny Katastrof Katedry

Medycyny Katastrof Katedry

Anestezjologii i

Anestezjologii i

Intensywnej Terapii

Intensywnej Terapii

Uniwersytetu Medycznego w

Uniwersytetu Medycznego w

Łodzi

Łodzi

Terroryzm to bezprawne użycie

Terroryzm to bezprawne użycie

siły

siły

lub zastraszanie przez jednostki lub

lub zastraszanie przez jednostki lub

grupy osób w celu wywarcia

grupy osób w celu wywarcia

wpływu

wpływu

zarówno na władzę czy opinię

zarówno na władzę czy opinię

publiczną, jak i grupy osób czy

publiczną, jak i grupy osób czy

poszczególne osoby.

poszczególne osoby.

Terroryzm, jako skrajna forma przemocy

Terroryzm, jako skrajna forma przemocy

występował zawsze, ze szczególnym nasileniem

występował zawsze, ze szczególnym nasileniem

w okresach zmian rewolucyjnych np. w

w okresach zmian rewolucyjnych np. w

czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej

czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej

(dyktatura jakobinów 1793-1794), jak i

(dyktatura jakobinów 1793-1794), jak i

rosyjskiej Rewolucji Październikowej. Aktami

rosyjskiej Rewolucji Październikowej. Aktami

terrorystycznymi były zamachy na carów

terrorystycznymi były zamachy na carów

(zabójstwo Aleksandra II -1891r.), królów (np.

(zabójstwo Aleksandra II -1891r.), królów (np.

włoskiego Humberta I-1900r.), prezydentów (w

włoskiego Humberta I-1900r.), prezydentów (w

USA Williama McKinleya-1901r., w Polsce

USA Williama McKinleya-1901r., w Polsce

Gabriela Narutowicza-1922r.), czy zamachy

Gabriela Narutowicza-1922r.), czy zamachy

nieudane (np. na Józefa Piłsudskiego, prezydenta

nieudane (np. na Józefa Piłsudskiego, prezydenta

Stanisława Wojciechowskiego).

Stanisława Wojciechowskiego).

O wiele częstsze były zamachy

O wiele częstsze były zamachy

terrorystyczne po II wojnie światowej

terrorystyczne po II wojnie światowej

i powodowały więcej ofiar. Można tu

i powodowały więcej ofiar. Można tu

wymienić akty piractwa powietrznego

wymienić akty piractwa powietrznego

oraz zamachy takich organizacji, jak

oraz zamachy takich organizacji, jak

baskijska ETA w Hiszpanii, IRA w

baskijska ETA w Hiszpanii, IRA w

Irlandii Północnej i Wielkiej Brytanii,

Irlandii Północnej i Wielkiej Brytanii,

czy RAF w Niemczech i Włoszech,

czy RAF w Niemczech i Włoszech,

głównie w latach 70. XX wieku.

głównie w latach 70. XX wieku.

Terroryzm końca XX wieku i początku

Terroryzm końca XX wieku i początku

XXI znacznie się nasilił, przybrał

XXI znacznie się nasilił, przybrał

zorganizowane formy i może dotykać

zorganizowane formy i może dotykać

dowolne państwa; świadczą o tym ostatnie

dowolne państwa; świadczą o tym ostatnie

zamachy terrorystyczne: 11.09.2001r.- atak

zamachy terrorystyczne: 11.09.2001r.- atak

na wieże WTC w Nowym Jorku i Pentagon w

na wieże WTC w Nowym Jorku i Pentagon w

Waszyngtonie, 1.09.2004r.-atak na szkołę w

Waszyngtonie, 1.09.2004r.-atak na szkołę w

Biesłanie w Rosji, ataki terrorystyczne w

Biesłanie w Rosji, ataki terrorystyczne w

Madrycie (11.03.2004r.), Londynie

Madrycie (11.03.2004r.), Londynie

(7.07.2005r.), czy powtarzające się ataki

(7.07.2005r.), czy powtarzające się ataki

na wojska koalicji w Iraku.

na wojska koalicji w Iraku.

Oprócz terroryzmu

Oprócz terroryzmu

konwencjonalnego mamy

konwencjonalnego mamy

obecnie do czynienia z

obecnie do czynienia z

terroryzmem:

terroryzmem:

•

nuklearnym,

nuklearnym,

•

chemicznym,

chemicznym,

•

biologicznym

biologicznym

•

informatycznym

informatycznym

Najbardziej zagrożone atakami terrorystycznym są:

Najbardziej zagrożone atakami terrorystycznym są:

-

-

duże aglomeracje miejskie, a zwłaszcza systemy

duże aglomeracje miejskie, a zwłaszcza systemy

usługowe, komunikacyjne i transportowe oraz

usługowe, komunikacyjne i transportowe oraz

energetyczne i zaopatrujące w wodę oraz

energetyczne i zaopatrujące w wodę oraz

żywność;

żywność;

- porty lotnicze i samoloty,

- porty lotnicze i samoloty,

-

-

placówki dyplomatyczne,

placówki dyplomatyczne,

- znane kurorty,

- znane kurorty,

- obiekty, w których przebywa jednocześnie

- obiekty, w których przebywa jednocześnie

bardzo dużo ludzi.

bardzo dużo ludzi.

Zainteresowania psychologii

Zainteresowania psychologii

ekstremizmem politycznym skupiają się

ekstremizmem politycznym skupiają się

wokół pytań o psychologiczne dyspozycje

wokół pytań o psychologiczne dyspozycje

ludzi gotowych do popierania i /lub

ludzi gotowych do popierania i /lub

podejmowania działań

podejmowania działań

ekstremistycznych,

ekstremistycznych,

w tym terrorystycznych oraz o

w tym terrorystycznych oraz o

czynniki prowadzące do ukształtowania

czynniki prowadzące do ukształtowania

tego rodzaju dyspozycji.

tego rodzaju dyspozycji.

Badania nad skłonnością do podejmowania

Badania nad skłonnością do podejmowania

działań terrorystycznych wykazały, że ich

działań terrorystycznych wykazały, że ich

predykatorem może być właściwość

predykatorem może być właściwość

osobowościowa zwana

osobowościowa zwana

„

„

poszukiwaniem stresu

poszukiwaniem stresu

”.

”.

Zgodnie z hipotezą „poszukiwania stresu ”

Zgodnie z hipotezą „poszukiwania stresu ”

istnieją ludzie, którzy podejmują

istnieją ludzie, którzy podejmują

rozmaite zachowania ukierunkowane na

rozmaite zachowania ukierunkowane na

wzrost poziomu pobudzenia oraz

wzrost poziomu pobudzenia oraz

intensywności przeżywanych emocji.

intensywności przeżywanych emocji.

W warunkach zagrożenia życia

W warunkach zagrożenia życia

przeżywają silne emocje,

przeżywają silne emocje,

wprawiające ich w stan

wprawiające ich w stan

wzmożonego pobudzenia i

wzmożonego pobudzenia i

przyjemnej ekscytacji.

przyjemnej ekscytacji.

„Poszukiwacze stresu” nie

„Poszukiwacze stresu” nie

działają chaotycznie. Planują swe

działają chaotycznie. Planują swe

działania, dążąc każdorazowo do

działania, dążąc każdorazowo do

eskalacji trudności i

eskalacji trudności i

zagrożenia

zagrożenia

.

.

„

„

Indywidualny poszukiwacz stresu”

Indywidualny poszukiwacz stresu”

(individualistic stress seeker), jest typem

(individualistic stress seeker), jest typem

narcystycznym, który w konfrontacji z

narcystycznym, który w konfrontacji z

niebezpieczeństwem szuka samopotwierdzenia ;

niebezpieczeństwem szuka samopotwierdzenia ;

występuje on najczęściej wśród przywódców

występuje on najczęściej wśród przywódców

terrorystycznych.

terrorystycznych.

„

„

Kolektywny poszukiwacz stresu” (group stress

Kolektywny poszukiwacz stresu” (group stress

seeker), w działaniu grupowym, wspólnie

seeker), w działaniu grupowym, wspólnie

przeżywanym niebezpieczeństwie doświadcza

przeżywanym niebezpieczeństwie doświadcza

emocjonalnych gratyfikacji postaci poczucia więzi

emocjonalnych gratyfikacji postaci poczucia więzi

z członkami grupy i wzbudzania w nich podziwu,

z członkami grupy i wzbudzania w nich podziwu,

uznania.

uznania.

U pewnej części terrorystów obserwowano

U pewnej części terrorystów obserwowano

zaburzenia neurotyczne. Głównymi objawami

zaburzenia neurotyczne. Głównymi objawami

tych zaburzeń są niskie poczucie własnej

tych zaburzeń są niskie poczucie własnej

wartości oraz neurotyczna wrogość, której

wartości oraz neurotyczna wrogość, której

symptomami są podejrzliwość, agresja,

symptomami są podejrzliwość, agresja,

nietolerancja, drażliwość, obronne

nietolerancja, drażliwość, obronne

nieprzyjmowanie krytyki.

nieprzyjmowanie krytyki.

Działalność terrorystyczna (tj. podkładanie

Działalność terrorystyczna (tj. podkładanie

materiałów wybuchowych, zatruwanie środowiska

materiałów wybuchowych, zatruwanie środowiska

materiałami radioaktywnymi, sabotaż, zabójstwa ze

materiałami radioaktywnymi, sabotaż, zabójstwa ze

szczególnym okrucieństwem, branie zakładników

szczególnym okrucieństwem, branie zakładników

itp.) w przypadku ludzi o niskim poczuciu własnej

itp.) w przypadku ludzi o niskim poczuciu własnej

wartości może pełnić funkcję kompensacyjną

wartości może pełnić funkcję kompensacyjną

wytwarzając iluzję własnej omnipotencji.

wytwarzając iluzję własnej omnipotencji.

Inne obserwowane u terrorystów zaburzenia to

Inne obserwowane u terrorystów zaburzenia to

narcyzm

narcyzm

(

(

świadczy o nim szczególnie

świadczy o nim szczególnie

skłonność do samopoświęcenia w celu

skłonność do samopoświęcenia w celu

wzbudzenia podziwu u samego siebie/lub

wzbudzenia podziwu u samego siebie/lub

grupy) oraz antysocjalne zaburzenia

grupy) oraz antysocjalne zaburzenia

osobowości, zaburzenia z pogranicza

osobowości, zaburzenia z pogranicza

nerwicy i psychozy,

nerwicy i psychozy,

a także niektóre dysfunkcje

a także niektóre dysfunkcje

organiczne centralnego układu nerwowego.

organiczne centralnego układu nerwowego.

Wszystkie wymienione rodzaje zaburzeń

Wszystkie wymienione rodzaje zaburzeń

powodują skłonności do zachowań

powodują skłonności do zachowań

agresywnych.

agresywnych.

Działalność grup terrorystycznych cechuje:

Działalność grup terrorystycznych cechuje:

- hierarchiczna struktura; przywódca wymaga

- hierarchiczna struktura; przywódca wymaga

całkowitego podporządkowania i lojalności,

całkowitego podporządkowania i lojalności,

- akceptacja stosowania przemocy jako wyłącznej

- akceptacja stosowania przemocy jako wyłącznej

metody czy techniki działania oraz środek

metody czy techniki działania oraz środek

wpływu na decyzje polityczne władz

wpływu na decyzje polityczne władz

państwowych,

państwowych,

- założenie, że celem bezpośrednim akcji

- założenie, że celem bezpośrednim akcji

terrorystycznych jest przede wszystkim

terrorystycznych jest przede wszystkim

wytworzenie poczucia zagrożenia w społeczeństwie,

wytworzenie poczucia zagrożenia w społeczeństwie,

destabilizacja i w następstwie utrata zaufania do

destabilizacja i w następstwie utrata zaufania do

instytucji państwa i demokratycznego stylu życia,

instytucji państwa i demokratycznego stylu życia,

-

-

spektakularny, pozbawiony skrupułów

spektakularny, pozbawiony skrupułów

sposób działania, co ma wywołać określony

sposób działania, co ma wywołać określony

efekt psychologiczny,

efekt psychologiczny,

- depersonalizacja ofiar, traktowanie ich w

- depersonalizacja ofiar, traktowanie ich w

kategoriach reprezentantów określonych

kategoriach reprezentantów określonych

instytucji politycznych; co służy

instytucji politycznych; co służy

uwalnianiu członków grup od przeżywania

uwalnianiu członków grup od przeżywania

poczucia winy za wyrządzone krzywdy.

poczucia winy za wyrządzone krzywdy.

Grupy terrorystyczne mają charakter

Grupy terrorystyczne mają charakter

międzynarodowy, cechują się dużą

międzynarodowy, cechują się dużą

spoistością, solidarnością i konformizmem;

spoistością, solidarnością i konformizmem;

ich członkowie ze względu na konspiracyjną

ich członkowie ze względu na konspiracyjną

działalność i zagrożenie są wzajemnie od siebie zależni.

działalność i zagrożenie są wzajemnie od siebie zależni.

Postawy polityczne oraz przekonania religijne

Postawy polityczne oraz przekonania religijne

poszczególnych członków grupy są względem siebie

poszczególnych członków grupy są względem siebie

homogeniczne.

homogeniczne.

W niektórych grupach panują bardzo restrykcyjne wymogi

W niektórych grupach panują bardzo restrykcyjne wymogi

przestrzegania zasad moralnych wypracowanych przez

przestrzegania zasad moralnych wypracowanych przez

grupę. Są to grupy zamknięte, w których komunikacja

grupę. Są to grupy zamknięte, w których komunikacja

zachodzi wyłącznie między członkami grupy, a informacje

zachodzi wyłącznie między członkami grupy, a informacje

niezgodne z politycznymi i religijnymi wartościami

niezgodne z politycznymi i religijnymi wartościami

dochodzące z zewnątrz są odrzucane.

dochodzące z zewnątrz są odrzucane.