Kultura strategiczna

Dr hab. Jarosław Gryz

Układ wystąpienia

• Istota kultury strategicznej

• Podmioty kultury strategicznej

• Polska kultura strategiczna

• Koncepcja kultury

• Podsumowanie

Istota kultury strategicznej

• Wzory zachowań i myślenia
• Wytwory materialne
Wyraz:
• Sposób organizacji przestrzeni

bezpieczeństwa

– instytucje
– zbiorowości ludzkie, ich struktury
– umiejętności
– Wiedza, wzory myślenia i zachowań

• Doktryny, strategie / polityki, ideologie
• Sposoby podejmowania decyzji

Istota kultury strategicznej

Jack L. Snyder, kultura strategiczna to:
• suma idei, uwarunkowanych emocjonalnie

odpowiedzi i form (schematów) zwyczajowych
zachowań, jakie członkowie narodowej wspólnoty
bezpieczeństwa wyznają i podejmują

Alastair Iain Johnson, kultura strategiczna jest:
• zintegrowanym zespołem symboli (takich jak

argumentacja, struktury, język, analogie,
metafory), które prowadzą do ustanowienia
dominujących i trwałych preferencji
strategicznych co do roli sił zbrojnych w
politycznych stosunkach międzypaństwowych,
czyniąc te preferencje przekonywującymi i
jedynymi, które są skuteczne.

Istota kultury strategicznej

Alastair Iain Johnson:
• zespół symboli można podzielić na dwie

grupy:

– pierwsza dotyczy środowiska strategicznego:

• natury przeciwnika, zagrożenia które sprowadza (o

sumie zerowej lub zmiennej) lub zagrożeń które
wynikają z tego środowiska.

– druga grupa dotyczy kwestii warunków użycia

sił zbrojnych i ich zdolności (a jeszcze bardziej
skuteczności) do przeciwstawienia się
zagrożeniom.

– obydwie grupy symboli tworzą centralny

paradygmat kultury strategicznej

Istota kultury strategicznej

Collin S. Gray:
• sposób myślenia i działania poprzez siłę,

wywodzący się z doświadczeń historycznych,

z aspiracji do odpowiedzialnych

zachowań, zgodnych z narodowym interesem

• „mgła kulturowa”, ogranicza możliwość

wzajemnego zrozumienia a to może mieć

katastrofalne skutki dla pokoju i

bezpieczeństwa międzynarodowego

• badanie kultury, zwyczajów, idei, doktryn,

które różnią się, przepływają, podlegają

fluktuacji, narodowych stylów czy sposobów

reagowania

Formuła potęgi: R. S. Clina

P = ( C+ E +M ) x (S + W)

• P oznacza potęgę,
• C - masę krytyczną (czyli ludność i terytorium),
• E – potencjał gospodarczy,
• M – potencjał militarny,
• S – strategię,
• W – wolę urzeczywistniania strategii.

D. S. Papp, Contemporary International Relations. Framework for understanding. New York
1984, s. 308-309.

Formuła potęgi: N. J.

Spykman

Wyróżniki potęgi:
• wielkość terytorium,
• charakter granic,
• liczba ludności,
• brak lub występowanie surowców,
• rozwój gospodarczy i technologiczny,
• siła finansowa,
• jednorodność narodowościowa,
• stopień integracji społecznej, stabilność

polityczna i morale narodu.

N. J. Spykman. America’s Strategy in World Politics. New York 1942.

Cele polityki państwa

Cele polityki państwa

Cele polityki bezpieczeństwa

Cele polityki bezpieczeństwa

Cele polityki wojskowej

Cele polityki wojskowej

Cele strategii wojskowej

Cele strategii wojskowej

Cele strategii dziedzin działalności wojskowej państwa

Cele strategii dziedzin działalności wojskowej państwa

Strategia

Strategia

tworzenia

tworzenia

Strategia

Strategia

użycia

użycia

Strategia

Strategia

przygotowania

przygotowania

/szkolenia

/szkolenia

Strategia

Strategia

rozwoju

rozwoju

Cele polityczne w innych dziedzinach

Cele polityczne w innych dziedzinach

Koncepcja konstruowania działań

państwa

POLITYCZNY CEL

DZIAŁANIA

DZ. DYPLOM

.

DZ.INFOR.

DZ.EKONOM.

DZ. INNE

DZ.WOJSKOWE

Samoidentyfikacja strategiczna: diagnoza państwa jako

podmiotu bezpieczeństwa (podstawy bezpieczeństwa

narodowego) oraz zdefiniowanie interesów narodowych i

celów strategicznych w dziedzinie

bezpieczeństwa.

Cykl

strategiczny

Ocena strategicznego środowiska bezpieczeństwa

(zewnętrzne i wewnętrzne warunki

bezpieczeństwa

Sformułowanie koncepcji działań strategicznych (strategia

operacyjna) - sposób osiągania celów strategicznych w

danych warunkach (środowisku bezpieczeństwa)

Sformułowanie koncepcji przygotowań strategicznych

(strategia preparacyjna, w tym transformacyjna) – sposób

utrzymywania i transformacji systemu bezpieczeństwa

narodowego, stosownie do przyszłościowych potrzeb

operacyjnych.

BADANIE OTOCZENIA W PROCESIE ZARZĄDZANIA STRATEGICZNEGO

Proces

badania

otoczenia

Proces

budowy

i doskonalenia

strategii

Proces

implementacji

strategii

1.Identyfikacja

2.Monitoring

3. Przewidywanie

4. Pomiar i ocena

1. Analiza
środowiska

2. Formułowanie
opcji strategicznych

3. Wybór strategii

1. Przygotowanie

programu

strategicznego

2. Dostosowanie

struktury

organizacyjnej

3. Dostosowanie

polityki kadrowej

4. Harmonizacja

kulturowa

Poziom i zakres

budowy strategii

1.Całe państwo

2. Strategiczne dziedziny

3. Obszary funkcjonalne

Forma organizacji

1. Jednostki organizacji

2. Jednostki pomocnicze

3. Jednostki niezależne

Pr

o

ce

s k

o

n

tr

o

li

re

a

liz

a

cji

s

tr

a

te

g

ii

zależność podstawowa

wpływ określający

wpływ inspirująco-korygujący

Istota kultury strategicznej

Kerry Longhurst, kultura strategiczna to:
• „wyróżniający zespół wierzeń, postaw i

praktyk dotyczących użycia siły,
narastający stopniowo przez lata i będący
wynikiem procesu historycznego. Ma ona
tendencję do trwania ponadczasowego,
przeżywając epokę, która ją
wyemanowała, co nie oznacza, że
wszystkie jej cechy są stałe i niezmienne.
Może ulegać fundamentalnym lub
cząstkowym zmianom w krytycznych
momentach zbiorowych doświadczeń”.

Istota kultury strategicznej

Kerry Longhurst
Pierwszy komponent kultury strategicznej:

• pierwotny: podstawowe idee i zasady

dotyczące użycia siły, które nadają
kulturze strategicznej charakterystyczny
rys. Idee te i przekonania są na ogół stałe
i trwałe i wpływają na kształt narodowej
tożsamości. Tworzą paradygmat w
kwestiach strategicznych

Istota kultury strategicznej

Kerry Longhurst
Drugi komponent kultury strategicznej:

• to grupa czynników to formy i przejawy,

w jakich uzewnętrznia się kultura
strategiczna. Chodzi o stałą politykę i
praktykę, poprzez które stosuje się
kulturę strategiczną w warunkach
środowiska zewnętrznego. Tego typu
regulacyjne praktyki są znacznie łatwiej
podatne na zmiany.

Istota kultury strategicznej

Kerry Longhurst
Trzeci komponent kultury strategicznej:

• stanowiska i punkty widzenia w sprawach

polityki bezpieczeństwa;

• powszechnie przyjęte zasady interpretacji

tego, w jaki sposób podstawowe wartości
mają być promowane poprzez kanały
polityczne

Istota kultury strategicznej

• Współcześnie rosnące znaczenie

czynników cywilizacyjnych, religijnych,

etniczno–kulturowych i geograficznych,

które wypierają dawną dominację

ideologii.

• A.I. Johnston nazywa je poziomem makro–

środowiskowym, w odróżnieniu od

poziomu społeczności, który obejmuje

społeczne, ekonomiczne i polityczne

struktury danej społeczności oraz

poziomu mikro–środowiskowego,

obejmującego instytucje wojskowe oraz

specyfikę relacji cywilno – wojskowych

Podmioty kultury strategicznej

Domeny:
1.

Człowiek oraz otaczający go świat
– świat działań człowieka, jego wytworów w
świecie przyrody z ich wzajemnym przenikaniem.

2.

Otoczenie w którym przebywa – społeczne jak i
przyrodnicze.

3.

Świat idei dzięki którym ów człowiek rozpoznaje
się w otaczającej go rzeczywistości (idee i
budowane na ich kanwie ideologie można
wyróżnić z uwagi na ich specyfikę i właściwości,
które określają działania człowieka, społeczności,
społeczeństw, narodów)

Podmioty kultury

strategicznej

Kryterium podmiotowe
• bezp. narodowe

– państwo
– naród / społeczeństwo
– grupy społeczne
– jednostki

• bezp. międzynarodowe

– państwa i ich organizacje
– organizacje pozarządowe
– narody, narodowości,
– grupy etniczne,
– grupy społeczne,
– jednostki

Kryterium przedmiotowe
• bezp. polityczne
• bezp. ekonomiczne

(finansowe)

• bezp. gospodarcze

(surowcowe,

żywnościowe, itp.)

• bezp. społeczno-

kulturowe (socjalne)

• bezp. militarne
• bezp. informacyjne
• bezp. ekologiczne
• bezp. Ideologiczne
• inne

Polska kultura strategiczna

Olaf Osica, trzy składniki kultury

strategicznej:

• wzorzec kulturowy, na który składają się

idee, wartości, myśli, doktryny, będący
rezultatem historycznego ukształtowania;

• drogowskazy polityczne, takie jak

percepcja, opcja;

• sposoby myślenia i legitymizowania decyzji

politycznych w zakresie bezpieczeństwa
(np. co do roli i sposobu użycia sił
zbrojnych;

Continuum bezpieczeństwa

• Ciągłość w czasie i przestrzeni.

Continuum to odnoszone jest przy tym do
ośrodka – ośrodków władzy, które
wyznaczają kierunki polityki wewnętrznej
i zagranicznej państwa.

– Synonimami tych kierunków są pojęcia

niezawisłej władzy politycznej – suwerenności
i jej pochodnej – niepodległości.

Dyspozycje kulturowe

K. Malinowski:
• dyspozycja „rosyjska”, czyli trwale zakodowany w

narodzie polskim syndrom rosyjski (lub kompleks
antyrosyjski), który stwarza imperatyw
poszukiwania bezpieczeństwa i ochrony przed
Rosją w aliansie z Zachodem (Rosja pozostawiona
na zewnątrz układu euroatlantyckiego);

• dyspozycja „niemiecka”, czyli podobny kompleks

niemiecki, sprowadzający do utrzymywania RFN w
multilateralnych strukturach Zachodu dla
zabezpieczenia własnego bezpieczeństwa i jako
gwarancji dla ustanowienia równoprawnych
stosunków dwustronnych

Dyspozycje kulturowe

K. Malinowski:
• dyspozycja „Rapallo” (a należy dodać

także „Locarno”) jako kombinacja dwóch
poprzednich wariantów, która wzmacniała
zainteresowanie trwałością i
przynależnością do zachodnich struktur
integracyjnych, częściowo dla
powstrzymania współpracy obu sąsiadów;

• dyspozycja „Wrzesień 1939 r.” – jako

symbol porzucenia przez zachodnich
sojuszników i uniknięcia osamotnienia;

Dyspozycje kulturowe

K. Malinowski:
• dyspozycja „Jałty”, jako symbolu

„sprzedaży” Polski przez Zachód,
poświęceniu na ołtarzu poprawnych
stosunków ze Stalinem;

• dyspozycja „Ententy” jako symbolu

porozumienia i aliansów z mocarstwami
zachodnimi, traktowanego jako asekuracja
przed ZSRR/Rosją i w pewnym sensie także
przed Niemcami.

K. Malinowski, Kultura bezpieczeństwa narodowego: koncepcja i możliwości zastosowania, [w:] „Kultura
bezpieczeństwa narodowego w Polsce i Niemczech”, pod red. K. Malinowskiego. Instytut Zachodni, Poznań 2003.

Dyspozycje kulturowe

K. Malinowski:
• udział polskich wojsk w misjach za granicą,

wynikający z powiązań multilateralnych,
jest jakby efektem kulturowej dyspozycji,
aprobującej działania prewencyjne i
„powstrzymujące dyktatorów”,
wypływającej z obaw przed zachodnim
appeasementem i powtarzaniem się
historii. Miałby to być swoisty test na
gotowość Zachodu do wypełniania
zobowiązań sojuszniczych a postawa Polski
refleksem „dyspozycji Ententy”.

Wyraz kulturowy strategii

bezpieczeństwa

• Zachowanie przejrzystości stosunków

międzynarodowych i budowanie zaufania
międzynarodowego;

• Wskazanie interesów narodowych państwa i celów

strategicznych;

• Zdefiniowanie możliwych zagrożeń dla

bezpieczeństwa państwa;

• Sformułowanie strategicznej koncepcji

bezpieczeństwa państwa i wskazanie sposobu jej
realizacji;

• Inspiracja dla tworzenia nowych aktów prawnych;
• Planowanie strategiczno – obronne.

Rozdział I

RZECZPOSPOLITA

Art. 1.

Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Art. 2.

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym,

urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Art. 3.

Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.

Art. 4.

Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Art. 5.

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego

terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz

bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia

ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

Art. 6.

Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu

do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i

rozwoju.

Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w

zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.

Strategia Bezpieczeństwa

Narodowego RP

Struktura SBN RP:

Wstęp

1. Interesy narodowe i cele strategiczne RP

w dziedzinie bezpieczeństwa

2. Uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego

3. Koncepcja bezpieczeństwa narodowego.

4. Cele i zadania sektorowe

5. System Bezpieczeństwa Narodowego RP

Zakończenie

Polska kultura strategiczna

Jan Czaja:

• Historia losów polskich ziem, przesuwanych jak

pionki na szachownicy przez architektów traktatów

międzynarodowych, agresje z zewnątrz, zagrożenia

i utrata niepodległości, trudne próby i wyzwania

dla polskiego oręża, ale i nadzieje z nim związane,

zawsze trudna geopolityka, wszystko to odciska na

niej swój ślad. Dochodzą do tego nowe

uwarunkowania: przekształcenia demokratyczne

i gospodarcze, integracja ze strukturami

zachodnimi, szczególne stosunki ze Stanami

Zjednoczonymi, tradycyjne zagrożenia związane z

geopolityką, ale i nowe wyzwania – oraz

szanse – związane z globalizacją.

Polski strateg zawsze czuł się zagrożony i

niepewny, a kultura i doświadczenia historyczne

nakazują mu być nieufnym.

Koncepcja kultury

Ken Booth:
• po pierwsze, łagodzi ona wpływ

etnocentryzmu na teorię i praktykę
strategii, ułatwiając wzajemne zrozumienie;

• po drugie, poznanie kultury strategicznej

jest podstawowym kluczem do poznania
przeciwnika, ale i siebie samego;

• po trzecie, kultura strategiczna uczula nas

na znaczenia historii, zwłaszcza wtedy, gdy
chcemy zapytać o motywacje,
samowyobrażenia i wzory zachowań
innych;

Koncepcja kultury

Ken Booth:

• po czwarte, przełamuje sztuczne granice między

środowiskiem narodowym, w którym dokonuje się

polityka, a zewnętrznym środowiskiem

bezpieczeństwa. Przypomina tym samym, że

struktury decyzyjne, establishmenty wojskowe i

proces tworzenia polityki – wszystko to zachodzi w

jakimś środowisku kulturowym, dobrze więc

zdawać sobie sprawę z różnic narodowych;

• po piąte, pomaga wyjaśnić pozornie irracjonalne

przejawy w myśleniu i działaniu systemów obcych

obserwatorowi, a tym samym ułatwia komunikację;

• po szóste, zrozumienie różnic kulturowych może

być kluczowe dla zrozumienia percepcji zagrożeń i

koncepcji strategicznych państw i to zarówno w

kwestiach o fundamentalnym znaczeniu jak i w

sprawach mniejszej rangi

Posumowanie

• Kultura strategiczna Polski po 20 latach

demokratycznych przekształceń nadal
nie daje się jednoznacznie określić.

• Obraz polskiej kultury politycznej

i strategicznej, w dokumentach
zawierających oficjalną myśl
strategiczną Polski, jest obrazem
państwa dojrzałego, stabilnego i
odpowiedzialnego, na którym mogą
polegać sojusznicy.