Rola, znaczenie i miejsce transportu we współczesnym handlu zagranicznym

Dr Piotr Witkowski

Logistyka przewozów

międzynarodowych

dr Piotr Witkowski

Transport międzynarodowy

i spedycja

Termin

logistyka

pojawił się w Stanach

Zjednoczonych w latach sześćdziesiątych

poprzedniego wieku w pracach na temat ekonomii i

zarządzania, ale dopiero na przełomie wieków znalazł

swoje trwałe miejsce w gospodarce światowej.

Większość autorów wywodzi źródła pojęcia

logistyka z działań wojskowych

polegających na

dyslokacji i zaopatrzeniu wojsk oraz sprawnym

przygotowaniu akcji militarnych.

Przy definiowaniu istoty logistyki wskazuje się

na konieczność ujmowania jej w skali makro- i

mikroekonomicznej.

Logistyka makroekonomiczna

całokształt procesów logistycznych rozpatrywanych

w szerszej skali, np. gospodarki narodowej, ale

również w skali regionu, działu gospodarki

narodowej czy kontynentu np. euro-logistyka.

Logistyka mikroekonomiczna

to logistyka

konkretnego podmiotu gospodarczego.

Takie ujęcie ma podstawowe znaczenie dla

zrozumienia istoty, treści i możliwości stworzonych

przez logistykę.

Ze względu na wieloznaczny i ewolucyjny

charakter logistyki, w literaturze istnieje duża liczba

definicji tego zjawiska.

Niewątpliwie w sferze

mikroekonomicznej

logistyka

stanowi element strategii zarządzania

przedsiębiorstwem.

Logistyka to bowiem

proces kierowania

przemieszczaniem-przepływem

;

- surowców, półfabrykatów i gotowych produktów,

związanych z tym informacji pomiędzy miejscami

ich pochodzenia i konsumpcji, począwszy od

pierwotnego producenta, a skończywszy na

ostatecznym odbiorcy, poprzez wszystkie fazy

procesów przetwarzania.

Definicja, sformułowana przez amerykańską Radę

Zarządzania Logistycznego mówi, że:

logistyka

to proces planowania, realizacji i

kontrolowania sprawnego oraz efektywnego

ekonomicznie przepływu i składowania surowców,

materiałów do produkcji, wyrobów gotowych i usług oraz

związanej z tym informacji z punktu pochodzenia do

punktu konsumpcji - w celu zaspokojenia wymagań

klientów.

W prezentowanej definicji logistyki tj. uogólniając

całokształtu działań zmierzających do maksymalnego

zaspokojenia potrzeb klienta, można wyodrębnić następujące

elementy;

- proces planowania, realizacji i kontrolowania

sprawnego oraz efektywnego ekonomicznie -

- przepływu i składowania surowców, materiałów

do produkcji, wyrobów gotowych i usług -

przepływ związanej z tym informacji z punktu

pochodzenia do punktu konsumpcji.

Popularnym określeniem logistyki jest tzw.

definicja

, według której celem działań logistycznych jest

dostarczenie:

właściwemu klientowi,

właściwych produktów,

we właściwej ilości,

we właściwej kondycji - jakości,

we właściwym miejscu,

we właściwym czasie,

po właściwych kosztach.

Najbardziej lapidarna definicja

logistyki

brzmi:

logistyka jest procesem zarządzania całym łańcuchem

dostaw.

Występujące w tej ostatniej definicji określenie

łańcuch dostaw

jest rozumiane jako przepływ

materiałów i usług od ich pierwotnych źródeł przez

wszystkie stadia pośrednie, aż do postaci, w której

produkty i usługi są konsumowane przez

ostatecznego klienta.

Obejmuje więc;

- źródła surowców, zakupy i gromadzenie

surowców,

- przepływ materiałów wewnątrz firmy,

- przechowywanie produktów finalnych, ich

dystrybucję, transport, spedycję i magazynowanie.

Tak więc

łańcuch dostaw

to koncepcja

koncentrująca swą uwagę na współpracy i

współzależnościach kolejnych producentów i

konsumentów, którzy stanowią ogniwa łańcucha.

Należą do nich;

•

dostawcy,

•

producenci,

•

detaliści,

•

klienci.

W całym łańcuchu dostaw następuje przepływ

produktów od dostawców do klientów w jedną stronę

oraz przepływ pieniądza w stronę przeciwną - od

odbiorców do dostawców.

Spoiwem przepływów rzeczowych i

finansowych jest informacja, ale również w

przypadku przepływów rzeczowych

transport

Podsumowując można stwierdzić, że

logistyka

jest dziedziną działalności, która obejmuje kompleks

zadań z zakresu fizycznego i organizacyjnego

przepływu towarów i materiałów.

W jej ramach możemy wyodrębnić trzy

podstawowe fazy:

zaopatrzenie przedsiębiorstwa w czynniki produkcji,

a przede wszystkim w materiały, surowce i półfabrykaty

faza zaopatrzenia

przepływ tych czynników

w samym procesie produkcji -

faza produkcji

dystrybucję wyrobów gotowych -

faza zbytu

Podstawowym zadaniem

logistyki

jest więc

znalezienie optymalnych rozwiązań organizacyjnych,

technicznych i technologicznych, które przyczynią się

do racjonalizacji fizycznego przepływu dóbr

rzeczowych w obrębie powyższych trzech faz.

Działania logistyczne powinny tworzyć

system

należy więc traktować je jako zamkniętą całość, nie

mogą być one rozproszone i zlokalizowane w wielu

komórkach organizacyjnych.

Istotą logistyki powinno być podejmowanie

decyzji nie w celu rozwiązywania problemów

pojawiających się w poszczególnych podsystemach,

ale w celu poszukiwania rozwiązań optymalnych dla

całego systemu.

Aby zracjonalizować operacje zaopatrzenia i zbytu,

należało przede wszystkim zmienić w tym względzie

sposób myślenia

Kształtowanie przepływów materiałów i wyrobów

gotowych w przestrzeni i czasie nie może być traktowane

w przedsiębiorstwach produkcyjnych i handlowych, ale

również i w takich instytucjach, jak np. szpitale jako sfera

działalności o charakterze podrzędnym.

Logistykę należy umiejscowić na tym samym

szczeblu zarządzania, co produkcję, finanse i marketing.

Logistyka

stała się zatem narzędziem, za pomocą

którego racjonalizowano operacje związane z fizycznym

przepływem materiałów i wyrobów gotowych, traktując

je w szerokim kontekście wzajemnych związków.

Powinno to w rezultacie doprowadzić do obniżki

łącznych kosztów zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji,

czyli kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa, a w

rezultacie

ceny towaru

w miejscu ostatecznej

konsumpcji.

Osiąga się to poprzez dostarczenie pożądanego

asortymentu towarów w odpowiedniej ilości i jakości, w

momencie, gdy pojawia się na nie zapotrzebowanie w

konkretnym miejscu, co daje nam

satysfakcję klienta

Wyraźnie zarysowująca

dominacja

konsumenta

na rynku oraz intensyfikacja konkurencji

powodowały, że producenci zaczęli koncentrować

uwagę na obsłudze dostaw wyprodukowanych przez

siebie towarów.

Zaczęto wdrażać marketingowe koncepcje

zarządzania przedsiębiorstwami, zorientowane na

odbiorców.

W związku z tym w pierwszym rzędzie zwrócono

uwagę na

znaczenie transportu

w procesie

dystrybucji wyrobów finalnych, szukając tutaj

obniżki kosztów obsługi towarów na drodze od

producenta do konsumenta.

Rosły bowiem wymagania klientów co do jakości

procesów dystrybucyjnych, żądali oni dostaw ściśle

określonych partii towarów, a co za tym idzie -

odpowiedniej częstotliwości dostaw, ich terminowości,

prędkości.

Fragmentaryczne rozwiązywanie problemów

ruchu fizycznego dóbr nie przynosiło jednak

spodziewanych rezultatów.

Wzrastały koszty sprzedaży, które nie

znajdowały rekompensaty w poziomie zysków.

Producenci rozpoczęli więc poszukiwania nowych

rezerw. Odkryli je w całym kompleksie spraw związanych

z jego następującymi elementami;

•

manipulacjami surowcami, materiałami i wyrobami

gotowymi,

•

w ich przewozie, magazynowaniu, składowaniu i

przeładunkach, mających miejsce zarówno w samym

zakładzie produkcyjnym, jak i poza nim.

Dopiero tak kompleksowe potraktowanie sfer

zaopatrzenia, produkcji i zbytu przyniosło oczekiwaną

racjonalizację kosztów działalności przedsiębiorstw.

Okazało się bowiem, że globalne koszty

logistyczne stanowią od 10 do 40% wartości

sprzedawanych towarów i są tą grupą kosztów, gdzie

istnieją duże rezerwy oszczędnościowe.

W ten sposób narodziła się koncepcja logistyki,

która oznaczała ukształtowanie się nowego systemu

powiązań pomiędzy podmiotami rynkowymi,

wymagającego modyfikacji dotychczasowych rozwiązań

organizacyjnych.

Koordynacja w czasie i w przestrzeni zadań związanych z

kształtowaniem i sterowaniem procesami zaopatrzenia, produkcji

i zbytu musi objąć wiele obszarów, które trzeba zbadać i

precyzyjnie określić.

Są to m. in.:

struktura dostawców i nabywców pod względem ich

przestrzennego rozmieszczenia oraz potencjału

gospodarczego i handlowego,

wybór źródeł zakupów,

struktura asortymentowa produktów dostarczanych do

fabryki i fabrykę tę opuszczających,

program produkcyjny, jego wielkość i struktura,

struktura ilościowa i asortymentowa zleceń i zamówień,

warunki zakupów i dostaw,

gospodarka magazynowa,

Po przeanalizowaniu tych elementów można

dopiero stworzyć dostosowaną do indywidualnych

potrzeb ofertę logistyczną.

Stopień złożoności procesów logistycznych

zależy przede wszystkim od reprezentowanej przez

dane przedsiębiorstwo branży.

W przedsiębiorstwach przemysłowych zależy to od;

•

charakteru procesów produkcyjnych i stosowanych

technologii, co w konsekwencji określa liczbę

kupowanych asortymentów materiałowych,

•

różnorodność operacji produkcyjnych, transportowych i

manipulacyjnych,

•

ilością sprzedawanych wyrobów finalnych i ich

strukturę.

W związku z tym inaczej muszą być ukształtowane

procesy logistyczne w różnych przedsiębiorstwach,

przykładowo;

•

w zakładach spożywczych, odzieżowych czy

chemicznych - z kilku surowców wytwarza się wiele,

bardzo zróżnicowanych wyrobów finalnych,

sprzedawanych następnie w ogromnej liczbie punktów

detalicznych,

•

w przemyśle samochodowym - z bardzo dużej liczby

materiałów i elementów przetworzonych wytwarza się

niewielki asortyment produktów końcowych,

sprzedawanych w stosunkowo ograniczonej liczbie

punktów detalicznych,

•

w przemyśle stoczniowym, gdzie praktycznie nie ma

fazy dystrybucji.

W przedsiębiorstwie handlowym natomiast (mamy tu

na myśli przedsiębiorstwo handlu hurtowego) nie

istnieje sfera produkcji, a zatem działania logistyczne

skupiają się wyłącznie na wejściu i wyjściu, czyli na

zaopatrzeniu i dystrybucji.

Mogą tu zachodzić jednak inne operacje,

przykładowo;

sortowanie i konfekcjonowanie partii dostaw,

pakowanie, przepakowywanie,

oznakowanie, kompletowanie,

przygotowywanie wzorów reklamowych.

Koncepcje logistyczne znalazły swoje odbicie w

wewnętrznych strukturach organizacyjnych

przedsiębiorstw.

Przed ich pełnym wdrożeniem czynności

składające się na procesy logistyczne były

rozmieszczone w różnych działach i komórkach

przedsiębiorstw, które spełniały własne cele i zadania,

rzadko w sposób skoordynowany i zintegrowany.

Sprawy zakupów (prognozowanie popytu,

planowanie potrzeb, wybór źródeł dostawy,

organizacja zakupów, kształtowanie wielkości

zapasów) były zlokalizowane w służbach

zaopatrzeniowych, marketingowych i produkcyjnych.

Sprawy magazynowania (manipulacje

transportowe, składowanie, gospodarka opakowaniami)

były w gestii zarówno służb magazynowych, jak i innych

służb produkcyjnych.

Sprawami dystrybucji natomiast (opracowywanie

zamówień klientów, kształtowanie zapasów wyrobów

gotowych, transport, spedycja, obsługa klienta)

zajmowały się służby handlowe, transportowe,

marketingowe i serwisowe.

Zgodnie z tym, co przedstawiłem wcześniej,

istotą logistyki jest działalność kompleksowa i

zintegrowana.

W związku z tym powstała koncepcja

logistycznego zarządzania przedsiębiorstwem

która obejmuje następujące obszary;

źródła surowców,

wybór dostawców,

politykę zakupu i gromadzenia surowców,

przepływ materiałów wewnątrz przedsiębiorstwa,

transport,

magazynowanie i dystrybucję.

W obrębie tej koncepcji wszystkie procesy,

czynności, zjawiska i funkcje logistyczne zorientowane

są na osiągnięcie strategicznych celów

przedsiębiorstwa, do których przykładowo należą;

- maksymalizacja zysku w długim horyzoncie

czasowym,

- umocnienie pozycji na rynku czy uzyskanie

przewodnictwa kosztowego.

Zarządzanie logistyczne ma więc na celu nie

uzyskanie efektu cząstkowego, lecz osiągnięcie efektu

w całym zintegrowanym systemie, jakim jest

nowoczesne przedsiębiorstwo.

budynki i budowle magazynowe umożliwiające składowanie i ochronę

zapasów, techniczne środki manipulacji i transportu wewnętrznego,

wyposażenie magazynów,

środki transportu służące przemieszczaniu produktów między

przedsiębiorstwami, maszyny i urządzenia zapewniające manipulacje

załadowcze i wyładowcze,

opakowania spełniające funkcje ochronne, magazynowe, transportowe,

manipulacyjne, informacyjne, reklamowe i utylizacyjne,

jednostki ładunkowe do wielokrotnego użytku, takie jak palety czy

kontenery.

W celu prawidłowego wykonania powierzonych zadań służbom

logistycznym muszą one dysponować odpowiednią infrastrukturą procesów

logistycznych.

Ma ona umożliwiać określoną szybkość i sprawność przepływu

produktów, ochronę zapasów przed utratą ich właściwości użytkowych oraz

umożliwiać racjonalne sterowanie procesami logistycznymi.

Do technicznej infrastruktury logistyki zaliczamy:

Powyższe środki możemy uznać za tradycyjne,

dlatego nie bez powodu twierdzi się, iż

logistyka

praktycznie nie mogłaby zaistnieć, gdyby nie

zastosowano odpowiednich środków i technik

przetwarzania informacji w postaci systemów

komputerowych i specjalistycznych programów

użytkowych.

Dopiero

wykorzystanie informatyki

sterowania przepływem dóbr pomogło uczynić z

logistyki sprawne i efektywne narzędzie, pomocne w

zarządzaniu przedsiębiorstwem.

Potoki informacyjne, towarzyszące przepływom

materialnym, cechuje masowość, konieczność

bieżącego przetwarzania w czasie realnym,

wielokrotność wykorzystywania tych samych

informacji i ich nośników w procesie zarządzania.

Towarzyszy temu;

•

globalizacja rynków,

•

rosnący asortyment produkowanych dóbr, skracanie

cyklu życia produktów

•

terytorialne rozproszenie dostawców i odbiorców,

•

rozwinięta kooperacja w sferze procesów

produkcyjnych.

Wszystkie te elementy przyczyniają się do wzrostu

ilości informacji przesyłanych w kanałach logistycznych i

zasięgu przestrzennego tych kanałów.

Trudno jest dzisiaj wyobrazić sobie przesyłanie i

przetwarzanie tak wielu informacji bez wykorzystania

nowoczesnych technik komputerowych i

telekomunikacyjnych.

Powszechnie wykorzystywane środki informatyczne

w logistyce służą:

planowaniu procesów logistycznych w różnych

przekrojach i horyzontach czasowych,

koordynacji zdarzeń, operacji i procesów

logistycznych,

monitoringowi i kontroli przebiegu operacji

logistycznych,

operacyjnemu sterowaniu procesami logistycznymi.

Przepływ dóbr w przedsiębiorstwach ze

względów technicznych, organizacyjnych i

ekonomicznych nie zawsze może być ciągły.

W większości przypadków nie jest bowiem ani

możliwe, ani celowe takie zsynchronizowanie

procesów zaopatrzenia i zbytu w czasie i przestrzeni,

a także pod względem ich intensywności i rozmiarów,

aby nie występowały przerwy.

Powstaje zatem konieczność tworzenia

zapasów, które mają zapewnić dopływ materiałów do

produkcji i wyrobów gotowych do odbiorców

wówczas, gdy występuje na nie zapotrzebowanie.

Zapasy występują w różnych ogniwach

procesów przepływu dóbr i pełnią rozmaite funkcje.

Przede wszystkim jednak powinny one tworzyć

warunki do nie zakłóconego rytmu zaspokajania

potrzeb konsumpcyjnych i produkcyjnych

poszczególnych podmiotów.

Do ważniejszych, cząstkowych celów logistyki

należy tworzenie właściwych proporcji między

wielkością produkcji, potencjałem magazynowym

producenta, wielkością partii dostaw i poziomem

zapasów.

Wymaga to ścisłej współpracy z dostawcami i

odbiorcami oraz synchronizacji przepływu strumieni

rzeczowych wewnątrz przedsiębiorstwa.

W wyniku tego obserwuje się skracanie cykli

produkcyjnych (wymagają tego również klienci

oczekujący nowych i atrakcyjnych wyrobów) i obniżanie

poziomu zapasów produkcyjnych.

W tym kontekście znalazły zastosowanie

nowoczesne metody usprawniania procesów

logistycznych, określane mianem

just in time

Polegają one na tym, że producent dysponuje jedynie

niewielkim, awaryjnym magazynem z

żelaznym

zapasem surowców.

Poza tym cała produkcja jest obsługiwana na

bieżąco poprzez dowóz - na ustalony precyzyjnie termin

- surowców i materiałów i natychmiastowy odwóz

wyrobów gotowych.

Podobnie postępują odbiorcy, zamawiając tylko

tyle wyrobów, ile mieści się np. na półkach domu

towarowego.

Tak więc podstawą idei

just in time

jest

absolutna terminowość dostaw.

Badania przeprowadzone na początku naszego wieku

w około 100 zachodnioeuropejskich przedsiębiorstwach,

stosujących system

just in time

, wykazały, że:

doprowadził on do zmniejszenia zapasów o 50-70%,

wyrobów gotowych o ponad 33%,

przyczynił się do lepszej obsługi rynku,

doprowadził do synchronizacji zaopatrzenia

materiałowego z produkcją,

doprowadził do skrócenia cykli produkcyjnych o 30-

50%,

spowodował podwyższenie produktywności o ponad

25%.

Aby jednak idea ta mogła być prawidłowo

zrealizowana, potrzebne są

centra obsługi logistycznej

przejmujące od przedsiębiorstw produkcyjnych i

handlowych takie funkcje logistyczne, jak;

•

przewóz,

•

składowanie,

•

czynności manipulacyjne,

•

zamawianie i regulowanie dostaw.

Przejęcie od przedsiębiorstw niektórych funkcji i

zadań związanych z logistyką zaopatrzenia i logistyką

dystrybucji umożliwia tym przedsiębiorstwom

koncentrację na realizacji podstawowych zadań, a

operatorzy centrów logistycznych

zapewniają

profesjonalną obsługę dotyczącą przepływu produktów

od miejsc ich podaży do miejsc konsumpcji.

Działalność takich centrów należy też rozpatrywać

w skali makro, tj. np. regionu.

Świadczą one wówczas swoje usługi na rzecz wielu

przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionie, co podnosi

efektywność ich działania, pomaga optymalizować ciągi

transportowe, inwestować w nowoczesne urządzenia

manipulacyjne itd.

Wszystko to ma prowadzić do obniżki kosztów w

tych przedsiębiorstwach, które zdecydowały się na

współpracę z takim centrum logistycznym.

Ideę

just in time

uzupełnia koncepcja

outsourcingu

, wspierana zasadami

lean management

- zarządzania odchudzającego

Polega to na wydzielaniu z przedsiębiorstw pewnych

funkcji, a następnie przeniesieniu ich do

wyspecjalizowanych firm lub własnych spółek.

Tak więc koncepcja outsourcingu ma kształtować

podejmowane przez producenta decyzje, w jakim stopniu

wykonywać czynności zaopatrzeniowo-dystrybucyjne we

własnym zakresie, a w jakim powierzać ich wykonawstwo

wyspecjalizowanym podmiotom.

W ten sposób pojawia się pośrednik, który wiąże

rynki zakupu i sprzedaży.

Do zadań takiego pośrednika powinno należeć m. in.:

sterowanie dostawami zakupionych towarów,

magazynowanie, utrzymywanie i dysponowanie zapasami

zarówno surowców, jak i produktów finalnych,

zawieranie umów z odbiorcami,

rozdział wyrobów gotowych według odbiorców, pakowanie

towarów i ich konfekcjonowanie,

wykonywanie produkcji na zlecenie bezpośredniego odbiorcy

funkcje handlowe, fakturowanie, obrót płatniczy, rewindykacje,

usługi finansowe, prowadzenie zestawień statystycznych,

dystrybucja przygotowanych partii towarów,

Spośród różnych podmiotów pojawiających się w

łańcuchach dostaw najbardziej predestynowanym do

świadczenia usług logistycznych jest odpowiedniej rangi

przedsiębiorstwo spedycyjne

Przedsiębiorstwo wyznające filozofię integralnego i

opiekuńczego podejścia do indywidualnych klientów,

oferujące kompleksowe usługi obejmujące wszystkie

etapy procesów transportowych.

Spedytor zawsze był

czynnikiem łączącym

rynki

zakupu i zbytu dla swoich klientów.

A zatem realizacją następujących zadań, takich

jak;

sterowanie odbiorem towarów od poszczególnych

dostawców,

ustalanie wielkości partii dostaw,

organizowanie transportu tych dostaw,

magazynowanie,

utrzymywanie i dysponowanie zapasami,

organizacja dostaw na stanowiska pracy,

dystrybucja gotowych wyrobów do odbiorców.

To działania w gruncie rzeczy typowo spedycyjne, i

to spedytorzy, z racji charakteru swej działalności, mają

tu duże pole do popisu.

Spedytorzy dysponują wiedzą i fachowością

niezbędną do zorganizowania sprawnego systemu

logistycznego swojemu klientowi.

Aby system ten sprawnie funkcjonował,

spedytor musi jednak zaangażować w jego

utworzenie znaczne środki finansowe, na co nie

wszystkie firmy spedycyjne, zwłaszcza małe i średnie,

mogą sobie pozwolić.

Spedytor, który chce być

operatorem

logistycznym

, musi być jednocześnie;

operatorem przewozów multimodalnych,

dysponować własną siecią regularnych połączeń

transportowych,

własnymi filiami i przedstawicielstwami zarówno w

kraju, jak i za granicą,

niezawodnym systemem łączności, technologiami

komputerowymi służącymi do informatyzacji

procesów logistycznych,

przede wszystkim doświadczoną i sprawną kadrą.

Rzeczą oczywistą jest, ze wykonując wszystkie

czynności, związane z logistyczną obsługą klientów,

spedytor wykracza poza swoje tradycyjne zadania.

W związku z tym w ostatnich latach możemy

obserwować zjawisko przekształcania się wielu

przedsiębiorstw o profilu spedycyjnym w operatorów

logistycznych, dla których „zwykli" spedytorzy stają

się jedynie wykonawcami ściśle określonych usług

Document Outline