Wiesława Sotwin

WYKŁAD II.
Psychologia klasyczna,
czyli psychologia
jako nauka o świadomości

Plan wykładu

I. Kształtowanie się psychologii naukowej, czyli
empirycznej.

1. Psychofizjologia i psychofizyka I poł. XIX w.
2. Wilhelm Wundt jako twórca psychologii

naukowej.

II. Reakcja na psychologię Wundta i jego szkoły.

1. Psychologia aktów (czysta).
2. Funkcjonalizm.
3. Szkoła wurzburska.
4. Psychologia postaci.

Psychofizjologia i psychofizyka

I poł. XIX w.

1. Badania narządów zmysłowych

- teoria wrażeń wzrokowych Younga- Helmholtza,
- prawo Webera-Fechnera.

2. Badania nerwów

- odkrycie odrębnych nerwów sensorycznych i

motorycznych.

3. Badania mózgu, a także jego związków z

procesami i dyspozycjami psychicznymi

- odkrycie, że ruchy dowolne są zależne od czynności kory

mózgowej, czynności płuc - od ośrodków w rdzeniu

przedłużonym,

a odruchy wrodzone - od czynności rdzenia

kręgowego,

- odkrycie, że melancholia i mania są związane z

czynnościami

półkul mózgowych

Wilhelm Wundt

(1832-1921)

jako twórca psychologii naukowej

• wprowadzil psychologię na uniwersytet,
„uprawomocnił” ją wobec świata uczonych,
ustabilizował społecznie

-

w 1879 r. na Uniwesytecie Lipskim założył - w ramach

zakładu

fizjologii - pierwsze w Europie laboratorium

psychologiczne,

- które - po jego całkowitym uniezależnieniu i rozbudowie -

zostało w 1897r. podniesione do rangi pierwszego instytutu
psychologicznego

• napisał szereg podręczników psychologii, m.in.

- Przyczynki do teorii spostrzegania zmysłowego, 1862 r.
- Zarysy psychologii fizjologicznej, I wyd.: 1873-74

• wykształcił wielu uczniów

- m.in. E.B. Titchener, E. Kraeplin, O. Kulpe

Wundtowska koncepcja psychiki

(świadomościowa i procesualna)

• psychika = świadomość

• świadomość = tzw. doświadczenie

bezpośrednie

• doświadczenie bezpośrednie = rozmaite mniej

lub bardziej złożone treści, o charakterze

oglądowym,

tzn. takie, których doznajemy jakby przez

oglądanie,

tak jak wzrokiem oglądamy rzeczy i zjawiska

• życie psychiczne - suma bieżących procesów

świadomości, „dzianie się psychiczne”

1/ Analiza i systematyzacja treści świadomości

- wyodrębnianie coraz to prostszych składników

świadomości, aż do najprostszych czyli tzw. elementów
psychicznych (tzw. atomizm),

- rekonstruowanie z nich treści złożonych, czyli struktur

psychicznych (tzw. strukturalizm), przede wszystkim na podst.
praw asocjacyjnych (w późniejszym okresie swej działalności
Wundt podkreślał jednak - w teorii apercepcji i teorii „rezultant
psychicznych” albo „syntezy twórczej” - iż złożone struktury
psychiczne są czymś więcej niż zlepkiem składników prostych).

2/ Przyporządkowanie treści świadomości - na
zasadzie paralelizmu - podnietom fizycznym i
procesom fizjologicznym.

Zadania psychologii

wg Wundta

Metody badawcze psychologii

wg Wundta

• Podstawowa: introspekcja (samoobserwacja)
eksperymentalna

• Pomocznicza: obserwacja obiektywna, służąca do opisu
obiektywnych zjawisk towarzyszących treściom
świadomości

- typowe wyposażenie laboratorium: estezjometry i inne

„metry” do badania wrażeń zmysłowych, chronometry,
tachistoskopy

- naczelna tematyka badawcza: wrażenia, czasy reakcji,

spostrzeżenia, uwaga, pamięć, kojarzenie wyobrażeń, procesy
fizjologiczne „towarzyszące” uczuciom

• Typowy przebieg badania, np. wrażenia jasności,

- stworzenie obiektywnych warunków mających wywołać

dane zjawisko psychiczne (np. światło o określonym natężeniu)

- opisywanie przez badanego doznawanych wrażeń i

jednoczesne mierzenie za pomocą odpowiednich aparatów
towarzyszących mu zjawisk fizjologicznych,

- zestawienie i opracowanie obu rodzajów danych.

Wundtowski postulat uzupełnienia metod

badawczych psychologii.

Nieeksperymentalna psychologia historyczno-kulturowa

•

Należy również wyjść poza krótki okres życia

jednostki dostępny w laboratorium, a zatem
korzystać z:

- opisów charakterów, popędów i namiętności ludzkich,

zebranych przez historyków,

- obfitego materiału z doświadczeń codziennego życia,

zebranego przez statystykę,

- wyników badań nad rasami i plemionam, historii ich religii

i obyczajów, badań nad mową i rozwojem ich języków.

• Program dwu psychologii:

- eksperymentalnej, indywidualistycznej (zwanej

fizjologiczną), badającej „proste” zjawiska psychiczne, tj.
wrażenia etc.

- nieeksperymentalnej, antyindywidualistycznej,

historyczno-kulturowej, badającej zjawiska złożone, takie jak
myślenie, mowa etc.

Psychologia aktów (czysta)

(m.in. F. Brentano, Ch. Ehrenfels, C. Stumpf)

Franz Brentano (Psychologia ze stanowiska empirycznego,
1874r.):

- psychologia doświadczalna powinna zajmować się

bezpośrednim doświadczeniem (a nie fizjologią)

- charakterystyczną właściwością zjawisk

psychicznych jest to, że są na coś skierowane, a więc są
intencjonalne (łac. intendere - kierować się ku czemuś, zmierzać
do czegoś)

- w świadomości rozróżnić należy treści i akty

• treści to np. obrazy przedmiotów na które patrzymy
• akty - czynności nastawiania, kierowania ku nim
świadomości

Psychologia aktów (czysta)

cd.

- właściwym przedmiotem psychologii powinna być

introspekcyjna analiza nie treści (jak u Wundta), ale aktów
świadomości

- są 3 rodzaje aktów:

• przedstawienia (przyjmowanie wrażeń,
wyobrażanie)
• sądy (uznawanie, odrzucanie, spostrzeganie,
przypominanie itp.)
•akty miłości i nienawiści

Funkcjonalizm

(m.in. W. James, J. Dewey)

W. James: 1875 - założenie laboratorium

psychologicznego

na Uniwersytecie Harvarda, 1890 r. - wydanie Zasad

psychologii

• życie psychiczne (umysł) jest mechanizmem
przystosowania człowieka do środowiska (a więc ma
określoną funkcję, stąd: funkcjonalizm)

• psychologia to nauka przyrodnicza, zjamująca się opisem
i wyjaśnianiem stanów psychicznych (tj. stanów
świadomości), a więc badaniem ich przyczyn,
uwarunkowań oraz bezpośrednich następstw

• stanowisko w/s problemu psycho-fizycznego:
- bezpośrednim uwarunkowaniem stanów świadomości jest
czynność półkul mózgowych (całemu stanowi mózgu
„odpowiada” zawsze jeden jedyny stan psychiczny)
- wszystkie stany psychiczne pociągają za sobą aktywność
cielesną, zachowanie jest wypadkową działających sił
psychicznych

• jest zawsze „czyjaś” (istnieje tylko subiektywnie)

• ciągle się zmienia, tzn. (...) żaden stan który już minął, nie
może powrócić i być taki sam jak przedtem (...) (James, 1892/
2002, s. 94), możemy jedynie odbierać wielokrotnie ten sam
przedmiot

• zachowuje ciągłość, tj. nie zawiera przerw, odstępów lub
podziałów (...) Nie jest niczym rozczłonkowana, ona płynie.
Najbardziej naturalna jest dla niej przenośnia „rzeki” lub
„strumienia” (jw. s. 100)

• nieustannie dokonuje wyborów, pomijając większość rzeczy
z którymi się styka

Podstawowe cechy świadomości

wg Jamesa

Eksperymentalne badanie myślenia

przez szkołę wurzburską

(m.in. Oswald Kulpe, Narziss Ach, Karl Buhler)

Schemat badania myślenia

- badani mieli wyrazić opinię o czymś, np. ustosunkować

się do aforyzmu, a potem dokonać introspekcyjnego opisu
procesu myślenia, który doprowadził ich do sformułowania
odpowiedzi

Wyniki

- pojawianie się w świadomości badanych - oprócz

zwykłych świadomych wyobrażeń - myśli nieobrazowych
(nienaocznych), czyli przelotnych, prawie niewyrażalnych
świadomych poczuć

Wnioski

- myślenie jest procesem nieświadomym, a owe poczucia

są jego świadomymi wskaźnikami,

- zadanie wytwarza u osoby badanej nastawienie

psychiczne, tzw. tendencję determinujacą, dzięki której wybiera
ona odpowiednie do zadania skojarzenie z własnej sieci związków
asocjacyjnych (zakwestionowanie praw kojarzenia)

Psychologia postaci

(m.in. M. Wertheimer, W. Kohler, K. Koffka, F. Kruger)

1912 r. - M. Wertheimer Eksperymentalne badania nad

widzeniem ruchów

• w świadomości wyodrębniają się całości (postaci, niem.
Gestalt), które nie tylko nie są sumą swoich części, ale
wręcz przeciwnie, części wchodzące w skład całości mogą
nabierać cech, których poza tą organizacją nie mają
(zasada prymatu całości nad częściami)

• pewne składniki świadomości, mające charakter postaci
wyodrębniają się z reszty pola jako figury na tle

• każda całość dąży do swojej postaci doskonałej (zasada
pregnancji)

• proces spostrzegania polega nie na kojarzeniu się
elementów (wrażeń ) - jak u Wundta - lecz na wypełnianiu
postaci, stanowiących niejako ramy lub schemat

• w procesie myślenia wgląd polega na przeorganizowaniu
całościowego obrazu sytuacji (badania W. Kohlera)

Podsumowanie

Psychologia

klasyczna

....

... za swój przedmiot uznaje życie psychiczne, które
utożsamia ze świadomością

... świadomość pojmuje procesualnie (dzianie się
psychiczne, strumień świadomości)

... bada
- w Europie - budowę, czyli strukturę świadomości
(strukturalizm)
- w Ameryce - funkcje świadomości (funkcjonalizm)

... uznaje (z pewnymi wątpliwościami, np. James)
odpowiedniość procesów psychicznych i fizycznych, czyli
paralelizm psycho-fizyczny

... za główną swą metodę przyjmuje (eksperymentalną)
introspekcję, wspomaganą pomiarami procesów
fizjologicznych