OSOBOWOŚĆ JAKO SYSTEM WIEDZY OSOBISTEJ
W wyniku poznawania świata i siebie - formuje
wiedza
osobista
: spontanicznie wykorzystywana przez nas
przy interpretowaniu nowych doświadczeń
(konstruowaniu zdarzeń) i sterowaniu zachowaniem.
Wiedza osobista to wiedza:
naturalna
gorąca
często
słabo uświadamiana
(latentna)
pragmatyczna
Wiedza zorganizowana w
schematach
poznawczych
(uproszczonych, uogólnionych reprezentacjach
pewnych obiektów i relacji między nimi).
UŻYCIE WIEDZY
: kategorie (schematy) schematy
zaktywizowane
, a więc
dostępne poznawczo
(accessible). wiedza (o sobie, o świecie) jest nam
dostępna "po kawałku", nigdy jako całość.
O
aktywizacji schematu decyduje
- pojawienie się
sygnału wywołującego
(prime),
wyrazistego bodźca specyficznie związanego z
treścią tego schematu (np. widok własnej twarzy)
-
częstość
, z jaką schemat aktywizowany był w
przeszłości.
O użyciu zaktywizowanego schematu decyduje jego
dopasowanie do danych
(category fit;
applicability)
Zaktywizowany schemat wpływa na
- ukierunkowanie
uwagi
- kategoryzację
i interpretację nowej informacji
- procesy
inferencyjne
(atrybucje, wnioskowanie
o cechach itp.)
- procesy
pamięciowe
(kodowanie w pamięci;
wydobywanie informacji pamięciowych)
- Oceny
- podejmowanie
decyzji
i kontrolę działania
(Fiske i Taylor, 1991; Wojciszke, 1986)
W różnych okolicznościach aktywizowane mogą być
różne schematy, dostarczające
różnych perspektyw
poznawczo-ewaluatywnych
z których spoglądamy
na rzeczywistość i prowadzące do różnych działań.
Schematy (konstrukty)
chronicznie dostępne
znajdują się w stałym pogotowiu (Higgins, 1990).
Np. autoschematy – ciągłość doświadczenia,
międzysytuacyjna spójność i stabilność
zachowania.
Wiedza osobista ma dwa jakościowo różne
komponenty:
wiedzę deklaratywną
(zwaną też
wiedzą faktualną, "wiedzą że") i
wiedzę
proceduralną
(zwaną też "wiedzą jak";
Winograd, 1975).
Wiedza deklaratywna
:
• jest łatwo dostępna (łatwa do zadeklarowania)
• względnie łatwa do modyfikacji
• przetwarzanie informacji z jej udziałem przebiega
powoli
Wiedza proceduralna
- zawarta w samych
procedurach
przetwarzania informacji
i sterowania
zachowaniem
• jest trudno dostępna naszej świadomości
• trudna do modyfikacji
• informacje przetwarzane są bardzo szybko
Ze wspomnianymi rodzajami wiedzy korespondują
dwa typy przetwarzania informacji:
przetwarzanie
kontrolowane i przetwarzanie automatyczne
(Bargh, 1994; Shiffrin i Schneider, 1977).
Przetwarzanie kontrolowane
:
• zależne od zasobów poznawczych (uwagi, pamięci
roboczej)
• ma charakter sekwencyjny
• przebiega powoli, z wysiłkiem poznawczym
Przetwarzanie automatyczne
:
• niezależne od zasobów
• ma charakter równoległy
• przebiega bardzo szybko, bez wysiłku poznawczego
SCHEMATY A CECHY OSOBOWOŚCI
(1) Posiadania rozbudowanego schematu danego
atrybutu
nie oznacza, że ktoś ma ten atrybut
(i
vice versa)
Np. rozbudowane schematy dotyczące życia politycznego - nie
implikują, ze ktoś jest liberałem czy tez konserwatystą.
Fakt, że ktoś jest uczynny, nie oznacza że ma rozbudowaną wiedzę
schematową n.t. okoliczności i form pomagania.
(2) W odróżnieniu od cechy, wiedza schematowa jest
"
zanurzona w kontekście
": rozwija się w
odniesieniu do określonych aspektów życia człowieka.
Np. jednostka może mieć dobrze rozwiniętą wiedzę o stosunkach
międzyludzkich w miejscu pracy, zarazem może jej brakować
zrozumienia relacji interpersonalnych w rodzinie.
(3) Schematy pozwalają ludziom
szybko i elastycznie
reagować na wymogi otoczenia
(schematy jako
"instrumenty" poznawczo-wykonawcze).
Osoby, dysponujące rozbudowanymi schematami w danej
dziedzinie,
- szybko interpretują nowe bodźce
- łatwo korygują błędne interpretacje
- generują liczne strategie "radzenia sobie" z problemami
GENERALNIE
: Schematy są, podobnie jak cechy,
składnikami osobowości, Jednakże różnią się od nich
jakościowo i pełnią inne funkcje.
Dwie teorie - komplementarny punkt widzenia na
osobowość.