PIELĘGNIARSTWO

PIELĘGNIARSTWO

NOWOCZESNE

NOWOCZESNE

NA

NA

ZIEMIACH

ZIEMIACH

POLSKICH

POLSKICH

Opieka zdrowotna na ziemiach polskich w

drugiej połowie XIX w. i na początku XX w.,
tj. do czasu odzyskania niepodległości, we
wszystkich trzech zaborach stała na bardzo
niskim

poziomie,

a

warunki

do

zapoczątkowania

jej

poprawy

były

ogromnie trudne. Szpitale miały charakter
przytułków, a poziom higieny był w nich
bardzo niski. Ochrona zdrowia publicznego
nie rozwijała się. Proces przemiany szpitala
z przytułku na instytucję, której głównym
zadaniem byłoby leczenie, przebiegał
wolno. W sposób jednoznaczny nastąpiło to
dopiero po odzyskaniu niepodległości.

Sekularyzacja szpitali i objęcie ich przez władzę

centralną dokonały się w latach 1817 -- 1842.
Szpital zaczął służyć studentom medycyny i młodym
lekarzom do celów dydaktycznych. Równocześnie
powstawały ambulatoria przyszpitalne.

Liczba lekarzy zatrudnionych w szpitalach, w

porównaniu z innymi krajami, była bardzo mała.
Sytuacja zmieniła się dopiero na początku XX w.

Diagnostyka lekarska zaczęła się rozwijać na

początku lat czterdziestych XIX w., a z pełną
świadomością znaczenia metod diagnostycznych
propagowanych przez wybitnych lekarzy — dopiero
od lat pięćdziesiątych. W tym czasie powstawało
coraz

więcej

laboratoriów

szpitalnych

organizowanych przez lekarzy, w tym także na ich
własny koszt.

Poprawa warunków higienicznych szpitala

następowała bardzo wolno, choć pewne

przejawy zainteresowania tym zagadnieniem

wystąpiły jeszcze w XVIII w. Różne

instrukcje w sprawie higieny szpitalnej

zaczęły się pojawiać jednak dopiero na

początku XIX w. Nosiły one wyraźne

znamiona teorii europejskich. Widoczna

poprawa

stanu

higienicznego

szpitali

nastąpiła w latach osiemdziesiątych XIX w.

Na zły stan higieny szpitalnej wpływał

pośrednio niski status społeczny jego

użytkowników, brak nawyków kulturalnych i

nieodczuwanie ich potrzeby przez większość

pacjentów, a także lekceważący stosunek

zarządu szpitala do potrzeb chorych.

Na wprowadzanie postępowych zmian w polskich

szpitalach oprócz rozwoju medycyny, metod leczenia,

zwiększającej się liczby wykształconych lekarzy duży

wpływ wywarło także powstanie kościuszkowskie i

wojny napoleońskie, w czasie których organizowano

lazarety wojskowe, przeznaczane wyłącznie do celów

leczniczych, z odpowiednio zapewnioną opieką, a

także

przykłady

prusko-francuskie

dotyczące

organizacji szpitali i opieki społecznej.

Pielęgnowaniem w ówczesnych szpitalach zajmował

się

bardzo

zróżnicowany

personel:

siostry

miłosierdzia,

cyrulicy

(felczerzy),

dozorcy,

posługacze. Rolę najważniejszą odgrywały siostry

miłosierdzia, choć ich przygotowanie do tej roli było

znikome. Stosunkowo wysoką pozycję i szeroki

zakres zadań miał cyrulik. Do niego należało np.

przeprowadzanie

wizyt,

opatrywanie

ran,

wykonywanie zleceń lekarskich, dopilnowywanie

przestrzegania diet, podawanie pożywienia chorym.

W pierwszej połowie XIX w. docierały do Polski

wieści o początkach szkolenia personelu
pielęgnującego w krajach zachodnich. W 1838
r. z polecenie rządu dr Ludwik Gąsiorowski
dokonał przekładu z języka niemieckiego
opracowania C.E. Gedickego pt. „Przewodnik
pielęgnowania chorych". Nieco później lekarze
przyjeżdżający

zza

granicy

przywozili

informacje o koncepcjach i reformach
wprowadzanych w pielęgniarstwie przez
Florencję Nightingale.

Propozycje wysuwane przez lekarzy w sprawie

szkolenia

pielęgniarek

były

bardzo

zróżnicowane, najczęściej jednak bardzo
skromne.

Pionierską

działalność

kobiet

dotyczącą

szkolenia

przygotowującego

do

pielęgnowania rozpoczęła w Warszawie Julia
Aleksandrowicz. W 1882 r. założyła ona z
pobudek filantropijnych ambulatorium dla
chorych i podjęła w nim pracę pielęgniarską.

W otworzonym przez siebie ambulatorium

rozpoczęła prowadzenie krótkich kursów z
zakresu pierwszej pomocy w nagłych
wypadkach oraz z zakresu higieny dla kobiet
- wolontariuszek.

W pierwszym dziesięcioleciu XX w. społeczne

zainteresowanie ideą zorganizowania szkoły
pielęgniarskiej było coraz większe.

Pierwszą

szkołę

pielęgniarską

charakteryzującą się wieloma cechami

nowoczesnymi była otwarta w Krakowie w

1911 r.— Szkoła Pielęgniarek Zawodowych

Panien Ekonomek św. Wincentego a Paulo,

tzw. stara szkoła krakowska. Główną rolę w

staraniach o zorganizowanie szkoły odegrała

Maria Epstein Najbliżej współpracowała z

nią Anna Rydlówna (1884—1969) — córka

rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego i

profesora okulistyki, siostra Lucjana Rydla,

znanego poety i autora sztuk teatralnych.

Organizatorki szkoły uzyskały największe

poparcie i pomoc ze strony kilku profesorów

Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także sióstr

miłosierdzia.

W tym czasie, gdy w Krakowie prowadziła

swoją

działalność

pierwsza

szkoła

nowoczesnego pielęgnowania, w innych
miejscowościach

były

podejmowane

także inicjatywy na rzecz szkolenia
pielęgniarek, nie tylko na potrzeby
szpitalnictwa, ale także na potrzeby
ochrony zdrowia publicznego. Szkolenia
te były organizowane jednak jako
krótkie, najwyżej jednoroczne kursy.

Okres od 1918 r. do wybuchu drugiej wojny

światowej — to okres intensywnego
rozwoju nowoczesnego pielęgniarstwa w
Polsce.

Do największych osiągnięć tego okresu

należało:

• organizowanie szkół pielęgniarskich, które

przygotowywały do opieki nad człowiekiem
chorym w szpitalu i w domu, a także do
pracy w placówkach zdrowia publicznego,

• rozwój praktyki szpitalnej i praktyki w

instytucjach zdrowia publicznego,

• zapoczątkowanie

doskonalenia

zawodowego,

powstanie

Polskiego

Stowarzyszenia Pielęgniarek Zawodowych
(PSPZ) i jego przystąpienie do MRP (1925
r.), wprowadzenie przedstawicielki zawodu
do Departamentu Służby Zdrowia w
Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1926
r.),

• powoływanie pielęgniarek wojewódzkich,
• rozpoczęcie

wydawania

czasopisma

zawodowego „Pielęgniarka Polska" (1929 r.),

• sformułowanie podstaw prawnych zawodu

(Ustawa o pielęgniarstwie z dnia 21 lutego
1935 r.).