BANK CENTRALNY

RYNEK PIENIĄDZA

Krótkie przypomnienie:



definicja, funkcje i podaż pieniądza,



determinanty popytu na pieniądz

Jak funkcjonuje rynek pieniądza?

2

RYNEK PIENIĄDZA

DEFINICJA PIENIĄDZA

 



„podręcznikowa” definicja pieniądza: pieniądz to
powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego
dokonuje się płatności za dostarczone dobra i wywiązuje ze
zobowiązań.



pieniądz pełni funkcje:

  - środka płatniczego;
- miernika wartości (jednostki rozliczeniowej);
- środka tezauryzacji;
- miernika odroczonych płatności.

 

3

RYNEK PIENIĄDZA

Podaż pieniądza jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu
zasobów pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany.

1) M0 – baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy)

–

monety i banknoty w obiegu poza bankiem centralnym.

→w skład bazy monetarnej wchodzą rezerwy gotówkowe banków
komercyjnych i monety i banknoty posiadane przez sektor
pozabankowy.
 

M0 = R + C

4

RYNEK PIENIĄDZA

Podaż pieniądza jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza spełniającego funkcję
środka wymiany.

2)

M1 – ilość pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany

– czyli: monety i banknoty posiadane

przez sektor pozabankowy C oraz wkłady w bankach i innych instytucjach finansowych, których właściciele
mogą się posługiwać czekami D.
 

M1 = C + D

5

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

Jak jednak ma się M1 do M0? –

czyli ile pieniądza są w

stanie wykreować banki komercyjne na podstawie
określonego zasobu pieniądza wielkiej mocy?

Mnożnik kreacji pieniądza: stosunek M1 do M0 wynosi:

6

0

)

(

)

1

(

1

xM

g

r

g

M







PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

POPYT NA PIENIĄDZ

 
→główne źródła popytu na pieniądz związane są z jego

podstawowymi funkcjami: pieniądz jako środek płatniczy i
środek przechowywania wartości (gromadzenia bogactwa);

 
→ motywy: transakcyjny, przezorności i portfelowy: zależne od

wielkości dochodu realnego

7

RYNEK PIENIĄDZA

Spróbujmy teraz przeanalizować funkcjonowanie rynku
pieniądza…

Co jest cena pieniądza?

Jaka jest zależność podaży pieniądza (M1) od stopy
procentowej?

8

RYNEK PIENIĄDZA

Ilość środka płatniczego w gospodarce – czyli podaż pieniądza
M1

- nie zależy od poziomu stopy procentowej – przecież ma

na nią wpływ poziom M0 oraz mnożnika kreacji pieniądza
(którego wartość zależy
z kolei od g i r).

9

i

n

M

M

s

0

i

n

M

0

Podaż pieniądza i jej zmiany:

'
s

M

s

M

''

s

M

RYNEK PIENIĄDZA

Podaż pieniądza w gospodarce kontroluje bank centralny:

10

0

)

(

)

1

(

1

xM

g

r

g

M







emisja banknotów i monet
operacje otwartego rynku

stopa
rezerw
minimalnyc
h

Koszt pozyskania pieniądza przez banki
komercyjne:

- stopa kredytu refinansowego

- stopa kredytu dyskontowego i redyskontowego
- stopa kredytu lombardowego.

RYNEK PIENIĄDZA

Popyt na pieniądz:

Ceteris paribus, krańcowa korzyść z utrzymywania pieniądza
maleje + rosną straty z utrzymywania pieniądza (koszt
alternatywny utraty oprocentowania + utrata siły nabywczej
związana z inflacją).

11

MB

M

MB (marginal benefit –
krańcowa korzyść z
utrzymywania pieniądza)

0

RYNEK PIENIĄDZA

Krańcowy koszt utrzymywania pieniądza, MC jest stały i zależy
od nominalnej stopy procentowej - przecież: i

n

=i

r

+π.

12

M

MC*

0

MC

RYNEK PIENIĄDZA

Jeśli zestawimy ze sobą malejącą krańcową korzyść z trzymania
kolejnych porcji środka płatniczego ze stałym kosztem
krańcowym ich posiadania, wyznaczymy zapotrzebowanie na
środek płatniczy – czyli popyt na pieniądz, M

D

. Na rysunku

wynosi ono M

1

.

13

MB,

MC

MB

1

0

M

D

M

1

MC

RYNEK PIENIĄDZA

Popyt na pieniądz i jego zmiany:

Zapotrzebowanie na pieniądz jest wprost proporcjonalne do

wielkości produkcji w gospodarce, Y, oraz odwrotnie
proporcjonalne do poziomu nominalnej stopy procentowej, i

n

.

14

MB, MC

MB

1

M

D

MB

2

M

2

M

1

MC
*

RYNEK PIENIĄDZA

Popyt na pieniądz:

→

zmiany nominalnej stopy procentowej, i

n

, powodują

przesunięcia
wzdłuż linii popytu na pieniądz, M

D

→

zmiany wielkości produkcji, Y, przesunięcia całej tej linii.

15

i

n

0

M

D

M

D

M

1

M

2

2

1

1

n

i

2
n

i

RYNEK PIENIĄDZA

Równowaga na rynku pieniądza i ustalanie stopy
procentowej:

Na rynku pieniądza ustalana jest taka stopa procentowa, która
zapew-nia, ceteris paribus, zrównanie się podaży pieniądza i
zapotrzebowania na pieniądz.

16

i

n

M

M

D

E

M

S

i

*

RYNEK PIENIĄDZA

Przemianę oszczędności, S, w inwestycje, I, umożliwia system
finansowy, czyli rynki finansowe i pośrednicy finansowi.

→

na rynkach finansowych oszczędzający oraz inwestorzy mogą

bezpośrednio dokonywać transakcji dot. pożyczek: np.
oszczędzający kupują od inwestujących akcje i obligacje.

→

przepływ pieniędzy między oszczędzającymi i inwestorami

mogą również ułatwiać pośrednicy finansowi – np. banki czy
fundusze inwestycyjne.

17

BANK CENTRALNY

Funkcje banku centralnego:

1) Bank emisyjny - kontrola podaży pieniądza poprzez jego
emisję (monopol emisyjny) oraz wprowadzanie lub
wyprowadzanie z obiegu za pośrednictwem transakcji
zakupu/sprzedaży papierów wartościowych (operacji otwartego
rynku).
 
2) Nadzór nad bankami komercyjnymi.
 
3) Bank banków - rola kredytodawcy ostatniej instancji –
udzielanie pożyczek bankom komercyjnym, które utraciły
płynność (mają problem z wypłacalnością).

4) Centralny bank państwa.

18

BANK CENTRALNY

Funkcje banku centralnego:

5) W niektórych systemach prawnych – finansowanie deficytu
budżetowego (ryzyko inflacji!).
 
6) Wspieranie rządu w prowadzeniu polityki gospodarczej (policy
mix) – ale: ograniczenia prawne związane z niezależnością
banku centralnego.

19

BANK CENTRALNY

Polityka pieniężna banku centralnego:

Restrykcyjna polityka pieniężna – zmniejszanie przez bank
centralny ilości środka płatniczego w gospodarce
- cel: obrona wartości pieniądza (hamowanie inflacji)
 

Ekspansywna polityka pieniężna – zwiększanie przez bank
centralny ilości środka płatniczego w gospodarce
- cel: zwiększanie produkcji w gospodarce i spadek bezrobocia

20

BANK CENTRALNY

Narzędzia polityki pieniężnej w dyspozycji banku

centralnego:

 
1) Wysokość M0 (emisja pieniądza).

2) Obowiązkowa stopa rezerw gotówkowych banków

komercyjnych r - parametr r, poprzez jego wpływ na wielkość
mnożnika kreacji pieniądza, jest kolejnym narzędziem
kontrolowania przez bank centralny podaży pieniądza M1.

 
M1 = k

P

 M0

21

BANK CENTRALNY

Narzędzia polityki pieniężnej w dyspozycji banku

centralnego:

3) Stopa dyskontowa – oprocentowanie pożyczek gotówkowych

udzielanych bankom komercyjnym przez bank centralny. Im
bardziej stopa dyskontowa przewyższa oprocentowanie
rynkowe, tym więcej gotówki ponad r zatrzymują w pogotowiu
banki komercyjne. Czyli – zmianie ulega M1.

- podobnie: stopa kredytu refinansowego i lombardowego.

 
4) Operacje otwartego rynku – kolejny sposób wpływania na M0

– prowadzone przez bank centralny transakcje
kupna/sprzedaży papierów wartościowych zmieniają przecież
wielkość pieniądza wielkiej mocy poza bankiem centralnym!

22

BANK CENTRALNY

Małe case study – Narodowy Bank Polski:

-

Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem centralnym

Rzeczypospolitej Polskiej.

-

wypełnia zadania określone w Konstytucji RP, ustawie o

Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe.

-

organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada

Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.

-

podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego

poziomu cen: zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki
Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP
jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc. z
dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

23

BANK CENTRALNY

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

1. Prowadzenie polityki pieniężnej.
2. Działalność emisyjna.
3. Rozwój systemu płatniczego (organizacja systemu rozliczeń

pieniężnych w gospodarce).

4. Zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski.
5. Obsługa Skarbu Państwa (np. prowadzenie centralnego

rachunku bieżącego budżetu państwa).

6. Działalność edukacyjna i informacyjna.

24

BANK CENTRALNY

Ustawa o NBP w pigułce:

Art. 1.

Narodowy Bank Polski, zwany dalej "NBP", jest bankiem
centralnym Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 3.

1.

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie

stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki
gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu
NBP.

Art. 4.

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków
pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.

25

BANK CENTRALNY

Art. 12.

1. Rada Polityki Pieniężnej, zwana dalej "Radą", ustala corocznie

założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi
równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu
ustawy budżetowej. […]

2. Kierując się założeniami polityki pieniężnej Rada w szczególności:
1) ustala wysokość stóp procentowych NBP;
2) ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej

oprocentowania;

3) określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez

NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i
finansowych;

4) zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności

NBP;

5) przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP;
6) ustala zasady operacji otwartego rynku.

26

BANK CENTRALNY

Emisja znaków pieniężnych

Art. 31.

Znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i
monety opiewające na złote i grosze.

Art. 32.

Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami
płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 33.

1. Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość
nominalną, stop, próbę i masę monet oraz wielkość emisji
znaków pieniężnych, jak również terminy wprowadzenia ich do
obiegu ustala Prezes NBP w drodze zarządzenia.

27

BANK CENTRALNY

Instrumenty polityki pieniężnej

Art. 38.

1. W celu kształtowania podaży pieniądza i działalności kredytowej

NBP gromadzi rezerwy obowiązkowe banków.

Art. 39.

1. Stopa rezerwy obowiązkowej może być zróżnicowana ze

względu na umowny okres przechowywania środków
pieniężnych, rodzaj waluty, a także rodzaj dokonywanych
operacji finansowych stanowiących źródło pozyskania środków.

2. Suma rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć:
1) 30 % sumy środków pieniężnych, o których mowa w art. 38 ust.

2, od wkładów na żądanie;

2) 20 % sumy środków pieniężnych, o których mowa w art. 38 ust.

2, od wkładów terminowych.

28

BANK CENTRALNY

Art. 42.

1. NBP może udzielać bankom kredytu refinansowego w

złotych w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych.

2. NBP przy udzielaniu kredytu refinansowego kieruje się

zdolnością banku do spłaty tego kredytu wraz z odsetkami w
umownych terminach spłaty, z zastrzeżeniem, o którym mowa
w ust. 3.

3. NBP może udzielić kredytu refinansowego także bankowi dla

realizacji programu postępowania naprawczego banku.

4. Kredyt refinansowy może być udzielony:
1) do określonej kwoty w rachunku kredytu;
2) pod zastaw papierów wartościowych - do wysokości równej

określonej części nominalnej wartości tych papierów (kredyt
lombardowy);

3) w innej formie, określonej przez Zarząd NBP. […]

29

BANK CENTRALNY

Art. 44.

1. NBP może przyjmować od banków weksle do dyskonta i

redys-konta.

2. Zarząd NBP określa rodzaje weksli przyjmowanych przez NBP

do dyskonta i redyskonta oraz uchwala zasady i tryb ich
dyskonta oraz redyskonta.

30

BANK CENTRALNY

Art. 48.

NBP może:
1) emitować i sprzedawać papiery wartościowe;
2) sprzedawać i kupować dłużne papiery wartościowe w

operacjach otwartego rynku;

3) organizować obrót papierami wartościowymi, których jest

emitentem oraz papierami wartościowymi emitowanymi albo
poręczanymi lub gwarantowanymi przez Skarb Państwa;

4) otwierać rachunki lokat terminowych banków.

31