„Największą oznaką sukcesu dla
nauczyciela … jest bycie zdolnym,
by powiedzieć: ‘Te dzieci pracują
jak gdybym nie istniała” .

Maria Montessori podkreśla, że dzieciństwo, a zwłaszcza wiek przedszkolny to najważniejszy okres dla

rozwoju człowieka, w czasie którego zachodzą wszystkie podstawowe procesy twórcze, nadające kształt

osobowości. Dlatego centralne miejsce zajmuje dziecko, jego właściwości i rozwój, jak i również odpowiednio

przygotowane warunki, aby wyłonił się i został wykorzystany cały jego potencjał. Dziecko posiada

wewnętrzną siłę – energię, która rodzi spontaniczną aktywność, niezbędną do jego rozwoju. Sprawia, że

dziecko jest niestrudzone, nie boi się wysiłku, lecz stale go poszukuje i wytrwale realizuje podjęte działania.

Dlatego na potrzebie ruchu należy oprzeć wychowanie. Aktywność dziecka jest jego naturalną potrzebą i

równocześnie podstawą rozwoju. Zdaniem Montessori, okres od 0 do 6 lat to okres budowania charakteru i

inteligencji dziecka. Jest to okres najbardziej chłonnego umysłu, czyli największych możliwości uczenia się.
Cały proces wychowania odbywa się dzięki typowym dla okresu dzieciństwa właściwościom takim, jak:

„absorbująca psychika”, „okresy szczególnej wrażliwości”, „polaryzacja uwagi”.

Istota pedagogiki Marii Montessori polega na stwierdzeniu, że każde dziecko jest inne i powinno rozwijać się

według stworzonych przez siebie indywidualnych planów rozwojowych. W planach tych zapisane są jego

możliwości, kompetencje i umiejętności, umożliwiające mu naukę samodzielną i efektywniejszą.

Maria Montessori była prekursorką nowoczesnej pedagogiki „przenikniętej duchem miłości, humanitaryzmu i

tolerancji”, w której najważniejsze miejsce zajmuje dziecko, doświadczające przez cały czas podmiotowości i

współpodmiotowości. Podstawową formą jest tu zabawa i indywidualne zdobywanie doświadczeń przez

dziecko. Pozwala na zorganizowanie przejścia od zabaw dziecięcych do elementów pracy. Opiera się na tym,

co interesuje dziecko, pobudza jego ciekawość, sprzyja jego uniesieniom i sprawia mu satysfakcję, a tym

samym prowadzi do sukcesu.

Maria Montessori wysuwała postulat wychowania naturalnego, co znaczy, że w wychowaniu należy

uwzględniać naturalne prawa rozwoju, naturalne reakcje i naturalne tendencje występujące w zachowaniu

wszelkich istot żywych. Była przekonana, że poznawanie i opanowywanie rzeczywistości otaczającej

człowieka dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale także przez emocje oraz instynkty. Jeżeli wychowanie

będzie dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka, wtedy poczuje ono potrzebę zdobywania wiedzy.

Maria Montessori zanalizowała cykl rozwojowy jednostki

ludzkiej, wskazując, jakie czynniki i sytuacje mogą

zakłócać ten rozwój, a jakie przyczyniają się do

wzmocnienia potencjału życiowego człowieka. Zwróciła

uwagę na powstawanie „wrażliwych faz”. Są to etapy

rozwojowe:
1. faza na język (mówiony i pisany), na ruch,

zachowania społeczne i porządek (od narodzin do

szóstego roku życia); nazwała ją „absorbującym duchem”;
2. faza na moralność, sprawiedliwość, dobro i zło ,

uczucia religijne, różne dziedziny nauki ( od 7 do 12 roku

życia); dziecko zdobywa umiejętność „studiowania całości

poprzez badanie detalu”;
3. faza na godność osobistą, odpowiedzialność,

wiarę we własne siły ( od 13 do 18 roku życia).

Maria Montessori to także odkrywca fenomenu „polaryzacji

uwagi". Polaryzacja uwagi jest to proces psychiczny, będący

konsekwencją głębokiej i długotrwałej koncentracji uwagi, w

wyniku którego dziecko optymalizuje swój rozwój. Jak mówiła

M. Montessori - to czas, w którym pogłębieniu i polepszeniu

ulegają relacje ze światem rzeczy i ludzi. Budzi się jaźń.

Dziecko staje się bardziej niezależne. Polaryzacja jest

"fenomenem świadomości", który skutkuje poprzez

związanie kompetencji rozwojowych z przedmiotem, z

ruchem lub z procesem psychicznym. Prowadzi do

normalizacji, a ta z kolei jest skutkiem przyzwyczajenia do

skoncentrowanej pracy. Montessori dzieckiem

„znormalizowanym” nazywa takie, które jest przyzwyczajone

do skoncentrowanej pracy, wpływającej na zdobywanie

bogatej wiedzy, samodzielności, odpowiedzialności za

własne działania, wytrwałości i zdyscyplinowania.

•

Uczenie przez działanie: dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez
własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z
nauczycielami.

•

Samodzielność: dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy
(indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne
uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.

•

Koncentracja: dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.

•

Lekcje ciszy: dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i
grupowych.

•

Porządek: dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i
swoim działaniu.

•

Społeczne reguły: dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja
to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie rań,
nie niszcz, nie przeszkadzaj.

•

Obserwacja: jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i
uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.

•

Indywidualny tok dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i rozwoju każdego
dziecka: indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości,
podejmując zadania, do których jest już gotowe.

Bardzo ważne w metodzie Montessori jest

otoczenie, w którym przebywa dziecko. Może

ono wspomagać w pełni harmonijny rozwój

osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono

szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy.

Respektuje kolejne fazy zainteresowań,

związane z rozwojem dziecka. Wszystkie

materiały są uporządkowane tematycznie i

łatwo dostępne - umieszczone w zasięgu ręki

dziecka. Nauczyciel jest pośrednikiem

pomiędzy otoczeniem i dzieckiem, pomaga

dziecku samodzielnie odkrywać rzeczywistość.

· materiał do ćwiczeń życia praktycznego: związany z samoobsługą, troską o

środowisko, zwyczajami i normami społecznymi. Zajęcia i ćwiczenia mają na celu

usprawnienie motoryki dziecka, koordynacji ruchów dziecka oraz opanowaniu

umiejętności, które dzieci będą wykorzystywać w życiu codziennym.

· materiał sensoryczny: zwany przez M. Montessori „zmaterializowane

abstrakcje”, ma znaczenie dla kształtowania się intelektu. Rozwija wszystkie

zmysły, służy do pobudzania aktywności umysłowej. Celem materiału

sensorycznego jest ukazanie właściwości przedmiotów oraz ich systematyzacji.

Pojęcia abstrakcyjne jak np. kształt, wielkość, kolor, szorstkość, ciężar, temperatura,

smak, zapach, dźwięk są uzmysłowione i doświadczone przez dziecko.

· materiał językowy: do nauki czytania, pisania, gramatyki. Obejmuje

doskonalenie umiejętności potrzebnych do czytania i pisania, w tym: poznanie

kształtów liter i umiejętność ich rozpoznawania oraz rozróżniania. Uświadamia

dzieciom, że w mowie wyróżniamy: zdania, słowa, sylaby, fonemy i głoski.

· materiał matematyczny: obejmuje poznanie kształtów figur geometrycznych i

cyfr oraz ćwiczenia liczenia w zakresie od 0 – 1000 w tym dodawania, odejmowania,

mnożenia i dzielenia.

· materiał kulturowy: do nauki geografii, biologii, historii, geologii, astronomii,

fizyki i chemii. Realizowany jest w sposób zintegrowany. Poznając ziemię i układ

społeczny dzieci zaznajamiają się również ze zjawiskami fizycznymi

atmosferycznymi jak np.: pory roku, klimat, pogoda. Poznają formy lądów i wód jak:

wyspa, jezioro, półwysep, zatoka, rzeka, góry.

§ są estetycznie, prosto i precyzyjnie wykonane

§ dostosowane są do potrzeb rozwojowych

dziecka

§ uwzględniają zasady stopniowania trudności

§ budzą ciekawość i zainteresowanie dziecka

§ umożliwiają samokontrolę i korektę błędu

§ przechodzą od konkretu do abstrakcji

Ćwiczenia ciszy pomagają dziecku odnaleźć spokój.

Kontrola ruchu, ruch medytacyjny i twórcza ekspresja

ruchowa, powiązane wzajemnie z uspokojeniem są

najlepszym sposobem do powstawania refleksji i

możliwością uwewnętrzniania się. Lekcje i ćwiczenia

ciszy mają duże znaczenie w wychowawczym rozwoju

dziecka. Dzieci stają się spokojniejsze, zachowują się

ciszej, łatwiej im się uczyć. Lekcja ciszy ułatwia nie

tylko lepsze skupienie, bardziej efektywną pracę, ale

pozwala dziecku na odkrycie swojego wnętrza. Służą

temu między innymi krótkie ćwiczenia, oparte na

wykonywaniu różnorodnych czynności bez

wypowiadania słów.

 

Metoda Montessori Metoda Tradycyjna

Dziecko pracuje indywidualnie z Dzieci pracują w grupie,
jednakowo
wybranym przez siebie materiałem, według ustalonego programu
zajęć dla
dostosowanym do jego rozwoju, potrzeb i danego rocznika.

zainteresowań.

Dziecko wybiera miejsce, formę pracy i Nauczyciel wybiera miejsce, formę i
czas
czas jaki chce danemu zadaniu zajęć.
poświęcić.

Odpowiednio przygotowane otoczenie Nauczyciel skłania do działania.
edukacyjne mobilizuje do działania.

Nauczyciel jest przewodnikiem i Nauczyciel znajduje się w centrum
jako
obserwatorem dziecka. głównie prowadzący.

Materiał dydaktyczny Montessori jest tak Nauka odbywa się za dużym
skonstruowany, że umożliwia pośrednictwem nauczyciela.
samodzielną naukę dziecka.

Pomoce dydaktyczne podzielone na Duża ilość zabawek i bajek
poszczególne działy są elementami wprowadzających w świat fantazji.
świata rzeczywistego.

Grupy zróżnicowane wiekowo powodują, Podział dzieci na grupy według tego
że dzieci uczą się wzajemnie od siebie, samego wieku powoduje konkurencję
rozwijają samodzielność i niezależność wśród rówieśników na zasadzie
„lepszy-
od dorosłych. gorszy”.

Odzwyczajanie od nagrody i kary, dzięki Częste nagrody i kary zaburzają
rozwój
czemu następuje naturalny rozwój i samodyscypliny.
kształtowanie się wewnętrznej
samodyscypliny dziecka.

Materiał utrwalany jest poprzez możliwość Materiał utrwalany jest indywidualnie
przez
powracania do wcześniejszych zadań i dziecko w domu z rodzicem.
związanych z nimi odczuciami
wewnętrznymi.

Szeroki wachlarz pomocy sensorycznych, Niewielki nacisk na rozwój sensoryczny.
za pomocą, których dziecko rozwija
wszystkie swoje zmysły i myślenie
przestrzenne, niezbędne do matematyki.

Rozwijanie poszanowania dla pracy Brak „lekcji ciszy”.
własnej i innych przez tzw. „lekcje ciszy”.

Maria Montessori wprowadziła też, jako zasadę pedagogiczną
obowiązującą w stosunku do dzieci, swobodny wybór materiałów
dydaktycznych, dowolność miejsca i czasu pracy. Zniosła nagrody i
kary. Ograniczyła czynności nauczyciela na rzecz samodzielności
dzieci. Wprowadziła naukę czytania i pisania oraz podstawy
matematyki. Sukces nowej placówki spowodował, że rosło
zainteresowanie nowymi metodami pedagogicznymi, a to
powodowało z kolei powstawanie następnych placówek.
System pedagogiczny Montessori jest istotnym składnikiem
współczesnych dążeń i zasad pedagogicznych. System Marii
Montessori doczekał się powszechnego uznania po dokonaniu w nim
istotnych modyfikacji założeń i metod pracy.
W Polsce zainteresowanie systemem Montessori było duże. Polska
prasa pedagogiczna w okresie przed i po I wojnie światowej
poświęcała wiele uwagi działalności Montessori i jej systemowi.

1) swobodny wybór – charakterystyczna zasada dla pedagogiki Marii Montessori. Obejmuje ona

regułę wolnego wyboru zajęć, „swobodnej pracy”. W obrębie przygotowanego otoczenia dziecko
wybiera sobie przedmiot działań i samo ustala tempo i czas uczenia się oraz stopień trudności. Również
do dziecka należy wybór ewentualnego partnera. Ono zatem w istotnej mierze współdecyduje o
przebiegu procesu kształcenia w przygotowanym do tego celu otoczeniu, samo kieruje swoim uczeniem
się i działaniem. Stwarza to okazję do rozwijania się umiejętności korzystania z wolności. Nauczyciel i
wychowawca musi wykonać ważne zadanie, bowiem jego praca pedagogiczna polega w znacznym
stopniu na umiejętnym przygotowaniu otoczenia, a więc na oddziaływaniu pośrednim. Otoczenie
dziecka musi być tak zaaranżowane, aby posiadało ciekawe propozycje poznawcze, odpowiednie dla
fazy rozwoju dziecka. Musi zaspokajać potrzeby rozwojowe i poznawcze, a także wszechstronnie
rozwijać dziecko.
2) zasada swobodnego wyboru materiału - w sali przedszkolnej wszystkie materiały są zawsze
dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje
decyzję, z którym materiałem będzie pracować.
3) zasada swobodnego wyboru miejsca pracy - dziecko pracuje tam, gdzie samo zdecyduje i gdzie
pozwalają na to granice rozsądku nauczyciela i możliwości organizacyjnych. Dziecko nie ma obowiązku
uczestniczenia w zajęciach grupowych, jeśli jest czymś ważnym zajęte.
4) zasada swobodnego wyboru czasu pracy - w związku z fazami chłonności decyzję o czasie pracy
pozostawiamy dziecku.
5) zasada swobodnego wyboru formy pracy - lekcję podstawową przeprowadza się z każdym
dzieckiem indywidualnie. Następnie zaczyna ono pracować samodzielnie. Wie, że ma prawo do pracy w
ciszy, że nikt nie będzie mu przeszkadzał. Wie także, że nikt nie będzie mu pomagał, jeśli pomoc jest
niepotrzebna. Samodzielnie wybrało sobie temat pracy, pracuje wtedy, kiedy zechciało, będzie
pracowało tak długo, jak długo praca ta będzie dla niego atrakcyjna i będzie sprawiała mu
przyjemność.

7) zasada ograniczenia - pedagogika Montessori nie jest ani metodą partnerską, ani bezstresową. Dzieci
nie mogą robić tego co chcą i nie są partnerami nauczyciela. Ograniczeniu, regułom i zasadom
postępowania, podlegają wszystkie elementy życia grupy. Metoda Montessori jest metodą bezrepresyjną,
dzieci robią to, co je interesuje i co nie przeszkadza innym.
8) zasada izolowania trudności - jeśli dziecko pracuje z różową wieżą po to, aby poznać lub uporządkować
znane już sobie pojęcia związane z wielkością (choćby takie jak: duży-mały, mniejszy niż-większy niż, duży-
większy-największy, mały-mniejszy-najmniejszy) ma do dyspozycji:
a) nauczyciela, który wie jak i kiedy w tym pomóc,
b) różową wieżę (która jest różowa).
Nie zajmuje się kolorami, bo do tego służy inny materiał - kolorowe tabliczki. Nie  zajmuje się długościami,
grubościami, temperaturami, wagami, dźwiękami i in., bo do tego służą inne materiały; czerwone belki,
brązowe schody, butelki termiczne, tabliczki baryczne, puszki szmerowe i in.
9) zasada transferu – materiał Montessori jest najpełniejszym zestawem pomocy dydaktycznych. Każdy z
tych materiałów to “ogniwo”, logicznie powiązane w długi “łańcuch” . Każde “ogniwo” zawiera w sobie cechy
materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej. Informacje, kompetencje, umiejętności
opanowane podczas pracy z materiałem dziecko przenosi na otoczenie. Przenoszenie cech w obrębie
materiału i przenoszenie umiejętności na otaczające dziecko środowisko, to właśnie zasada transferu.
10) zasada własnego działania i powtarzania - typowe dla nabywania nowych umiejętności jest
intensywne zwrócenie się dziecka ku określonej dziedzinie ludzkich działań, a wraz z tym fenomen
powtarzania. Założeniem jest, że dziecko rozwija się zgodnie z programem wyznaczonym własnymi
zainteresowaniami, potrzebami, możliwościami intelektualnymi, fizycznymi, itp. Jeżeli ma potrzebę
powtarzania czynności - akceptujemy to.
11) zasada samokontroli - materiał montessoriański jest tak skonstruowany, że pozwala dzieciom,
samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle, w którym miejscu nastąpiła pomyłka i jak
ten błąd naprawić./3/
Rolą nauczyciela jest wskazywać dziecku jak korzystać z materiału dydaktycznego, wprowadzać i
respektować zasady swobody wyboru, rodzaju, czasu, miejsca i formy pracy, zasady stopniowania i
izolowania trudności, porządku, transferu, własnego działania i powtarzania, samokontroli i ograniczenia.

6) zasada porządku - każdy przedmiot w klasie ma swoje miejsce - skąd został wzięty, tam zostaje
odniesiony. Podobnie - każda osoba także ma swoje miejsce i wie, co do niej należy. To proste - dzieci
kochają porządek. Porządek w otoczeniu - porządek w sercu.

1. Nigdy nie mówi źle o dziecku, koncentruje się na tym, co w nim dobre.
2. Starannie i nieprzerwanie dba o otoczenie. Pokazuje dziecku, gdzie każda rzecz ma swoje

miejsce.

3. Prezentuje prosto i dokładnie sposób pracy z wybranym przez dziecko materiałem, ale

stanowczo i łagodnie powstrzymuje próby nieprawidłowego postępowania z daną rzeczą.

4. Dyskretnie i nieprzerwanie obserwuje dzieci, jest zawsze gotowy zareagować na wezwanie

dziecka, które potrzebuje jego pomocy. Słucha dziecka i odpowiada na jego pytania.

5. Aktywnie pomaga nawiązać kontakt dziecka z przygotowanym otoczeniem i przechodzi do

pozornie biernej roli, gdy ten kontakt jest już nawiązany. Nauczyciel pracuje wg „zasady 3w”:
Pomaga wybierać materiał najodpowiedniejszy dla dziecka.
Wskazuje prawidłowy sposób posługiwania się materiałem.
Wycofuje się w celu zapewnienia dziecku samodzielnej pracy.

6. Szanuje dziecko pracujące, nie przerywa mu, ani nie zadaje pytań.
7. Szanuje dziecko, które odpoczywa lub przygląda się pracy innych lub też zastanawia się nad

tym, co będzie robiło. Nauczyciel nie przeszkadza mu w tym i nie zmusza do innych form

aktywności.

8. Sprawia, że jego obecność odczuwa dziecko poszukujące, a pozostaje nie niezauważalny dla

tego, które się odnajduje.

9. Niestrudzenie powtarza prezentacje dzieciom, które wcześniej odmówiły ich przyjęcia oraz tym,

które jeszcze się nie nauczyły i nie pokonały własnych niedoskonałości.

10. Szanuje dziecko, które popełnia błędy i nie poprawia ich natychmiast. Jak tylko jest gotowe

pozwala dziecku odkryć błąd i samodzielnie go poprawić.

 

1. Piramida – to wycięte trójkąty równoramienne, ich ilość może być różna w zależności

od ilości pięter, każdy brzeg trójkąta zaznaczony jest innym kolorem. Przy pomocy tej

metody dzieci musza dobrać wyniki do działań lub odwrotnie na zasadzie gry w domino.

Tylko w przypadku ułożenia prawidłowo wszystkich elementów powstanie piramida.

2. Termometr – to zafoliowany schematyczny rysunek termometru, flamaster sucho

ścieralny, pasek do przesuwania (na przemian: z zapisaną temperaturą i rysunkiem

termometru do samokontroli). Można zastosować paski ze zróżnicowanym stopniem

trudności tj. temperatury dodatnie i ujemne. Używając tej pomocy dziecko musi

przesunąć pasek tak, aby możliwe było odczytanie temperatury. Na rysunku zaznacza

daną temperaturę i przesuwa pasek, by w okienku pojawił się termometr do

samokontroli (po przesunięciu paska w okienku pojawia się termometr prawidłowo

wskazujący daną temperaturę). Po sprawdzeniu dziecko ściera i ponownie przesuwa

pasek. Celem jest nauka odczytywania wskazań termometru.

3. Zegar – to zafoliowany tarcza zegara, flamaster sucho ścieralny, pasek do

przesuwania (na przemian: z zapisaną godziną i tarczą zegara do samokontroli). Można

również zastosować paski ze zróżnicowanym stopniem trudności: pełne godziny, i

minuty, godziny i minuty w systemie 24 godzin. Dziecko musi przesunąć pasek tak, aby

w okienku pojawiła się godzina, narysować flamastrem na tarczy zegara wskazówki w

odpowiednim położeniu i przesunąć pasek tak, by w okienku pojawił się zegar do

samokontroli (po przesunięciu paska w okienku pojawia się zegar prawidłowo wskazujący

dana godzinę). Po sprawdzeniu dziecko ściera i ponownie przesuwa pasek. Celem jest

nauka odczytywania godziny na zegarze.

Kształtowanie się systemu wychowania przedszkolnego czerpało z metody Montessori głównie w okresie

międzywojennym. Niemniej mimo szerokiego jej rozpowszechnienia nie było instytucji, która
zasadzałaby się tylko i wyłącznie na jej postulatach. Najistotniejszą przeszkodą we wprowadzaniu jej
metody były finanse, właściwie ich brak. Odpowiednie wyposażenie pomieszczeń oraz zakup pomocy
dydaktycznych było zapora nie do przekroczenia w ówczesnym okresie. Pomimo tego placówki
przedszkolne stosowały się do wielu wskazań sympatycznej włoskiej lekarki zarówno w zakresie
organizacji jak i metodologii.

Najważniejsze z nich to:
- zapewnienie im umeblowania i sprzętu przystosowanego do wysokości i wieku wychowanków. Ów

ekwipunek był zamienną dla ławek, stanowiących dotąd podstawowy mebel w instytucjach opiekuńczo-
wychowawczych,

- stworzenie prawidłowych warunków sanitarnych, utrzymywanie czystości w pomieszczeniach,
- poszerzenie rodzajów i treści zabaw i zajęć dla dzieci o działania aktywizujące i skłaniające do

samodzielnej, ekspresyjnej twórczości,

- uczynienie materiałów dydaktycznych uniwersalnymi,
- porządek, pilność i systematyczność obowiązkiem dzieci jak i dorosłych,
- podjęcie współpracy pedagoga z lekarzem i rodzicami, przenikanie się środowiska szkolnego i rodzinnego,
- przyłożenie większej wagi do rozwoju fizycznego wychowanków,
- przemiana dotycząca funkcji- z instytucji opiekuńczo- wychowawczej przedszkola przyjęły funkcję

wychowawczo- kształcącą, coraz większy nacisk kładziono na edukację.

Współcześnie nikt nie poddaje w wątpliwość doniosłości

warsztatu naukowego Marii Montessori, jest powszechnie

szanowana i naśladowana. Nie ma również pedagogów

kwestionujących jej teoretyczny program i jego

przydatność w praktyce wychowawczej, co nie znaczy, że

zabrakło krytyki pod adresem jej systemu. Zainteresowani

wysuwają na czoło kilka kwestii dyskusyjnych, lecz nie

zwracają większej uwagi na problemy i zagadnienia z nimi

związane.

Niemniej brak głosów spornych, co do ważności systemu

Montessori. Na każdym kontynencie jest on znany i

stosowany, choćby w minimalnym stopniu. Postulaty

głoszone przez nią znalazły oddźwięk na całym świecie

tworząc nowe kierunki w rozwoju i działalności placówek

przedszkolnych.