Prawo cywilne

Rozróżnienie prawa

prywatnego i publicznego

• Prywatne

–

reguluje stosunki prawne między autonomicznymi

podmiotami, którym przysługują własne, prawnie
chronione interesy majątkowe i niemajątkowe,

– brak władczego podporządkowania między podmiotami,
– strony same kształtują wzajemne relacje,

równorzędność,

– ewentualne spory są rozstrzygane przez organy

państwowe z inicjatywy stron/y lub przez organy
powołane przez strony (mediacja, sąd polubowny,
arbitraż)

Rozróżnienie prawa

prywatnego i publicznego

• Publiczne

– reguluje stosunki prawne, w których

conajmniej jedną ze stron jest organ
państwa,

– możliwość władczego kształtowania

sytuacji prawnej drugiego podmiotu ,

– możliwość zastosowania bezpośredniego

przymusu celem wykonania określonych
obowiązków.

Prawo cywilne

• Metoda regulacji – prywatnoprawna

– autonomiczna pozycja podmiotów patrz uchwała SN. z

dnia 09.06.1995 r. : „…

charakterystyczną cechą

stosunków cywilnoprawnych jest równorzędność
podmiotów oraz wzajemność (ekwiwalentność)
świadczeń

…”,

– nie mają znaczenia faktyczne relacje podmiotów a

jedynie relacje formalne,

– strony mogą w umowie ukształtować swe wzajemne

stosunki tak, iż pozycja jednej z nich będzie nadrzędna,

– typowym

sposobem

ochrony

interesów

jest

odpowiedzialność odszkodowawcza.

Stosunek cywilnoprawny

• Koniecznymi elementami stosunku

cywilnoprawnego są :

– prawo podmiotowe,
– odpowiadający mu obowiązek

• Rodzaje stosunków:

– proste,
– złożone.

Definicja prawa podmiotowego

Złożona

sytuacja prawna wyznaczona

podmiotom

przez

obowiązujące

normy i chroniąca prawnie uznane

interesy tych podmiotów

Uprawnionemu

przysługuje

reguły

kompetencja do żądania, by organ

państwa

dysponujący

przymusem

doprowadził do zrealizowania sprzężonych

z prawem podmiotowym obowiązków.

Prawo podmiotowe

• wyznaczone jest normami prawnymi

tzn.

normy te określają zdarzenia prawne, które

muszą zaistnieć dla powstania prawa

podmiotowego,

• służy

ochronie interesów

osób fizycznych i

prawnych;

• nie ma

prawa podmiotowego

ten, kto działa w

cudzym interesie

(pełnomocnik, opiekun,

kurator, wykonawca testamentu itp.)

Garść terminów

• Roszczenie

polega na tym, iż indywidualnie oznaczona osoba ma

obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, a

więc że uprawniony może żądać , aby zachowała się ona w

ściśle określony sposób. Skonkretyzowany jest więc

przedmiot i podmiot uprawnienia/obowiązku

– wymagalne

–

okoliczności aktualizujące obowiązek

świadczenia miały już miejsce

(zaszły),

– niewymagalne

–

okoliczności te jeszcze nie zaszły.

Różnica wiąże się z art. 120§1 KC –

początek

biegu

terminu

przedawnienia.

Przykład

A sprzedał B określony przedmiot i
zastrzegł,

iż

dostarczy

kupującemu w okresie 1 miesiąca od
dnia zawarcia umowy. Kupujący ma
roszczenie

wydanie

przedmiotu umowy już w momencie
jej zawarcia, ale wymagalne stanie
się ono dopiero po upływie owego
miesiąca czasu.

Garść terminów

•Zarzut

– na gruncie prawa cywilnego jest to swoiste

uprawnienie do odmowy spełnienia roszczenia

Np. dłużnik może podnieść zarzut przedawnienia

w stosunku do wierzyciela i uchylić się w ten

sposób od spełnienia skierowanego przeciwko

sobie roszczenia art. 117 §2 KC.

– przysługuje

tylko w przypadkach prawem

przewidzianych

np. art. 498 KC zarzut potrącenia,

– skutki

zarzutu: trwałe – peremptoryjne; czasowe –

dylatoryjne.

Przykład

• Student pierwszego roku, A wynajmował od B

mieszkanie w centrum Krakowa. Czynsz najmu wynosił

1500 zł miesięcznie. Początkowo czynsz był płacony

regularnie, jednak po kilku miesiącach A przestał

płacić. Wobec powyższego, właściciel mieszkania

stanowczo zażądał zapłaty zaległości. Szczęśliwym

trafem student znalazł dobrze płatną pracę i

uregulował prawie całą kwotę (poza czynszem za 3

miesiące wakacji). Potem, aż do skończenia studiów (5

lat) płacił już regularnie. Kiedy A wyprowadzał się z

mieszkania, B sprawdził dokładnie rachunki i zażądał

zapłaty tych 3 zaległych czynszów wraz z należnymi

odsetkami. Ponieważ były już student odmówił zapłaty,

B skierował sprawę do sądu, żądając wydania nakazu

zapłaty w postępowaniu upominawczym. Pozwany A

otrzymał nakaz zapłaty. Co powinien zrobić A?

Podziały praw

podmiotowych

• Bezwzględne

– skuteczne wobec wszystkich podmiotów (erga omnes)

treść tych praw musi być przynajmniej w zarysach
określona normą ustawową (podmioty prawa
cywilnego nie mogą ich dowolnie kształtować)

• Względne

– skuteczne wobec ściśle określonych podmiotów, głównie

w stosunkach zobowiązaniowych

Sposoby nabycia prawa

•

Pochodne

– od innej osoby, która prawo to na nabywcę przenosi,
– skuteczność

nabycia

zależy

tego,

czy

przenoszącemu przysługiwało przenoszone prawo.
Przykład. Sprzedaż, darowizna.

•

Pierwotne

– nabywca nie uzyskuje w tym przypadku swego

uprawnienia od określonej osoby,

– nabycie nie jest uzależnione od tego, czy uprzednio

prawo to przysługiwało określonemu podmiotowi.
Przykład. Zawłaszczenie rzeczy niczyjej art. 181 KC.

• Pod

tytułem ogólnym

– prowadzi do nabycia całej lub części jakiejś masy

majątkowej  i  to  na  podstawie  jednej  czynności
prawnej;  nabywca  „wchodzi  niejako  w  całą”
sytuację  prawną  poprzednika,  w  tym  i  w
obowiązki,

– przykład: dziedziczenie,
– dopuszczalne jedynie w prawem przewidzianych

wypadkach.

• Pod

tytułem szczególnym

– przy tym rodzaju następstwa prawnego dochodzi

do nabycia indywidualnie oznaczonego prawa lub
praw

– przykład: umowa.

Utrata prawa

• Zgaśnięcie

na skutek zdarzeń w ustawie przewidzianych np. art. 299 KC –
„służebność

osobista

wygasa

najpóźniej

śmiercią

uprawnionego”

• Przeniesienie

• Połączenie prawa i obowiązku (confusio)

połączenie w rękach tej samej osoby prawa i sprzężonego z nim
obowiązku

A winien był B 1000 zł z tytułu pożyczki.

Potem A odziedziczył po B cały jego
majątek, łącznie z wierzytelnością.

1. Czy ta wierzytelność będzie nadal

istnieć?

2. Jaki przypadek utraty prawa ma tu

miejsce?

Przedmiot stosunku

cywilnoprawnego

• Rzeczy - art. 45 KC.

cechy:

• materialny charakter,
• wyodrębnienie z przyrody.

wyłączenia:

• zwłoki,
• zwierzęta (ustawa o ochronie zwierząt art. 1

ust 1).

• Ruchomości

nie są definiowane
wprost.

• Nieruchomości

art. 46 KC definiuje
to pojęcie

– grunty, w tym rolne,
– budynki
– części budynków.

• Rzeczy oznaczone

co do gatunku

określone wedle cech rodzajowych np. samochód
terenowy

• Rzeczy oznaczone

co do tożsamości

indywidualnie wskazane np. samochód terenowy
marki X model Y o numerach fabrycznych XYZ.

• Części składowe

art. 47 – 50 KC

– szczególne połączenie o trwałym charakterze,
– nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych

praw rzeczowych.

• Przynależności

art. 51-52 KC

dotyczy ruchomości
związek z rzeczą główną:

– potrzebna do korzystania,
– związek ten ma charakter faktyczny i stały, aczkolwiek

przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z

rzeczą główną, nie powoduje utraty charakteru,

– czynność mająca za przedmiot rzecz główną jest w braku

zastrzeżenia skuteczna także względem przynależności.

Przykłady

• Część składowa:

– co do zasady, trwale związany z

gruntem budynek,

– drzewo rosnące na nieruchomości.

• Przynależność:

– kluczyki do samochodu,
– ładowarka do telefonu.

Pożytki

• Naturalne

art. 53 KC, np. owoce z drzewa.

• Cywilne

art. 53 KC, np. czynsz najmu lokalu.

• Prawa

art. 54 KC; np. odsetki od
wierzytelności.

Przedmioty niematerialne

• Energia – art. 555 KC,
• Dobra intelektualne

(wynalazki, utwory

itp.; ochrona w ustawach szczególnych),

• Dobra osobiste,
• Pieniądze

(znaki pieniężne to rzeczy, pieniądz

jako miernik wartości nie jest rzeczą),

• Papiery wartościowe

(dokumenty, których

posiadanie

jest

niezbędną

przesłanką

wykonywania

praw

wyrażonych

treści

dokumentu; np. weksel, czek itp

.).

Szczególne przedmioty

• Przedsiębiorstwo – art. 55

KC,

• Gospodarstwo rolne – art. 55

KC.

Pojęcie

mienia

• Art. 44 KC – własność i inne prawa

majątkowe,

• Majątek jest tu rozumiany jako

aktywa a nie uwzględnia się
pasywów.

Podmioty stosunku

cywilnoprawnego

• Osoby fizyczne art. 8 i nast. KC,

• Osoby prawne art. 33 KC,

• Jednostki organizacyjne nie

posiadające osobowości prawnej –
art. 33

KC.

Osoby fizyczne

• Zdolność prawna

– możliwość bycia

podmiotem praw i obowiązków,

• Zdolność do czynności prawnych

–

możliwość dokonywania czynności
prawnych.

Zdolność prawna

• Początek:

– urodzenie żywe dziecka,
– istota o człowieczym genotypie,
– nie

znaczenia

ewentualne

upośledzenie,

– domniemanie żywego urodzenia art. 9

KC – jako domniemanie prawne zwykłe
można je obalić przeciwdowodem.

Problem nasciturusa

• Obecnie brak kompleksowej regulacji
• Są szczególne przepisy prawne, które

traktują o dziecku nienarodzonym np:

– art. 927§2 KC i art. 972 KC

(dziedziczenie pod warunkiem),

– art. 446

KC (roszczenie o naprawienie

szkód doznanych przed urodzeniem),

– art. 75 KRO dopuszczający uznanie

dziecka nienarodzonego.

Zdolność prawna

• Ustanie:

– z chwilą śmierci

(USC akt zgonu na podstawie

karty zgonu, ew. na pdst. pisemnego
zgłoszenia

organu

prowadzącego

dochodzenie),

– stwierdzenie zgonu

, art. 535 KPC (gdy akt

zgonu nie został sporządzony a śmierć jest
niewątpliwa); orzeczenie

deklaratoryjne

– uznanie za zmarłego

art. 29 i nast. KC art. 526 i

nast. KPC; upływ odpowiednich terminów;
orzeczenie

konstytutywne

Osoby prawne

• Jednostka organizacyjna posiadająca

zdolność prawną

• Skarb Państwa
• Jednostka organizacyjna posiadająca

osobowość prawną

Rodzaje osób prawnych

• Korporacyjne

członkowie,  którzy  poprzez  wniesienie
udziałów  lub  opłacanie  składek  tworzą
majątek  osoby  prawnej,  a  przez  swoje
uprawnienia  organizacyjne  decydują  o  jej
działalności

• Fundacyjne

instytucja założyciela, który wyposaża osobę
prawną w majątek pierwotny, określa
strukturę organizacyjną i cele działania

Metoda regulacji w KC

• Tzw. metoda normatywna:

System prawny nie określa ogólnych cech,

jakie powinna posiadać osoba prawna
lecz wskazuje z nazwy typy lub
indywidualne organizacje wyposażone w
osobowość prawną.

Ogólna regulacja

• Art. 35 – 43 KC

– rola ustawy szczegółowej,
– rola statutu (niesprzeczny z ustawą),
– powstanie i rejestry,
– nazwy (firma art. 43

– 43

KC),

– siedziba – art. 41,
– organy:

• struktura organizacyjna, prawidłowe powołanie i

działanie w tej roli,

• działanie organu osoby prawnej to działanie osoby

prawnej

• skutki braku umocowania – art. 39 KC.

Rodzaje osób prawnych

• Państwowe

(związek

majątkowy

lub

strukturalny z państwem):

– Skarb Państwa

art. 34 KC:

• brak siedziby,
• brak rejestru (jest tylko jeden Skarb Państwa),
• sam odpowiada za swoje zobowiązania art. 40 KC,
• działa przez jednostki organizacyjne tzw. stationes

fisci,

– Inne państwowe osoby prawne

(fundusz

założycielski pochodzi ze Skarbu Państwa):

• przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe,

osoby prawne powoływane na podstawie odrębnych

ustaw np.NBP, PKP, UJ.

Zdolność do czynności

prawnych

• Zdolność prawna osoby fizycznej nie

jest tożsama z jej zdolnością do
czynności prawnych

• Zdolność prawna osoby prawnej w

zasadzie pokrywa się z z jej
zdolnością do czynności prawnych

Brak

• Wiek

– Osoby, które nie ukończyły 13 roku życia

• Ubezwłasnowolnienie całkowite

– art. 13 KC

• Przesłanki
• Funkcjonalna wykładnia S.N – tylko jeśli interes osoby,

która ma być ubezwłasnowolniona tego wymaga

• Skutki braku:

• art. 14§1 KC – BEZWZGLĘDNA NIEWAŻNOŚĆ,
• łagodzi to art. 14 §2 KC,
• nie wyłącza funkcji posłańca,
• czynności w ich imieniu dokonują przedstawiciele

ustawowi lub ustanowieni przez sąd opiekunowie

Ograniczona

• Wiek

– Osoby między 13 a 18 rokiem życia,

• Ubezwłasnowolnienie częściowe

– art. 16

– Przesłanki

• Skutki:

• brak kompetencji do dokonywania niektórych

czynności prawnych – tylko wyraźnie prawem

przewidzianych np. testament,

• kontrola nad dokonywaniem innych czynności

prawnych – art. 17 „zgoda”, art. 18 „potwierdzenie” i

art. 19 KC „czynność jednostronna”,

• pełna kompetencja – art. 20 „umowy w drobnych…”,

art. 21 „własny zarobek” i 22 „przedmioty

swobodnego użytku” KC.

KAZUSY

10 letni Adaś dokonał zakupu telewizora marki xxx

za kwotę 2000 zł. Kiedy przyjechał z towarem do

domu, dostał ostrą reprymendę od swojego ojca,

który zabrał telewizor pod pachę i pojechał

natychmiast do sklepu sprzedawcy. W sklepie ojciec

Adasia zażądał przyjęcia telewizora oraz zwrotu

pieniędzy powołując się na nieważność umowy.

Sprzedawca bronił się twierdząc, iż sprzedał

telewizor w dobrej wierze sądząc, że ma do

czynienia z kilkunastoletnim młodzieńcem.

•

Kto ma rację? Czy żądanie ojca Adasia jest

uprawnione?

•

Czy zmieniłoby sytuację gdyby Adaś dysponował

własnym zarobkiem?

15 letni Adaś, który kupił ten
telewizor za środki pochodzące z
jego własnego zarobku.

• Czy może darować go swojemu

koledze?

• Czy taka czynność prawna będzie

ważna?

17 – letni Jurek kupił samochód. Rodzice

Jurka

zaprotestowali

żądając

sprzedawcy

zwrotu

pieniędzy

przyjęcia auta. Jurek namówił jednak
sprzedawcę

odmowy

zadośćuczynienia

ich

żądaniom.

Jednocześnie obiecał sprzedawcy, że za
miesiąc, kiedy kończy 18 lat sam
potwierdzi zawartą umowę.

• Czy takie rozwiązanie jest zgodne z

prawem?

14-  letni  Janek  sprzedał  swojemu  koledze,
Markowi,  skuter  o  wartości  3  tys.  zł.  za
kwotę  1000  zł.  Ojciec  Janka  zażądał  od
rodziców  Marka  natychmiastowego  zwrotu
tego skutera w zamian za zwrot zapłaconej
kwoty.  Rodzice  kolegi  nie  zamierzają
uczynić  zadość  temu  żądaniu  uważają
bowiem,  iż  skuter,  otrzymany  przez  Janka
jako  prezent  urodzinowy,  stanowił  jego
własność i dlatego mógł on nim swobodnie
rozporządzić.

• Czy ta umowa sprzedaży rodzi zamierzone

skutki prawne?

Dobra osobiste

• Atrybut każdej osoby fizycznej,
• Definicje:

– „

Pewne uznane przez system prawny

wartości obejmujących fizyczną i psychiczna
integralność człowieka, jego godność i
pozycję w społeczeństwie” – prof. Z.
Radwański,

– „

Indywidualne wartości świata uczuć, życia

psychicznego

człowieka”

–

prof.

S.Grzybowski

Dobra osobiste c.d.

• nieodłącznie związane z człowiekiem,

• niemajątkowe,

• typy zawiera art. 23 KC:

– Życie, zdrowie, nietykalność cielesna,

– Wolność,

– Cześć,

– Swoboda sumienia,

– Nazwisko i pseudonim (także nazwa zespołu ludzkiego

niemającego osobowości prawnej),

– Stan cywilny,

– Tajemnica korespondencji (otwarcie listu, włamanie się

do kanału informacyjnego, przełamanie zabezpieczeń,

obejmuje także zaniedbania nadawcy

! ),

Dobra osobiste c.d.

– Wizerunek

(bliżej reguluje to art. 81 ustawy o prawie

autorskim i prawach pokrewnych, gdzie zawarto

generalny zakaz rozpowszechniania czyjegoś wizerunku

bez jego zgody, za wyjątkiem

• osób powszechnie znanych, których wizerunek

wykonano w związku z pełnieniem przez nich funkcji

publicznych,

• osoby stanowiącej jedynie szczegół większej całości

np. publicznej imprezy.).

– Nietykalność mieszkania,

– Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza itp.,

– Kult o bliskiej osobie zmarłej,

– Integralność seksualna,

– Sfera prywatności – uznane w Konstytucji art. 47; 51 ust

1, 76; ustawie o ochronie danych osobowych.

Jakimi prawami podmiotowymi

są dobra osobiste?

• Bezwzględne

(skuteczne erga omnes),

• Niemajątkowe

(stosownie do przedmiotu),

• Niezbywalne,

• Niedziedziczne.

System ochrony dóbr

osobistych art. 24 KC

• Przesłanki :

–

Bezprawne naruszenie

lub
–

Bezprawne zagrożenie

• Uwaga!

Brak wymogu winy

(inaczej niż

przy ochronie deliktowej czy w prawie
karnym)

• Uwaga!

Domniemanie bezprawności

(… ,

chyba, że nie jest ono bezprawne…)

Co obali domniemanie

bezprawności?

Zgoda uprawnionego

(nie może być

ogólna, jest odwołalna, ma być niesprzeczna z
art. 58 KC)

Działanie

oparte

przepisie

prawnym lub realizacja innego prawa
podmiotowego

(list gończy z fotografią

osoby poszukiwanej, przymusowe szczepienie)

Nadużycie

prawa

podmiotowego

przez osobę uprawnioną.

O ustalenie

• Niekiedy wystarczy do ochrony,
• Oparte jest na art. 189 KPC:

„Powód może żądać ustalenia przez

sąd

istnienia

lub

nieistnienia

stosunku prawnego lub prawa, gdy
ma w tym interes prawny”

O zaniechanie

• Chodzi

zaniechanie

działań

zagrażających

lub

naruszających

dobra osobiste,

• Dopuszczalne tylko, gdy zachodzi

uzasadniona

obawa

dalszych

naruszeń

Np. Wycofanie publikacji, usunięcie czyjegoś

wizerunku itd.

O usunięcie skutków

naruszenia

• Tylko, gdy już naruszono -

(dokonane

naruszenie),

• Może być dochodzone obok

zaniechania,

• Art. 24 KC wskazuje przykładowy

sposób usunięcia naruszenia

(złożenie

oświadczenia o określonej treści i formie).

O zadośćuczynienie pieniężne

lub zapłatę na cel społeczny

• Art. 24§1 zd 3 KC w zw. z art. 448 KC

• Alternatywa rozłączna!

– Można żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną

krzywdę (naruszenie dobra osobistego)

albo

– Zapłaty na wskazany cel społeczny

• Roszczenia te mają opierać się na zasadach

przewidzianych w Kodeksie. Co to znaczy? Samo

odesłanie jest nieprecyzyjne ale art. 448 KC

umieszczony jest w części poświęconej deliktom;

stąd wniosek o konieczności

zawinionego

naruszenia !

• Dodatkowo należy stwierdzić, iż „sąd może”

przyznać, a więc

nie

następuje to

obligatoryjnie.

Ochrona poza KC

• Art. 24 KC sam przesądza o tym, iż

jest to minimalny standard ochrony,

• Żadne przepisy pozakodeksowe nie

eliminują tej ochrony !

Document Outline