Zaburzenia psychiczne 

spowodowane 

schorzeniami 

somatycznymi

lek. Marek Runge

Katedra i Klinika Psychiatrii

AM w Bydgoszczy

Zaburzenia psychiczne na podłożu 

somatycznym

• Co to są zaburzenia psychiczne na podłożu 

somatycznym i jak często występują? 

• Jakie zaburzenia psychiczne występują w 

przebiegu chorób somatycznych? 

• Jakie czynniki somatyczne wywołują 

zaburzenia psychiczne? 

• Jakie grupy chorób i konkretne schorzenia 

powodują wystąpienie poszczególnych 

zaburzeń? 

• Jakie jest postępowanie w przypadku tych 

zaburzeń? 

Co to są zaburzenia psychiczne na 

podłożu somatycznym?

Są to wszystkie 

somatogenne 

zaburzenia 

psychiczne, których 

pierwotna 

przyczyna leży poza 

o.u.n. 

Co to są zpps ? – dodatkowe 

czynniki

• oprócz podłoża somatycznego 

zaznacza się wpływ farmakoterapii i 
innych czynników fizyko-
chemicznych

• charakter zaburzeń może być ostry 

lub przewlekły

• 

Choroba somatyczna jest 

procesem ogólnoustrojowym – 
choruje CZŁOWIEK, nie 
NARZĄD

• Pacjent nie tylko ODCZUWA 
dolegliwości, ale je głównie 
PRZEŻYWA 

• Istnieje wzajemna interakcja 
LEK – STAN PSYCHICZNY 

„... nie może być 

zdrowa część, kiedy 

niedomaga 

CAŁOŚĆ.”

Platon

Jak często występują zpps?

• 50%

 pacjentów hospitalizowanych 

psychiatrycznie ma nierozpoznaną 
chorobę somatyczną

• 50 – 80%

 pacjentów oddziałów 

„somatycznych” ma rozmaite 
objawy psychopatologiczne

Jakie zaburzenia psychiczne występują w przebiegu 

chorób somatycznych?

ICD 10 - F06 – Inne zaburzenia psychiczne spowodowane 

uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu i chorobą 

somatyczną

F06.0  Halucynoza organiczna

F06.1  Organiczne zab. katatoniczne

F06.2  Organiczne zaburzenia urojeniowe 

(schizofreniopodobne)

F06.3  Organiczne zab. nastroju (afektywne)

    .30 Org. zab. maniakalne

    .31 Org. zab. dwubiegunowe

    .32 Org. zab. depresyjne

    .33 Org. zab. afektywne mieszane

F06.4  Organiczne zaburzenia lękowe

F06.5  Organiczne zaburzenia dysocjacyjne

F06.6  Organiczna chwiejność afektywna (astenia)

F06.7  Łagodne zaburzenia procesów poznawczych

F06.8  Inne określone zaburzenia psychiczne 

spowodowane 

uszkodzeniem i dysfunkcją mózgu lub 

chorobą somatyczną

F06.9  Nieokreślone zaburzenia psychiczne spowodowane 

uszkodzeniem i dysfunkcją mózgu lub chorobą 

somatyczną

Jakie czynniki somatyczne powodują 

wystąpienie zaburzeń psychicznych?

»endokrynne
»krążeniowe
»infekcyjne
»immunologiczne
»farmakologiczne
»„nowotworowe”
»żywieniowe

Zaburzenia depresyjne na podłożu 

somatycznym

• „normalny” smutek a depresja
• występują z częstością do 70%
• wpływają na przebieg kliniczny i 

zmniejszają skuteczność leków i 
procedur medycznych 

• objaw prodromalny wielu schorzeń 

(np.. raka trzustki)

Najczęstsze somatyczne przyczyny 

depresji

• hormonalne – ch. Cushinga, ch. Addisona, 

niedoczynność i nadczynność tarczycy, 

nadczynność przytarczyc, okołomiesiączkowe 

zab. hormonalne, okr. poporodowy, menopauza

• krążeniowe – choroba wieńcowa, zawał serca, 

niewydolność krążenia

• infekcyjne – grypa, wirusowe zapalenie płuc, wzw, 

mononukleoza zak., gruźlica, półpasiec

• choroby tkanki łącznej – SLE, rzs
• farmakologiczne – leki hormonalne 

(kortykosteroidy, antykonc.), l. nadciśnieniowe 

(rezerpina, alfa-metyldopa), l. 

przeciwnowotworowe (cykloseryna, winblastyna, 

winkrystyna), metale ciężkie (Tl, Hg), l. p-zap. 

(indometacyna), inh. cholinesterazy

• nowotworowe – rak głowy trzustki
• żywieniowe – niedobory wit. B

12

, kw. foliowego

Rozpowszechnienie depresji w 

populacji osób chorych somatycznie

0

10

20

30

40

50

60

70

prz. z. ból., z.

Cush., nied.

tarcz.

nwtw, ch. n.

ser., DM

dial., nad.

tarcz., ch.

wątr.

inf. wir., ch.

przytarcz. 

Choroba niedokrwienna 

serca

• depresja – czynnik ryzyka
• wzrost liczby powikłań i zgonów po z.s.
• wzrost skłonności do zakrzepów 

(salicyloopornych)

• duże nasilenie depresji – pacjenci nie zgłaszają 

bólu

• depresja – maska z.s. i ch.n.s.
• różnicowanie – EKG, lab., pr. wysiłk., 

koronarogr. 

• nowe antydepresanty – uwaga SSRI/antyarytm.!

Niedoczynność tarczycy

• przyczyny – operacja wola, zapal. tarcz., 

niedobór I, sole Li, tyreostatyki, amiodaron, 
dysf. przysadki

• depresja + lęk (30%)
• w każdej depresji – TSH, fT3, fT4!
• objawy depresji b. często poprzedzają inne
• leczenie hormonalne
• przy dużym nasileniu depresji + LPD: MSR, 

gr. SSRI, VFX, MZP

Zespół Cushinga

• nwtw. kory nadnerczy, przysadki, 

egzogenne steroidy

• zab. snu, męczliwość, zmiany nastroju
• zeszpecenie -> tendencje samobójcze! 
• w nasilonej depresji – LPD z małą 

ilością dz. ub. 

• tendencje „s” – TEW!

Choroba Addisona

• duża męczliwość, przygnębienie, 

obniżony nastrój, apatia, \ m.c., 
wyniszczenie, niewydolność, brak 
napędu psychoruchowego

• obj. te mogą wyprzedzać inne
• w cięższych przypadkach – 

łagodne LPD

Nadczynność przytarczyc

• 40 – 60 r. ż., K>M, gruczolak
• osłabienie, utrata łaknienia, 

męczliwość, depresja z lękiem lub 
drażliwością

• leczenie – wyrównanie poz. Ca

Przewlekłe zespoły bólowe

• zaburzenia snu, zmęczenie, obniżenie 

nastroju, płaczliwość, utrata m.c., 

obniżenie aktywności, wycofanie 

społeczne

• leczenie skojarzone: p-ból. i p-depr. 
• leki nowej generacji – zwł. FXT, bóle 

nwtw. – amitryptylina

• podczas ataków bólu – obj. podobne 

do depresji agitowanej!

Depresja w chorobach 

nowotworowych

• objawy depresji z anhedonią 

trzeba leczyć!

• depresja najczęściej jest 

pierwszym sygnałem i objawem

• amitryptylina – działa 

potencjalizująco na leki p-bólowe

Częstość zespołów depresyjnych 

w różnych nowotworach

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Trzustka

Gardło Jelito grube Narządy

płc.

Żołądek

Cukrzyca

• do 36%
• zwł. w typie 2 – spadek ogólnej 

sprawności, bóle głowy, utrata 

m.c., obniżenie nastroju, apatia

• SSRI – obniżają glikemię o 20%
• IMAO – obniżają glikemię o 35%
• TLPD – PODWYŻSZAJĄ!!! glikemię 

do 150%!

Depresje polekowe

• beta-adrenolityki – dane niepewne – 

ostatnie badania nie potwierdzają ich 

depresjogennego charakteru!

• ACTH, kortykosteroidy – przy nagłym 

odstawieniu – ryzyko samobójstwa!

• leczenie – stopniowe odstawianie + LPD
• antydiuretyki z utratą K
• rezerpina
• doustna antykoncepcja

Choroby infekcyjne

• lęk, niepokój, ogólne osłabienie
• choroby wirusowe
• gruźlica
• wzw, leczenie interferonem
• SSRI

Zaburzenia hormonalne u 

kobiet

• interakcja ukł. p-p-jajniki z ukł. 5-

HT-ergicznymi

• zab. przedmiesiączkowe

- zesp. przedmiesiączkowy

- przedmiesiączkowe zaburzenie 

dysforyczne

• depresje w ciąży i poporodowe
• depresje menopauzalne

Zab. depresyjne u kobiet – 

c.d.

• Najczęściej – zespół przedmiesiączkowy – 

75% - na tydzień przed menstruacją (f. 

lutealna)- chwiejność emocji, obniżenie 

nastroju, trudność koncentracji, brak 

energii, dolegliwości fiz. – ustępuje po 

wystąpieniu krwawienia

Leczenie zachowawcze – dieta niskosolna, 

bez kawy i czekolady, Cw. fiz., witaminy, Mg, 

oddziaływania terapeutyczno-edukacyjne

Korzystne są SSRI przez tydzień przed 

menstruacją – pół roku

c.d.

• Przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne 

– 
3 – 8%, w fazie lutealnej

• rozdrażnienie, napięcie, dysforia, 

chwiejność emocji, częste stany depresji, 
brak energii, koncentracji uwagi, wzmożone 
łaknienie – gł. węglowodanów + 
dolegliwości fiz. – bolesność piersi

• Leczenie zachowawcze, pulsy SSRI, 

skojarzone hormonalno – p-depresyjne

c.d.

• Depresje w ciąży i okołoporodowe

- na początku ciąży – do 2 trymestru

- postpartum blues – 80% kobiet, max. nasilenie 

– 5. dzień po porodzie – ustępuje po 14 dniach 

samoistnie

- u 10 – 15% - pełna depresja – LPD, TEW; nie 

podawać BDZ!

• Psychozy poporodowe – 0,1 – 0,2% kobiet 

- do 2 – 3 tygodni po porodzie – z. depresyjne i 

maniakalno – depresyjne i/lub zab. 

świadomości -> hospitalizacja! (samobójstwo, 

dzieciobójstwo)

c.d.

• Menopauzalne zaburzenia nastroju

30% kobiet – depresja
85% - odczuwalne zaburzenia 
nastroju – labilność, drażliwość, 
brak koncentracji uwagi, kłopoty z 
pamięcią

• htz + LPD

Zaburzenia lękowe na 
podłożu somatycznym

• ok.. 30%
• lęk napadowy w: 

stanach zagrożenia życia

ostrych zespołach bólowych

zaburzeniach czynności tarczycy i nadnerczy

nagłych zab. metabolicznych

zespole wypadania płatka zast. dwudz. 

• lęk uogólniony w różnych stanach 

chorobowych, zwłaszcza chorobach serca, 

ukł. oddechowego, ch. nwtw., i przewlekłych

Przyczyny lęku

• Niedotlenienie

- choroby ukł. krążenia
- niewydolność 
oddechowa
- niedokrwistość

• Zab. hormonalne

- dysfunkcja przysadki i 
gruczołów (tarcz., 
przytarcz., nadnerczy)
- guz chromochłonny 
- zab, wirylizacyjne

• Choroby ukł. 

- SLE
- rzs
- guzkowe zap. tętnic

• Stany niedoborowe

- B

12

- niacyna (pelagra)

• Różne schorzenia

- hipoglikemia

- zespół rakowiaka

- choroby nowotworowe

- zespół 

przedmiesiączkowy

- choroby infekcyjne

- porfiria

- mocznica

• Zatrucia

- sympatykomimetyki i 

wazokontryktory

- penicylina

- sulfonamidy

- związki As, Hg, P

- benzen

- dwusiarczek węgla

- alkohol

- kofeina

- środki 

psychostymulujące