WIEDZA O 

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Źródła, dziedziny i hierarchia 

norm prawnych

Źródła prawa

Źródła prawa jest pojęciem wieloznacznym, można wyróżnić trzy podstawowe 
znaczenia:

Pojęcie i podział gałęzi prawa

      Gałąź prawa to ukształtowany w toku historycznego 

rozwoju zbiór norm prawnych, które regulują daną dziedzinę 
stosunków społecznych

Podział gałęzi 

prawa

Prawo prywatne

• chroni interesy 
jednostek, reguluje 
stosunki majątkowe i 
osobiste.

• Stronami stosunku 
prawnego są jednostki.

• Opiera się na 
zasadzie 
równorzędności 
podmiotów.

Prawo publiczne

• służy ochronie 
interesów  państwa , 
zbiorowości , dobra 
wspólnego.

• Reguluje stosunki 
między  organami 
państwa  oraz między 
państwem a jednostką.

• Opiera się na 
zasadzie 
podporządkowania 
jednych podmiotów 
drugim.

Pojęcie i podział gałęzi 
prawa

Prawo administracyjne

Gałęzie prawa

Prawo konstytucyjne

Prawo międzynarodowe publiczne

Prawo karne

Prawo cywilne

Prawo pracy

„ Im 
bardziej 
chore 
państwo, 
tym 
więcej 
jest w nim 
ustaw „

Tacyt 

System prawa

System prawa to ogół norm prawnych obowiązujących w państwie w 
danym państwie 
w danym czasie. 

 – nie powinny w nim występować 
żadne luki, tzn. brak norm 
regulujących pewne zachowania czy 
sytuacje, które powinny być 
uregulowane.

 – normy nie powinny 
zawierać różnych wzorów 
postępowania 
w określonej sytuacji oraz 
nakazywać dwóch różnych 
sposobów postępowania.

Podział aktów prawnych

Akty prawne

Akty powszechnie 

obowiązujące

Wiążą nieograniczony  
podmiotowo krąg 
adresatów. Należą do 
nich takie akty, jak 
konstytucja, 
ratyfikowane umowy 
międzynarodowe, 
ustawy, 
rozporządzenia oraz 
akty prawa 
miejscowego. Akty 
prawa miejscowego 
wiążą się ze ściśle 
określonym terytorium, 
jednak nie ma to 
wpływu na ich 
charakter.

Akty prawa 

wewnętrznie 

obowiązującego

Dotyczą ograniczonego 
podmiotowo kręgu 
adresatów. Obowiązek 
ich przestrzegania 
wiąże się ze 
stosunkiem zależności 
organizacyjnej 
(służbowej) adresata i 
normodawcy, (np. 
stosunek pracodawca – 
pracownik).

Zależności między aktami 
prawnymi

Hierarchia aktów prawnych w Konstytucji RP

Konstytucja 

Konstytucja to najważniejszy akt prawny
 w państwie. Określa jego ustrój, kompetencje
 organów państwowych i relacje między nimi, 
a także prawa, wolności i obowiązki obywateli. 
Zgodne z konstytucją muszą być wszystkie umowy 
międzynarodowe zawierane przez Radę Ministrów.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Ratyfikacja  to wyrażenie zgody na związanie się
przez państwo treścią umowy przez głowę 
państwa  (w nielicznych państwach przez parlament).

Umowy ratyfikowane można podzielić na dwie grupy:
Pierwsza obejmuje te umowy, które nie wymagają 
zgody sejmu. Druga grupa dotyczy zaś umów, których
ratyfikacja wymaga zgody sejmu wyrażonej w formie 
ustaw.

Rozporządzenie 

Rozporządzenie to akt normatywny, który
jest wydawany na podstawie ustawy, aby  
mogła ona być wykonana przez odpowiednią 
instytucję wykonawczą. W Polsce prawo do 
wydawania rozporządzeń ma:

• prezydent,

• Rada Ministrów,

• prezes Rady Ministrów,

• minister kierujący działem administracji rządowej,

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Rozporządzenie z mocą ustawy

Ustawa 

Ustawa to akt prawny o charakterze ogólnym, 
uchwalany przez parlament w określonym trybie.

Ustawa może regulować każdą sprawę z wyjątkiem 
sytuacji  wprost zakazanych w konstytucji. 
Formę ustawy muszą mieć  takie zagadnienia, 
jak określenie uprawnień i składu organów 
państwa, prawa i obowiązki obywateli, budżet 
państwa i podatki.

Akty prawa miejscowego 

Akty prawa miejscowego obowiązują na 
obszarze działania organu, który go wydał. 
Pochodzą one od organów państwa (wojewodów) 
lub organów samorządów.

Akty prawa miejscowego to uchwały wydawane przez
sejmik wojewódzki, radę powiatu i gminy oraz 
zarządzenia wydawane przez wojewodę, 
zarząd województwa, powiatu i wójta (burmistrza, 
prezydenta), a także organy administracji niezespolonej.

Regulacje prawne dotyczące publikacji 

Artykuł 88 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zawiera zasadę 
jawności i powszechności dostępu do prawa. Warunkiem wejścia w 
życie ustaw, rozporządzeń czy aktów prawa miejscowego jest ich 
ogłoszenie.

O publikacji aktów prawnych mówi ustawa z 20 lipca 2000 roku o 
ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów 
prawnych.
Ustawa mówi, że ogłaszanie aktów normatywnych jest obowiązkowe.

Akty ogłasza się w dziennikach urzędowych.  Są nimi:

• Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

• Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”,

• Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski B”,

• dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji 
rządowej,

• dzienniki urzędowe urzędów centralnych,

• wojewódzkie dzienniki urzędowe.

Dziennik Ustaw RP 

Dziennik Ustaw jest wydawany przez Prezesa Rady Ministrów. Ogłasza 
się w nim m.in.:

• konstytucję,

• ustawy,

• rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta RP,

• rozporządzenia wydane przez Prezydenta RP, Radę Ministrów, 
premiera, ministrów kierujących działami administracji rządowej, 
członków Rady Ministrów, którzy są przedstawicielami komitetów 
określonych w ustawach, krajową Radę Radiofonii i Telewizji,

• orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów 
normatywnych publikowanych w Dzienniku Ustaw,

• akty dotyczące stanu wojny i zwarcia pokoju,

• akty dotyczące referendum zatwierdzającego zmianę konstytucji, 
referendum ogólnokrajowego, wyborów do sejmu i senatu oraz 
prezydenta,

• akty dotyczące stanu wojennego, wyjątkowego oraz stanu klęski 
żywiołowej.

Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej

 „Monitor Polski” 

„Monitor Polski” jest publikowany przez Prezesa Rady Ministrów. 
Ogłasza się w nim m.in.:

• zarządzenia Prezydenta RP wydawane na podstawie ustawy,

• uchwały Rady Ministrów i zarządzenia premiera wydawane na 
podstawie ustawy,

• orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aktów 
normatywnych z „Monitora Polskiego”,

• uchwały Zgromadzenia Narodowego,

• niektóre uchwały Sejmu i Senatu (dotyczące między innymi wotum 
zaufania lub wotum nieufności dla rządu),

• akty prezydenta dotyczące między innymi powołania premiera, 
dymisji rządu, powołania na wyższe stanowiska państwowe.

Dzienniki urzędowe ministrów 

Wojewódzki dziennik urzędowy

Są publikowane przez poszczególnych ministrów. Ogłasza się w nich 
m.in.:

• akty wydawane przez danego ministra,

• uchwały rządu uchylające zarządzenia ministra wydającego 
dziennik,

• orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wyżej 
wymienionych aktów prawnych. 

Jest publikowany przez wojewodę. Ogłasza się w nim m.in.:

• akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę, organy 
administracji niezespolonej, sejmik województwa, radę powiatu i 
gminy,

• akty premiera uchylające akty prawa miejscowego.

ZAPAMIĘTAJ ! 

Vacatio legis

Vacatio legis to okres pomiędzy ogłoszeniem aktu normatywnego a 
jego wejściem w życie. 

W Polsce akt wchodzi w życie 14 dni po jego ogłoszeniu (chyba, że 
sam akt stanowi inaczej). 

Jest to czas na zaznajomienie się obywateli z tekstem aktu i 
przygotowaniem odpowiednich organów do jego realizacji.