LATERALIZACJA

LATERALIZACJA

I

I

DYSLEKSJA

DYSLEKSJA

opracowanie

opracowanie

Aneta Jednoróg i Mateusz

Aneta Jednoróg i Mateusz

Pronobis

Pronobis

Lateralizacja

, zwana także asymetrią

funkcjonalną czy stronnością, jest
funkcjonalną dominacją jednej ze stron ciała
i jest związana z jedną z półkul mózgowych.

Większość dróg nerwowych ciała krzyżuje się
ze sobą, tak, że drogi nerwowe z prawej
strony ciała docierają do LPM (lewej półkuli
mózgu), a drogi nerwowe z lewej strony ciała
docierają do PPM (prawej półkuli mózgu).

Rodzaje lateralizacji:

Jednorodna prawostronna (dominacja prawej
ręki, prawego oka i prawej nogi – PP, PP, PP)

Jednorodna lewostronna (dominacja lewej
ręki, lewego oka i lewej nogi – LL, LL, LL)

Jednorodna skrzyżowana (np. dominacja
prawej ręki, lewego oka i prawej nogi – PP,
LL, PP)

Jednorodna nieustalona, słaba (np.
oburęczność, obuoczność i obunożność – PL,
PL, PL lub =, =, =)

Rozwój lateralizacji w życiu

dziecka:

Faza I – przypada na okres niemowlęcy i
poniemowlęcy (zaznacza się preferencja
jednej ręki)

Faza II – obejmuje wiek przedszkolny
(wyraźnie zaznacza się dominacja jednej
półkuli w odniesieniu do czynności
ruchowych i percepcyjnych)

Faza III – dotyczy wieku młodszego
szkolnego (ustala się dominacja ręki,
stabilizują ośrodki mowy w jednej z półkul,
która przeważa w percepcji słuchowej i
wzrokowej)

Faza IV – odnosi się do wieku dorastania
(następuje zakończenie procesu
kształtowania się lateralizacji)

Zaburzenia lateralizacji:

Lateralizacja jednorodna
lewostronna – leworęczność:

• statystycznie, ponieważ większość ludzi
jest
praworęcznych

• klinicznie, tylko w niektórych
przypadkach
na skutek uszkodzeń LPM

• trudności w czytaniu i pisaniu
(mniejsza
sprawność ruchowa rąk):

 statyczne odwracanie liter (np. d – b,
p – b)

 dynamiczne odwracanie liter
(przestawianie, zmiana kolejności)

 opuszczenie i dodawanie liter, sylab,
wyrazów

 błędne odtwarzanie liter
(niedokładne
odczytywanie i zapisywanie, np.
zamiast
„sok”, czytają „kos”)

• wtórne zaburzenia nerwicowe i
motywacyjne

wskutek, np. nacisku od otoczenia, aby
pisało prawą ręką czy nieakceptowanie
leworęczności przez rówieśników,
objawia
się jąkaniem, a także moczeniem
nocnym;
ponadto kształtuje się poczucie
mniejszej
wartości, lękowa postawa wobec
otoczenia,
unikanie kontaktów społecznych

• zaburzenia emocjonalne, jak
płaczliwość,
lękliwość lub ataki złości, agresji

• może wystąpić nadpobudliwość
psychomotoryczna

• utrwala się niechęć do przedszkola,
szkoły i
wszelkich zajęć dydaktycznych

Lateralizacja jednorodna
skrzyżowana:

• występują podobne trudności, jak w
lateralizacji lewostronnej

• trudności są spowodowane głównie
zaburzeniami współdziałania oka i ręki
(koordynacji wzrokowo-ruchowej) i
ujawniają
się podczas rysowania, pisania i
czytania.

Lateralizacja jednorodna
nieustalona, słaba:

• brak funkcjonalnej dominacji jednej
strony
ciała, która może być przejściowa
(lateralizacja opóźniona) lub trwała –
w
tym przypadku:
sprawia ogólne problemy w nauce,
np.

dziecko obuoczne czytając wyraz
widzi
jego początek i koniec, natomiast
ma
problemy z literami wewnątrz
wyrazu

oraz,
sprawia problemy z orientacją w
przestrzeni
– dziecko nie umie wskazać gdzie jest
prawa
ręka, czy lewa noga, a także ma trudności
ze
wskazaniem kierunków w przestrzeni, a w
związku z tym także trudności z
odwzorowywaniem figur geometrycznych,
z
rozpoznawaniem i odwzorowywaniem liter
i
cyfr podobnych pod względem kształtu,
lecz
inaczej ułożonych w przestrzeni –
niepowodzenia w nauce czytania i pisania.

Dysleksja

Dysleksja



Dysleksja rozwojowa

Dysleksja rozwojowa

czyli

czyli

specyficzne

specyficzne

trudności w nauce czytania i pisania

trudności w nauce czytania i pisania

(

(

ICD-10

R48

R48

) to zaburzenie manifestujące się

) to zaburzenie manifestujące się

trudnościami w nauce czytania i pisania,

trudnościami w nauce czytania i pisania,

mimo stosowania standardowych metod

mimo stosowania standardowych metod

nauczania

nauczania

, inteligencji na poziomie

, inteligencji na poziomie

przeciętnym i sprzyjających warunków

przeciętnym i sprzyjających warunków

społeczno-kulturowych. Jest spowodowana

społeczno-kulturowych. Jest spowodowana

zaburzeniami podstawowych funkcji

zaburzeniami podstawowych funkcji

poznawczych, co często uwarunkowane jest

poznawczych, co często uwarunkowane jest

konstytucjonalnie.

konstytucjonalnie.

Dysleksja

Dysleksja



Przyczyny

Przyczyny



 

 

Zaburzenia funkcji percepcyjno

Zaburzenia funkcji percepcyjno

motorycznych (spostrzegania

motorycznych (spostrzegania

wzrokowego, słuchowego, motoryki) i

wzrokowego, słuchowego, motoryki) i

ich współdziałania (integracji

ich współdziałania (integracji

percepcyjno motorycznej), funkcji

percepcyjno motorycznej), funkcji

językowych, pamięci (wzrokowej,

językowych, pamięci (wzrokowej,

słuchowej, ruchowej), lateralizacji,

słuchowej, ruchowej), lateralizacji,

orientacji w schemacie ciała i

orientacji w schemacie ciała i

przestrzeni.

przestrzeni.

Dysleksja

Dysleksja



ETIOLOGIA

ETIOLOGIA



   

   

Uwarunkowania tych zaburzeń są

Uwarunkowania tych zaburzeń są

wielorakie (polietiologia). Wskazuje się

wielorakie (polietiologia). Wskazuje się

na dziedziczność, zmiany anatomiczne

na dziedziczność, zmiany anatomiczne

i zaburzenia fizjologiczne  układu

i zaburzenia fizjologiczne  układu

nerwowego (w okresie ciąży i porodu

nerwowego (w okresie ciąży i porodu

o nieprawidłowym przebiegu).

o nieprawidłowym przebiegu).

Zaniedbanie środowiskowe oraz brak

Zaniedbanie środowiskowe oraz brak

szybkiej interwencji pogłębia

szybkiej interwencji pogłębia

zaburzenia i trudności dziecka.

zaburzenia i trudności dziecka.

Dysleksja

Dysleksja



Pojęcia

Pojęcia



dysleksja

dysleksja

jest terminem stosowanym także w

jest terminem stosowanym także w

węższym znaczeniu, do specyficznych trudności w

węższym znaczeniu, do specyficznych trudności w

czytaniu,

czytaniu,



Dysortografia

Dysortografia

to specyficzne trudności w pisaniu,

to specyficzne trudności w pisaniu,

przejawiające się popełnianiem różnego typu

przejawiające się popełnianiem różnego typu

błędów, w tym ortograficznych,

błędów, w tym ortograficznych,



Dysgrafia

Dysgrafia

to zniekształcenia strony graficznej

to zniekształcenia strony graficznej

pisma – brzydkie, niekaligraficzne pismo.

pisma – brzydkie, niekaligraficzne pismo.



Dyskalkulia

Dyskalkulia

oznacza specyficzne trudności w

oznacza specyficzne trudności w

rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań

rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań

matematycznych, np. trudności w dodawaniu czy

matematycznych, np. trudności w dodawaniu czy

mnożeniu.

mnożeniu.

Dysleksja

Dysleksja



Pojęcia cdn.

Pojęcia cdn.



Dysfonia

Dysfonia

- objawia się niewyraźnym i

- objawia się niewyraźnym i

cichym mówieniem - wada bardzo

cichym mówieniem - wada bardzo

rzadko stwierdzana.

rzadko stwierdzana.

Dysleksja

Dysleksja



CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA

CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA



   

   

W literaturze europejskiej podaje się,

W literaturze europejskiej podaje się,

że dzieci te stanowią 10-15% uczniów, w

że dzieci te stanowią 10-15% uczniów, w

tym 4% to przypadki bardzo nasilonych

tym 4% to przypadki bardzo nasilonych

trudności (wg międzynarodowych

trudności (wg międzynarodowych

klasyfikacji chorób ICD-10, DSM-IV),

klasyfikacji chorób ICD-10, DSM-IV),

które można byłoby określić nazwą

które można byłoby określić nazwą

głębokiej dysleksji. 

głębokiej dysleksji. 

Badania w Polsce określają odsetek

Badania w Polsce określają odsetek

dysleksji na 9-10% (Bogdanowicz,

dysleksji na 9-10% (Bogdanowicz,

Jaklewicz 1968-1982).

Jaklewicz 1968-1982).

Dysleksja

Dysleksja



U dzieci w wieku niemowlęcym,

U dzieci w wieku niemowlęcym,

poniemowlęcym, przedszkolnym i częściowo

poniemowlęcym, przedszkolnym i częściowo

wczesnoszkolnym (do ok. 9.r.ż.) nie można

wczesnoszkolnym (do ok. 9.r.ż.) nie można

jeszcze zdiagnozować dysleksji rozwojowej.

jeszcze zdiagnozować dysleksji rozwojowej.

Jednak obserwuje się pewne symptomy, które

Jednak obserwuje się pewne symptomy, które

sygnalizują możliwość wystąpienia w przyszłości

sygnalizują możliwość wystąpienia w przyszłości

specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.

specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.

Nie determinują one jeszcze diagnozy (tej można

Nie determinują one jeszcze diagnozy (tej można

dokonać na przełomie drugiej i trzeciej klasy

dokonać na przełomie drugiej i trzeciej klasy

szkoły podstawowej), jednak dzieci z poniższymi

szkoły podstawowej), jednak dzieci z poniższymi

objawami zalicza się do tzw.

objawami zalicza się do tzw.

grupy ryzyka

grupy ryzyka

dysleksji

dysleksji

, gdyż bardzo często są to pierwsze

, gdyż bardzo często są to pierwsze

sygnały nadchodzących trudności:

sygnały nadchodzących trudności:

Dysleksja

Dysleksja



pomijanie w rozwoju ruchowym

pomijanie w rozwoju ruchowym

raczkowania;

raczkowania;



opóźniony rozwój mowy; znacznie

opóźniony rozwój mowy; znacznie

późniejszy moment rozpoczęcia

późniejszy moment rozpoczęcia

porozumiewania się z otoczeniem przy

porozumiewania się z otoczeniem przy

pomocy słów, utrzymujące się trudności z

pomocy słów, utrzymujące się trudności z

poprawnością wypowiedzi zarówno w

poprawnością wypowiedzi zarówno w

zakresie gramatyki, jak prawidłowym

zakresie gramatyki, jak prawidłowym

wybrzmiewaniem głosek, mowa

wybrzmiewaniem głosek, mowa

niewyraźna, niezrozumiała dla otoczenia;

niewyraźna, niezrozumiała dla otoczenia;

Dysleksja

Dysleksja



mała

mała

obniżona sprawność ruchowa

obniżona sprawność ruchowa

w zakresie swojego ciała, tzw. duża

w zakresie swojego ciała, tzw. duża

motoryka: trudności z utrzymaniem

motoryka: trudności z utrzymaniem

równowagi, niezdarność ruchów,

równowagi, niezdarność ruchów,

niechęć do zabaw ruchowych,

niechęć do zabaw ruchowych,

kłopoty z łapaniem piłki, rzucanie do

kłopoty z łapaniem piłki, rzucanie do

celu,

celu,

Dysleksja

Dysleksja



mała sprawność rąk

mała sprawność rąk

, tzw. mała motoryka:

, tzw. mała motoryka:

niechęć w zapinaniu guzików,

niechęć w zapinaniu guzików,

sznurowania butów, używanie widelca,

sznurowania butów, używanie widelca,

nożyczek,

nożyczek,



słaba koordynacja wzrokowo–ruchowa,

słaba koordynacja wzrokowo–ruchowa,

dziecku sprawia trudność budowanie z

dziecku sprawia trudność budowanie z

klocków, niechętnie bawi się klockami,

klocków, niechętnie bawi się klockami,

puzzlami, nie umie układać układanek

puzzlami, nie umie układać układanek

według wzoru, tworzy tylko własne

według wzoru, tworzy tylko własne

kompozycje, niechętnie rysuje,

kompozycje, niechętnie rysuje,

Dysleksja

Dysleksja



opóźniony rozwój lateralizacji

opóźniony rozwój lateralizacji

–

–

dziecko używa na zmianę raz jednej a

dziecko używa na zmianę raz jednej a

raz drugiej ręki, ma trudności w

raz drugiej ręki, ma trudności w

określeniu stron: lewa – prawa,

określeniu stron: lewa – prawa,



zaburzenia rozwoju spostrzegania

zaburzenia rozwoju spostrzegania

wzrokowego i pamięci wzrokowej,

wzrokowego i pamięci wzrokowej,

trudności z rysowaniem figur,

trudności z rysowaniem figur,

odtwarzaniem figur geometrycznych,

odtwarzaniem figur geometrycznych,

rysowaniem szlaczków,

rysowaniem szlaczków,

Dysleksja

Dysleksja



ma trudności w różnicowaniu głosek

ma trudności w różnicowaniu głosek

podobnych dźwiękowych,

podobnych dźwiękowych,



zaburzenia analizy i syntezy

zaburzenia analizy i syntezy

wyrazów,

wyrazów,



ma problemy z zapamiętywaniem

ma problemy z zapamiętywaniem

krótkich wierszyków i piosenek, oraz

krótkich wierszyków i piosenek, oraz

miesięcy, trudności z wymową,

miesięcy, trudności z wymową,

wadliwa wymowa,

wadliwa wymowa,

Dysleksja

Dysleksja



Objawy trudności w nauce

Objawy trudności w nauce



W pisaniu

W pisaniu



trudności z utrzymaniem pisma w

trudności z utrzymaniem pisma w

liniaturze zeszytu

liniaturze zeszytu



trudności w przepisywaniu

trudności w przepisywaniu



trudności w pisaniu ze słuchu

trudności w pisaniu ze słuchu



mylenie liter

mylenie liter

b-p

b-p

,

,

d-b

d-b

,

,

d-g

d-g

,

,

u-n

u-n

,

,

m-w

m-w

,

,

n-

n-

w

w

(inwersja statyczna)

(inwersja statyczna)

s-z

s-z

,

,

dz-c

dz-c

,

,

sz-s

sz-s

,

,

o-

o-

a

a

,

,

ł-l

ł-l

,

,

ę-e

ę-e

Dysleksja

Dysleksja



trudności w pisaniu wyrazów ze

trudności w pisaniu wyrazów ze

zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami

zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami

tracącymi dźwięczność

tracącymi dźwięczność



nieróżnicowanie

nieróżnicowanie

ę-en-e

ę-en-e

,

,

ą-om

ą-om



opuszczanie drobnych elementów liter,

opuszczanie drobnych elementów liter,

gubienie liter, opuszczanie końcówek i

gubienie liter, opuszczanie końcówek i

cząstek wyrazów

cząstek wyrazów



opuszczanie litery

opuszczanie litery

y

y



przestawianie liter w wyrazach (inwersja

przestawianie liter w wyrazach (inwersja

dynamiczna)

dynamiczna)



przestawianie szyku dyktowanych wyrazów

przestawianie szyku dyktowanych wyrazów

Dysleksja

Dysleksja



błędy ortograficzne wynikające ze słabszej

błędy ortograficzne wynikające ze słabszej

pamięci wzrokowej

pamięci wzrokowej



zniekształcanie graficznej strony pisma

zniekształcanie graficznej strony pisma



wolne tempo pisania

wolne tempo pisania



niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter,

niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter,



trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie

trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie

brzmiących (np. bułka - półka);

brzmiących (np. bułka - półka);



złe rozmieszczenie pracy pisemnej w

złe rozmieszczenie pracy pisemnej w

przestrzeni;

przestrzeni;



brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji;

brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji;

Dysleksja

Dysleksja

W czytaniu

•wolne tempo, niepewne, "wymęczone",

•błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia,
nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów

•trudności we właściwej intonacji czytanej treści – zbytnia koncentracja
na technice obniża rozumienie czytanej treści

•rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych – zgadywanie

•opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania;

•opuszczanie całego wiersza

•zmiana kolejności liter i wyrazów,

•przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens;

•niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego

•trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab;

•trudności w wyszukaniu najistotniejszej myśli w tekście;

•tzw. hiperleksja: czytanie płynne, w dobrym tempie, bezbłędne, jednak
bez rozumienia treści;

Osoby z dysleksją rozwojową narażone są na wiele niepowodzeń szkolnych,
co wywołuje u nich frustrację. Olbrzymi wysiłek włożony w naukę daje
czasami znikome efekty. Przez to taka osoba czuje się gorsza (głupsza), ma
poczucie niższej wartości, brak wiary w swoje możliwości. Taki stan wtórnie
osłabia jej możliwości intelektualne. Następuje sprzężenie zwrotne: trudności
pogłębiają się, powodują coraz częstsze niepowodzenia i potwierdzają
negatywną opinię innych i co gorsze - swoją własną. Bez fachowego wsparcia
poprzez zajęcia terapii pedagogicznej, prowadzone przez pedagoga lub
psychologa przygotowanego do pracy z osobą dotkniętą dysleksją rozwojową,
trudno osobie z dysleksją, nawet przy wsparciu najbliższych, wyrwać się z
tego zaklętego kręgu.
Dziecko nie musi czekać na zdiagnozowanie dysleksji rozwojowej, aby
uczestniczyć w zajęciach terapii pedagogicznej. Już zaliczenie do tzw. grupy
ryzyka dysleksji jest wystarczającym powodem do podjęcia pracy z
dzieckiem. Zajęcia te mają charakter stymulujący rozwój intelektualny,
poznawczy, nie mogą więc nikomu zaszkodzić. Obowiązuje tu zasada: IM
WCZEŚNIEJ, TYM LEPIEJ.
Z dysleksji nie można się wyleczyć, nie można z niej wyrosnąć. Zostaje z
człowiekiem na całe życie. Można nauczyć się z nią sobie radzić.
Jednak historia i współczesność potwierdzają, że osoby z dysleksją to często
indywidualiści o ponadprzeciętnej inteligencji i wyjątkowych uzdolnieniach.
Często nawet żartobliwie stwierdza się, że jeżeli ktoś ma dysleksję, musi być
wyjątkowy. Ich inność nie znajduje jednak zrozumienia. Dlatego wysiłki
terapeutów skierowane są również na podkreślenie mocnych stron tych osób i
adekwatne kierowanie ich dalszej edukacji, aktywności.