Ekonomia

Ekonomia

Podstawowe pojęcia i

Podstawowe pojęcia i

przedmiot ekonomii

przedmiot ekonomii

Ekonomia – geneza

Ekonomia – geneza

terminu

terminu



Termin

Termin

ekonomia

ekonomia

wywodzi się z języka

wywodzi się z języka

greckiego. Słowo

greckiego. Słowo

oikonomika

oikonomika

jest złożeniem

jest złożeniem

dwu słów:

dwu słów:

oikos

oikos

– dom i

– dom i

nomos

nomos

– nauka,

– nauka,

prawo.

prawo.



Słowo to zostało po raz pierwszy użyty w

Słowo to zostało po raz pierwszy użyty w

dziele greckiego historyka i myśliciela

dziele greckiego historyka i myśliciela

Ksenofonta (V-IV w. p.n.e.) poświęconym

Ksenofonta (V-IV w. p.n.e.) poświęconym

zasadom gospodarowania i zarządzania

zasadom gospodarowania i zarządzania

majątkiem.

majątkiem.



Terminem tym posługiwał się także

Terminem tym posługiwał się także

Arystoteles, który przez

Arystoteles, który przez

oikonomike

oikonomike

rozumiał

rozumiał

naukę o zarządzaniu domem.

naukę o zarządzaniu domem.

Ekonomia – geneza

Ekonomia – geneza

terminu

terminu



Ekonomia polityczna

Ekonomia polityczna

– termin użyty po

– termin użyty po

raz pierwszy przez Antoine’a de

raz pierwszy przez Antoine’a de

Vatteville’a w 1615r. w

Vatteville’a w 1615r. w

„Traite de

„Traite de

l’economie”.

l’economie”.

Słowo „polityczna”

Słowo „polityczna”

oznaczało tu, że traktat dotyczył

oznaczało tu, że traktat dotyczył

gospodarki państwa

gospodarki państwa



Równoważnym terminem była

Równoważnym terminem była

ekonomia

ekonomia

społeczna

społeczna

, którym posługiwano się m. in.

, którym posługiwano się m. in.

W Polsce, Niemczech i we Włoszech.

W Polsce, Niemczech i we Włoszech.



Współcześnie korzysta się z nazwy

Współcześnie korzysta się z nazwy

ekonomia

ekonomia

rozumiejąc przez nią naukę o

rozumiejąc przez nią naukę o

gospodarowaniu.

gospodarowaniu.

Czym jest ekonomia?

Czym jest ekonomia?



Ekonomia

Ekonomia

– nauka o procesach

– nauka o procesach

gospodarczych, tzn. procesach

gospodarczych, tzn. procesach

produkcji, podziału, wymiany i

produkcji, podziału, wymiany i

konsumpcji środków zaspokajania

konsumpcji środków zaspokajania

ludzkich potrzeb.

ludzkich potrzeb.



Przedmiotem zainteresowań

Przedmiotem zainteresowań

ekonomii jest więc gospodarowanie,

ekonomii jest więc gospodarowanie,

czyli działalność gospodarcza ludzi.

czyli działalność gospodarcza ludzi.

Ograniczoność

Ograniczoność

zasobów

zasobów



Kluczowym uwarunkowaniem działalności

Kluczowym uwarunkowaniem działalności

gospodarczej ludzi, a tym samym ekonomii,

gospodarczej ludzi, a tym samym ekonomii,

jest

jest

ograniczoność zasobów gospodarczych

ograniczoność zasobów gospodarczych

, z

, z

których ludzie korzystają.

których ludzie korzystają.



Zasoby te obejmują:

Zasoby te obejmują:

zasoby ludzkie

zasoby ludzkie

(wraz z

(wraz z

wiedzą i praktycznymi umiejętnościami

wiedzą i praktycznymi umiejętnościami

ludzi);

ludzi);

zasoby naturalne

zasoby naturalne

(ziemia, surowce

(ziemia, surowce

naturalne, woda, powietrze); oraz zasoby

naturalne, woda, powietrze); oraz zasoby

wytworzone przez człowieka

wytworzone przez człowieka

(narzędzia,

(narzędzia,

półprodukty, środki transportu, żywność,

półprodukty, środki transportu, żywność,

środki finansowe)

środki finansowe)



Jednostki, jak i całe społeczeństwa podejmują

Jednostki, jak i całe społeczeństwa podejmują

decyzje o wykorzystaniu tych zasobów w celu

decyzje o wykorzystaniu tych zasobów w celu

wytworzenia pewnych dóbr, rezygnując tym

wytworzenia pewnych dóbr, rezygnując tym

samym z produkcji innych. Wybierają także

samym z produkcji innych. Wybierają także

między konsumpcją obecną i przyszłą.

między konsumpcją obecną i przyszłą.

Ekonomia a

Ekonomia a

ograniczoność

ograniczoność

zasobów

zasobów



Ekonomia pokazuje w jaki sposób ludzie,

Ekonomia pokazuje w jaki sposób ludzie,

działając w różnych warunkach

działając w różnych warunkach

społeczno-gospodarczych, korzystają z

społeczno-gospodarczych, korzystają z

tych ograniczonych zasobów, jak ich

tych ograniczonych zasobów, jak ich

używają do prowadzenia działalności

używają do prowadzenia działalności

gospodarczej, jak je rozdzielają między

gospodarczej, jak je rozdzielają między

różne, konkurencyjne wobec siebie

różne, konkurencyjne wobec siebie

zastosowania, a także czym się kierują

zastosowania, a także czym się kierują

dokonując tych wyborów.

dokonując tych wyborów.



Pokazuje również czy wykorzystanie

Pokazuje również czy wykorzystanie

ograniczonych zasobów jest efektywne

ograniczonych zasobów jest efektywne

czy nie.

czy nie.

Makro i mikro

Makro i mikro

Tradycyjnie ekonomię dzieli się na

Tradycyjnie ekonomię dzieli się na

makroekonomię i mikroekonomię.

makroekonomię i mikroekonomię.

Makroekonomia

Makroekonomia

– dziedzina ekonomii

– dziedzina ekonomii

posługująca się wielkościami

posługująca się wielkościami

agregatowymi (zbiorczymi,

agregatowymi (zbiorczymi,

dotyczącymi całej gospodarki) do

dotyczącymi całej gospodarki) do

badania prawidłowości występujących

badania prawidłowości występujących

w gospodarce jako całości. Wielkości

w gospodarce jako całości. Wielkości

którymi zajmuje się makroekonomia to

którymi zajmuje się makroekonomia to

np.: poziom bezrobocia, dochody i

np.: poziom bezrobocia, dochody i

wydatki budżetu państwa, ogólny

wydatki budżetu państwa, ogólny

poziom cen.

poziom cen.

Makro i mikro

Makro i mikro



Mikroekonomia

Mikroekonomia

- bada zachowania

- bada zachowania

poszczególnych podmiotów tworzących

poszczególnych podmiotów tworzących

gospodarkę, jak: gospodarstwa domowe,

gospodarkę, jak: gospodarstwa domowe,

przedsiębiorstwa, rynki określonych

przedsiębiorstwa, rynki określonych

produktów. Kategorie mikroekonomiczne:

produktów. Kategorie mikroekonomiczne:

cena produktu, popyt i podaż produktu.

cena produktu, popyt i podaż produktu.

W badaniach mikroekonomicznych

W badaniach mikroekonomicznych

gospodarkę danego kraju bądź regionu

gospodarkę danego kraju bądź regionu

traktuje się jako zbiór podmiotów, nie zaś

traktuje się jako zbiór podmiotów, nie zaś

jako jeden organizm (jak w

jako jeden organizm (jak w

makroekonomii).

makroekonomii).

Ekonomia pozytywna i

Ekonomia pozytywna i

normatywna

normatywna



Ekonomia pozytywna

Ekonomia pozytywna

– stwierdzenia

– stwierdzenia

będące naukowym i

będące naukowym i

obiektywnym

obiektywnym

wyjaśnieniem funkcjonowania

wyjaśnieniem funkcjonowania

gospodarki (przykład: spadek akcyzy na

gospodarki (przykład: spadek akcyzy na

alkohol spowoduje spadek jego ceny)

alkohol spowoduje spadek jego ceny)



Ekonomia normatywna

Ekonomia normatywna

– sądy oparte

– sądy oparte

na

na

subiektywnym

subiektywnym

systemie

systemie

wartościowania (przykład: brak

wartościowania (przykład: brak

obciążeń podatkiem dochodowym

obciążeń podatkiem dochodowym

rolników jest niesprawiedliwy)

rolników jest niesprawiedliwy)

Ćwiczenie 1

Ćwiczenie 1

Które z poniższych twierdzeń mają charakter pozytywny,

Które z poniższych twierdzeń mają charakter pozytywny,

a które normatywny?

a które normatywny?

1.

1.

Ceny ropy naftowej w latach 1973-74 wzrosły ponad

Ceny ropy naftowej w latach 1973-74 wzrosły ponad

3-krotnie

3-krotnie

2.

2.

W 2005 roku ubogim krajom przypadła mniejsza

W 2005 roku ubogim krajom przypadła mniejsza

część dochodu światowego, niżby im się należała

część dochodu światowego, niżby im się należała

3.

3.

W ostatnich trzech latach w Polsce istotnie

W ostatnich trzech latach w Polsce istotnie

zmniejszyła się stopa bezrobocia

zmniejszyła się stopa bezrobocia

4.

4.

Rząd polski powinien prowadzić aktywną politykę

Rząd polski powinien prowadzić aktywną politykę

przeciwdziałającą bezrobociu

przeciwdziałającą bezrobociu

5.

5.

Podniesienie opodatkowania wyrobów tytoniowych

Podniesienie opodatkowania wyrobów tytoniowych

zniechęci do palenia

zniechęci do palenia

6.

6.

Obciążenie podatkiem dochodowym od osób

Obciążenie podatkiem dochodowym od osób

fizycznych jest w Polsce zbyt wysokie

fizycznych jest w Polsce zbyt wysokie

7.

7.

Koszty pracy w Polsce są dwukrotnie niższe niż w

Koszty pracy w Polsce są dwukrotnie niższe niż w

Wielkiej Brytanii

Wielkiej Brytanii

Podstawowe

Podstawowe

kategorie

kategorie

ekonomiczne

ekonomiczne

Potrzeby i rzadkość

Potrzeby i rzadkość



Potrzeby

Potrzeby

– ogólnie dzieli się je na

– ogólnie dzieli się je na

materialne i niematerialne. Ekonomia

materialne i niematerialne. Ekonomia

zajmuje się sposobami zaspokajania

zajmuje się sposobami zaspokajania

potrzeb materialnych.

potrzeb materialnych.



Rzadkość

Rzadkość

– kluczowe dla ekonomii

– kluczowe dla ekonomii

pojęcie. Żadna ilość dóbr nie jest w

pojęcie. Żadna ilość dóbr nie jest w

stanie w pełni usatysfakcjonować

stanie w pełni usatysfakcjonować

społeczeństwa. Bez względu na

społeczeństwa. Bez względu na

zamożność, każdy chce posiadać

zamożność, każdy chce posiadać

więcej. Ekonomia nazywa ten stan

więcej. Ekonomia nazywa ten stan

nieograniczonością potrzeb ludzkich

nieograniczonością potrzeb ludzkich

.

.

Dobro, usługa, stan

Dobro, usługa, stan

Dobra, usługi i określone stany

Dobra, usługi i określone stany

stanowią

stanowią

środki zaspokajania ludzkich potrzeb.

środki zaspokajania ludzkich potrzeb.



Dobro

Dobro

– każdy środek służący bezpośredniemu

– każdy środek służący bezpośredniemu

lub pośredniemu zaspokojeniu ludzkich

lub pośredniemu zaspokojeniu ludzkich

potrzeb, np. samochód, chleb

potrzeb, np. samochód, chleb



Usługa

Usługa

– szczególny rodzaj dobra, służący

– szczególny rodzaj dobra, służący

zaspokojeniu potrzeby przez bezpośrednie

zaspokojeniu potrzeby przez bezpośrednie

wykonanie pracy, np. transport, leczenie

wykonanie pracy, np. transport, leczenie



Stan

Stan

dostarczający człowiekowi określonych

dostarczający człowiekowi określonych

korzyści, np. nieskażone środowisko naturalne,

korzyści, np. nieskażone środowisko naturalne,

czas wolny od pracy.

czas wolny od pracy.

Klasyfikacja dóbr

Klasyfikacja dóbr

W zależności od przeznaczenia:

W zależności od przeznaczenia:



Konsumpcyjne

Konsumpcyjne

– służące bezpośredniemu

– służące bezpośredniemu

zaspokajaniu potrzeb

zaspokajaniu potrzeb



Produkcyjne

Produkcyjne

– zaspokajają potrzeby

– zaspokajają potrzeby

pośrednio

pośrednio

Kryterium zużycia w czasie:

Kryterium zużycia w czasie:



Jednokrotnego zużycia

Jednokrotnego zużycia

– żywność, surowce,

– żywność, surowce,

energia

energia



Wielokrotnego zużycia

Wielokrotnego zużycia

– meble, samochody

– meble, samochody

W zależności od pochodzenia:

W zależności od pochodzenia:



Ekonomiczne

Ekonomiczne

– wytwarzane przez człowieka

– wytwarzane przez człowieka



Wolne

Wolne

– dobra naturalne (woda, powietrze)

– dobra naturalne (woda, powietrze)

Produkcja i produkt

Produkcja i produkt



Produkcja

Produkcja

to działalność ludzka

to działalność ludzka

polegająca na wytwarzaniu

polegająca na wytwarzaniu

różnych środków niezbędnych do

różnych środków niezbędnych do

zaspokajania potrzeb ludzkich.

zaspokajania potrzeb ludzkich.



Produkt

Produkt

natomiast to dobro

natomiast to dobro

uzyskane na skutek takiej

uzyskane na skutek takiej

działalności.

działalności.

Praca i siła robocza

Praca i siła robocza



Praca

Praca

to zespół świadomych i celowych

to zespół świadomych i celowych

czynności człowieka, dzięki którym

czynności człowieka, dzięki którym

oddziałuje on na przyrodę, czego efektem

oddziałuje on na przyrodę, czego efektem

jest wytworzenie dobra czy usługi.

jest wytworzenie dobra czy usługi.



Siła robocza

Siła robocza

– zdolność człowieka do

– zdolność człowieka do

wykonywania pracy.

wykonywania pracy.



W procesie produkcji ludzie wykorzystują

W procesie produkcji ludzie wykorzystują

oprócz własnej siły roboczej także środki

oprócz własnej siły roboczej także środki

materialne.

materialne.

Środki produkcji

Środki produkcji

Na środki produkcji składają się:

Na środki produkcji składają się:



przedmioty pracy

przedmioty pracy

: środki podlegające

: środki podlegające

przetwarzaniu (ziemia, surowce,

przetwarzaniu (ziemia, surowce,

półprodukty).

półprodukty).



środki pracy

środki pracy

: środki za pomocą, których

: środki za pomocą, których

ludzie przetwarzają przedmioty pracy

ludzie przetwarzają przedmioty pracy

(maszyny, narzędzia, hale fabryczne).

(maszyny, narzędzia, hale fabryczne).

Środki produkcji służą zaspokojeniu

Środki produkcji służą zaspokojeniu

potrzeb produkcyjnych społeczeństwa,

potrzeb produkcyjnych społeczeństwa,

pośrednio zaś zaspokojeniu jego potrzeb

pośrednio zaś zaspokojeniu jego potrzeb

konsumpcyjnych, gdyż za ich pomocą

konsumpcyjnych, gdyż za ich pomocą

wytwarzane są

wytwarzane są

środki konsumpcji

środki konsumpcji

.

.

Czynniki produkcji

Czynniki produkcji

Czynniki produkcji

Czynniki produkcji

to środki użyte w

to środki użyte w

produkcji, służące wyprodukowaniu dobra.

produkcji, służące wyprodukowaniu dobra.

Wyróżnia się tu:

Wyróżnia się tu:



Pracę

Pracę



Kapitał

Kapitał

(

(

fizyczny

fizyczny

: maszyny, zapasy,

: maszyny, zapasy,

narzędzia oraz

narzędzia oraz

finansowy

finansowy

: pieniądze,

: pieniądze,

akcje)

akcje)



Ziemię

Ziemię

(zasoby naturalne: woda, użytki

(zasoby naturalne: woda, użytki

rolne, surowce)

rolne, surowce)



Niektórzy autorzy do tych trzech

Niektórzy autorzy do tych trzech

czynników dodają kolejne –

czynników dodają kolejne –

przedsiębiorczość

przedsiębiorczość

i

i

organizację

organizację

.

.

Konsumpcja i podział

Konsumpcja i podział

Konsumpcja

Konsumpcja

stanowi akt zaspokojenia

stanowi akt zaspokojenia

ludzkich potrzeb. Wyróżnia się konsumpcję:

ludzkich potrzeb. Wyróżnia się konsumpcję:



Indywidualną – odnosi się do pojedynczych

Indywidualną – odnosi się do pojedynczych

osób.

osób.



Publiczną – udział w niej biorą pewne grupy

Publiczną – udział w niej biorą pewne grupy

społeczne (np. studenci, chorzy) lub całe

społeczne (np. studenci, chorzy) lub całe

społeczeństwo (np. obrona narodowa).

społeczeństwo (np. obrona narodowa).

Podział

Podział

oznacza udział poszczególnych osób

oznacza udział poszczególnych osób

fizycznych, podmiotów gospodarczych i

fizycznych, podmiotów gospodarczych i

instytucji w masie nowo wytworzonych dóbr

instytucji w masie nowo wytworzonych dóbr

i usług.

i usług.



Ekonomia interesuje się rynkową formą

Ekonomia interesuje się rynkową formą

podziału.

podziału.

Podmioty gospodarcze

Podmioty gospodarcze

W procesie gospodarowania

W procesie gospodarowania

podmiotami

podmiotami

działalności są ludzie

działalności są ludzie

(poszczególne

(poszczególne

jednostki, grupy ludzi, społeczeństwo jako

jednostki, grupy ludzi, społeczeństwo jako

całość itd.). Są oni zwykle odpowiednio

całość itd.). Są oni zwykle odpowiednio

zorganizowani i tworzą podmioty gospodarcze.

zorganizowani i tworzą podmioty gospodarcze.

Podmiot gospodarczy

Podmiot gospodarczy

to każdy aktywny

to każdy aktywny

uczestnik procesu gospodarowania. Wśród

uczestnik procesu gospodarowania. Wśród

podmiotów tych wyróżnia się:

podmiotów tych wyróżnia się:



Przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa



Gospodarstwa domowe

Gospodarstwa domowe



Państwo

Państwo

Przedsiębiorstwo

Przedsiębiorstwo

Przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa

to ludzie (lub grupy ludzi)

to ludzie (lub grupy ludzi)

dysponujący określonymi środkami (ziemia,

dysponujący określonymi środkami (ziemia,

surowce, lokale, urządzenia, fabryki, środki

surowce, lokale, urządzenia, fabryki, środki

transportu, środki finansowe) niezbędnymi do

transportu, środki finansowe) niezbędnymi do

regularnego prowadzenia działalności

regularnego prowadzenia działalności

gospodarczej w sferze produkcji, obrotu

gospodarczej w sferze produkcji, obrotu

towarowego czy usług

towarowego czy usług



Przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa

dostarczają gospodarstwom

dostarczają gospodarstwom

domowym dóbr i usług, z drugiej strony zaś

domowym dóbr i usług, z drugiej strony zaś

wynagrodzenia za pracę wykonywaną przez nie.

wynagrodzenia za pracę wykonywaną przez nie.



Celem działania przedsiębiorstwa jest

Celem działania przedsiębiorstwa jest

maksymalizacja zysku.

maksymalizacja zysku.

Gospodarstwo domowe

Gospodarstwo domowe

Gospodarstwa domowe

Gospodarstwa domowe

pełnią funkcje

pełnią funkcje

zarówno konsumpcyjne, jak i

zarówno konsumpcyjne, jak i

produkcyjne.

produkcyjne.



Gospodarstwa domowe

Gospodarstwa domowe

dostarczają

dostarczają

przedsiębiorstwom pracy, z drugiej

przedsiębiorstwom pracy, z drugiej

strony nabywają produkty

strony nabywają produkty

wyprodukowane przez przedsiębiorców.

wyprodukowane przez przedsiębiorców.



Celem działania gospodarstwa

Celem działania gospodarstwa

domowego jest maksymalizacja

domowego jest maksymalizacja

korzyści z konsumpcji.

korzyści z konsumpcji.

Państwo

Państwo



Rola

Rola

państwa

państwa

w gospodarce i stopień

w gospodarce i stopień

jego zaangażowania jest bardzo

jego zaangażowania jest bardzo

zróżnicowany w poszczególnych krajach

zróżnicowany w poszczególnych krajach

– od stosunkowo nieznacznej w jednych

– od stosunkowo nieznacznej w jednych

do wręcz dominującej w innych.

do wręcz dominującej w innych.



Celem państwa jest działanie na rzecz

Celem państwa jest działanie na rzecz

dobra obywateli. Tym samym jeśli

dobra obywateli. Tym samym jeśli

chodzi o działalność gospodarczą rolę

chodzi o działalność gospodarczą rolę

państwa można postrzegać jako takie

państwa można postrzegać jako takie

działanie, które ułatwi obywatelom

działanie, które ułatwi obywatelom

osiąganie celów gospodarczych.

osiąganie celów gospodarczych.

Ograniczoność

Ograniczoność

zasobów, racjonalność

zasobów, racjonalność

gospodarowania i

gospodarowania i

rachunek

rachunek

ekonomiczny

ekonomiczny

Racjonalne

Racjonalne

gospodarowanie

gospodarowanie



Ograniczoność zasobów jest podstawową

Ograniczoność zasobów jest podstawową

przyczyną konieczności racjonalnego

przyczyną konieczności racjonalnego

gospodarowania. Warunkiem racjonalnego

gospodarowania. Warunkiem racjonalnego

gospodarowania jest możliwość wyboru między

gospodarowania jest możliwość wyboru między

różnymi rozwiązaniami, a także sprecyzowane

różnymi rozwiązaniami, a także sprecyzowane

kryteria wyboru.

kryteria wyboru.



I tak

I tak

producent

producent

przy ograniczonych zasobach

przy ograniczonych zasobach

musi zdecydować co będzie produkować, jaką

musi zdecydować co będzie produkować, jaką

technologię zastosuje, ile wyprodukuje. Z kolei

technologię zastosuje, ile wyprodukuje. Z kolei

konsument

konsument

także

także

ograniczony zasobami

ograniczony zasobami

(majątkiem, dochodami) musi zdecydować co i

(majątkiem, dochodami) musi zdecydować co i

kiedy będzie konsumować. Zarówno jeden jak i

kiedy będzie konsumować. Zarówno jeden jak i

drugi jest podmiotem racjonalnym z punktu

drugi jest podmiotem racjonalnym z punktu

widzenia ekonomii. Zachowania ich opisuje

widzenia ekonomii. Zachowania ich opisuje

zasada racjonalnego gospodarowania.

zasada racjonalnego gospodarowania.

Zasada racjonalnego

Zasada racjonalnego

gospodarowania

gospodarowania

Stawia ona odpowiedź na pytanie: W jaki

Stawia ona odpowiedź na pytanie: W jaki

sposób dążyć do zamierzonego celu, aby

sposób dążyć do zamierzonego celu, aby

osiągnąć najlepszy efekt w sytuacji gdy

osiągnąć najlepszy efekt w sytuacji gdy

dysponujemy ograniczonymi zasobami?

dysponujemy ograniczonymi zasobami?

Zasada racjonalnego gospodarowania

Zasada racjonalnego gospodarowania

może być sformułowana w dwóch

może być sformułowana w dwóch

wariantach:

wariantach:



Maksymalizacja efektów przy założonym

Maksymalizacja efektów przy założonym

poziomie nakładów.

poziomie nakładów.



Minimalizacja nakładów przy założonym

Minimalizacja nakładów przy założonym

poziomie efektów.

poziomie efektów.

Rachunek

Rachunek

ekonomiczny

ekonomiczny

Rachunek ekonomiczny

Rachunek ekonomiczny

służy

służy

porównywaniu

porównywaniu

efektów

efektów

uzyskiwanych

uzyskiwanych

z działalności gospodarczej (np.

z działalności gospodarczej (np.

dochodów) z ponoszonymi w związku

dochodów) z ponoszonymi w związku

z tą działalnością

z tą działalnością

nakładami

nakładami

(np.

(np.

wydatkami) w celu wyboru

wydatkami) w celu wyboru

najbardziej efektywnych wariantów

najbardziej efektywnych wariantów

działania.

działania.

Rachunek

Rachunek

ekonomiczny

ekonomiczny

Posługiwanie się rachunkiem

Posługiwanie się rachunkiem

ekonomicznym uzależnione jest od

ekonomicznym uzależnione jest od

spełnienia następujących warunków:

spełnienia następujących warunków:



efekty i nakłady muszą być

efekty i nakłady muszą być

mierzalne

mierzalne

,

,



efekty i nakłady muszą być wyrażone

efekty i nakłady muszą być wyrażone

w

w

takich samych jednostkach miary

takich samych jednostkach miary

,

,



musimy dysponować możliwie

musimy dysponować możliwie

jednoznacznym kryterium wyboru

jednoznacznym kryterium wyboru

.

.

Granica możliwości

Granica możliwości

produkcyjnych

produkcyjnych



Z ograniczoności zasobów wynikają

Z ograniczoności zasobów wynikają

ograniczone możliwości produkcyjne

ograniczone możliwości produkcyjne

gospodarki

gospodarki

, co w połączeniu ze stale

, co w połączeniu ze stale

rosnącymi potrzebami zmusza do dokonywania

rosnącymi potrzebami zmusza do dokonywania

określonych

określonych

wyborów

wyborów

spośród wytwarzanych

spośród wytwarzanych

dóbr

dóbr



Granica możliwości produkcyjnych przedstawia

Granica możliwości produkcyjnych przedstawia

alternatywne kombinacje dwóch grup

alternatywne kombinacje dwóch grup

produktów, które można wytworzyć w danym

produktów, które można wytworzyć w danym

czasie z wykorzystaniem wszystkich zasobów,

czasie z wykorzystaniem wszystkich zasobów,

w jak najlepszy sposób, przy danej technologii

w jak najlepszy sposób, przy danej technologii



Za jej pomocą można określić jakie kombinacje

Za jej pomocą można określić jakie kombinacje

dóbr są

dóbr są

efektywne

efektywne

, które są

, które są

osiągalne

osiągalne

, a które

, a które

nieosiągalne

nieosiągalne

przy danych zasobach, którymi

przy danych zasobach, którymi

dysponuje producent

dysponuje producent

Koszt alternatywny

Koszt alternatywny

Z pojęciem granicy możliwości

Z pojęciem granicy możliwości

produkcyjnych wiąże się pojęcie kosztu

produkcyjnych wiąże się pojęcie kosztu

alternatywnego.

alternatywnego.

Koszt alternatywny

Koszt alternatywny

(koszt utraconych

(koszt utraconych

korzyści) danego dobra to ilość innego

korzyści) danego dobra to ilość innego

dobra, z której trzeba zrezygnować, aby

dobra, z której trzeba zrezygnować, aby

możliwe stało się wytworzenie lub

możliwe stało się wytworzenie lub

konsumpcja dodatkowej jednostki tego

konsumpcja dodatkowej jednostki tego

pierwszego.

pierwszego.

Dla każdej decyzji istnieje jakaś decyzja

Dla każdej decyzji istnieje jakaś decyzja

alternatywna, wybierając coś,

alternatywna, wybierając coś,

rezygnujemy z czegoś innego.

rezygnujemy z czegoś innego.

Ćwiczenie 2

Ćwiczenie 2

W plemieniu zamieszkującym tropikalną

W plemieniu zamieszkującym tropikalną

wyspę, które zajmują się zrywaniem

wyspę, które zajmują się zrywaniem

orzechów kokosowych bądź zbieraniem

orzechów kokosowych bądź zbieraniem

strusich jaj. Jeden zatrudniony może

strusich jaj. Jeden zatrudniony może

zerwać 20 orzechów dziennie albo zebrać

zerwać 20 orzechów dziennie albo zebrać

10 jaj dziennie.

10 jaj dziennie.

a.

a.

Wykreśl krzywą możliwości produkcyjnych

Wykreśl krzywą możliwości produkcyjnych

b.

b.

Dzięki wynalezieniu nowej techniki.

Dzięki wynalezieniu nowej techniki.

wspinania się na palmę kokosową zbiór

wspinania się na palmę kokosową zbiór

orzechów kokosowych stał się łatwiejszy i

orzechów kokosowych stał się łatwiejszy i

jeden zatrudniony może zerwać 28

jeden zatrudniony może zerwać 28

orzechów. Wykreśl nową krzywą.

orzechów. Wykreśl nową krzywą.

Ćwiczenie 3

Ćwiczenie 3

Kombinacje

Kombinacje

Produkcja mięsa

Produkcja mięsa

(w mln ton)

(w mln ton)

Produkcja tkanin

Produkcja tkanin

(w mld mkw.

(w mld mkw.

A

A

20

20

0

0

B

B

16

16

14

14

C

C

12

12

22

22

D

D

4

4

28

28

E

E

0

0

30

30

Tabela przedstawia ekonomicznie

Tabela przedstawia ekonomicznie

efektywne kombinacje możliwych do

efektywne kombinacje możliwych do

wyprodukowania przez daną

wyprodukowania przez daną

gospodarkę dwu dóbr: mięsa i tkanin.

gospodarkę dwu dóbr: mięsa i tkanin.

a.

a.

Przedstaw graficznie możliwości

Przedstaw graficznie możliwości

produkcyjne tej gospodarki.

produkcyjne tej gospodarki.

b.

b.

Załóżmy, że gospodarka znajduje się

Załóżmy, że gospodarka znajduje się

w punkcie B. Jaki jest w tej sytuacji

w punkcie B. Jaki jest w tej sytuacji

koszt alternatywny wyprodukowania

koszt alternatywny wyprodukowania

przez tę gospodarkę 8 dodatkowych

przez tę gospodarkę 8 dodatkowych

mld mkw. tkanin?

mld mkw. tkanin?

Rynek,

Rynek,

gospodarka

gospodarka

rynkowa i

rynkowa i

struktury

struktury

rynkowe.

rynkowe.

Rynek

Rynek



Rynek

Rynek

to całokształt transakcji kupna i

to całokształt transakcji kupna i

sprzedaży oraz warunków, w jakich

sprzedaży oraz warunków, w jakich

one przebiegają. Inaczej rynek to

one przebiegają. Inaczej rynek to

zespół mechanizmów umożliwiających

zespół mechanizmów umożliwiających

kontakt producentów z konsumentami.

kontakt producentów z konsumentami.



Rynek pełni funkcję regulatora

Rynek pełni funkcję regulatora

procesów gospodarczych. Poprzez grę

procesów gospodarczych. Poprzez grę

popytu i podaży dokonuje wyceny

popytu i podaży dokonuje wyceny

towarów, czyli ustala ich ceny. Rynek

towarów, czyli ustala ich ceny. Rynek

dostarcza informacji pozwalających

dostarcza informacji pozwalających

podejmować decyzje gospodarcze.

podejmować decyzje gospodarcze.

Klasyfikacja rynków

Klasyfikacja rynków

Ze względu na rodzaj dóbr będących

Ze względu na rodzaj dóbr będących

przedmiotem obrotu:

przedmiotem obrotu:

towarów

towarów

,

,

usług

usług

,

,

finansowy

finansowy

,

,

czynników produkcji

czynników produkcji

.

.

Ze względu na zasięg geograficzny:

Ze względu na zasięg geograficzny:

lokalny

lokalny

,

,

regionalny

regionalny

,

,

krajowy

krajowy

,

,

międzynarodowy

międzynarodowy

,

,

światowy

światowy

.

.

Ze względu na wielkość transakcji:

Ze względu na wielkość transakcji:

hurtowy

hurtowy

,

,

detaliczny

detaliczny

.

.

Ze względu na różnorodność produktu:

Ze względu na różnorodność produktu:

jednorodny

jednorodny

,

,

niejednorodny

niejednorodny

.

.

Klasyfikacja rynków

Klasyfikacja rynków

W zależności od sytuacji rynkowej:

W zależności od sytuacji rynkowej:

rynek

rynek

sprzedawcy

sprzedawcy

(popyt>podaż)

(popyt>podaż)

i

i

nabywcy

nabywcy

(popyt<podaż).

(popyt<podaż).

Ze względu na stopień

Ze względu na stopień

wyrównywania ceny:

wyrównywania ceny:

doskonały

doskonały

i

i

niedoskonały

niedoskonały

.

.

Cechy rynku

Cechy rynku



odpłatność

odpłatność

– aby doszło do transakcji

– aby doszło do transakcji

musi być ustalona cena, na którą

musi być ustalona cena, na którą

godzą się obie strony transakcji.

godzą się obie strony transakcji.



dobrowolność

dobrowolność

– mamy do czynienia z

– mamy do czynienia z

pełną swobodą dokonywania

pełną swobodą dokonywania

transakcji, nie ma ograniczeń co do

transakcji, nie ma ograniczeń co do

ilości, rodzaju towaru; swoboda

ilości, rodzaju towaru; swoboda

wyboru

wyboru



ekwiwalentność

ekwiwalentność

– następuje wymiana

– następuje wymiana

równych wartości

równych wartości



konkurencja

konkurencja

Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa

System gospodarczy, w którym alokacja czynników

System gospodarczy, w którym alokacja czynników

wytwórczych pomiędzy różnymi dziedzinami

wytwórczych pomiędzy różnymi dziedzinami

wytwarzania oraz podział wytworzonych

wytwarzania oraz podział wytworzonych

produktów pomiędzy poszczególne jednostki

produktów pomiędzy poszczególne jednostki

następuje głównie za pośrednictwem rynku przy

następuje głównie za pośrednictwem rynku przy

niewielkim wpływie państwa

niewielkim wpływie państwa



Podstawą podejmowania decyzji są informacje

Podstawą podejmowania decyzji są informacje

płynące z rynku (ceny dóbr i czynników

płynące z rynku (ceny dóbr i czynników

wytwórczych, płace, stopy procentowe, kursy

wytwórczych, płace, stopy procentowe, kursy

walut)

walut)



Podstawą jest prywatna własność czynników

Podstawą jest prywatna własność czynników

wytwórczych, która skłania do efektywnej

wytwórczych, która skłania do efektywnej

konkurencji między przedsiębiorcami

konkurencji między przedsiębiorcami

Cechy gospodarki

Cechy gospodarki

rynkowej

rynkowej



Racjonalność ekonomiczna

Racjonalność ekonomiczna

– aby ten

– aby ten

warunek był spełniony, konieczna jest

warunek był spełniony, konieczna jest

dominacja własności prywatnej, która

dominacja własności prywatnej, która

zapewnia odpowiedzialne działanie właścicieli

zapewnia odpowiedzialne działanie właścicieli



Charakter pieniężny

Charakter pieniężny

– pieniądz pełni funkcję

– pieniądz pełni funkcję

parametru, wyceny dokonywane za jego

parametru, wyceny dokonywane za jego

pomocą są zawsze miarodajne, a wielkości

pomocą są zawsze miarodajne, a wielkości

pieniężne są zawsze podstawą podejmowania

pieniężne są zawsze podstawą podejmowania

decyzji w gospodarce rynkowej

decyzji w gospodarce rynkowej



Mechanizm rynkowy

Mechanizm rynkowy

– powinien być zdolny

– powinien być zdolny

do ciągłego równoważenia gospodarki

do ciągłego równoważenia gospodarki

Zalety gospodarki

Zalety gospodarki

rynkowej

rynkowej



tendencja do racjonalnego

tendencja do racjonalnego

wykorzystania zasobów gospodarczych

wykorzystania zasobów gospodarczych



efektywny system motywacji

efektywny system motywacji



duża innowacyjność gospodarki

duża innowacyjność gospodarki



dyscyplina finansowa przedsiębiorstw

dyscyplina finansowa przedsiębiorstw



samodzielne ustalanie się ceny rynkowej

samodzielne ustalanie się ceny rynkowej



duża elastyczność gospodarki

duża elastyczność gospodarki



dobre zaopatrzenie sklepów

dobre zaopatrzenie sklepów

Wady gospodarki

Wady gospodarki

rynkowej

rynkowej



występowanie problemów

występowanie problemów

związanych z istnieniem dóbr

związanych z istnieniem dóbr

publicznych

publicznych



występowanie tzw. negatywnych

występowanie tzw. negatywnych

efektów zewnętrznych

efektów zewnętrznych



występowanie zjawisk

występowanie zjawisk

destabilizujących gospodarkę

destabilizujących gospodarkę



duże różnice w dochodach i majątku

duże różnice w dochodach i majątku

(nie zawsze akceptowane społecznie)

(nie zawsze akceptowane społecznie)

Modele struktur

Modele struktur

rynkowych

rynkowych



Struktury rynkowe to modele rynków

Struktury rynkowe to modele rynków

pojedynczych produktów lub pokrewnych

pojedynczych produktów lub pokrewnych

ich grup, kształtujące się w wyniku walki

ich grup, kształtujące się w wyniku walki

konkurencyjnej lub umowy producentów.

konkurencyjnej lub umowy producentów.



Różnią się one liczbą producentów na

Różnią się one liczbą producentów na

rynku, sposobem kształtowania cen,

rynku, sposobem kształtowania cen,

charakterem produktów będących

charakterem produktów będących

przedmiotem obrotu, formami konkurencji

przedmiotem obrotu, formami konkurencji

między producentami oraz stopniem

między producentami oraz stopniem

swobody wejścia na rynek nowych

swobody wejścia na rynek nowych

producentów.

producentów.

Konkurencja doskonała

Konkurencja doskonała



Występuje w warunkach istnienia w danej

Występuje w warunkach istnienia w danej

gałęzi produkcji dużej liczby niewielkich

gałęzi produkcji dużej liczby niewielkich

producentów, z których żaden nie

producentów, z których żaden nie

wywiera większego wpływu na sytuację

wywiera większego wpływu na sytuację

rynkową, przy biernej roli państwa.

rynkową, przy biernej roli państwa.



Pojedynczy producenci nie mają wpływu

Pojedynczy producenci nie mają wpływu

na kształtowanie się ceny.

na kształtowanie się ceny.



Łatwość wejścia – z uwagi na niskie ceny

Łatwość wejścia – z uwagi na niskie ceny

i brak barier technicznych i

i brak barier technicznych i

administracyjnych – nowych producentów

administracyjnych – nowych producentów

na rynek.

na rynek.



Produkcja i sprzedaż jednorodnych

Produkcja i sprzedaż jednorodnych

produktów (np. płody rolne)

produktów (np. płody rolne)

Konkurencja

Konkurencja

monopolistyczna

monopolistyczna



Stosunkowo duża liczba producentów

Stosunkowo duża liczba producentów

wytwarzających produkty tego samego

wytwarzających produkty tego samego

typu (meble, odzież, obuwie) ale różniące

typu (meble, odzież, obuwie) ale różniące

się indywidualnymi cechami, co w pewnym

się indywidualnymi cechami, co w pewnym

stopniu pozwala różnicować ceny.

stopniu pozwala różnicować ceny.



Konkurencja ma charakter przede

Konkurencja ma charakter przede

wszystkim niecenowy (jakość, reklama,

wszystkim niecenowy (jakość, reklama,

opakowanie)

opakowanie)



Wejście na rynek jest trudniejsze, gdyż

Wejście na rynek jest trudniejsze, gdyż

wymaga większego kapitału i nakładów na

wymaga większego kapitału i nakładów na

reklamę i promocję

reklamę i promocję

Oligopol

Oligopol



Liczba producentów nie przekracza

Liczba producentów nie przekracza

kilkunastu, produkty mają charakter

kilkunastu, produkty mają charakter

jedno- lub różnorodny.

jedno- lub różnorodny.



Ceny dyktowane są przez największe z

Ceny dyktowane są przez największe z

przedsiębiorstw oligopolu (przywódcę

przedsiębiorstw oligopolu (przywódcę

cenowego); istnieje niebezpieczeństwo

cenowego); istnieje niebezpieczeństwo

ustalenia się ceny w wyniku zmowy

ustalenia się ceny w wyniku zmowy

między producentami.

między producentami.



Konkurencja ma charakter niecenowy i

Konkurencja ma charakter niecenowy i

polega na ciągłym dążeniu do poprawy

polega na ciągłym dążeniu do poprawy

jakości, ustaleniu dogodnych warunków

jakości, ustaleniu dogodnych warunków

sprzedaży lub gwarancji; reklamie i

sprzedaży lub gwarancji; reklamie i

promocji (np. rynek telekomunikacyjny)

promocji (np. rynek telekomunikacyjny)

Monopol pełny

Monopol pełny



Występuje gdy jeden producent

Występuje gdy jeden producent

wytwarza zazwyczaj unikatowy

wytwarza zazwyczaj unikatowy

produkt i kształtuje cenę rynkową

produkt i kształtuje cenę rynkową

zapewniającą mu wysoki zysk,

zapewniającą mu wysoki zysk,

przy niskiej podaży.

przy niskiej podaży.



Wejście innych producentów na

Wejście innych producentów na

taki rynek jest praktycznie

taki rynek jest praktycznie

niemożliwe.

niemożliwe.

Cena

Cena

Cena

Cena

to wartość pieniężna (lub

to wartość pieniężna (lub

określona w inny sposób), za

określona w inny sposób), za

przyjęcie której sprzedający jest

przyjęcie której sprzedający jest

gotów zrzec się swoich praw do

gotów zrzec się swoich praw do

danego dobra, lub też kupujący jest

danego dobra, lub też kupujący jest

gotów ją oddać, aby do tego dobra

gotów ją oddać, aby do tego dobra

nabyć prawa.

nabyć prawa.



Pieniężny wyraz wartości towaru lub usługi

Pieniężny wyraz wartości towaru lub usługi



Koszt, który musi być poniesiony w

Koszt, który musi być poniesiony w

momencie zakupu

momencie zakupu

Popyt

Popyt

Popyt

Popyt

to ilość dóbr i usług, którą nabywcy są w

to ilość dóbr i usług, którą nabywcy są w

stanie nabyć po określonej cenie i w określonym

stanie nabyć po określonej cenie i w określonym

czasie

czasie

Czynniki wpływające na wielkość popytu:

Czynniki wpływające na wielkość popytu:



cena dobra,

cena dobra,



ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych,

ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych,



dochody,

dochody,



gusta i preferencje.

gusta i preferencje.

Prawo popytu

Prawo popytu

– wraz ze wzrostem ceny produktu

– wraz ze wzrostem ceny produktu

zmniejsza się, ceteris paribus*, popyt na ten

zmniejsza się, ceteris paribus*, popyt na ten

produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny

produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny

popyt wzrasta.

popyt wzrasta.

*założenie niezmienności pozostałych warunków (czynników) wpływających

*założenie niezmienności pozostałych warunków (czynników) wpływających

na dane zjawisko

na dane zjawisko

Substytuty i dobra

Substytuty i dobra

komplementarne

komplementarne

Dwa dobra są

Dwa dobra są

substytutami

substytutami

jeżeli zmiana

jeżeli zmiana

ceny (wzrost, spadek) na jedno z dóbr,

ceny (wzrost, spadek) na jedno z dóbr,

przy niezmienionej cenie drugiego,

przy niezmienionej cenie drugiego,

przesuwa popyt w kierunku dobra

przesuwa popyt w kierunku dobra

tańszego. Przykład: masło i margaryna.

tańszego. Przykład: masło i margaryna.

Dwa dobra są

Dwa dobra są

komplementarne

komplementarne

jeżeli

jeżeli

wzrost (spadek) ceny na dane dobro

wzrost (spadek) ceny na dane dobro

wywołuje spadek (wzrost) popytu na

wywołuje spadek (wzrost) popytu na

drugie dobro. Przykład: samochód i

drugie dobro. Przykład: samochód i

benzyna.

benzyna.

Podaż

Podaż

Podaż

Podaż

to ilość dóbr i usług zaoferowanych

to ilość dóbr i usług zaoferowanych

przez producentów do sprzedaży po

przez producentów do sprzedaży po

określonej cenie, w określonym czasie

określonej cenie, w określonym czasie

Czynniki wpływające na wielkość podaży:

Czynniki wpływające na wielkość podaży:



cena dobra,

cena dobra,



ilość przedsiębiorstw na rynku

ilość przedsiębiorstw na rynku



koszty produkcji,

koszty produkcji,



technologia.

technologia.

Prawo podaży

Prawo podaży

– wzrost ceny rynkowej

– wzrost ceny rynkowej

produktu prowadzi, ceteris paribus, do

produktu prowadzi, ceteris paribus, do

wzrostu oferowanych ilości tego produktu,

wzrostu oferowanych ilości tego produktu,

natomiast spadek ceny wywołuje

natomiast spadek ceny wywołuje

zmniejszenie ilości oferowanego produktu.

zmniejszenie ilości oferowanego produktu.

Nietypowe zależności

Nietypowe zależności

między popytem i ceną

między popytem i ceną



Paradoks Giffena

Paradoks Giffena

– wzrost cen produktów niższego

– wzrost cen produktów niższego

rzędu przy niskich dochodach powoduje wzrost popytu

rzędu przy niskich dochodach powoduje wzrost popytu

na to dobra (np. wzrost ceny chleba uniemożliwia

na to dobra (np. wzrost ceny chleba uniemożliwia

zakup innych art. spoż., chleb kupowany w większej

zakup innych art. spoż., chleb kupowany w większej

ilości zastępuje te art., z których konsument rezygnuje)

ilości zastępuje te art., z których konsument rezygnuje)



Przypadek Veblena

Przypadek Veblena

– wzrost cen powoduje wzrost

– wzrost cen powoduje wzrost

cen ze względu na reakcje snobistyczne

cen ze względu na reakcje snobistyczne



Efekt spekulacji

Efekt spekulacji

– wzrost cen odbiera się jako objaw

– wzrost cen odbiera się jako objaw

stałej tendencji (oczekuje się dalszego wzrostu cen) i

stałej tendencji (oczekuje się dalszego wzrostu cen) i

kupuje się „na zapas”

kupuje się „na zapas”



Paradoks owczego pędu

Paradoks owczego pędu

– polega na nietypowym

– polega na nietypowym

zachowaniu konsumentów w wyniku oddziaływania

zachowaniu konsumentów w wyniku oddziaływania

producentów poprzez reklamę i promowanie pewnego

producentów poprzez reklamę i promowanie pewnego

stylu życia. Istnieje grupa nabywców, którzy kupują

stylu życia. Istnieje grupa nabywców, którzy kupują

takie dobra jak ich znajomi. Wzrost ceny nie zniechęca

takie dobra jak ich znajomi. Wzrost ceny nie zniechęca

ich do kupna – wręcz przeciwnie

ich do kupna – wręcz przeciwnie

Cena równowagi

Cena równowagi

rynkowej

rynkowej



Cena, przy której rozmiary podaży

Cena, przy której rozmiary podaży

(ilości oferowane produktu) zrównują

(ilości oferowane produktu) zrównują

się z rozmiarami popytu (ilości

się z rozmiarami popytu (ilości

produktu, które konsumenci chcą

produktu, które konsumenci chcą

kupić) nosi nazwę

kupić) nosi nazwę

ceny równowagi

ceny równowagi

rynkowej

rynkowej

. Cena równowagi

. Cena równowagi

„oczyszcza” rynek z jakichkolwiek

„oczyszcza” rynek z jakichkolwiek

nadwyżek popytu lub podaży.

nadwyżek popytu lub podaży.