Świat roślinny i zwierzęcy w
Polsce
Świat roślinny i zwierzęcy w
Polsce
Świat roślin
Flora naszego kraju zaczęła się rozwijać po ustąpieniu lądolodu, tj. 10,5-12
tysięcy lat temu,
Ukształtowała się przede wszystkim pod wpływem zmian warunków
klimatycznych w holocenie a także działalności człowieka,
Zmiany te spowodowały, że powierzchnię Polski porasta zróżnicowana
roślinność,
Flora Polski obejmuje m.in. ponad 2300 gatunków roślin naczyniowych, ok.
600 gatunków mchów, 250 gatunków wątrobowców, 1600 gatunków
porostów;
Roślinność Polski tworzy
zbiorowiska
– skupiska roślin o
charakterystycznym wyglądzie i określonym składzie gatunkowym.
Zbiorowiska mają najczęściej zbliżone wymagania glebowe i klimatyczne.
Przykładami zbiorowisk są: lasy, łąki, torfowiska.
Zbiorowiska roślinne dzieli się najczęściej na naturalne i przekształcone
(przez działalność człowieka). Biorąc pod uwagę warunki środowiska
przyrodniczego, zbiorowiska naturalne dzielimy na: leśne i zbiorowiska
roślinności zielnej.
Zróżnicowanie leśne w Polsce związana z klimatem
Szata roślinna Polski jest typowa dla strefy klimatów umiarkowanych
Spore zróżnicowanie klimatyczne Polski spowodowało też znaczne
zróżnicowanie szaty roślinnej.
W Polsce północno-wschodniej
, która ma klimat stosunkowo chłodny,
ulegający wpływowi klimatu kontynentalnego, wykształciła się
charakterystyczna dla tej części kraju formacja roślinna -
lasy iglaste
.
Natomiast na obszarach
Pojezierzy Niżu Środkowopolskiego
i
pasa
Wyżyn
- znajdujących się pod wpływem klimatu morskiego - rosną
lasy
mieszane
z przewagą drzew iglastych.
Na południowym krańcu Polski, Karpatach i Sudetach
, występują
piętra roślinne (regiel dolny i górny),
zajmowane przez lasy
mieszane i iglaste.
Dowodem przejściowości polskiego klimatu - między klimatem
morskim (na zachodzie) a kontynentalnym - na wschodzie - są zasięgi
niektórych gatunków drzew. Przez Polskę przebiega także wschodnia
granica zasięgu buka, jawora i lipy.
Lasy w Polsce
Zbiorowiska leśne zajmują większą powierzchnię niż inne zbiorowiska roślinne
w Polsce.
W strukturze leśnej w Polsce przeważają
lasy iglaste
, w których dominującym
gatunkiem jest sosna zwyczajna. Spośród
lasów liściastych
przeważają lasy
dębowe, brzozowe, olchowe i bukowe.
W zdecydowanej większości polskie lasy są zbiorowiskami zastępczymi
(monokultury sosnowe lub świerkowe), wytworzonymi sztucznie, w miejscu
naturalnego kształtowania się ekosystemów. Zgodnie z polityką leśną państwa w
polskich lasach dokonywana jest przebudowa drzewostanów zmierzająca do
zwiększenia udziału gatunków liściastych i zróżnicowania struktury wiekowej i
gatunkowej drzewostanu.
Gatunek drzewa
Udział w drzewostanie
Sosna zwyczajna
69,4%
świerk
6,0%
dąb
6,0%
brzoza
5,8%
olsza
5,3%
buk
4,1%
jodła
2,5%
udział głównych
gatunków drzew w
ogólnej strukturze
lasów polskich
Lesistość w Polsce
W czasach prehistorycznych tereny obecnej Polski porastały zwarte zbiorowiska
leśne. Jeszcze tysiąc lat temu aż 80% obszaru współczesnej Polski porastały
lasy. W wyniku procesów cywilizacyjnych i ekspansji człowieka obszary leśne
stopniowo zmniejszały się. Znaczne przyśpieszenie kurczenia się lasów nastąpiło
w XIX i XX wieku. Jeszcze pod koniec XVIII wieku lesistość Polski wynosiła ok.
38%, ale po II wojnie światowej w 1946 roku wynosiła ona tylko 20,8%.
Gospodarka leśna w latach 1946-1970, polegająca w znacznym stopniu na
zalesianiu (głównie plantacjami sosnowymi) zwiększyła lesistość Polski do 27%.
Obecnie obszary leśne zajmują około 28,7% powierzchni kraju i systematycznie
się powiększają.
Zgodnie z Narodowym Programem Zwiększania Lesistości w
2020 roku lasy mają stanowić 30% powierzchni kraju.
Pow. 40
35-40
30-35
25-30
Poniżej 25
Polska należy do
krajów europejskich o
przeciętnej lesistości
(ok. 28,7% przy
średniej europejskiej
33%). Dla porównania
lesistość Finlandii
wynosi 70%
Często
Bardzo często
Nie występuje
Zasięg występowania dębu szypułkowego
Dąb szypułkowy
jest potężnym drzewem osiągającym do 35-40 m wysokości.
Tworzy najczęściej domieszkę w lasach mieszanych lub występuje samodzielnie,
tworząc tzw. dąbrowy. Jest gatunkiem światłolubnym, rośnie na glebach żyznych i
wilgotnych, tzw. grądach. Ponieważ żyje ponad 1000 lat, jest uznawany za symbol
siły, długowieczności i mocy. Dąb dostarcza najcenniejszego drewna w naszych
lasach. Jest ono najbardziej cenione ze względu na twardość i trwałość.
Wykorzystuje się je w budownictwie i stolarstwie.
W odróżnieniu od dębu bezszypułkowego krótki, często sękaty pień dębu
szypułkowego rozdziela się nisko nad ziemią na liczne grube konary.
Dąb szypułkowy po kilkusetletnim leżeniu w wodzie, na skutek reakcji garbników
zawartych w drewnie z solami żelaza, czernieje, zachowując przy tym swoje
właściwości mechaniczne. Jest to tzw. czarny dąb („polski heban”).
Zasięg występowania
grabu
Często
Bardzo często
Nie występuje
Grab
jest ważnym drzewem leśnym, rozpowszechnionym w całej Polsce
zarówno w górach, jak i na nizinach. Rośnie w lasach mieszanych razem z
dębem i bukiem. Lasy z udziałem graba określamy mianem
grądów
.
Charakterystyczne podwójnie piłkowane liście graba po rozwinięciu się z
pączków są pozginane jak harmonijka.
Grab bardzo dobrze znosi przycinanie, dzięki czemu jest jednym z drzew
najlepiej nadających się do żywopłotów.
Drewno graba jest jasne i twarde. Wyrabiamy z niego różne narzędzia oraz
używamy do produkcji wysokiej jakości węgla drzewnego.
pospolicie
nie występuje w stanie naturalnym
Zasięg występowania świerka
Świerk
ma prosty kolumnowy pień i smukłą, stożkowatą, ciemnozieloną
koronę. Osiąga wysokość do 50 m. Jego ostro zakończone igły są równomiernie
rozłożone na gałęziach, mają długość od 1 do 2,5 cm. Wyrastające na wiosnę
młode pędy świerka są jasnozielone i wyraźnie odznaczają się od ciemnej
zieleni starszych igieł, które mogą utrzymywać się na gałęziach od 5 do 7 lat.
Drewno świerkowe wydaje charakterystyczne trzaski podczas palenia; wynika
to z dużej ilości pęcherzy żywicznych w nim zawartych
.
Pospolicie
Nie występuje
Zasięg występowania sosny zwyczajnej
Sosna
zajmuje 67% powierzchni leśnej naszego kraju, jest podstawowym
gatunkiem lasotwórczym w naszym kraju, spotykanym powszechnie w niemal
każdych warunkach środowiska. Korona sosny ma kształt parasolowaty, a pień
pokryty jest czerwonobrązową, łuskowato spękaną korą.
Igły sosny zwyczajnej
mają długość od 3 do 8 cm, grubość do 2 mm. Są drobno piłkowane, sztywne,
nieco skręcone i ostro zakończone, na przekroju poprzecznym półkoliste.
Najwyższe sosny mają 35 m wysokości.
Drewno sosnowe jest cenione w budownictwie, meblarstwie i przemyśle
celulozowym. Wykorzystuje się je do wyrobu płyt pilśniowych i wiórowych.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle tlenu, ile wynosi dobowe
zapotrzebowanie tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800 litrów!
Buk
to jedno z najpiękniejszych drzew liściastych rosnących w naszych lasach.
Las bukowy jesienią jest zachwycająco kolorowy ze względu na przebarwiające
się liście. Na wiosnę natomiast, zaraz po rozwinięciu, jajowate liście buka są z
wierzchu żywo zielone, a od spodu nieco jaśniejsze.
Buki osiągają wiek ok. 300 lat. W Polsce ich występowanie określone jest granicą
zasięgu. Możemy je spotkać na zachodzie, północy, a także na południu kraju,
gdzie
wraz z jodłą, grabem, dębem bezszypułkowym i świerkiem tworzą lasy
regla dolnego
(do wys. 900 m n.p.m.). W parkach sadzi się przeważnie odmianę
ozdobną o czerwonych liściach.
Jasne drewno buka o różowawym odcieniu jest bardzo twarde. Znajduje
zastosowanie we wnętrzach budynków (schody, podłogi), jest stosowane do
produkcji mebli giętych oraz zabawek z drewna.
Pospolicie
Nie występuje
Zasięg występowania buka
Typy lasów porastających terytorium Polski
Łęgi
• wielogatunkowe lasy liściaste, rosną na żyznych glebach,
często na terenach podmokłych, dosyć mocno przekształcone
przez człowieka
• dominują tutaj: wierzba, topola, dąb, wiąz, czarny bez, fiołek
błotny, nawłoć, trzmielina, pokrzywa zwyczajna
• występują w dolinach rzecznych, na przykład dolina Wisły,
Sanu
Lasy w Polsce
Iglaste
Liściaste
Mieszane
Zdegradowane
Tereny
zurbanizowane
Funkcje lasów
1. Przyrodnicza funkcja lasów:
– zwarta, wielowarstwowa roślinność ogranicza erozję gleb, chroniąc je przed
nadmiernym nagrzewaniem i parowaniem; utrzymywanie spoistości gleb i
zapobieganie przenoszeniu się piasku i powstawaniu wydm.
– regulacja stosunków wodnych, tzw. funkcja wodochronna; zwiększenie
wilgotności powietrza
– pochłaniają dwutlenek węgla, produkują tlen i zatrzymują pyły przemysłowe
– obszar intensywnej fotosyntezy
– miejsce życia dla różnych gatunków zwierząt i roślin
2. Znaczenie gospodarcze:
– rośnie rola drewna jako surowca w przemyśle celulozowo-papierniczym
(Ostrołęka, Kostrzyn)
– meblarstwo (Swarzędz)
– budownictwo
– zmniejszenie ilości stref powodziowych w rolnictwie; naturalna bariera
ochronna
– pozyskiwanie drewna jako źródła energii (na ograniczoną skalę i niemal
wyłącznie na wsi)
3. Znaczenie socjalne
– obszar dogodny do pełnienia funkcji rekreacyjnej (rozbudowa i powstawanie
wielu nowych ośrodków wypoczynkowych i sanatoriów)
– korzystne oddziaływanie na zdrowie człowieka
– walory turystyczne; uatrakcyjnienie krajobrazu
– znaczenie naukowe (rezerwaty i parki)
Zagrożenia lasów
Kwaśne deszcze ( najbardziej narażone drzewa iglaste, zwłaszcza jodła)
Zanieczyszczenia powietrza
Atakowanie przez szkodniki ( do szkodliwych owadów leśnych o największym
wpływie na stan zdrowotny drzew, zwłaszcza iglastych , należą: brudnica
mniszka, barczatka sosnówka, strzygonia choinówka i osnuja gwiaździsta.
Jeżeli wystepują masowo, powodują poważne szkody zwłaszcza w starych
drzewostanach. Np. brudnica mniszka w latach 1978-1984 opanowała 33 %
lasów w kraju.)
Pożary ( powstają głównie w lecie, podczas suchej i wietrznej pogody, kiedy
wilgotność ściółki leśnej jest bardzo mała. Pożar trwający kilkanaście godzin
może zniszczyć setki hektarów lasu, na których odbudowanie trzeba czekać od
kilkunastu do kilkudziesięciu lat. Największy pożar lasów minionych latach
miał miejsce w 1992 r. w rejonie Kuźni Raciborskiej na Górnym Śląsku, był to
największy pożar lasu w Europie po II wojnie światowej. W wyniku pożaru
spłonęło 9062 ha lasu )
Niewłaściwe wyręby drzew, szczególnie młodych
Źle prowadzoną gospodarkę melioracyjną powodującą obniżanie się poziomu
wód gruntowych
Składowanie w lasach odpadów chemicznych i wylewanie nieczystości z szamb
Niewłaściwe stosowanie środków ochrony roślin
Nasilony ruch turystyczny
Łąki
Zbiorowiska roślinności zielnej tworzą
łąki
, czyli obszary porośnięte
wieloletnimi roślinami zielnymi, wśród których dominują trawy turzyce i
byliny.
Razem z pastwiskami łąki stanowią 14% powierzchni kraju.
Duże powierzchnie łąk znajdują się w pradolinach i dolinach większych rzek,
w północno-wschodniej Polsce oraz w Karpatach i Sudetach. Naturalne łąki
występują tylko w górach- w zależności od regionu nazywane są:
halami
( Tatry)
lub
połoninami ( Bieszczady).
Na skałach węglanowych, głównie
wapieniach, rosną rośliny trawiaste, zwane
murawami.
hala
Bagna i torfowiska
Bagna i mokradła to obszary stale podmokłe znajdujące się w miejscach
utrudnionego odpływu wód opadowych lub wysokiego poziomu wód
gruntowych. Porośnięte przez roślinność przystosowaną do specyficznych
warunków związanych z dużym nawilgoceniem. Do roślin tych należą m.in.
Mchy, pałki wodne, tataraki i turzyce.
Obszary te zajmują 8% powierzchni kraju.
W większości przypadków bagna są jednocześnie torfowiskami. Największe
zespoły torfowisk występują w dolinach Narwi i Biebrzy oraz na Polesiu
Zachodnim. Silnie zabagnione są dna pradolin, szerokie doliny rzeczne, delty
Wisły i Odry. Ze względu na sposób zasilania w wodę torfowiska dzielimy na:
wysokie – zasilane wyłącznie wodami opadowymi, występujące na działach
wodnych, płaskich wierzchowinach i obszarach zbudowanych ze skał
nieprzepuszczalnych;
niskie – zasilane wodami gruntowymi, spotykane w szerokich dolinach rzek
oraz w miejscach zanikłych jezior.
przejściowe – zasilane zarówno wodami opadowymi, spływającymi po
powierzchni terenu, jak i wodami gruntowymi.
Świat zwierzęcy
Rozmieszczenie fauny na terytorium Polski ma ścisły związek z rzeźba terenu,
klimatem, przeszłością geologiczną oraz formacjami roślinnymi, które występują w
zróżnicowanej ilości na obszarze całego kraju
Zwierzęta, które przybyły do Polski po ostatnim zlodowaceniu, stopniowo zasiedlały
obszary odsłaniane przez wycofujący się lądolód.
W Polsce wystepują przede wszystkim zwierzęta pochodzące z południowo-
zachodnich i południowo-wschodnich rejonów Europy. Przykładami zwierząt
pochodzącymi z tych rejonów Europy to m.in. Słowik rdzawy (gatunek zachodni),
słowik szary ( gatunek wschodni)
Fauna Polski należy do prowincji europejsko-zachodniosyberyjskiej
,
wchodzącej w
skład Palearktyki
. Należy ona do średnio zróżnicowanych pod względem gatunkowym
i reprezentowana jest przez ok. 35,5 tys. zarejestrowanych gatunków zwierząt.
Szacuje się, że może być ich ponad 47 tysięcy.
Pod względem występowania gatunków zwierząt Polska dzieli się na
7 krain
zoogeograficznych
:
południowobałtycką, śląską, opolską, kielecką, karpacko-
sudecką, krainę Jury polskiej i podalpejską.
Większość gatunków obecnie występujących w Polsce stanowią zwierzęta leśne strefy
lasów liściastych (jak jelenie, sarny, dziki). W północno-wschodniej części Polski żyją
też gatunki typowe dla strefy tajgi, a nawet tundry (np. puszczyki, łosie, zające
bielaki), zaś w południowo-wschodniej także gatunki stepowe (susły, żołny i in.).
Nieco odmienny od reszty kraju skład gatunkowy ma fauna obszarów górskich
(Karpaty, Sudety). Poza gatunkami typowymi dla tego typu środowiska (jak kozica czy
świstak) żyją tam też zwierzęta wytępione na pozostałym obszarze kraju (rysie, żbiki i
niedźwiedzie).
gromada
Liczba
gatunków
Przykłady zwierząt
Ryby
słodkowodne
135
Pstrąg potokowy, okoń, karaś
płazy
18
Salamandra plamista, ropucha
zielona, żaba śmieszka, żaba
dalmatyńska
gady
11
Żółw błotny, zaskroniec, żmija
zygzakowata, wąż Eskulapa
ptaki
435
Żuraw zwyczajny, bielik, czajka,
kawka, kruk, kukułka, sroka,
wrona
ssaki
101
Dzik, zając, kozica, ryś, borsuk,
wilk, łoś
bezkręgowce
2500
Rusałka pawik (ćma)
owady
30 000
Komar, pszczoła,
Mięczaki
260
Ślimak winniczek, ślimak łąkowy,
ślimak żółtawy, szczeżuja wielka
(małża), omułek jadalny ( małża)
skorupiaki
6
Rak szlachetny, rak błotny
pajęczaki
800
Kosarz pospolity, krzyżak
ogrodowy
gąbki
7
Gąbka rzeczna
Rozmieszczenie zwierząt
Rozsiedlenie zwierząt jest zróżnicowane.
Gatunki, które zasiedliły cały kraj to m.in.: wróbel, wydra, zając szarak,
bóbr europejski
Północno-wschodnia Polska: łoś, zając bielak, puszczyk (gatunki typowe dla
tajgi i tundry)
Południowo-wschodnia Polska: chomik, suseł perełkowany
Tereny górskie: kozica, świstak, płochacz halny-strefa wysokogórska oraz
salamandra plamista, pliszka górska
Zając bielak
świstak
kozica