Temat 2.
Mechanizm równowagi
Temat 2.
Mechanizm równowagi
1. Zarys głównych stanowisk
teoretycznych
Podstawowe pojęcia:
Produkcja potencjalna - produkcja, którą można by
wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie były
wykorzystane wszystkie czynniki produkcji, tj. zasoby
pracy, kapitału i ziemi.
Produkcja faktyczna - produkcja rzeczywiście
wytwarzana w gospodarce.
Agregatowy popyt - łączna ilość towarów, jaką
nabywcy decydują się kupić w danych warunkach i
czasie. Zależy on przede wszystkim od:
• ogólnego poziomu cen towarów
• wysokości dochodów ludności.
Agregatowa podaż - łączna ilość towarów, jaką
producenci decydują się wytworzyć w danych
warunkach i czasie oraz dostarczyć na rynek.
Agregatowa podaż zależy przede wszystkim od:
• zasobów czynników produkcji i efektywności ich
wykorzystania,
• ogólnego poziomu cen towarów
• kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu
towarów.
Krzywa agregatowego popytu ukazuje zależność
agregatowego popytu od ogólnego poziomu cen
towarów.
Wg różnych szkół jest to funkcja malejąca.
Krzywa agregatowej podaży określa zależność
agregatowej podaży od ogólnego poziomu cen.
Wyróżniamy trzy stanowiska: ekstremalne
stanowisko neoklasyczne, ekstremalne
stanowisko keynesistowskie, stanowisko
kompromisowe.
Rysunek 1. Krzywe agregatowego popytu i
agregatowej podaży – ekstremalne stanowisko
neoklasyczne
Rysunek 2. Krzywe agregatowego popytu i
agregatowej podaży – ekstremalne stanowisko
keynesistowskie
Rysunek 3. Krzywe agregatowego popytu i
agregatowej podaży – stanowisko kompromisowe
Zgodnie ze stanowiskiem neoklasycznym, faktyczny
dochód narodowy określony jest przez zasoby czynników
produkcji i efektywność ich wykorzystania. To podejście
nazywane jest podejściem podażowym.
Według stanowiska keynesistowskiego, faktyczny
dochód narodowy zdeterminowany jest przez wielkość
agregatowego popytu na towary. Podejście to nazywane
jest podejściem popytowym.
W podejściu podażowym opisywana jest gospodarka w
warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji,
a w podejściu popytowym - gospodarka w warunkach
niepełnego wykorzystania czynników. W podejściu
podażowym akcentuje się analizy długookresowe,
natomiast w podejściu popytowym - analizy
krótkookresowe.
2. Pojęcie i mechanizm
równowagi
Równowaga na rynku towarów oznacza,
sytuację, w której nabywcy chcą kupić dokładnie
taką ilość towarów, jaką się w gospodarce
wytwarza. W sytuacji równowagi łączne
zamierzone (planowane) wydatki na towary są
równe wartości produkcji tych towarów.
Rysunek 4. Równowaga przy stałym poziomie
agregatowego popytu
Warunek równowagi można określić następująco:
Y = AP
P
(1)
gdzie: Y - dochód narodowy wytworzony w gospodarce w pewnym
okresie; AP
P
-zamierzony (planowany) agregatowy popyt na towary
w tym samym okresie.
Równanie (1) ma kluczowe znaczenie dla analizy
determinantów dochodu narodowego:
• wskazuje, że równowaga występuje wówczas, gdy
dochód narodowy jest równy agregatowemu popytowi
na towary,
• poziom faktycznego dochodu narodowego
wytwarzanego w gospodarce jest wyznaczony przez
poziom agregatowego popytu na towary.
Stwierdzenie to jest podstawą popytowej teorii
kształtowania dochodu narodowego.
Z punktu widzenia rozważań teoretycznych pożyteczna
jest dezagregacja łącznego popytu na cztery elementy
składowe:
• wydatki na dobra konsumpcyjne,
• wydatki na dobra inwestycyjne,
• wydatki rządowe,
• eksport netto, tj. nadwyżkę wartości eksportu nad
importem towarów.
Zatem:
AP
P
= C + I + G + (Ex - Im), (2)
gdzie: C - wydatki konsumpcyjne; I - wydatki
inwestycyjne; G - wydatki rządowe; Ex - eksport; Im -
import.
AP
P
= C + I + G + X, (3)
Rys. 1. PKB wartościowo dane kwartalne
0
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
300 000
350 000
400 000
I
II
III
IV
I
II
III
IV
I
II
III
IV
I
II
2007
2008
2009
2010
m
ln
z
ł
Produkt krajowy
brutto
Rys. 2. Składowe PKB w cenach bieżących
-200 000
-150 000
-100 000
-50 000
0
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
I
II
III
IV
I
II
III
IV
I
II
III
IV
I
II
2007
2008
2009
2010
m
ln
z
ł
Akumulacja brutto
Eksport
Import
Spożycie indywidualne
Spożycie publiczne
Rys. 3. Dynamika PKB i składowych PKB
70
80
90
100
110
120
130
I
II
III
IV
I
II
III
IV
I
II
III
IV
I
II
2007
2008
2009
2010
Spożycie indywidualne
Spożycie publiczne
Akumulacja brutto
Eksport
Import
Produkt krajowy brutto
Rys. 4. Skala wpływu poszczególnych kategorii na
wzrost PKB (w procentach)
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
I
II
III
IV
I
II
III
IV
I
II
III
IV
I
II
2007
2008
2009
2010
Spożycie ogółem
Akumulacja
Saldo obrotów z zagranicą
PKB
3. Funkcja konsumpcji i
oszczędności
Dochody gospodarstw domowych mogą być
przeznaczone na wydatki konsumpcyjne lub na
oszczędności. Można to zapisać następująco:
Y = C + S, (4)
gdzie: Y - dochód narodowy; C - konsumpcja; S -
oszczędności.
Decyzje gospodarstw domowych dotyczące podziału
dochodów na wydatki konsumpcyjne i oszczędności
zależą między innymi od:
• wysokości uzyskiwanych dochodów
• wielkości nagromadzonego majątku (bogactwa).
Zgodnie z hipotezą dochodu absolutnego, wysuniętą
przez J.M. Keynesa, wielkość wydatków konsumpcyjnych
zależy od poziomu bieżących dochodów uzyskiwanych
przez gospodarstwa domowe.
Według hipotezy dochodu relatywnego, wysokość
wydatków konsumpcyjnych i poszczególnych osób w
istotnej mierze zależy od standardu życia ich znajomych i
sąsiadów.
Zgodnie z hipotezą dochodu permanentnego,
wysuniętą przez M. Friedmana, wydatki konsumpcyjne
zależą nie od dochodu bieżącego, lecz od tzw. dochodu
permanentnego, tj. przeciętnego dochodu, jaki jednostka
spodziewa się uzyskać w ciągu całego życia.
Zgodnie z hipotezą Pigou, wzrost realnej wartości
majątku posiadanego przez gospodarstwa domowe
powoduje - przy innych czynnikach nie zmienionych -
wzrost wydatków konsumpcyjnych, zaś jego spadek -
zmniejszenie tych wydatków. Zmiana wydatków
konsumpcyjnych spowodowana zmianą realnej wartości
majątku nazywana jest w literaturze efektem
majątkowym bądź efektem bogactwa.
Funkcją konsumpcji nazywa się związek między
wydatkami konsumpcyjnymi a bieżącymi dochodami.
W skali makroekonomicznej funkcja ta pokazuje poziomy
zamierzonych łącznych wydatków konsumpcyjnych przy
różnych poziomach dochodu narodowego.
Zależności między wydatkami konsumpcyjnymi i
oszczędnościami a dochodem narodowym,
charakteryzują się kilkoma cechami:
• przy stosunkowo niskim poziomie dochodu wydatki
konsumpcyjne są wyższe od dochodu. W skali
makroekonomicznej sytuacja taka oznacza finansowanie
bieżącej konsumpcji z długu zagranicznego;
• po przekroczeniu pewnego poziomu dochodu wydatki
konsumpcyjne są niższe od dochodu, co oznacza, że
część dochodu jest przeznaczana na oszczędności;
• przy wyższych poziomach dochodu wydatki
konsumpcyjne są wyższe, ale ich udział w dochodzie
jest coraz niższy. Stosunek wydatków
konsumpcyjnych do dochodu narodowego C/Y
nazywamy przeciętną skłonnością do
konsumpcji. Mówi ona, jaka część dochodu jest
przeznaczana na konsumpcję,
• wraz ze wzrostem dochodu wzrastają również
wydatki konsumpcyjne. Stosunek przyrostu wydatków
konsumpcyjnych do przyrostu dochodu nazywamy
krańcową skłonnością do konsumpcji:
k
sk
= C / Y (5)
gdzie: k
sk
- krańcowa skłonność do konsumpcji; C i
Y- przyrosty wydatków konsumpcyjnych i dochodu
narodowego.
Funkcja konsumpcji C = 10 + 0,8Y
Zakładając postać liniową funkcji konsumpcji otrzymuje
się równanie:
C = C
a
+ k
sk
· Y, (6)
gdzie: C - wydatki konsumpcyjne ogółem; C
a
- autonomiczna część
wydatków konsumpcyjnych; k
sk
- krańcowa skłonność do
konsumpcji; Y- dochód narodowy.
Oszczędności są nie skonsumowaną częścią dochodu
narodowego.
Funkcja oszczędności określa poziomy zamierzonych
oszczędności przy różnych poziomach dochodu
narodowego.
Pewną część oszczędności można więc potraktować jako
oszczędności autonomiczne (S
a
), niezależne od dochodu
narodowego. Warto zauważyć, że S
a
= - C
a
.
Stosunek oszczędności do dochodu narodowego S /
Y nazywamy przeciętną skłonnością do
oszczędzania. Wskazuje ona na to, jaką część dochodu
przeznacza się na oszczędności. Przeciętna skłonność
do oszczędzania wzrasta w miarę wzrostu dochodu.
Innymi słowy, ludzie zamożni oszczędzają relatywnie
więcej niż ludzie biedni.
Przyjmując liniową postać funkcji oszczędności,
należy zauważyć, że jej nachylenie zależy od stosunku
przyrostu oszczędności do przyrostu dochodu
narodowego, a więc od stosunku S / Y.
Stosunek ten nazywamy krańcową skłonnością do
oszczędzania. Mówi ona, jaką cześć przyrostu
dochodu przeznacza się na oszczędności. Im stosunek
ten jest wyższy, tym prosta ilustrująca funkcję
oszczędności jest nachylona bardziej stromo.
Krańcową skłonność do oszczędzania k
so
można więc
ująć następująco:
k
so
= S / Y (7)
gdzie: S i Y - przyrosty, odpowiednio, oszczędności i
dochodu narodowego.
Funkcja oszczędności S = -10 + 0,2Y
Warto zauważyć, że suma krańcowej skłonności do
konsumpcji i krańcowej skłonności do oszczędzania
zawsze jest równa l, co wynika z tego, że przyrost
dochodu przeznaczony jest albo na dodatkowe
wydatki, albo na dodatkowe oszczędności. Mamy
więc:
C + S = Y,
po podzieleniu obu stron równania przez Y:
C / Y + S / Y = 1, czyli k
sk
+ k
so
= 1.
Równanie funkcji oszczędności możemy zapisać w
sposób ogólny:
S = S
a
+ k
so
· Y (8)
Uwzględniając wysunięte wyżej wnioski, równanie (8)
można również zapisać następująco:
S = - C
a
+ (l - k
sk
) · Y (9)
4. Równowaga w
uproszczonym modelu
gospodarki. Równość
inwestycji i oszczędności
Inwestycje pełnią w analizach makroekonomicznych
dwie ważne role:
• są one częścią agregatowego popytu na towary,
toteż ich zmiany nie pozostają bez wpływu na zmiany
popytu i dochodu narodowego.
• przyczyniają się w dłuższym okresie do rozbudowy
zdolności wytwórczych gospodarki i wzrostu produkcji
potencjalnej.
Inwestycje zależą od szeregu czynników, np. stopy
procentowej, zmiany popytu konsumpcyjnego, kosztów
i efektywności wyposażenia kapitałowego oraz
oczekiwań.
W uproszczonym modelu zakładamy, że inwestycje
mają w całości charakter autonomiczny, czyli:
I = I
a
, (10)
gdzie I
a
- inwestycje autonomiczne.
Przyjmując, że funkcja inwestycji jest określona w
równaniu (10), a funkcja konsumpcji w równaniu
(6), postać funkcji agregatowego popytu będzie
następująca:
AP
P
= C
a
+ I
a
+ k
sk
· Y (11)
Funkcja ta określa poziom zamierzonych łącznych
wydatków na towary przy różnych poziomach
dochodu narodowego.
Przy stałej wartości k
sk
możliwe są dwie przyczyny
zmiany agregatowego popytu. Możliwy jest ruch po
krzywej (zmiany dochodu), jak i zmiany położenia
(zmiany wydatków autonomicznych).
Funkcja agregatowego popytu AP
P
= 20 + 0,8Y
Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi
Y
·
k
I
C
AP
AP
Y
sk
a
a
P
P
Przy uproszczonych założeniach warunek równowagi na
rynku towarów dotyczących elementów składowych
agregatowego popytu można zapisać następująco:
Stąd produkcja równoważąca
popyt:
sk
a
a
k
1
I
C
Y
Alternatywnie:
W sytuacji równowagi dochód narodowy jest równy
sumie zamierzonych (planowanych) wydatków
konsumpcyjnych (C) i inwestycyjnych (I). Wynika stąd,
że:
I = Y - C.
Tymczasem planowane oszczędności są częścią dochodu
narodowego nie przeznaczonego na planowane wydatki
konsumpcyjne. A więc:
S = Y - C.
Z porównania tych równań wynika, że w sytuacji
równowagi planowane inwestycje są równe planowanym
oszczędnościom, a więc:
I = S. (13)
Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi –
równość inwestycji i oszczędności
5. Mnożnik w modelu
uproszczonym
Mnożnik informuje jak zmienia się dochód w punkcie
równowagi przy jednostkowej zmianie wydatków
autonomicznych: inwestycyjnych i/lub
konsumpcyjnych. W uproszczonym modelu
gospodarki wzory są następujące:
(wyprowadzenie na tablicy)
Znając wartość mnożnika można wyznaczać zmiany
dochodu narodowego w punkcie równowagi przy
dowolnych zmianach wydatków autonomicznych
(zmiany dochodu mogą być w górę i w dół w
zależności od zmian wydatków autonomicznych):
Y = m
i
· I = m
c
· C
sk
c
i
k
m
m
1
1
Y=AP
p
AP
p
Y
AP
p
=C
a
+I
a
+k
sk
·
Y
AP
p
=C
a
+I
a
+ΔI+k
s
k
·Y
ΔI
A
D
C
B
ΔY
AB=BC=ΔY; CD=ΔI; BD=ΔY–ΔI; tgA=BD/AB
czyli k
sk
=(ΔY–ΔI)/ΔY; ΔYk
sk
=ΔY–ΔI; ΔYk
sk
–ΔY=–ΔI;
ΔY(k
sk
–1)=–ΔI; ΔY=–ΔI/(k
sk
–1); ΔY=ΔI/(1–k
sk
) czyli
m
i
=1/(1–k
sk
)
Rysunek 10. Mnożnik. Wzrost inwestycji a wzrost
dochodu narodowego w stanie równowagi.
Rysunek 11. Mnożnik. Równowaga inwestycji i
oszczędności.
Analiza dochodu od strony inwestycji i oszczędności
pozwala uchwycić istotę tzw. paradoksu
zapobiegliwości.
Ekonomiści klasyczni i neoklasyczni stoją na
stanowisku, że oszczędzanie korzystne jest dla:
• oszczędzających, którzy mogą powiększyć swoje
przyszłe wydatki konsumpcyjne,
• gospodarki jako całości, gdyż zwiększone
oszczędności umożliwiają wyższe inwestycje i szybszy
wzrost dochodu narodowego.
Odmienne stanowisko prezentują keynesiści. Według
nich większe oszczędności oznaczają mniejsze wydatki,
a to prowadzi do zwielokrotnionego spadku produkcji i
dochodu narodowego (mnożnik działa również do dołu).
Zjawisko polegające na spadku dochodu
narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności
nazywane jest paradoksem zapobiegliwości.
Rysunek 12. Paradoks zapobiegliwości.
6. Równowaga w modelu
gospodarki otwartej
Agregatowy popyt składać się będzie tutaj z
następujących elementów:
AP
P
= C + I + G + Ex - Im,
Równowaga na rynku towarowym w gospodarce
otwartej wymaga zatem spełnienia warunku:
Y = AP
P
= C + I + G + Ex - Im.
Równanie powyższe można więc zapisać jako:
Y = AP
P
= C + I + G + X.
Przyjmując następujące założenia dotyczące
kształtowania się elementów agregatowego popytu:
C = C
a
+ k
sk
·Y
d
,
Y
d
= Y - T,
T = T
a
+ t·Y,
I = I
a
, G = G
a
,
X = X
a
- k
si
· Y,
gdzie: t - stopa opodatkowania; T
a
i G
a
- autonomiczne
podatki i autonomiczne wydatki rządowe, X
a
-
autonomiczna część eksportu netto; k
si
- krańcowa
skłonność do importu.
Y = AP
P
AP
p
= C
a
+ I
a
+ G
a
- k
sk
·T
a
+ X
a
+ [k
sk
· (1 - t) -
k
si
]·Y.
Stąd produkcja równoważąca
popyt:
]
k
-
t)
-
(1
·
[k
1
X
·T
k
-
G
I
C
Y
si
sk
a
a
sk
a
a
a
W modelu gospodarki otwartej mamy cztery wydatki
autonomiczne, stąd też cztery mnożniki: wydatków
inwestycyjnych, konsumpcyjnych, rządowych i
mnożnik eksportowy.
W modelu gospodarki otwartej mamy także mnożnik
podatkowy:
si
sk
ex
go
co
io
k
t
k
m
m
m
m
)
1
(
1
1
si
sk
sk
to
k
t
k
k
m
)
1
(
1
Y=AP
p
AP
p
Y
AP
p
AP
p
’
ΔG
ΔY
AP
p
’
= C
a
+ I
a
+ G
a
+ ΔG - k
sk
·T
a
+ X
a
+ [k
sk
· (1 - t) -
k
si
]·Y.
AP
p
= C
a
+ I
a
+ G
a
- k
sk
·T
a
+ X
a
+ [k
sk
· (1 - t) - k
si
]·Y.
Y=AP
p
AP
p
Y
k
sk
ΔT
ΔY
AP
p
AP
p
’
AP
p
= C
a
+ I
a
+ G
a
- k
sk
·T
a
+ X
a
+ [k
sk
· (1 - t) - k
si
]·Y.
AP
p
’
= C
a
+ I
a
+ G
a
- k
sk
·(T
a
+ΔT) + X
a
+ [k
sk
· (1 - t) -
k
si
]·Y.
Y=AP
p
AP
p
Y
ΔY
AP
p
= C
a
+ I
a
+ G
a
- k
sk
·T
a
+ X
a
+ [k
sk
· (1 - t
1
) - k
si
]·Y.
AP
p
’
AP
p
AP
p
’
= C
a
+ I
a
+ G
a
- k
sk
·T
a
+ X
a
+ [k
sk
· (1 - t
2
) - k
si
]·Y.
t
1
>t
2