SPECYFIKA REHABILITACJI
SPECYFIKA REHABILITACJI
OSÓB W WIEKU STARSZYM,
OSÓB W WIEKU STARSZYM,
KOBIET, CHORYCH Z
KOBIET, CHORYCH Z
CUKRZYCĄ
CUKRZYCĄ
Wydłużanie się życia ludzkiego w ostatnim
Wydłużanie się życia ludzkiego w ostatnim
stuleciu przyczynia się do stałego i
stuleciu przyczynia się do stałego i
nieuchronnego wzrostu liczby osób w starszym
nieuchronnego wzrostu liczby osób w starszym
wieku. Starzeje się ludność Europy, a także
wieku. Starzeje się ludność Europy, a także
innych kontynentów. Wg. danych WHO
innych kontynentów. Wg. danych WHO
(Światowa Organizacja Zdrowia), co miesiąc
(Światowa Organizacja Zdrowia), co miesiąc
przybywa około 800000 ludzi powyżej 65 r.
przybywa około 800000 ludzi powyżej 65 r.
życia.
życia.
Pomiędzy 1990 a 2015 r ich liczba wzrośnie do
Pomiędzy 1990 a 2015 r ich liczba wzrośnie do
ponad 540 milionów i do powyżej 1,2 biliona
ponad 540 milionów i do powyżej 1,2 biliona
w 2025 r.
w 2025 r.
Zagadnieniami starzenia się i leczenia ludzi
Zagadnieniami starzenia się i leczenia ludzi
starych zajmuje się gerontologia i geriatria.
starych zajmuje się gerontologia i geriatria.
Gerontologia jest dyscypliną teoretyczną, nauką
Gerontologia jest dyscypliną teoretyczną, nauką
zajmującą się badaniem problemów starzenia się
zajmującą się badaniem problemów starzenia się
starości w aspekcie biologicznym,
starości w aspekcie biologicznym,
socjologicznym, psychologicznym i historycznym.
socjologicznym, psychologicznym i historycznym.
Geriatria jest działem gerontologii zajmującym
Geriatria jest działem gerontologii zajmującym
się profilaktyką i leczeniem chorób
się profilaktyką i leczeniem chorób
charakterystycznych dla ludzi w wieku podeszłym
charakterystycznych dla ludzi w wieku podeszłym
i starczym (po 65 r. życia).
i starczym (po 65 r. życia).
Polskie Towarzystwo Kardiologiczne podaje, iż spośród 1
Polskie Towarzystwo Kardiologiczne podaje, iż spośród 1
miliona pacjentów z chorobą niedokrwienną serca, na
miliona pacjentów z chorobą niedokrwienną serca, na
zawał serca zapada każdego roku około 10% tj. około 100
zawał serca zapada każdego roku około 10% tj. około 100
tysięcy. Mimo ogromnego postępu w diagnostyce i terapii,
tysięcy. Mimo ogromnego postępu w diagnostyce i terapii,
roczna śmiertelność związana z zawałem mięśnia
roczna śmiertelność związana z zawałem mięśnia
sercowego przekracza 40%, w tym najwięcej w okresie
sercowego przekracza 40%, w tym najwięcej w okresie
przedszpitalnym 25-30% (w 1godz od wystąpienia
przedszpitalnym 25-30% (w 1godz od wystąpienia
objawów), w okresie szpitalnym 7-15% i w 1 rok po zawale
objawów), w okresie szpitalnym 7-15% i w 1 rok po zawale
5-10%
5-10%
Na pierwszy plan wysuwa się więc problem strategii
Na pierwszy plan wysuwa się więc problem strategii
postępowania z chorymi kardiologicznymi, przede
postępowania z chorymi kardiologicznymi, przede
wszystkim zaś wypracowanie dla nich optymalnego modelu
wszystkim zaś wypracowanie dla nich optymalnego modelu
usprawniania obejmującego wszystkie grupy wiekowe.
usprawniania obejmującego wszystkie grupy wiekowe.
Rehabilitacja pacjentów w starszym
Rehabilitacja pacjentów w starszym
wieku
wieku
Choroby układu krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów
Choroby układu krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów
osób w starszym wieku, także długowiecznych (powyżej
osób w starszym wieku, także długowiecznych (powyżej
90 r.ż.).Istotą sprawy jest umiejętność postępowania z
90 r.ż.).Istotą sprawy jest umiejętność postępowania z
takimi kardiologicznymi chorymi, a wiek nie może
takimi kardiologicznymi chorymi, a wiek nie może
eliminować ich z uczestniczenia w programie rehabilitacji.
eliminować ich z uczestniczenia w programie rehabilitacji.
Jedynie pacjenci powyżej 80 r.ż wymagają większej
Jedynie pacjenci powyżej 80 r.ż wymagają większej
indywidualizacji ćwiczeń. Wynika to ze stopniowego
indywidualizacji ćwiczeń. Wynika to ze stopniowego
zmniejszania się sprawności fizycznej i większej
zmniejszania się sprawności fizycznej i większej
niepełnosprawności powstającej nie tylko z przyczyn
niepełnosprawności powstającej nie tylko z przyczyn
kardiologicznych (niewydolność serca, dławica), ale także
kardiologicznych (niewydolność serca, dławica), ale także
często występujących innych schorzeń takich jak: otyłość,
często występujących innych schorzeń takich jak: otyłość,
cukrzyca, choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza,
cukrzyca, choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza,
przewlekła obturacyjna choroba płuc, hipotonia
przewlekła obturacyjna choroba płuc, hipotonia
ortostatyczna itp.
ortostatyczna itp.
Wszystko to czyni fizyczną stronę rehabilitacji
Wszystko to czyni fizyczną stronę rehabilitacji
kardiologicznej osób starszych bardziej problematyczną i
kardiologicznej osób starszych bardziej problematyczną i
związaną z większym ryzykiem powikłań.
związaną z większym ryzykiem powikłań.
Ryzyko jest jednak mniejsze od potencjalnych korzyści i
Ryzyko jest jednak mniejsze od potencjalnych korzyści i
dlatego chorych w starszym wieku powinno zachęcać się
dlatego chorych w starszym wieku powinno zachęcać się
do aktywnego uczestnictwa w treningu zdrowotnym.
do aktywnego uczestnictwa w treningu zdrowotnym.
Tolerancja wysiłku, która u takich pacjentów jest mniejsza,
Tolerancja wysiłku, która u takich pacjentów jest mniejsza,
ulega znacznej poprawie (nawet do późnej starości) w
ulega znacznej poprawie (nawet do późnej starości) w
wyniku systematycznie wykonywanych ćwiczeń
wyniku systematycznie wykonywanych ćwiczeń
fizycznych. Osoby starsze wymagają w trakcie
fizycznych. Osoby starsze wymagają w trakcie
rehabilitacji kardiologiczno – geriatrycznej częstszej
rehabilitacji kardiologiczno – geriatrycznej częstszej
pomocy i uwagi ze strony personelu medycznego.
pomocy i uwagi ze strony personelu medycznego.
Sprawność fizyczna z wiekiem ulega stopniowemu
Sprawność fizyczna z wiekiem ulega stopniowemu
zmniejszaniu. Następuje upośledzenie wszystkich
zmniejszaniu. Następuje upośledzenie wszystkich
narządów, związane z zachodzącymi w nich
narządów, związane z zachodzącymi w nich
anatomicznymi zmianami, zwanymi często
anatomicznymi zmianami, zwanymi często
„polipatią starczą”.
„polipatią starczą”.
Następują zmiany w naczyniach na skutek
Następują zmiany w naczyniach na skutek
odkładania się w nich złogów cholesterolowych,
odkładania się w nich złogów cholesterolowych,
wapnia i ciał .tłuszczowatych Dochodzi do utraty
wapnia i ciał .tłuszczowatych Dochodzi do utraty
elastyczności i sprężystości pogrubiałych ścian
elastyczności i sprężystości pogrubiałych ścian
naczyń, w tym też aorty co obciąża serce większą
naczyń, w tym też aorty co obciąża serce większą
pracą. Pogrubienie błony podstawowej w kapilarach
pracą. Pogrubienie błony podstawowej w kapilarach
utrudnia ich przepuszczalność.
utrudnia ich przepuszczalność.
Mięsień sercowy źle zaopatrywany w krew, a więc
Mięsień sercowy źle zaopatrywany w krew, a więc
gorzej utleniany i odżywiany wykazuje zmiany
gorzej utleniany i odżywiany wykazuje zmiany
degeneracyjne i malejącą wydolność. Zwiększone
degeneracyjne i malejącą wydolność. Zwiększone
obciążenia niewydolnego układu krążenia
obciążenia niewydolnego układu krążenia
powodują łatwą męczliwość, zadyszkę, uczucie
powodują łatwą męczliwość, zadyszkę, uczucie
dyskomfortu i rozpieranie w klatce piersiowej.
dyskomfortu i rozpieranie w klatce piersiowej.
Siła skurczu mięśnia sercowego ulega osłabieniu,
Siła skurczu mięśnia sercowego ulega osłabieniu,
a czas skurczu wydłużeniu. Objętość minutowa w
a czas skurczu wydłużeniu. Objętość minutowa w
stosunku do osoby 20letniej (100%) u osoby
stosunku do osoby 20letniej (100%) u osoby
45letniej wynosi 72,3%,w wieku zaś 60 lat 55,9%.
45letniej wynosi 72,3%,w wieku zaś 60 lat 55,9%.
Zmniejsza się pojemność wyrzutowa serca i
Zmniejsza się pojemność wyrzutowa serca i
jego kurczliwość, z jednoczesnym wzrostem
jego kurczliwość, z jednoczesnym wzrostem
oporów naczyniowych z powodu zwężania i
oporów naczyniowych z powodu zwężania i
usztywniania tętnic. Wszystko to usposabia
usztywniania tętnic. Wszystko to usposabia
do nadciśnienia tętniczego, rozwoju
do nadciśnienia tętniczego, rozwoju
miażdżycy, niewydolności serca. Słabnie
miażdżycy, niewydolności serca. Słabnie
wentylacja płuc z powodu usztywnienia klatki
wentylacja płuc z powodu usztywnienia klatki
piersiowej i rozedmy starczej. Zmiany te
piersiowej i rozedmy starczej. Zmiany te
usposabiają do chorób płuc i niewydolności
usposabiają do chorób płuc i niewydolności
oddechowej
oddechowej
Obecność chorób współistniejących takich jak
Obecność chorób współistniejących takich jak
przewlekłe schorzenia układu oddechowego,
przewlekłe schorzenia układu oddechowego,
starcze zwłóknienie serca, choroba
starcze zwłóknienie serca, choroba
zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza,
zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza,
osłabienie mięśni czy hipotonia ortostatyczna
osłabienie mięśni czy hipotonia ortostatyczna
czynią fizyczną stronę rehabilitacji
czynią fizyczną stronę rehabilitacji
kardiologicznej osób starszych bardziej
kardiologicznej osób starszych bardziej
problematyczną i związaną z większym
problematyczną i związaną z większym
ryzykiem powikłań.
ryzykiem powikłań.
Zaleca się systematyczne kontrolowanie częstości pracy
Zaleca się systematyczne kontrolowanie częstości pracy
serca, ciśnienia tętniczego oraz stałej obserwacji krzywej
serca, ciśnienia tętniczego oraz stałej obserwacji krzywej
ekg, zwłaszcza podczas pierwszych zajęć ćwiczeniowych.
ekg, zwłaszcza podczas pierwszych zajęć ćwiczeniowych.
Korzyści z tego wynikające są znamiennie wymierne.
Korzyści z tego wynikające są znamiennie wymierne.
Lepiej funkcjonuje układ sercowo – naczyniowy, poziom
Lepiej funkcjonuje układ sercowo – naczyniowy, poziom
glukozy utrzymuje się na właściwym poziomie. Poprawia
glukozy utrzymuje się na właściwym poziomie. Poprawia
się koordynacja ruchowa, równowaga, gibkość i szybkość
się koordynacja ruchowa, równowaga, gibkość i szybkość
ruchów. Obserwuje się też zmniejszenie stresu i niepokoju,
ruchów. Obserwuje się też zmniejszenie stresu i niepokoju,
poprawę nastroju i samopoczucia, jak również odzyskanie
poprawę nastroju i samopoczucia, jak również odzyskanie
pewności siebie. Wysiłek fizyczny wpływa antydepresyjnie
pewności siebie. Wysiłek fizyczny wpływa antydepresyjnie
(prawie połowa chorych po zawale mięśnia sercowego
(prawie połowa chorych po zawale mięśnia sercowego
cierpi z powodu depresji) oraz poprawia jakość
cierpi z powodu depresji) oraz poprawia jakość
odpoczynku nocnego u chorych w starszym wieku.
odpoczynku nocnego u chorych w starszym wieku.
Rehabilitacja wpływa także na zaspokojenie u nich potrzeb
Rehabilitacja wpływa także na zaspokojenie u nich potrzeb
emocjonalnych (uwzględniając w tym również życie
emocjonalnych (uwzględniając w tym również życie
seksualne), zmniejsza postępującą izolację społeczną oraz
seksualne), zmniejsza postępującą izolację społeczną oraz
wyrabia stały nawyk uprawiania aktywności ruchowej.
wyrabia stały nawyk uprawiania aktywności ruchowej.
Zagrożenia towarzyszące rehabilitacji (treningom) takie
Zagrożenia towarzyszące rehabilitacji (treningom) takie
jak: nagłe zatrzymanie krążenia, zawał serca, zgon
jak: nagłe zatrzymanie krążenia, zawał serca, zgon
występują bardzo rzadko. Nie należy jednak ich
występują bardzo rzadko. Nie należy jednak ich
lekceważyć, odnotowuje się bowiem podczas
lekceważyć, odnotowuje się bowiem podczas
intensywnych treningów takie wypadki. Chociaż
intensywnych treningów takie wypadki. Chociaż
aktywność fizyczna przynosi korzyści terapeutyczne, a
aktywność fizyczna przynosi korzyści terapeutyczne, a
ryzyko jest niewielkie, lekarze i fizjoterapeuci muszą
ryzyko jest niewielkie, lekarze i fizjoterapeuci muszą
zachować ostrożność zezwalając pacjentom na
zachować ostrożność zezwalając pacjentom na
uczestnictwo we współzawodnictwie wymagającym
uczestnictwo we współzawodnictwie wymagającym
intensywnego wysiłku.
intensywnego wysiłku.
Rehabilitacja kardiologiczna w szpitalu powinna
Rehabilitacja kardiologiczna w szpitalu powinna
się rozpoczynać w 1 dniu po wystąpieniu
się rozpoczynać w 1 dniu po wystąpieniu
incydentu sercowego, od uspokojenia chorego
incydentu sercowego, od uspokojenia chorego
(oddziaływanie psychiczne), wpływając tym na
(oddziaływanie psychiczne), wpływając tym na
zmniejszenie stresu psychicznego wywołanego
zmniejszenie stresu psychicznego wywołanego
zawałem serca. Jest to niezmiernie istotne u
zawałem serca. Jest to niezmiernie istotne u
chorych w starszym wieku, u których gwałtowny
chorych w starszym wieku, u których gwałtowny
skok adrenaliny może być bardzo niebezpieczny.
skok adrenaliny może być bardzo niebezpieczny.
Na ogół postępowanie rehabilitacyjne prowadzi
Na ogół postępowanie rehabilitacyjne prowadzi
się według tego samego programu ćwiczeń,
się według tego samego programu ćwiczeń,
niezależnie do wieku chorego.
niezależnie do wieku chorego.
Ćwiczenia zalecane w geriatrycznej
Ćwiczenia zalecane w geriatrycznej
rehabilitacji kardiologicznej, powinny być
rehabilitacji kardiologicznej, powinny być
indywidualnie dostosowane do możliwości
indywidualnie dostosowane do możliwości
pacjenta , nie wymagające dużej zręczności,
pacjenta , nie wymagające dużej zręczności,
za to przynoszące zadowolenie wykonującym
za to przynoszące zadowolenie wykonującym
je osobom. Niezależnie od sposobu treningu,
je osobom. Niezależnie od sposobu treningu,
zalecając ćwiczenia określa się ich częstość,
zalecając ćwiczenia określa się ich częstość,
intensywność i czas trwania aktywności.
intensywność i czas trwania aktywności.
W początkowym okresie prowadzenia ćwiczeń czas ich
W początkowym okresie prowadzenia ćwiczeń czas ich
trwania powinien być krótki, a następnie stopniowo i
trwania powinien być krótki, a następnie stopniowo i
systematycznie wzrastać. Pora dnia jest dowolna, mogą
systematycznie wzrastać. Pora dnia jest dowolna, mogą
to być również godziny przedpołudniowe, ale zawsze
to być również godziny przedpołudniowe, ale zawsze
przynajmniej 2 godz po większym posiłku. Jeżeli zajęcia
przynajmniej 2 godz po większym posiłku. Jeżeli zajęcia
odbywają się codziennie, wówczas ich czas trwania
odbywają się codziennie, wówczas ich czas trwania
powinien być krótszy (do 30min). Czas trwania zajęć
powinien być krótszy (do 30min). Czas trwania zajęć
zależy również od ich charakteru, stopnia sprawności i
zależy również od ich charakteru, stopnia sprawności i
zdrowia pacjenta.
zdrowia pacjenta.
Komendy i objaśnienia powinny być wypowiadane
Komendy i objaśnienia powinny być wypowiadane
wyraźnie, dobitnie i powoli, ponieważ u osób starszych
wyraźnie, dobitnie i powoli, ponieważ u osób starszych
narząd słuchu ulega osłabieniu.
narząd słuchu ulega osłabieniu.
Założenia i wskazówki metodyczne dotyczące prowadzenia
Założenia i wskazówki metodyczne dotyczące prowadzenia
ćwiczeń z osobami w wieku starszym, w tym również
ćwiczeń z osobami w wieku starszym, w tym również
pacjentów z chorobami układu krążenia:
pacjentów z chorobami układu krążenia:
Amplituda ruchu powinna być duża możliwie pełna i obszerna
Amplituda ruchu powinna być duża możliwie pełna i obszerna
w umiarkowanym lub wolnym tempie.
w umiarkowanym lub wolnym tempie.
W trakcie ćwiczeń powinno się stosować elementy aktywnego
W trakcie ćwiczeń powinno się stosować elementy aktywnego
odpoczynku, polegającego głównie na ćwiczeniach
odpoczynku, polegającego głównie na ćwiczeniach
oddechowych, rozluźniających oraz odpoczynku o
oddechowych, rozluźniających oraz odpoczynku o
charakterze biernym.
charakterze biernym.
Nie należy stosować ćwiczeń statycznych,
Nie należy stosować ćwiczeń statycznych,
charakteryzujących się dużym i długotrwałym napięciem
charakteryzujących się dużym i długotrwałym napięciem
mięśniowym. Nie wskazane jest również stosowanie
mięśniowym. Nie wskazane jest również stosowanie
elementów ćwiczeń wytrzymałościowych, skocznych,
elementów ćwiczeń wytrzymałościowych, skocznych,
wymagających wysokiej koordynacji ruchowej.
wymagających wysokiej koordynacji ruchowej.
Powinno się unikać następowania po sobie ćwiczeń o
Powinno się unikać następowania po sobie ćwiczeń o
tym samym bądź bardzo podobnym charakterze pracy
tym samym bądź bardzo podobnym charakterze pracy
mięśniowej.
mięśniowej.
W początkowej fazie nauczania nie wskazane jest
W początkowej fazie nauczania nie wskazane jest
łączenie poszczególnych ćwiczeń w duże akty ruchowe,
łączenie poszczególnych ćwiczeń w duże akty ruchowe,
ze względu na trudność w pamięciowym opanowaniu
ze względu na trudność w pamięciowym opanowaniu
skomplikowanych sekwencji ruchowych.
skomplikowanych sekwencji ruchowych.
Ważną zasadą jest indywidualizacja ćwiczeń oraz
Ważną zasadą jest indywidualizacja ćwiczeń oraz
pozostawienie uczestnikom możliwości tempa ćwiczeń.
pozostawienie uczestnikom możliwości tempa ćwiczeń.
Powinno się unikać współzawodnictwa i ostrej
Powinno się unikać współzawodnictwa i ostrej
rywalizacji, które mogą wywołać nie wskazane w tym
rywalizacji, które mogą wywołać nie wskazane w tym
wieku zbyt wielkie emocje.
wieku zbyt wielkie emocje.
Bardzo ważne jest odpowiednie dozowanie wysiłku
Bardzo ważne jest odpowiednie dozowanie wysiłku
fizycznego w poszczególnych etapach zajęć. Intensywność
fizycznego w poszczególnych etapach zajęć. Intensywność
ćwiczeń powinna stopniowo rosnąć, osiągając najwyższą
ćwiczeń powinna stopniowo rosnąć, osiągając najwyższą
wartość mniej więcej w połowie zajęć, a pod koniec łagodnie
wartość mniej więcej w połowie zajęć, a pod koniec łagodnie
opadać doprowadzając organizm do stanu wyjściowego.
opadać doprowadzając organizm do stanu wyjściowego.
Poprawianie ćwiczeń nie powinno mieć charakteru
Poprawianie ćwiczeń nie powinno mieć charakteru
drobiazgowości, która może zniechęcić i ośmieszyć bardzo
drobiazgowości, która może zniechęcić i ośmieszyć bardzo
wrażliwe osoby. Poprawność wykonania poszczególnych
wrażliwe osoby. Poprawność wykonania poszczególnych
zadań ruchowych można osiągnąć przez właściwy pokaz,
zadań ruchowych można osiągnąć przez właściwy pokaz,
objaśnienie i dobór odpowiedniego ćwiczenia.
objaśnienie i dobór odpowiedniego ćwiczenia.
Możliwe jest stosowanie przyborów takich jak: piłki, laski,
Możliwe jest stosowanie przyborów takich jak: piłki, laski,
woreczki, szarfy, które mają szczególne znaczenie podczas
woreczki, szarfy, które mają szczególne znaczenie podczas
wykonywania zadań ścisłych i bezpośredniej celowości ruchu.
wykonywania zadań ścisłych i bezpośredniej celowości ruchu.
Ćwiczeniom gimnastycznym może towarzyszyć
Ćwiczeniom gimnastycznym może towarzyszyć
muzyka (tak dobrana , aby uwzględniała repertuar
muzyka (tak dobrana , aby uwzględniała repertuar
lubiany przez osoby starsze).
lubiany przez osoby starsze).
W prowadzeniu rehabilitacji geriatrycznej konieczna
W prowadzeniu rehabilitacji geriatrycznej konieczna
jest duża cierpliwość, umiejętność nawiązania
jest duża cierpliwość, umiejętność nawiązania
kontaktu z pacjentem, wywołania w nim uczucia
kontaktu z pacjentem, wywołania w nim uczucia
pełnego bezpieczeństwa podczas zajęć oraz
pełnego bezpieczeństwa podczas zajęć oraz
odpowiedniej motywacji do ćwiczeń. Wymaga to od
odpowiedniej motywacji do ćwiczeń. Wymaga to od
terapeuty dużej odpowiedzialności, bogatego
terapeuty dużej odpowiedzialności, bogatego
warsztatu zawodowego, doświadczenia oraz kultury
warsztatu zawodowego, doświadczenia oraz kultury
osobistej.
osobistej.
Bardzo istotną sprawą w kardiologii, zwłaszcza u pacjentów
Bardzo istotną sprawą w kardiologii, zwłaszcza u pacjentów
starszych po operacjach serca jest prawidłowa ich asekuracja i
starszych po operacjach serca jest prawidłowa ich asekuracja i
zabezpieczenie przed upadkiem. Stanowić bowiem może on
zabezpieczenie przed upadkiem. Stanowić bowiem może on
poważne niebezpieczeństwo i zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia
poważne niebezpieczeństwo i zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia
pacjenta.
pacjenta.
Omawiając upadki należy pamiętać o zjawisku hipotonii
Omawiając upadki należy pamiętać o zjawisku hipotonii
ortostatycznej, z którym możemy się spotkać w grupie starszych
ortostatycznej, z którym możemy się spotkać w grupie starszych
chorych kardiologicznych, przy pionizacji. Hipotonia ortostatyczna
chorych kardiologicznych, przy pionizacji. Hipotonia ortostatyczna
jest częstym objawem zaburzonej regulacji ciśnienia tętniczego i
jest częstym objawem zaburzonej regulacji ciśnienia tętniczego i
może występować w 2 postaciach:
może występować w 2 postaciach:
1 - fizjologiczna, związana ze starzeniem się organizmu;
1 - fizjologiczna, związana ze starzeniem się organizmu;
2 – patologiczna, wynikająca ze współistniejących chorób.
2 – patologiczna, wynikająca ze współistniejących chorób.
Aby jej zapobiec, należy przypominać chorym o
Aby jej zapobiec, należy przypominać chorym o
konieczności wolnego przyjmowania pozycji pionowej
konieczności wolnego przyjmowania pozycji pionowej
po leżeniu lub dłuższym siedzeniu, a także wykonanie
po leżeniu lub dłuższym siedzeniu, a także wykonanie
przed wstaniem ruchu zginania i prostowania stóp. Ma
przed wstaniem ruchu zginania i prostowania stóp. Ma
to korzystny wpływ na obwodowy układ krążenia i
to korzystny wpływ na obwodowy układ krążenia i
akcję serca. Pomocne w zmniejszaniu występowania
akcję serca. Pomocne w zmniejszaniu występowania
zjawiska hipotonii ortostatycznej, a więc nagłemu
zjawiska hipotonii ortostatycznej, a więc nagłemu
spadkowi ciśnienia, mogą być elastyczne pończochy
spadkowi ciśnienia, mogą być elastyczne pończochy
okrywające podudzia i uda, czasem opaski w okolicach
okrywające podudzia i uda, czasem opaski w okolicach
brzucha.
brzucha.
Trudnym problemem w rehabilitacji osób starszych jest
Trudnym problemem w rehabilitacji osób starszych jest
postępowanie terapeutyczne przygotowujące pacjenta
postępowanie terapeutyczne przygotowujące pacjenta
do wstawania i chodzenia. Koniecznym jest
do wstawania i chodzenia. Koniecznym jest
wielokrotne przeprowadzenie czynnych ćwiczeń w
wielokrotne przeprowadzenie czynnych ćwiczeń w
pozycji leżącej i siedzącej, aby zwiększyć zakres
pozycji leżącej i siedzącej, aby zwiększyć zakres
ruchów i poprawić siłę mięśniową oraz równowagę.
ruchów i poprawić siłę mięśniową oraz równowagę.
W przypadku osłabienia i niepewności w poruszaniu
W przypadku osłabienia i niepewności w poruszaniu
się, wskazanym jest przy chodzeniu korzystać z
się, wskazanym jest przy chodzeniu korzystać z
urządzeń pomocniczych takich jak: balkonik, trójnóg,
urządzeń pomocniczych takich jak: balkonik, trójnóg,
laska itp.
laska itp.
Po dobrym opanowaniu samodzielnego poruszania się
Po dobrym opanowaniu samodzielnego poruszania się
po terenie płaskim, przygotowujemy chorego do
po terenie płaskim, przygotowujemy chorego do
chodzenia po schodach. Ważne jest to szczególnie po
chodzenia po schodach. Ważne jest to szczególnie po
przeszczepach aortalno-wieńcowych(operacjach by-
przeszczepach aortalno-wieńcowych(operacjach by-
pass), kiedy z kończyn dolnych pobierane są
pass), kiedy z kończyn dolnych pobierane są
fragmenty żył podudzia, służące jako pomosty żylne. U
fragmenty żył podudzia, służące jako pomosty żylne. U
pacjentów tych bezpieczeństwo przy poruszaniu się
pacjentów tych bezpieczeństwo przy poruszaniu się
zwiększa odpowiednio dobrane i dopasowane obuwie
zwiększa odpowiednio dobrane i dopasowane obuwie
tzn. lekkie i miękkie, z pełną piętą i antypoślizgową
tzn. lekkie i miękkie, z pełną piętą i antypoślizgową
podeszwą.
podeszwą.
W związku z innym krążeniem krwi i chłonki..w
W związku z innym krążeniem krwi i chłonki..w
kończynie operowanej, zwłaszcza u starszych chorych
kończynie operowanej, zwłaszcza u starszych chorych
może występować na niej obrzęk. W ramach
może występować na niej obrzęk. W ramach
przeprowadzonej rehabilitacji nie może zabraknąć
przeprowadzonej rehabilitacji nie może zabraknąć
ćwiczeń poprawiających ruchy w stawach skokowych
ćwiczeń poprawiających ruchy w stawach skokowych
(zgięcie, prostowanie, krążenie) oraz wzmacniających
(zgięcie, prostowanie, krążenie) oraz wzmacniających
całą kończynę (wspięcia na palce, półprzysiady przy
całą kończynę (wspięcia na palce, półprzysiady przy
łóżku, spacery itp.). Można w bardziej uporczywych
łóżku, spacery itp.). Można w bardziej uporczywych
sytuacjach wprowadzić ćwiczenia naczyniowe, oparte
sytuacjach wprowadzić ćwiczenia naczyniowe, oparte
na ćwiczeniach Bürgera i Ratchowa (przystosowanych
na ćwiczeniach Bürgera i Ratchowa (przystosowanych
do możliwości pacjentów kardiochirurgicznych), w celu
do możliwości pacjentów kardiochirurgicznych), w celu
lepszego ukrwienia nóg i zapobiegania tendencjom do
lepszego ukrwienia nóg i zapobiegania tendencjom do
ich obrzęku.
ich obrzęku.
Należy zwracać pacjentom uwagę aby długo nie
Należy zwracać pacjentom uwagę aby długo nie
siedzieli z opuszczonymi nogami, pozycja ta bowiem
siedzieli z opuszczonymi nogami, pozycja ta bowiem
sprzyja zwiększaniu się obrzęków. W czasie
sprzyja zwiększaniu się obrzęków. W czasie
odpoczynku kończyny należy układać wyżej. Można
odpoczynku kończyny należy układać wyżej. Można
też stosować specjalne, elastyczne pończochy w ciągu
też stosować specjalne, elastyczne pończochy w ciągu
dnia (zakładane, rano przed opuszczeniem nóg) i to
dnia (zakładane, rano przed opuszczeniem nóg) i to
nawet 5-6 miesięcy po operacji.
nawet 5-6 miesięcy po operacji.
Pacjenci w podeszłym wieku, ciężko chorzy kardiologicznie
Pacjenci w podeszłym wieku, ciężko chorzy kardiologicznie
przebywający przez dłuższy czas w pozycji leżącej, narażeni są na
przebywający przez dłuższy czas w pozycji leżącej, narażeni są na
zagrażające ich życie powikłania. Dlatego też dążymy by okres ten był
zagrażające ich życie powikłania. Dlatego też dążymy by okres ten był
możliwie jak najkrótszy. W związku z tym często ostra interwencja z
możliwie jak najkrótszy. W związku z tym często ostra interwencja z
wczesną rehabilitacją, jest mniej groźna dla pacjenta niż ostrożne
wczesną rehabilitacją, jest mniej groźna dla pacjenta niż ostrożne
działanie z długim unieruchomieniem.
działanie z długim unieruchomieniem.
Należy pamiętać, że u osób starszych, unieruchomionych w łóżku
Należy pamiętać, że u osób starszych, unieruchomionych w łóżku
(nawet krótko), sprawność układu oddechowego jest ograniczona, co
(nawet krótko), sprawność układu oddechowego jest ograniczona, co
powoduje często występowanie komplikacji w postaci np.: zapalenia
powoduje często występowanie komplikacji w postaci np.: zapalenia
płuc oraz zwiększenia się śmiertelności w tej grupie wiekowej. Ważną
płuc oraz zwiększenia się śmiertelności w tej grupie wiekowej. Ważną
rzeczą stają się więc ćwiczenia oddechowe, powtarzane 3-4 razy w
rzeczą stają się więc ćwiczenia oddechowe, powtarzane 3-4 razy w
ciągu dnia.
ciągu dnia.
Korzystne jest również zwrócenie uwagi by chory często i regularnie
Korzystne jest również zwrócenie uwagi by chory często i regularnie
zmieniał pozycje, co ułatwia odkrztuszanie zalegającej w oskrzelach
zmieniał pozycje, co ułatwia odkrztuszanie zalegającej w oskrzelach
wydzieliny, w wyniku lepszej wentylacji wszystkich obszarów płuc.
wydzieliny, w wyniku lepszej wentylacji wszystkich obszarów płuc.
Podstawowe zagrożenia towarzyszące rehabilitacji (treningom) to:
Podstawowe zagrożenia towarzyszące rehabilitacji (treningom) to:
nagłe zatrzymanie krążenia, zawał serca i zgon, są one jednak
nagłe zatrzymanie krążenia, zawał serca i zgon, są one jednak
bardzo rzadkie.
bardzo rzadkie.
Nie należy jednak lekceważyć zagrożeń intensywnej rehabilitacji
Nie należy jednak lekceważyć zagrożeń intensywnej rehabilitacji
kardiologicznej. W intensywnych treningach odnotowuje się bowiem
kardiologicznej. W intensywnych treningach odnotowuje się bowiem
przypadki nagłych zgonów. Chociaż aktywność fizyczna przynosi
przypadki nagłych zgonów. Chociaż aktywność fizyczna przynosi
korzyści terapeutyczne, a ryzyko jest niewielkie, lekarze muszą
korzyści terapeutyczne, a ryzyko jest niewielkie, lekarze muszą
zachować ostrożność, zezwalając pacjentom kardiologicznym na
zachować ostrożność, zezwalając pacjentom kardiologicznym na
uczestnictwo we współzawodnictwie wymagającym intensywnego
uczestnictwo we współzawodnictwie wymagającym intensywnego
wysiłku. Taki rodzaj aktywności na pewno zwiększa ryzyko
wysiłku. Taki rodzaj aktywności na pewno zwiększa ryzyko
zatrzymania krążenia i zawału serca. Nie poleca się rywalizacji w
zatrzymania krążenia i zawału serca. Nie poleca się rywalizacji w
sportach takich jak np. koszykówka, singlowe rozgrywki w squasha
sportach takich jak np. koszykówka, singlowe rozgrywki w squasha
czy tenis. Zachęcać należy natomiast starszych pacjentów do
czy tenis. Zachęcać należy natomiast starszych pacjentów do
udziału w programach rehabilitacji kardiologicznej i umiarkowanej
udziału w programach rehabilitacji kardiologicznej i umiarkowanej
aktywności ruchowej bez nadzoru.
aktywności ruchowej bez nadzoru.
Należy zwracać też uwagę na wymogi bezpieczeństwa
Należy zwracać też uwagę na wymogi bezpieczeństwa
podczas usprawniania. Sala rehabilitacyjna powinna
podczas usprawniania. Sala rehabilitacyjna powinna
być wyposażona w system pozwalający na szybkie
być wyposażona w system pozwalający na szybkie
porozumienie się z lekarzem. Istotny jest nie tyle
porozumienie się z lekarzem. Istotny jest nie tyle
wysoki standard obiektu, ile jego czystość, dopływ
wysoki standard obiektu, ile jego czystość, dopływ
świeżego powietrza, nie śliska nawierzchnia ,
świeżego powietrza, nie śliska nawierzchnia ,
odpowiednia temperatura oraz kameralny charakter i
odpowiednia temperatura oraz kameralny charakter i
atmosfera. Pożądane jest również zabezpieczenie
atmosfera. Pożądane jest również zabezpieczenie
dostępu do aparatury reanimacyjnej.
dostępu do aparatury reanimacyjnej.
Stałej kontroli wymaga sposób ubierania się
Stałej kontroli wymaga sposób ubierania się
ćwiczących (strój wygodny, nie krępujący ruchów
ćwiczących (strój wygodny, nie krępujący ruchów
nieprzegrzewający ale i taki, aby ćwiczący nie
nieprzegrzewający ale i taki, aby ćwiczący nie
odczuwali chłodu, obuwie o tępej podeszwie) oraz
odczuwali chłodu, obuwie o tępej podeszwie) oraz
możliwość podawania napojów podczas ćwiczeń, ze
możliwość podawania napojów podczas ćwiczeń, ze
względu na występujące niekiedy u starych pacjentów
względu na występujące niekiedy u starych pacjentów
zaburzenia gospodarki elektrolitowej.
zaburzenia gospodarki elektrolitowej.
Próbując wyodrębnić specyficzne cechy rehabilitacji
Próbując wyodrębnić specyficzne cechy rehabilitacji
geriatrycznej należy podkreślić charakterystyczne
geriatrycznej należy podkreślić charakterystyczne
konsekwencje braku jej stosowania.
konsekwencje braku jej stosowania.
Unieruchomienie starego pacjenta powoduje już w
Unieruchomienie starego pacjenta powoduje już w
czwartej dobie wzrost wydalania wapnia i azotu, co
czwartej dobie wzrost wydalania wapnia i azotu, co
wzmaga osteoporozę i zanik masy mięśniowej.
wzmaga osteoporozę i zanik masy mięśniowej.
Ogólne osłabienie i wzmożona reakcja ortostatyczna
Ogólne osłabienie i wzmożona reakcja ortostatyczna
wywołują u chorego niechęć do podejmowania prób
wywołują u chorego niechęć do podejmowania prób
wstawania z łóżka, co powoduje niejednokrotnie
wstawania z łóżka, co powoduje niejednokrotnie
większe straty, niż choroba będąca przyczyną
większe straty, niż choroba będąca przyczyną
unieruchomienia,
unieruchomienia,
Ćwiczeniami zalecanymi są: marsz, jazda na
Ćwiczeniami zalecanymi są: marsz, jazda na
cykloergometrze, gimnastyka w pozycji siedzącej,
cykloergometrze, gimnastyka w pozycji siedzącej,
częściowo stojącej z możliwością podparcia (drabinki,
częściowo stojącej z możliwością podparcia (drabinki,
poręcz, krzesło), pływanie w basenie.
poręcz, krzesło), pływanie w basenie.
Ćwiczeniami nie zalecanymi są: wysiłki fizyczne o
Ćwiczeniami nie zalecanymi są: wysiłki fizyczne o
zwiększonym ryzyku wystąpienia urazu np. jazda na
zwiększonym ryzyku wystąpienia urazu np. jazda na
rowerze w terenie, dynamiczne gry zespołowe,
rowerze w terenie, dynamiczne gry zespołowe,
szczególnie kontaktowe. Podkreślić należy, iż u
szczególnie kontaktowe. Podkreślić należy, iż u
pacjentów w starszym wieku należy wydłużyć okres
pacjentów w starszym wieku należy wydłużyć okres
rozgrzewki, ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń
rozgrzewki, ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń
rozluźniających i rozciągających .
rozluźniających i rozciągających .