POMOC DZIECKU I RODZINIE
W ŚRODOWISKU LOKALNYM

Rodzina adopcyjna – czym
jest?

Rodzina adopcyjna (z łacińskiego adoptio -

usynowienie) oznacza przysposobienie prawne
cudzego dziecka i uznanie go za własne.
Między dzieckiem a rodziną przysposabiającą
powstają relacje prawne, takie jak w rodzinie
biologicznej. Wiąże się z tym władza
rodzicielska, obowiązek alimentacyjny,
pokrewieństwo, dziedziczenie itp. W adopcji
między rodzicami a dzieckiem powinna
zawiązać się taka więź emocjonalna, jak w
typowej rodzinie.

Do adopcji trafiają zarówno dzieci, których rodzice

zmarli, jak i dzieci, których rodzice wprawdzie żyją,
ale sami zrzekli się wykonywania władzy
rodzicielskiej, bądź też sąd pozbawił ich tej władzy.

Rodzaje adopcji i skutki:
 Przysposobienie pełne, zwane całkowitym (całkowite

zerwanie i zatarcie więzi z rodziną naturalną,
sporządzenie nowego aktu urodzenie dziecka)

 Przysposobienie pełne, stanowiące podstawę;

najczęściej orzekany rodzaj adopcji (dziecko
adoptowane przyjmuje nazwisko)

 Przysposobienie niepełne (osoby adoptowane mają

kontakt z rodzicami biologicznymi)..

Dziecko w rodzinie adopcyjnej umieszczane jest

na podstawie orzeczenia sądu.

W sytuacji adopcji dziecka rodzice biologiczni
są pozbawieni władzy rodzicielskiej i nie mogą
spotykać się z dzieckiem. Zmieniony zostaje akt
urodzenia dziecka - w miejsce danych rodziców
naturalnych wpisane zostają dane rodziców
adopcyjnych. Dziecko przyjmuje nowe
nazwisko, możliwa jest także zmiana imienia.

Cztery rodzaje sytuacji, w których zgoda

rodziców na adopcję nie jest wymagana:

Gdy rodzice zostali pozbawieni władzy

rodzicielskiej.

Gdy rodzice nie są znani.
Gdy porozumienie się z rodzicami napotyka

trudne do porozumienia przeszkody.

Gdy ojcu, któremu ojcostwo zostało ustalone

przez sąd, nie została przyznana władza
rodzicielska.

Warunki jakie powinni spełniać kandydaci na

rodziców adopcyjnych:

 Odpowiedni wiek – do 55 lat
 Pełna zdolność do czynności prawnych
 Cechy osobowościowe rodziców
 Motywy decyzji
Czynniki wykluczające kandydatów na rodziców

adopcyjnych:

 Objawy zaburzeń somatycznych ograniczających

zdolność poruszania się

 Zaburzenia psychiczne (psychozy, nerwice,

padaczka, uzależnienia)

 Nieprawidłowa motywacja

Rodzina zastępcza

«rodzina z mocy prawa opiekująca się

cudzym dzieckiem»

Uwarunkowania prawne:

ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy

zastępczej

(Dz.U. 2011 r. Nr 149, poz. 887)

ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

(Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.)

ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy

(Dz.U. 1964 r. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.)

Skąd się biorą dzieci…
w rodzinie zastępczej?

a) Sąd opiekuńczy i inne organy władzy publicznej
są obowiązane udzielać pomocy rodzicom, jeżeli jest
ona potrzebna do należytego wykonywania władzy
rodzicielskiej. W szczególności każde z rodziców
może […] zwrócić się do sądu opiekuńczego lub
innego właściwego organu władzy publicznej o
zapewnienie dziecku pieczy zastępczej.

Piecza zastępcza jest sprawowana w
przypadku niemożności zapewnienia opieki i
wychowania przez rodziców

Skąd się biorą dzieci…
w rodzinie zastępczej?

a) Sąd opiekuńczy i inne organy władzy

publicznej

są obowiązane udzielać pomocy rodzicom,

jeżeli jest ona potrzebna do należytego

wykonywania władzy rodzicielskiej. W

szczególności każde z rodziców może […]

zwrócić się do sądu opiekuńczego lub innego

właściwego organu władzy publicznej o

zapewnienie dziecku pieczy zastępczej.

Piecza zastępcza jest sprawowana w
przypadku niemożności zapewnienia opieki i
wychowaez rodziców

Skąd się biorą dzieci…
w rodzinie zastępczej?

b) Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd

opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.

Sąd opiekuńczy może w szczególności:

1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego

postępowania, w szczególności do pracy z asystentem

rodziny, realizowania planu pracy z rodziną,

skierować małoletniego

do placówki wsparcia dziennego […] lub skierować rodziców

do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią

rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną

stosowną pomoc

z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania

wydanych zarządzeń,

2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców

dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców

innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,

3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu

nadzorowi kuratora sądowego,

Skąd się biorą dzieci…
w rodzinie zastępczej?

4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji

powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej
placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,

5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie

zastępczej, rodzinnym domu dziecka
albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej
albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny
zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym
warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie
niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o
wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej.

Stąd...
Czyli wnioski

Dziecko umieszcza się w pieczy

zastępczej do czasu zaistnienia warunków
umożliwiających jego powrót do rodziny
albo umieszczenia go w rodzinie
przysposabiającej.

Piecza zastępcza zapewnia […] realizację
planu pracy z rodziną lub gdy jest to
niemożliwe – dążenie
do przysposobienia dziecka.

Rodzina adopcyjna vs Rodzina
zastępcza

Rodzina adopcyjna

Rodzina zastępcza

Z założenia „na zawsze”
Rodzice biologiczni nie posiadają
władzy rodzicielskiej
Dzieci nie kontaktują się z
rodzicami biologicznymi
Rodzina adopcyjna nie podlega
kontroli instytucji
Rodzina adopcyjna nie otrzymuje
wsparcia finansowego

Z założenia tymczasowa piecza

Rodzice biologiczni posiadają

władzę

(zawieszoną/ograniczoną)

rodzicielską

Dzieci kontaktują się z

rodzicami biologicznymi

Rodzina zastępcza podlega

kontroli instytucji

Rodzina zastępcza otrzymuje

wsparcie i wynagrodzenie

pieniężne

Po osiemnastym roku życia

usamodzielnienie (24, kiedy

nauka)

Systematyka pieczy zastępczej

Formami rodzinnej pieczy zastępczej są:
1)rodzina zastępcza:

spokrewniona,

nie więcej niż troje dzieci/pełnoletnich,

wychowanków rodziny zastępczej (chyba że rodzeństwo)

niezawodowa,

zawodowa, w tym:

pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego,

do 4, ew. 8 m-cy

specjalistyczna;

orzeczenie o niepełnosprawności, małoletnie matki z

dziećmi, na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich

2) rodzinny dom dziecka.

Pieczę zastępczą organizuje powiat

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie
(PCPR)
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS)

Dlaczego dziecko trafia do rodziny
zastępczej?

Na skutek poważnych zaniedbań, trudności,
jakie doświadczyły w rodzinie własnej
Przemoc
Uzależnienia
Choroby somatyczne
Zaburzenie psychiczne rodziców
Konflikty w rodzinie
Bezrobocie

Relacja z rodziną biologiczną

Rodzice biologiczni nie starają się
odzyskać prawa do opieki nad dzieckiem
i nie zamierzają się z nim widywać.

Większość dzieci utrzymuje kontakty z
rodzicami biologicznymi lub krewnymi.

Specyfika rodziny zastępczej
spokrewnionej z dzieckiem

Mniej drastyczne niż skierowanie do
rodziny obcej lub instytucji wychowawczej
Dziadkowie, wujostwo
Plusy – kontynuacja ciągłości, stałości
opieki
Minusy – są to ludzie w podeszłym
wieku, obarczeni problemami
zdrowotnymi, finansowymi

Sytuacja dziecka umieszczonego
w rodzinie zastępczej

Umieszczenie dziecka w rodzinie
zastępczej uruchamia 3 procesy:

Seperację od rodziny własnej
Przejście do rodziny zastępczej
Włączenie w nowy system rodzinny

Rodzinne domy dziecka

Rodzinny dom dziecka jest placówką

opiekuńczo wychowawczą typu
rodzinnego dla dzieci pozbawionych na
stałe lub tymczasowo opieki rodzicielskiej,
innymi słowy jest to wielodzietna rodzina
w której wychowują się dzieci w różnym
wieku i płci, w której rodzice sprawują
funkcję dyrektora i wychowawcy.

Zadania rodzinnego domu
dziecka

Placówka rodzinna zapewnia dzieciom częściowo lub całkowicie

pozbawionym opieki rodziców całodobową opiekę i wychowanie w
warunkach zbliżonych do domu rodzinnego oraz opiekę, do czasu powrotu
dziecka do rodziny naturalnej, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub
jego usamodzielnienia.

Placówka w szczególności:



tworzy jedną, wielodzietną rodzinę dla dzieci, które nie mogą być
umieszczone w rodzinie zastępczej lub przysposabiającej (adopcyjnej),



wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i stopniowo
usamodzielniające się,



umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu,



zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i
szkolnych,



zaspokaja dzieciom niezbędne potrzeby bytowe, rozwojowe, w tym
emocjonalne, społeczne, religijne, a także zapewnia korzystanie z
przysługujących na podstawie odrębnych przepisów świadczeń
zdrowotnych i kształcenia,



utrzymuje kontakt z ośrodkiem pomocy społecznej i powiatowym centrum
pomocy rodzinie

Pobyt w rodzinnym domu
dziecka ustaje w przypadku:



powrotu dziecka do rodziców,



zakwalifikowania dziecka do innej formy

opieki,



usamodzielnienia się dziecka,



orzeczenia sądu o zakończeniu pobytu

dziecka w placówce.

Rodzinny dom dziecka stwarza
warunki do:

•

Fizycznego, psychicznego i poznawczego rozwoju dziecka

•

Poszanowania charakteru dziecka, wysłuchania jego zdania i w
miarę możliwości uwzględniania jego wniosków we wszelkich
dotyczących go sprawach oraz informowania dziecka o
podejmowanych wobec niego działaniach

•

Zapewnienia poczucia bezpieczeństwa

•

Dbałości o poszanowanie i podtrzymanie związków
emocjonalnych dziecka z rodzicami, rodzeństwem i z innymi
osobami zarówno z poza placówki jak i przebywającymi lub
zatrudnionymi w domu,

•

Uczenia poszanowania tradycji i ciągłości kulturowej

•

Uczenia planowania i organizowania codziennych zajęć
stosownie
do wieku dziecka,

•

Kształtowania u dzieci nawyków i uczenia zachowań pro
zdrowotnych

•

Przygotowania dzieci do ponoszenia odpowiedzialności za własne
postępowanie oraz uczenia samodzielności w życiu

Pracownicy rodzinnego domu
dziecka

 Kandydaci na wychowawców RDD powinni mieć dobre

zdrowie i być sprawni fizycznie. Powinni posiadać
odpowiednie predyspozycje psychiczne, kochać dzieci
oraz mieć zamiłowanie do pracy opiekuńczo-
wychowawczej.

 Kandydata do prowadzenia RDD kwalifikuje organ

administracji państwowej, po konsultacji z właściwym
ośrodkiem adopcyjno-opiekuńczym.

 Kandydat na wychowawcę i jego współmałżonek powinni
posiadać obywatelstwo polskie, przestrzegać

podstawowych zasad moralnych oraz posiadać pełną
zdolność do czynności prawnych

Typy placówek Rodzinnych Domów
Dziecka

 Dom prowadzony przez małżeństwo – jeden ze współmałżonków,

przeważnie żona, jest uznany za osobę prowadzącą dom i
nazywa się wychowawcą rodzinnego domu dziecka. Natomiast
drugi współmałżonek pracuje zawodowo poza domem. W tym
typie liczba dzieci nie może być zbyt liczna, gdyż wymagałoby to
wprowadzenia do domu dodatkowej osoby do pomocy.
Najbardziej korzystne jest zatem przebywanie w placówce od 6-
13 dzieci.

 Placówka prowadzona jednocześnie przez oboje

współmałżonków, tzn. oboje są traktowani jako pracownicy
rodzinnego domu dziecka. Liczba dzieci w takim domu powinna
być zwiększona.

 Placówka prowadzona przez jedną osobę. Placówka jest zbliżona

swoim charakterem do niepełnej rodziny wielodzietnej.

Domy dziecka

Opieka i wychowanie

1.Konwencja praw dziecka stanowi, że dziecko czasowo

lub na stałe pozbawione swego środowiska rodzinnego

lub na swoje dobro nie mogące pozostać w domu

rodzinnym, ma prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze

strony państwa.

2.Ogólna koncepcja wychowania opiekuńczego stanowi

punkt odniesienia tworzenia się struktury domu

dziecka. Wyróżnia się dwa główne typy rozwiązań:

a) grupy wychowawcze tzw. „rodzinki” - dzieci w różnym

wieku i różnej płci funkcjonują w określonej placówce, z

określonym obszarem życia wspólnego – dla całej

społeczności – i „prywatnego” rodzinki;

b) grupy wychowawcze „usamodzielnienia” – funkcjonują w

odrębnych mieszkaniach na terenie miasta, stanowiąca

filię macierzystej placówki

Obecnie:

Dom dziecka  socjalizacyjna placówka opiekuńczo-

wychowawcza z pobytem całodobowym

3.Umieszczenie dziecka takiej placówce dopiero wtedy gdy

zostaną wyczerpane wszelkie możliwości umieszczenia go w

rodzinie naturalnej lub po całodobową opieką rodziny

zastępczej. Pobyt dziecka powinien mieć charakter

przejściowy( do czasu powrotu do rodzinny naturalnej lub

rodziny zastępczej)

Placówka opiekuńczo-wychowawcza zobowiązana jest do

zaspokajania jego niezbędnych potrzeb bytowych,

rozwojowych(emocjonalnych i religijnych), a także

zagwarantowanie dostępu do świadczeń zdrowotnych.

4.Działania wychowawcze:

Kształtowanie właściwych stosunków między wychowankiem a jego

rodzicami w celu umożliwienia mu powrotu do domu rodzinnego

Wspomaganie intelektualnego rozwoju wychowanków

Przygotowanie wychowanków do pracy i uczestnictwa w życiu

społecznym

Przygotowanie wychowanków do uczestnictwa w kulturze i

gospodarowania czasem wolnym

Przygotowanie wychowanków do samodzielnego rozwiązywania

problemów życiowych

Teoretycy jak i praktycy zauważyli małą

efektywność w porównaniu z
wzrastającymi kosztami społecznymi 

ograniczenie roli do sprawowania opieki
nad dziećmi, które po trwałym
odseparowaniu od rodziców nie trafiły do
rodziny zastępczej ani do adopcji.

Prawne podstawy

funkcjonowania domów

dziecka jako placówki

socjalizacyjnej:

Jest to podstawowa forma całodobowej

opieki zastępczej

Do domu dziecka kieruje powiat, na

podstawie orzeczenia sądu

Za pobyt dziecka w placówce opłatę

ponoszą rodzice dziecka, niezależnie od

tego czy są pozbawienie władzy

rodzicielskiej, jest ona zawieszona lub

ograniczona

Wszystkie powyższe zadania powinny być

realizowane przy współpracy z takimi
instytucjami jak: powiatowe centrum
pomocy rodzinie, ośrodek pomocy
społecznej, szkoły, sądy rodzinne,
kuratorzy sądowi, kościoły i związki
wyznaniowe

Zapewnia opiekę całodobową
Jest to placówka przeznaczona dla dziecie

pozbawionych całkowicie lub częściowo
opieki rodzicielskiej

W tego typie placówce zaspokaja się

wszystkie potrzeby życiowe dziecka

W domu dziecka prowadzone są zajęcia

socjalizacyjne, korekcyjne, kompensacyjne,
logopedyczne, resocjalizujące, terapeutyczne

Dla dzieci niepełnosprawnych prowadzone są

zajęcia specjalistyczne i rehabilitacyjne

Placówka ma także obowiązek podejmowanie

różnego rodzaju zadań mających na celu
doprowadzenie do powrotu dziecka do rodziny,
znalezienie rodziny przysposabiającej lub
umieszczenie w rodzinnej formie opieki zastępczej

Pobyt w placówce powinien mieć charakter

przejściowy

Istotnym zadaniem domów dziecka jest również

zapewnienie różnych form opieki w środowisku,
organizowanie grup usamodzielniających, oraz
umożliwienie kontaktu z rodzinami
zaprzyjaźnionymi

Podstawowe świadczenia domów dziecka w zakresie

zaspokajania podstawowych potrzeb dziecka:

wyżywienie dostosowane do potrzeb dzieci,

wyposażenie wychowanków w przedmioty

osobistego użytku, zabawki, środki higieny

osobistej, podręczniki, przybory szkolne, a również

kwotę pieniężną na własny użytek (wysokość

kieszonkowego ustala dyrektor placówki)

Dom dziecka powinien zapewnić możliwość nauki w

szkołach poza placówką i na jej terenie, a także

umożliwić uczestnictwo w zajęciach

pozalekcyjnych i rekreacyjno- sportowych

W domu dziecka powinno się organizować

działalność kulturalną i rekreacyjną, a także

uwzględniać święta i inne dni wynikające z

obyczajów

Ilość dzieci w placówce nie powinna przekraczać 30

osób

Organizacja pracy

opiekuńczo – wychowawczej

cechą charakterystyczną domów dziecka jest to,

iż realizują one zadania kompensacyjne

związane z niedostatkiem lub całkowitym

brakiem opieki, wychowania, uczuć ze strony

rodziców, a także minimalizowanie różnego

rodzaju skutków takiego stanu rzeczy

wypełnienie zadań opiekuńczych i

wychowawczych ma na celu przygotowanie

dziecka do przyszłego samodzielnego życia

praca opiekuńczo- wychowawcza opiera się w

głównej mierze na zaszczepieniu wartości

moralnych, przygotowaniu do podjęcia pracy,

czy nawiązaniu prawidłowych relacji

interpersonalnych

Zasady, mające na celu minimalizację

poczucia krzywdy i niesprawiedliwości

wśród wychowanków domu dziecka:

1.Zasada indywidualizacji
Indywidualna diagnoza
Indywidualny plan pracy z dzieckiem
Karta pobytu dziecka
Karta udziału w zajęciach specjalistycznych
Arkusze badań i obserwacji

psychologicznych i pedagogicznych

2. Poszanowanie praw dziecka

ZAGADNIENIA SIEROCTWA

SPOŁECZNEGO W POLSCE

Pojęcie „sieroctwa

społecznego”

W wąskim rozumieniu – „za sieroty społeczne

uznaje się dzieci, które pozbawione są

naturalnego środowiska rodzinnego, nie

utrzymują z nimi systematycznego kontaktu i

przebywają pod stałą lub okresową opieką

poza rodziną własną.

W szerokim ujęciu tego słowa obejmuje

ono także tych, którzy wykazują subiektywne

poczucie osamotnienia, chociaż często

mieszkają z rodzicami

i przebywają pod ich opieką.

Półsieroctwo społeczne

Z półsieroctwem społecznym mamy do

czynienia wtedy, gdy jedno z rodziców nie
uczestniczy w życiu dziecka (np. w
przypadku rozwodu, wyjazdu za granicę,
pobytu w więzieniu).

Makrospołeczne przyczyny

powstania sieroctwa:

• Ruchliwość społeczna,
• Procesy urbanizacji,
• Groźby konfliktów o zasięgu światowym,
• Ogólna sytuacja polityczna, powodująca

często:

 Bezdomność,
 Biedę,
 Bezrobocie.

Mikrospołeczne przyczyny

powstania sieroctwa:

Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny:

 Brak opieki rodzicielskiej,
 Przestępczość,
 Demoralizacja,
 Narkomania
 Alkoholizm,
 Przemoc w rodzinie,
 Błędy wychowawcze itp.

Stopnie osierocenia:

• Stopień najwyższy- całkowite opuszczenie dziecka

przez rodziców; zupełny brak kontaktów z naturalnymi
rodzicami, w tym wypadku losem dziecka kierują obcy
ludzie,

• Stopień średni- występuje gdy dziecko ma bardzo

sporadyczny kontakt z rodzicami; nawet gdy któreś z
rodziców odwiedza dziecko to są to rzadkie i
nieregularne odwiedziny,

• Stopień najniższy- rodzice dziecka wykazują pewne

zainteresowanie jego losem, odwiedzają go w
placówce, robią sporadycznie zakupy i organizują
wypoczynek, ale nadal obce osoby wychowują i
opiekują się nim.

Choroba sieroca

Występuje najczęściej u małych dzieci, które przez

pozbawienie więzi z matką zostały narażone na fizyczne i
psychiczne zaburzenia rozwoju.

Charakterystyczne cechy dzieci:
• Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów z

innymi ludźmi,

• Trudności z adaptacją w nowych warunkach,
• Obniżone zdolności koncentracji
• Mniejsza zdolność logicznego i abstrakcyjnego myślenia,
• Czasem agresywne zachowanie.

Formy opieki całkowitej:

Placówki opiekuńczo-wychowawcze (opieka

zakładowa):

• Pogotowie opiekuńcze,
• Państwowe domy dziecka.

Rodziny zastępcze i inne formy

rodzicielstwa (opieka pozazakładowa).

INSTYTUCJONALNE REAKCJE WOBEC

PROBLEMU SIEROCTWA

•

Działalność pedagogiki społecznej na
obszarze wychowania obejmuje
kształtowanie odpowiednich potrzeb i
umiejętności oraz umożliwianie ich
zaspokojenia i realizacji.

•

Można wyróżnić dwa typy działalności
pedagogiki społecznej w obszarze
wychowania:

Profilaktykę

Kompensację

•

„Człowiek jest istotą bio-socjo-kulturalną”

•

Każde wychowanie jest ściśle związane
z opieką jako czynnikiem kompensującym
braki i wspomagającym rozwój jednostki.

•

Pedagogika opiekuńcza – podstawy
teoretyczne sformułowała Helena
Radlińska.

•

Pedagogika społeczna to nowa
specjalizacja
w ramach teorii pracy społecznej
obejmująca pomoc dziecku i rodzinie.

•

R. Wroczyński rozwinął problematykę
pedagogiki społecznej:

•

„Wokół sytuacji wychowawczych, które
wymagają pomocy społecznej (…) i
planowego działania w dziedzinach
stanowiących domenę opieki społecznej i
pedagogiki”.

•

Pedagogika opiekuńcza zajmuje się więc
opisem, analizą, oceną faktów oraz
zjawisk w opiece
nad dzieckiem, poszukując zależności
i związków między nimi, aby w
płaszczyźnie praktycznej formułować
zasady organizacji i proponować nowe i
lepsze rozwiązania działalności
opiekuńczej.

•

OSAMOTNIENIE – brak rzeczywistej
opieki
nad dzieckiem.

•

OSAMOTNIENIE może być wywołane
sieroctwem lub opuszczeniem.

•

W miarę przezwyciężenia skutków wojny
i rozwijania masowego zjawiska sieroctwa
naturalnego, sytuację opuszczenia dziecka
zaczęto nazywać SIEROCTWEM
SPOŁECZNYM.

•

A. Szymborka i jej rozumienie terminu
sieroctwo społeczne:

Brak opieki ze strony i oddziaływań

wychowawczych ze strony żyjących
rodziców.

Długotrwały pobyt dziecka w środowisku

innym niż dom jego rodziców połączony z
brakiem kontaktu lub kontaktem
ograniczonym.

•

Opieka nad dzieckiem to nie tylko
zapewnianie materialnych potrzeb ale
również branie odpowiedzialności za jego
losy – wspomaganie i pielęgnację rozwoju.

•

Wroczyński wskazał funkcję opieki
społecznej jako rozwiązanie problemu
sieroctwa:

RODZINY ZASTĘPCZE – najstarsza forma
opieki nad dzieckiem pozbawionym
naturalnego środowiska.

Deprywacja emocjonalna
niemowląt i małych dzieci
pozbawionych kontaktu z
matką.

„Miłość matki jest szczęściem, spokojem,
nie trzeba jej zdobywać, na nią
zasługiwać. Jeśli istnieje, jest
błogosławieństwem, jeśli jej nie ma,
wydaje się, że całe piękno uszło z życia i
nie można zrobić nic, aby ją zrodzić.”
/E. Fromm/

Czym jest psychiczna
deprywacja:

Psychiczna deprywacja to psychiczny stan,

który powstał w skutek takich życiowych
sytuacji, kiedy podmiotowi
uniemożliwiono zaspokojenie jego
podstawowych psychicznych potrzeb w
dostatecznej mierze przez dłuższy okres
czasu.

Z Deklaracji Praw Dziecka:

Do harmonijnego rozwoju swej osobowości dziecko

potrzebuje miłości i zrozumienia. W miarę możności powinno

ono

rosnąć pod ochroną i odpowiedzialnością rodziców, a w

każdym

razie w atmosferze życzliwości oraz bezpieczeństwa

moralnego i

materialnego; w pierwszych latach życia nie wolno dziecka

oddzielać

od matki, chyba że chodzi o wypadki wyjątkowe.

Społeczeństwo i

władze państwowe powinny otaczać szczególną opieką dzieci

nie

mające rodziny albo nie mające dostatecznych środków na

utrzymanie. Zaleca się udzielanie pomocy finansowej,

państwowej

lub innej, wielodzietnym rodzinom na utrzymanie dzieci.

Badania nad deprywacją emocjonalną dzieci
pozbawionych kontaktów z matką
prowadzili:

•

René Árpád Spitz

•

K. Wolf

•

W. Goldfarb

•

John Bowlby

•

Hanna Olechnowicz

•

J. Bielicka

Badania Spitza

Zbadał 91 dzieci z przytułku w Meksyku. Po

3 miesiącach opieki nad dziećmi matki

opuszczały zakład pozostawiając dzieci

pod opieką lekarzy. W grupie kontrolnej

dziećmi natomiast nadal zajmowały się

matki.

Po dwóch latach obserwacji i pomiarów

stwierdzono, że u dzieci pozbawionych

kontaktu z matką pogorszył się rozwój

psychomotoryczny, odporność na infekcje,

stwierdził równie depresję anaklityczną.

Badania Wolfa i Spitza

Obserwowano 170 dzieci wychowywanych

w zakładzie. Na podstawie tych
obserwacji wyróżniono fazy depresji:

•

Faza lepkości wobec personelu zakładu

•

Faza rozpaczy

•

Faza letargiczna

J. Bowlby

Stwierdził on, że dziecko pozbawione

kontaktu z matką prawie zawsze jest
opóźnione w rozwoju umysłowym,
fizycznym i społecznym i jest to zazwyczaj
stała zmiana i nieodwracalna. Krytycznym
okresem jest czas pomiędzy 6 miesiącem,
a 3 rokiem życia.

Badania Goldfarba

Zbadano dwie grupy dzieci w wieku 10-14lat.

Dzieci te zostały odłączone od matek w wieku

9 miesięcy. Jedna grupa z nich została

adoptowana przed 1 rokiem życia, druga

natomiast była w przytułku do 3 roku życia.

Zaobserwowano, że dzieci, które zostały

szybko zaadoptowane nie wykazywały

żadnych zaburzeń, w odróżnieniu do tych,

które pozostały w przytułku. U

nieadoptowanych dzieci stwierdzono

osłabiony rozwój mowy, agresywność, brak

adaptacji w społeczeństwie, oraz niższy

poziom inteligencji.

Podsumowanie:

•

Pierwsze dwa lata życia dziecka są
uznawane za okres krytyczny dla rozwoju
osobowości.

•

Deprywacja emocjonalna spowodowana
brakiem kontaktu z matką, może
przybierać różne formy, jednak zazwyczaj
objawia się w ten sposób:

▫Etap pierwszy: reakcja rozpaczy, krzyk,

brak apetytu,

▫Etap drugi: apatia.

PSYCHOPEDAGOGICZNE I

PRAWNE UWARUNKOWANIA

ADOPCJI

UWARUNKOWANIA PRAWNE

Adopcja

– czyli inaczej „przysposobienie”

polega na zawiązaniu, w sposób prawnie

przewidziany, sztucznych więzów

rodzinnych, mających spełniać taką samą

lub podobną funkcję do tej, jaka wynika z

naturalnych więzi krwi i pochodzenia.

Adopcja pod względem prawnym ma na celu

przede wszystkim troskę o dobro dziecka, o

zaspokojenie jego potrzeb i poczucia

bezpieczeństwa, oraz o jego późniejszą

adaptację w społeczeństwie.

W ustawodawstwie polskim
istnieją trzy postacie
przysposobienia:

1) Przysposobienie pełne

2) Przysposobienie niepełne

3) Przysposobienie całkowite

Przysposobienie pełne

(art. 121

p. 2 i 3 k.r.o.) – skutkami obejmuje nie tylko
przysposabianego i przysposabiającego ale

wszystkich członków rodziny – tak jak

gdyby przysposobiony urodził się jako jego

dziecko naturalne. Zrywa równocześnie te

same więzy łączące go dotąd z jego

naturalnymi rodzicami i krewnymi. W

przypadku przysposobienia pełnego dziecko

zostaje więc całkowicie włączone do nowej

rodziny.

Przysposobienie niepełne

(art.

124 p. 2 k.r.o.) - powoduje powstanie więzi

rodzinnej tylko między przysposobionym a

przysposabiającym, nie rozciągając się na

krewnych przysposabiającego. Nie traci tym

samym przysposobiony dotychczasowych
praw i obowiązków wobec członków swej

naturalnej rodziny.

Przysposobienie całkowite

(art.

124 p. 2 k.r.o.) - zwane również

anonimowym najsilniej wiąże dziecko z

przysposabiającym i jego nową rodziną,

zrywając i zacierając równocześnie wszelkie

więzy z rodziną naturalną. Rodzice naturalni

dziecka zgadzają się na jego

przysposobienie, nie znając osoby

przysposabiającego. Zostają zatarte wszelkie

więzy łączące dziecko z jego rodziną

naturalną i sporządza się nowy akt urodzenia

w którym jako rodziców dziecka wymienia się

przysposabiających.

Instytucjami które zajmują się

umieszczaniem dzieci w rodzinach

adopcyjnych są ośrodki adopcyjno-

opiekuńcze. Ich celem jest

współdziałanie z organami

administracji państwowej w

organizowaniu dla dzieci opuszczonych

i osieroconych – zastępczych środowisk

wychowawczych.

Działanie takich ośrodków opiera się

na przekazywaniu dzieci rodzinom

prosto z oddziałów dla noworodków –

dzięki temu nie muszą przebywać w

domach dziecka, zapobiega to

powstawaniu zaburzeń emocjonalnych,

zaburzeń w zachowaniu i różnych

chorób dziecka.

W najtrudniejszej sytuacji jednak są

dzieci podrzucane do domów dziecka

lub porzucane przez matki w

szpitalach. Brak możliwości

odnalezienia ich rodziców i

uregulowania sytuacji prawnej

przedłuża lub wręcz uniemożliwia

proces adopcji.

PSYCHOPEDAGOGICZNE I

PRAWNE UWARUNKOWANIA

ADOPCJI

UWARUNKOWANIA

PSYCHOPEDAOGICZNE

Rozpatrując zagadnienie adopcji ze

społecznego i pedagogicznego punktu

widzenia trzeba uwzględnić wiele

szcegółowych, ale bardzo istotnych

wskazań dotyczących doboru rodziców

adopcyjnych.

Zgodnie z ogólnie przyjętymi

ustaleniami opartymi na wynikach

badań naukowych i doświadczeniach

pedagogicznych, rodzicami powinni

być ludzie młodzi.

Jeżeli chodzi o adopcję niemowlęcia, to

optymalny wiek rodziców powinien

wynosić 25 – 35 lat, natomiast dziecko

paro- i kilkuletnie mogą adoptować

ludzie w wieku 30 – 45 lat.

Z badań K. Ziątek wynika, że rodzice

adopcyjni na ogół są starsi od rodziców

biologicznych w dobranych grupach

rodzin, ale różnice w funkcjonowaniu

rodzin adopcyjnych i biologicznych są

niewielkie.

Bardzo ciekawym zjawiskiem wydaje

się obserwowana większa

nowoczesność w rodzinach

adopcyjnych.

Udział ojców w wychowaniu jest
znacząco wyższy niż w rodzinach
biologicznych.
Matki są bardziej świadome
rozmaitych problemów dotyczących
wychowania dziecka, a fakt adopcji
pozbawia je poczucia odmienności i
mniejszej wartości swego życia
pozbawionego macierzyństwa.

Ważnym społecznie problemem jest

otworzenie dla rodzin adpcyjnych

atmosfery społecznego szacunku i

uznania za trud podjęcia się

wychowania dzieci, których nie

wychowują rodzice naturalni.

Rodzice adopcyjni napotykają na wiele

problemów nie tylko natury
wychowawczej z dziećmi, ale np.:
Tajemnicy adopcji.
Stosunku otoczenia do dziecka i
rodziców.

Przeprowadzona w 1989 r. ankieta

wśród rodzin adopcyjnych

prowadzona przez służby medyczne

podstawowych placówek zdrowa na

zlecenie Istytutu Psychiatrii i

Neurologii Uniwersytetu

Warszawskiego wykazała, że:

Zaledwie 4% rodzin ujawnia adopcję
wobec przysposobionego dziecka.
7% wobec otocznenia.

Z. Matejcek uważa, że identyfikacja

dziecka z nową rodziną powinna być

jasna, czysta, bez zbytecznych

tajemnic i niebezpiecznych

niedomówień.

Wymienia szereg zasad jasności

przysposobienia:

Nie czekać, aż dziecko będzie pytać.
Można ubarwiać swoje opowiadanie,
ale nie wolno nic zmieniać.
O własnych rodzinach dziecka nie
wolno mówić nic złego.