OKRESY ROZWOJU

PSYCHICZNEGO CZŁOWIEKA

mgr Joanna
Milanowska

OKRESY ROZWOJU PSYCHICZNEGO

CZŁOWIEKA

Okres prenatalny:

od poczęcia do narodzin

Okres wczesnego dzieciństwa:

Podokres wieku niemowlęcego

:

od narodzin do końca 1 r.ż.

Podokres wieku poniemowlęcego:

od 2 do 3 r.ż.

Okres średniego dzieciństwa – wiek przedszkolny: od 4 do 6 r.ż.
Okres późnego dzieciństwa – młodszy wiek szkolny:

od 7 do 10-12 r.ż.

Okres adolescencji:

Podokres wczesnej adolescencji – wiek dorastania:

od 10-12 do 15 r.ż.

Podokres późnej adolescencji – wiek młodzieńczy:

od 16 do 20-23 r.ż.

Okres wczesnej dorosłości: od 20-23 do 35-40 r.ż.
Okres średniej dorosłości - wiek średni: od 35-40 do 55-60 r.ż.
Okres późnej dorosłości – wiek starzenia się:

od 55-60 r.ż. i więcej

*Za: B. Harwas-Napierała, J.
Trempała

OKRES PRENATALNY

• Dziecko już przed urodzeniem charakteryzuje się

specyficznie ludzkimi cechami: przyjmuje wszystkimi
zmysłami szeroki wachlarz bodźców, dokonuje ich
selekcji, reaguje na bodźce w specyficzny dla siebie
sposób, niektóre zapamiętuje, uczy się, nabywa
nawyków

• Dziecko przeżywa już proste emocje, wywołane

bodźcami z zewnątrz lub stanem środowiska
śródmacicznego. Różne jego reakcje na nagłe doznania
zmysłowe mogą być odczytane jako fizjologiczny
odpowiednik przeżycia, np. stresu lub zadowolenia

OKRES PRENATALNY

• W prenatalnym rozwoju człowieka wyróżniamy 3

trymestry (każdy po 3 miesiące) lub 2 stadia –
zarodkowe (od poczęcia do końca 8 tygodnia oraz
płodowe (od 9 tyg. do narodzin)

• Prawie wszystkie wady wrodzone powstają w pierwszym

trymestrze rozwoju, gdyż jest to okres intensywnej
organogenezy, w którym wrażliwość na działanie
szkodliwych czynników jest szczególna

• Czynnikami, które mogą zaburzyć prenatalny rozwój

dziecka są szczególnie: nikotyna, alkohol, narkotyki, leki,
promieniowanie, skażenia środowiska, niewłaściwa dieta,
choroby i stres matki

• Silne i długotrwałe negatywne przeżycia matki, a

zwłaszcza stres i niepokój są rozpoznanymi czynnikami
mającymi wpływ – drogą biochemiczną – na pojawienie
się problemów zdrowotnych u dziecka oraz na powstanie
komplikacji w przebiegu ciąży, porodu i laktacji

PAMIĘĆ DOŚWIADCZEŃ

EMOCJONALNO - SPOŁECZNYCH*

• KOMUNIKACJA NEUROHORMONALNA
• KOMUNIKACJA BEHAWIORALNA
• KOMUNIKACJA PSYCHICZNA

* Harwas-Napierała B., Trempała J.
„Psychologia rozwoju człowieka (…),
Cz. 2”, str. 38-42

OKRES NIEMOWLĘCY

• Z początku niemowlę

przeżywa jedynie stany

niezadowolenia lub

zadowolenia związane ze

spełnianiem jego potrzeb

• W drugim półroczu

zaczyna się proces

różnicowania uczuć:

- śmiech jako reakcja tylko

na znajome twarze
- występują przejawy reakcji

emocjonalnych: gniewu i

strachu

Już w 3 miesiącu dziecko reaguje
uśmiechem na widok twarzy
ludzkiej

OKRES PONIEMOWLĘCY

• Okres o kluczowym znaczeniu w

rozwoju osobowości dziecka
• Dzieci 2-3 letnie potrafią bardzo

silnie przeżywać i okazywać: radość,

współczucie, miłość, zazdrość, dumę,

wstyd, poczucie winy, zakłopotanie,

niezadowolenie, gniew, wściekłość;
•Uczucia są żywe i zmienne
•Procesy pobudzania nadal dominują

nad procesami hamowania
• Ze względu na oddziaływania o

charakterze socjalizacyjnym dziecko

uczy się kontrolowania przejawów

emocji

ROZWÓJ EMOCJONALNY I

SPOŁECZNY

• Dziecko chce przebywać głównie z „pozytywnymi”

dorosłymi, kontakty z rówieśnikami ograniczają się
do spojrzeń lub „zachowań zaczepnych”

• Kształtuje się potrzeba
afiliacji – dążenia do
kontaktowania się z ludźmi,
przebywania wśród nich.
Wiążą się z tym potrzeby:
miłości, akceptacji i
życzliwości. Gdy są one
zaspokojone osobowość
dziecka rozwija się
prawidłowo;

• Dziecko wykazuje coraz

większą wytrwałość w dążeniu
do celu; w zależności od
reakcji rodziców – kształtuje
się poczucie sprawstwa oraz
motywacja do osiągnięć

•

Następuje rozwój

odrębności psychicznej
i poczucia własnego
„ja”: dziecko
rozpoznaje się w
lustrze, używa słowa
„ja”, broni swojej
własności oraz wyraża
„dziecięcy
negatywizm”;

Rozwój inteligencji sensoryczno – motorycznej:

• Odkrycie przez dziecko stałości i obiektywności

przedmiotów

• Pojawia się funkcja symboliczna – zdolność

przywoływania nieobecnych przedmiotów i zjawisk za

pośrednictwem symboli i znaków

Rozwój
poznawczy

• Uczucia wzbogacają się i różnicują, rozwijają się te

związane z samooceną, np. duma

• Kształtuje się zdolność do wymiany uczuć
• Reakcje emocjonalne są silne, krótkotrwałe, szybko

zmieniające się, jednoznaczne i jawne; dziecko reguluje

ekspresję emocji, potrafi o nich mówić

• Uczucia przejawiają się bardzo wyraźnie w działaniu, w

zabawie

• Potrafi ocenić przyczyny reakcji emocjonalnych oraz

przewidzieć na ich podstawie zachowania innych osób

• Związek między stanem emocjonalnym a zdrowiem

dziecka bardzo wyraźny

Rozwój
emocjonalny

WIEK PRZEDSZKOLNY

• W zabawie dziecko poznaje role

społeczne, nawiązuje interakcje

z rówieśnikami, uczy się reguł

postępowania, zawiera pierwsze

przyjaźnie

• Charakterystyczny -

egocentryzm dziecięcy

• Dziecko jest realistą moralnym –

przejawia moralność

przedkonwencjonalną

• Rozwijają się prospołeczne zachowania,

jednocześnie występują zachowania

negatywne np.. agresja– z czasem zastępowana z

fizycznej na werbalną

• Ustala się tożsamość płciowa

• Zmiany w układzie nerwowym prowadzą do zwiększenia sprawności do kierowania

uwagą, umożliwiają refleksję nad własnym zachowaniem, i sprzyjają skutecznemu

rozwiązywaniu problemów

• Zwiększa się pojemność pamięci, występują czynności prestrategiczne; dzieci nie

potrafią jeszcze adekwatnie ocenić swoich możliwości

• Dziecko coraz lepiej rozpoznaje kształty, potrafi je dokładniej reprodukować, wzrasta

wrażliwość w zakresie słuchu muzycznego i fonematycznego

• Orientacja w otoczeniu (czasie i przestrzeni) wyraźnie polepsza się; rozwijają się takie

czynności jak szeregowanie i klasyfikowanie

• Dziecko jest zdolne do rozumowania przyczynowo-skutkowego

• Rozwija się funkcja symboliczna (rysunek)

• Następuje rozkwit dziecięcych teorii umysłu

• Doskonalą się umiejętności konwersacyjne dziecka

Rozwój

poznawczy

PÓŹNE

DZIECIŃSTWO

• Podstawowym środowiskiem
rozwoju jest szkoła, będąca
miejscem pracy oraz przestrzenią
dla kontaktów interpersonalnych i
grupowych

• Wzrasta emocjonalne i społeczne
znaczenie pozaszkolnych spotkań z
rówieśnikami

• Stosunek grupy rówieśniczej do
dziecka zależy w tym wieku od
wykazania się sukcesami w
zabawie, nauce i in. sferach
społecznego funkcjonowania

• Całokształt umiejętności
niezbędnych do tego by rozpocząć
naukę w szkole określa się jako
dojrzałość szkolną (gotowość do
podjęcia nowych czynności,
możliwość radzenia sobie z nimi,
zdolność do zaadoptowania się w
nowym środowisku)

• Przystosowanie się do
szkoły może być
utrudnione przez
dysharmonijny rozwój
poszczególnych funkcji

Rozwój
poznawczy

Rozwój poznawczy

• Zadanie opanowania umiejętności czytania i
pisania

• Przejście z etapu myślenia
przedoperacyjnego do etapu operacji
konkretnych:

• Czynności umysłowe charakteryzuje:
interioryzacja, integracja oraz odwracalność

-Wytworzenie pojęcia stałość liczby, masy,
długości, ciężaru, objętości, czasu i prędkości

-Zdolność do decentracji tj. przyjmowania
punktu widzenia innej osoby

-Rozumienie wzajemnych relacji zachodzących
między całością i jej częściami; klasyfikowanie

-Zdolność do posługiwania się kategoriami
społecznymi jako pojęciami

• Moralny relatywizm

• Moralność autonomiczna (10-11 r.ż.) –

liczy się duch reguły a nie litera

• Rozwój osobowości: poczucie

kompetencji i skuteczności w działaniu

vs poczucie mniejszej wartości

ADOLESCENCJA

• Wczesna adolescencja jest czasem intensywnych
przemian, zarówno organizmu jak i psychiki; późna
adolescencja jest czasem stabilizowania się zmian,
wkraczania w szersze życie społeczne, kształtowania
się autonomii psychicznej

• Fizjologiczne dojrzewanie pociąga za sobą zmiany
w obrazie własnej osoby oraz w spostrzeganiu
dorastającego przez otoczenie. Wpływa to na
samoocenę oraz zachowanie. Intensywne zmiany
zachodzą w sferze emocji: zwiększa się pobudzenie
emocjonalne oraz chwiejność emocji

• Krystalizowanie się tożsamości (proces trudny,
może dochodzić do kryzysu)

Rozwój poznawczy

• Stadium operacji formalnych, które

charakteryzuje się rozwojem logicznego i
abstrakcyjnego myślenia

• Procesy informacyjne przebiegają szybciej,

są bardziej dokładne i ukierunkowane –
zwiększa to możliwości poznawcze,
wpływa na poszerzanie zainteresowań,
wyzwala krytycyzm w stosunku do
dorosłych, jak również w stosunku do
siebie

• Zmieniają się interakcje z rodzicami (konflikty, jednak

więź uczuciowa zachowana)

• Wzrasta wpływ rówieśników; wchodzenie w różnego

rodzaju związki rówieśnicze

• Stabilizowanie się tożsamości oraz uczuć w 2 fazie

adolescencji. Rozbudowują się interpersonalne związki,
rozwija się życie erotyczne, a stosunek do osób
dorosłych staje się zazwyczaj bardziej pozytywny.
Młodzież jest coraz bardziej autonomiczna, jej postawy
stabilizują się, przyjmując postać światopoglądu.

WCZESNA DOROSŁOŚĆ

• Aktywność koncentruje się wokół dwóch dziedzin
życia: pracy zawodowej oraz własnej rodziny

• Podtrzymywanie i dopełnienie poczucia własnej
tożsamości

• Rozwój autonomii związanej z niezależnością w
podejmowaniu decyzji i braniem za nie
odpowiedzialności

• Sprawność umysłowa
utrzymuje się na stałym,
wysokim poziomie, a pod
koniec tego okresu
wykazuje tendencje do
obniżania się ,
szczególnie w zakresie
formalnego,
abstrakcyjnego
rozumowania.

• Jednak rozwiązywanie codziennych problemów i
konfliktów stymuluje rozwój poznawczy w kierunku
postformalnych struktur poznawczych, które
stanowią podstawę kształtowania się takich cech
myślenia, jak:
- relatywizm, dialektyczność i systemowy
charakter

ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ

• Istotą rozwoju jest tu jego plastyczny charakter:
czynniki biologiczne odgrywają mniejszą rolę w
określeniu jego kierunków i natury

• W okresie tym ma miejsce proces przekwitania

• U podstaw niekorzystnych problemów i zjawisk
związanych z biologicznymi procesami starzenia
leżą w dużej mierze czynniki psychologiczne i
społeczne (negatywne konotacje „starzenia się”)

Średnia dorosłość

• Obniżanie funkcji poznawczych nie ma wielkich konsekwencji

praktycznych, nie ma charakteru nieuniknionego i
nieodwracalnego

• Cechą rozwoju inteligencji jest współwystępowanie tendencji

progresywnych i regresywnych oraz specjalizacja i
indywidualizacja inteligencji mająca związek z dominującym
typem aktywności, zawodem i zainteresowaniami

• Może być to okres największych osiągnięć zawodowych, jak

również okres kryzysu w rozwoju kariery zawodowej. Wynik oceny
dotychczasowego życia i dokonań życiowych ma tu duże
znaczenie

• Ma miejsce przewartościowanie stosunków rodziców z dziećmi

wchodzącymi w okres dorastania

• Ważnymi zadaniami jest psychologiczne rozwiązanie problemu

„opuszczonego gniazda” oraz opieka nad starzejącymi się
rodzicami

• Wg Junga, w tym czasie powinna dokonać się

integracja i zrównoważenie rozmaitych elementów
psychiki człowieka

• Wg Eriksona, człowiek ma do wyboru: rozwój

przez działania na rzecz oraz wspomożenie
rozwoju przyszłych pokoleń lub zatrzymanie
rozwoju własnego, czyli stagnację

• Istotnym wymiarem rozwoju osobowości są

zmiany, jakim podlega perspektywa biograficzna,
w której ujmowane są sytuacje, wydarzenia i
dylematy życiowe. Perspektywa biograficzna
pozwala określić ich indywidualny sens ze
względu na rozwój człowieka i bieg jego życia

PÓŹNA DOROSŁOŚĆ

(wiek starzenia się)

• Zmiany w funkcjonowaniu są wielowymiarowe i

wielokierunkowe:

- W zmianach biologicznych – deterioracja

- W zmianach psychospołecznych – kryzys starzenia się

wskutek utraty dotychczasowych statusów oraz
adaptacja do starości

- W zmianach psychologiczno-podmiotowych –

restrukturyzacja doświadczenia w kierunku integracji
psychiki oraz odkrywania sensu przeżytego życia

* Wzrost różnic indywidualnych

• Wszystkie funkcje psychiczne człowieka starego,

mimo ontogenetycznie określonego kierunku zmian,
są plastyczne, poddają się stymulacji i modyfikacji!
Można je zatem optymalizować, czyniąc adaptację do
starości bardziej efektywną

• Efektywna adaptacja do starości związana jest z mądrością

pragmatyczną jako cechą rozumu (rozsądek i
doświadczenie), natomiast dalszy rozwój podmiotowy – z
mądrością transcendentną, będącą atrybutem całej
osobowości (rozwój duchowy)

• Wspólną ich podstawę stanowią operacje postformalne w

rozwoju poznawczym: osiąganie integracji między logiczno –
rozumową istotą poznania a sferą intuicyjno – emocjonalną

• Przejawem mądrości transcendentnej jest równowaga

psychiczna, ostatecznie zaś - brak lęku przed śmiercią