KONTROWERSJA III:
Jakie programy realizujemy w życiu:
BIOLOGICZNE, CZY INTENCJONALNE?
Biologiczne
• Socjobiologia
Biologiczne -
intencjonalnie
• Psychologia
humanistyczna
Intencjonalne
!
• Psychologia
egzystencjalna
Intencjonalne ?
• Psychologia
narracyjna
Karol Darwin:
„Nie ma wątpliwości, że plemię złożone z wielu
jednostek wykazujących rozwinięty w wysokim
stopniu duch patriotyzmu, wierność,
posłuszeństwo, odwagę i zdolność
współodczuwania, zawsze gotowych do
udzielania sobie nawzajem pomocy oraz do
poświecenia się dla ogólnego dobra
przeważnie będzie odnosić zwycięstwa nad
większością innych plemion. I to właśnie
byłoby doborem naturalnym.”
(za: Haidt, 2007, s.
396).
TEORIA OPANOWANIA TRWOGI
Jeff Greenberg, Tom Pyszczyński, Sheldon
Solomon
Inspiracje:
E. Becker
Założenia:
1. Socjobiologia
2. Zdolności intelektualne decydują
o
niezwykłej giętkości i adaptacji
gatunku:
– ujmowania rzeczywistości w kategoriach
przyczynowych
– wyobrażania sobie przyszłych wydarzeń
– refleksji nad sobą
TEORIA OPANOWANIA TRWOGI
Koszty:
• Świadomość nieuniknionej śmierci i
przypadkowości życia
• Zdolność do przewidywania źródłem
LĘKU
,
paraliżującej trwogi
Środki zaradcze:
• Symboliczne ujęcie rzeczywistości kultura
Światopogląd
nasyca świat sensem, porządkiem,
stabilnością bufor dla lęku; zawiera:
– opis stworzenia świata
– wskazania, jak żyć w sposób dobry i
wartościowy
– obietnica nieśmiertelności
• Samoocena
bufor dla lęku; wymaga:
– zaakceptowania standardów wartości
– życia stosownie do nich
TEORIA OPANOWANIA TRWOGI
Poczucie bezpieczeństwa wynika z
postępowania według społecznie przepisanego
wzorca.
Przekonanie:
Jestem wartościowym członkiem
społeczności
uśmierza
LĘK.
Bufor kulturowy składa się z dwu komponentów, są
to:
ŚWIATOPOGLĄD i SAMOOCENA
Zachowanie motywowane jest dążeniem do
uniknięcia
egzystencjalnej trwogi
wynikającej
ze świadomości niespełnienia fundamentalnego
pragnienia –
ŻYCIA
.
Obrona
poczucia własnej wartości
to obrona
przed
lękiem przed śmiercią
.
Potwierdzenia empiryczne
• zagrożenie dla samooceny wywołuje lęk;
• lęk motywuje do obrony poczucia własnej
wartości;
• obrona poczucia własnej wartości redukuje lęk;
• wzrastająca samoświadomość motywuje do
postępowania zgodnego ze standardami kultury;
• przypomnienie o śmierci wywołuje negatywne
reakcje wobec tych, których zachowanie odbiega
od podzie-lanych wartości oraz pozytywne reakcje
wobec tych, których zachowanie jest zgodne z
tymi wartościami;
• odmienne przekonania światopoglądowe wywołują
negatywne reakcje, gdyż przyjmowane są jako
zagrożenie dla przyjmowanej koncepcji świata.
Lęk przed śmiercią – samoocena –
światopogląd
Badania wykazały, że podnoszenie poczucia
własnej wartości lub umacnianie wiary w
kulturową koncepcję świata (światopogląd),
sprawia, że ludzie są mniej podatni na lęk jako
reakcję na zagrożenie. Wykazały także, że
przypominanie ludziom o nieuniknionej śmierci,
prowadzi do nasilenia dążeń, by podtrzymać
zarówno poczucie własnej wartości, jak i wiarę w
kulturową koncepcję świata.
(Pyszczynski, Greenberg, Solomon, 2000, s. 157)
I jeszcze … dwie poprawki:
Pierwsza poprawka:
Obniżeniu trwogi przed śmiercią sprzyjają
przeżycia grupowe, gromadzenie się
Druga poprawka:
Obniżeniu trwogi przed śmiercią sprzyja
robienie sobie
przyjemności
wywołuje
pozytywne emocje, które odsuwają lęk przed
śmiercią na zasadzie zgodności emocji i
przekonań
SOCJOBIOLOGIA
Geneza: teoria
K. Darwina
Etologia
Konrad Lorenz, Niko Tinbergen
Obserwacje zwierząt
ETOGRAMY
-
instynktoidalne wzorce zachowań:
1) u wszystkich
2) jednakowy
3) pojawia się samoistnie
4) nie zmienia się pod wpływem uczenia się
ETOLOGIA
naturalistyczne studium
adaptacyjnych wzorców zachowań
Psychologowie uprawiający socjobiologię
podkreślają
• Zasady ewolucji
(1) przetrwanie
gatunkowe
(2) przetrwanie jednostkowe
• Instynktowne
wzorce
zachowań
INSTYNKTY
biologiczne
(utrwalone
genetycznie),
adaptacyjne
tendencje
motywacyjne, wyznaczające granice możliwej
różnorodności zachowań
• Biologiczne podstawy zachowań
mechanizmy
rozwiązywania
problemów
adaptacji, zwłaszcza kwestie przeżycia i
reprodukcji rola kultury, religii, instytucji
• Uwaga: podobieństwo do psychoanalizy
(
nieświadoma motywacja
; popęd – instynkt)
Jak wyjaśnić powstanie
samoświadomości??
Według mojego modelu, ewolucja człowieka prowadziła
ku rosnącemu znaczeniu unikalnej kombinacji strategii w
celu zabezpieczenia ograniczonych zasobów. Podczas
gdy niektóre gatunki ewoluowały w kierunku
uwydatnienia rywalizacji jako głównej zasady adaptacji,
inne (np. owady społeczne) podążały torem, który
premiował współpracę. Ewolucja człowieka prowadziła
ku faworyzowaniu unikalnego połączenia obydwu tych
strategii. Chociaż ta kompania może wydawać się
dziwna i nieoczekiwana, to właśnie mariaż kooperacji i
rywalizacji sprzyjał rozwojowi i opracowaniu koncepcji
siebie. Organizmy, które były świadome, że są
świadome i mogą przedstawiać sobie pewne aspekty
swego własnego mentalnego i emocjonalnego świata,
znalazły się w unikalnej pozycji będąc zdolne generować
introspekcyjne/domyślne modele doświadczeń i stanów
umysłu innych (Gallup, 1997, s. 76).
Osobowość jako system odpowiedzialny za
przystosowanie, to szczytowe osiągnięcie
ewolucji
Zadecydowało o tym siedem zdolności:
1.
Przewidywanie wydarzeń
– planowanie działań, cele
2.
Wyobraźnia
– zapobieganie klęskom i wprowadzanie
zmian
3.
Autorefleksja
– doskonalenie działań
4.
Posługiwanie się symbolami
– komunikacja i
kreowanie idei, które ludzi jednoczą i/lub sprzyjają
rozwojowi gatunku
5.
Permanentne uczenie się
– nabywanie umiejętności
w ciągu życia, m.in. jak korzystać ze zmian w
środowisku
6.
Plastyczna modulacja programów działania
–
giętkie połączenie kooperacji i rywalizacji
7.
Twórczość
- przekraczanie uwarunkowań i ograniczeń
typowych dla gatunku, wyjście poza etogramy
Biologia a kultura
Geny określają kształt reguł epigenetycznych,
czyli pewnych prawidłowości obserwowanych
w postrzeganiu zmysłowym i w rozwoju
umysłu, które pobudzają i ukierunkowują
proces przyswajania kultury. Kultura jest
jednym z czynników określających, które z
genów przeżyją i będą skutecznie
przekazywane następnym pokoleniom. Nowe
geny, które odnoszą adaptacyjny sukces,
zmieniają epigenetyczne reguły obecne w
populacji. Zmienione reguły epigenetyczne
powodują zmianę kierunku i skuteczności
kanałów przyswajania kultury.
(„Konsiliencja”, E. Wilson, 2002, s. 239)
TEORIA SOCJOANALITYCZNA - R.
HOGAN
Tezy z obserwacji
Motywacja -
potrzeby
Ludzie żyją w grupach
życia społecznego
W grupie jest hierarchia ról
statusu i władzy
Grupa praktykuje jakąś religię
celu i sensu
Podstawą natury ludzkiej są motywy/potrzeby:
1. Akceptacji i aprobaty
2. Statusu i siły/władzy
3. Sensu i celu
Różnice indywidualne jak ludzie:
- uzyskują miłość i przyjaźń,
- zdobywają pozycję i okazują siłę
- nadają swemu życiu cel lub znaczenie
Ewolucja
w kierunku wysoce
zrytualizowanych grup społecznych, które dają
jednostce status i wsparcie zapewnia
przetrwanie i reprodukcję
Istnieją dwa uwarunkowane genetycznie wzorce
zachowań przystosowawczych:
Aktywność-ekspansja
Nieśmiałość
• Nieśmiali mężczyźni mają mniej sukcesów,
nieśmiałe kobiety mają większe szanse na
trwałe związki.
• Nie tylko aktywność i ekspansja ale również
ostrożność ma wartość przystosowawczą.
• Przystosowawczy sens altruizmu: umacnia więzi
grupowe i wywołuje altruizm odwzajemniony.
TEORIA PRZYWIĄZANIA: J. Bowlby, M.
Ainsworth
Instynktoidalnie ugruntowany system
zachowań opiekuńczych, służący powstaniu
więzi
i
ochronie dziecka
przywiązanie:
• bezpieczne
• unikowe
• ambiwalentne
Czy rodzaj przywiązania dziecka koresponduje
z wzorcem miłości u osoby dorosłej?
Jest sporo danych, że TAK
EWOLUCYJNA TEORIA SOCJALIZACJI
J. Belsky, L. Steinberg, P. Draper
Czy przywiązanie unikowe i ambiwalentne ma wartość
adaptacyjną?
Istnieją dwie adaptacyjne ścieżki rozwojowe człowieka
• maksymalizowanie jakości:
– trwałe związki i dobre relacje między rodzicami
– odpowiedzialne rodzicielstwo
– dobre warunki życia i troskliwa opieka
– mało dzieci
Bezpieczne przywiązanie – zaufanie w relacjach
• maksymalizowanie ilości:
– niestabilne związki
– stresujące warunki rozwoju
– wczesna samodzielność, dojrzewanie i rodzicielstwo
– dużo dzieci
Przywiązanie ambiwalentne lub unikowe
Brak trwałych więzi – poczucie nieprzewidywalności w
życiu
Dlaczego w wielu kulturach spotyka się
związki młodych kobiet i doświadczonych
mężczyzn?
R. Trivers
:
Teoria inwestycji rodzicielskich
• Kobiety więcej inwestują w wychowanie
dziecka, stąd są bardziej wymagające w
doborze partnera
• Kobiety poszukują pewnych, zasobnych
partnerów
• Mężczyźni poszukują partnerek o dużym
potencjale rozrodczym
D. Buss
:
Teoria pewności rodzicielstwa
mniejsza u mężczyzn stąd inny charakter
zazdrości:
• Kobiety – zazdrość o zdradę emocjonalną
• Mężczyźni – zazdrość o zdradę fizyczną
Socjobiologia
Obs. 1
: Istnieją różnice między mężczyznami i
kobietami w zakresie strategii łączenia się w pary
Obs. 2
: Obyczaje związane z zawieraniem związków
służą sprawdzeniu więzi i utrwaleniu związku.
Obs. 3
: W różnych kulturach powtarzają się dwa
typy związków: (1) młodych kobiet i mężczyzn
oraz (2) młodych kobiet z mężczyznami w średnim
wieku.
Wspólny mianownik?
1. Różne programy biologiczne:
Kobieta - poszukuje stałego partnera
Mężczyzna - dąży do przekazania genów
2.
Rodzice mają zapewnić
optymalne warunki
opieki nad potomstwem.
D. Buss - HIPOTEZY:
1.
Mężczyzna
ocenia wartość kobiety jako
potencjalnej partnerki pod kątem jej
zdolności
rozrodczych
sygnalizowanych młodym
wiekiem i urodą; w cenie jest również
cnotliwość.
2.
Kobieta
ocenia wartość mężczyzny jako
potencjalnego partnera pod kątem jego
zasobów
sygnalizowanych zarobkami,
ambicją i pracowitością.
3.
Mężczyźni
są zazdrośni niekoniecznie o
kobiety, ale o
akty niewierności seksualnej
,
gdyż zagraża ona
pewności ojcostwa.
4.
Kobiety
bardziej przejmują się
zdradą
emocjonalną
, gdyż grozi ona utratą dostępu
do
zasobów,
koniecznych do opieki nad
dzieckiem.
Buss
: badania porównawcze w 37 społecznościach
•
Atrakcyjność i młody wiek partnerki są ważniejsze
dla mężczyzn (37)
•
Mężczyźni preferują cnotliwość potencjalnych
partnerek (23)
•
Kobiety bardziej cenią zasoby finansowe
potencjalnego partnera (36), oraz jego ambicję i
pracowitość (29)
Pytanie o zazdrość: jaką zdradę bardziej
przeżyliby
Mężczyźni
fizyczną
60%
Kobiety
emocjonalną
83%
Fizjologiczne reakcje wobec wyobrażonej
zdrady:
Mężczyźni
silniejsza reakcja gdy „
partnerka
nawiązuje kontakt seksualny”
z innym mężczyzną
Kobiety
silniejsza reakcja gdy „
partner angażuje
się emocjonalnie w kontakt z inną kobietą”
Pięć pytań decydujących o
przystosowaniu i przetrwaniu (L.
Goldberg):
1. Czy X jest
aktywny i dominujący
, czy też
bierny i submisyjny
(Czy mogę
zdominować X, czy X będzie próbował
zdominować mnie?
2. Czy X jest
ugodowy, czy nieprzyjazny
(można współdziałać, czy trzeba walczyć)?
3. Czy mogę polegać na X (czy X jest
odpowiedzialny i sumienny, czy nie
)?
4. Czy X jest szalony czy zdrowy
(
nieprzewidywalny, czy stały
)?
5. Czy X jest
mądry czy głupi
(czy mogę go
czegoś nauczyć i jak łatwo to przyjdzie)?
Podsumowanie: socjobiologia
• Ekstrapolacja teorii ewolucji i obserwacji
zachowań zwierząt – redukcjonistyczne założenia
• Proste wyjaśnienia
złożonych zachowań
• Akcent na
podobne zachowania
ludzi w różnych
kulturach
• Inspiruje badania i prowokuje intelektualnie
• Politycznie poprawna, ale …
może zagrażać idei równości ludzi, godności
osoby i wynikającym stąd regułom pomocy,
opieki społecznej
• Łączy elementy biologiczne, emocjonalne i
poznawcze, np.: b
adania nad samooceną
• Wyjaśnia zachowania
konwencjonalne
