KONTROWERSJA III:

Jakie programy realizujemy w życiu:

BIOLOGICZNE, CZY INTENCJONALNE?

Biologiczne

• Socjobiologia

Biologiczne -

intencjonalnie

• Psychologia

humanistyczna

Intencjonalne

!

• Psychologia

egzystencjalna

Intencjonalne ?

• Psychologia

narracyjna

Karol Darwin:

„Nie ma wątpliwości, że plemię złożone z wielu

jednostek wykazujących rozwinięty w wysokim

stopniu duch patriotyzmu, wierność,

posłuszeństwo, odwagę i zdolność

współodczuwania, zawsze gotowych do

udzielania sobie nawzajem pomocy oraz do

poświecenia się dla ogólnego dobra

przeważnie będzie odnosić zwycięstwa nad

większością innych plemion. I to właśnie

byłoby doborem naturalnym.”

(za: Haidt, 2007, s.

396).

TEORIA OPANOWANIA TRWOGI

Jeff Greenberg, Tom Pyszczyński, Sheldon

Solomon

Inspiracje:

E. Becker

Założenia:

1. Socjobiologia

2. Zdolności intelektualne decydują

o

niezwykłej giętkości i adaptacji

gatunku:

– ujmowania rzeczywistości w kategoriach

przyczynowych

– wyobrażania sobie przyszłych wydarzeń

– refleksji nad sobą

TEORIA OPANOWANIA TRWOGI

Koszty:

• Świadomość nieuniknionej śmierci i

przypadkowości życia

• Zdolność do przewidywania  źródłem

LĘKU

,

paraliżującej trwogi

Środki zaradcze:

• Symboliczne ujęcie rzeczywistości  kultura 

Światopogląd

nasyca świat sensem, porządkiem,

stabilnością  bufor dla lęku; zawiera:

– opis stworzenia świata

– wskazania, jak żyć w sposób dobry i

wartościowy

– obietnica nieśmiertelności

• Samoocena

 bufor dla lęku; wymaga:

– zaakceptowania standardów wartości

– życia stosownie do nich

TEORIA OPANOWANIA TRWOGI

Poczucie bezpieczeństwa wynika z

postępowania według społecznie przepisanego
wzorca.

Przekonanie:

Jestem wartościowym członkiem

społeczności

uśmierza

LĘK.

Bufor kulturowy składa się z dwu komponentów, są

to:

ŚWIATOPOGLĄD i SAMOOCENA

Zachowanie motywowane jest dążeniem do

uniknięcia

egzystencjalnej trwogi

wynikającej

ze świadomości niespełnienia fundamentalnego
pragnienia –

ŻYCIA

.

Obrona

poczucia własnej wartości

to obrona

przed

lękiem przed śmiercią

.

Potwierdzenia empiryczne

• zagrożenie dla samooceny wywołuje lęk;
• lęk motywuje do obrony poczucia własnej

wartości;

• obrona poczucia własnej wartości redukuje lęk;
• wzrastająca samoświadomość motywuje do

postępowania zgodnego ze standardami kultury;

• przypomnienie o śmierci wywołuje negatywne

reakcje wobec tych, których zachowanie odbiega

od podzie-lanych wartości oraz pozytywne reakcje

wobec tych, których zachowanie jest zgodne z

tymi wartościami;

• odmienne przekonania światopoglądowe wywołują

negatywne reakcje, gdyż przyjmowane są jako

zagrożenie dla przyjmowanej koncepcji świata.

Lęk przed śmiercią – samoocena –

światopogląd

Badania wykazały, że podnoszenie poczucia
własnej wartości lub umacnianie wiary w
kulturową koncepcję świata (światopogląd),
sprawia, że ludzie są mniej podatni na lęk jako
reakcję na zagrożenie. Wykazały także, że
przypominanie ludziom o nieuniknionej śmierci,
prowadzi do nasilenia dążeń, by podtrzymać
zarówno poczucie własnej wartości, jak i wiarę w
kulturową koncepcję świata.

(Pyszczynski, Greenberg, Solomon, 2000, s. 157)

I jeszcze … dwie poprawki:

Pierwsza poprawka:
Obniżeniu trwogi przed śmiercią sprzyjają

przeżycia grupowe, gromadzenie się

Druga poprawka:
Obniżeniu trwogi przed śmiercią sprzyja

robienie sobie

przyjemności

 wywołuje

pozytywne emocje, które odsuwają lęk przed
śmiercią na zasadzie zgodności emocji i
przekonań

SOCJOBIOLOGIA

Geneza: teoria

K. Darwina

Etologia 

Konrad Lorenz, Niko Tinbergen

Obserwacje zwierząt 

ETOGRAMY

-

instynktoidalne wzorce zachowań:

1) u wszystkich
2) jednakowy
3) pojawia się samoistnie
4) nie zmienia się pod wpływem uczenia się
ETOLOGIA 

naturalistyczne studium

adaptacyjnych wzorców zachowań

Psychologowie uprawiający socjobiologię

podkreślają

• Zasady ewolucji



(1) przetrwanie

gatunkowe

(2) przetrwanie jednostkowe

• Instynktowne

wzorce

zachowań



INSTYNKTY

biologiczne

(utrwalone

genetycznie),

adaptacyjne

tendencje

motywacyjne, wyznaczające granice możliwej

różnorodności zachowań

• Biologiczne podstawy zachowań



mechanizmy

rozwiązywania

problemów

adaptacji, zwłaszcza kwestie przeżycia i

reprodukcji  rola kultury, religii, instytucji

• Uwaga: podobieństwo do psychoanalizy

(

nieświadoma motywacja

; popęd – instynkt)

Jak wyjaśnić powstanie

samoświadomości??

Według mojego modelu, ewolucja człowieka prowadziła

ku rosnącemu znaczeniu unikalnej kombinacji strategii w

celu zabezpieczenia ograniczonych zasobów. Podczas

gdy niektóre gatunki ewoluowały w kierunku

uwydatnienia rywalizacji jako głównej zasady adaptacji,

inne (np. owady społeczne) podążały torem, który

premiował współpracę. Ewolucja człowieka prowadziła

ku faworyzowaniu unikalnego połączenia obydwu tych

strategii. Chociaż ta kompania może wydawać się

dziwna i nieoczekiwana, to właśnie mariaż kooperacji i

rywalizacji sprzyjał rozwojowi i opracowaniu koncepcji

siebie. Organizmy, które były świadome, że są

świadome i mogą przedstawiać sobie pewne aspekty

swego własnego mentalnego i emocjonalnego świata,

znalazły się w unikalnej pozycji będąc zdolne generować

introspekcyjne/domyślne modele doświadczeń i stanów

umysłu innych (Gallup, 1997, s. 76).

Osobowość jako system odpowiedzialny za

przystosowanie, to szczytowe osiągnięcie

ewolucji

Zadecydowało o tym siedem zdolności:

1.

Przewidywanie wydarzeń

– planowanie działań, cele

2.

Wyobraźnia

– zapobieganie klęskom i wprowadzanie

zmian

3.

Autorefleksja

– doskonalenie działań

4.

Posługiwanie się symbolami

– komunikacja i

kreowanie idei, które ludzi jednoczą i/lub sprzyjają

rozwojowi gatunku

5.

Permanentne uczenie się

– nabywanie umiejętności

w ciągu życia, m.in. jak korzystać ze zmian w

środowisku

6.

Plastyczna modulacja programów działania

–

giętkie połączenie kooperacji i rywalizacji

7.

Twórczość

- przekraczanie uwarunkowań i ograniczeń

typowych dla gatunku, wyjście poza etogramy

Biologia a kultura

Geny określają kształt reguł epigenetycznych,
czyli pewnych prawidłowości obserwowanych
w postrzeganiu zmysłowym i w rozwoju
umysłu, które pobudzają i ukierunkowują
proces przyswajania kultury. Kultura jest
jednym z czynników określających, które z
genów przeżyją i będą skutecznie
przekazywane następnym pokoleniom. Nowe
geny, które odnoszą adaptacyjny sukces,
zmieniają epigenetyczne reguły obecne w
populacji. Zmienione reguły epigenetyczne
powodują zmianę kierunku i skuteczności
kanałów przyswajania kultury.

(„Konsiliencja”, E. Wilson, 2002, s. 239)

TEORIA SOCJOANALITYCZNA - R.

HOGAN

Tezy z obserwacji

Motywacja -

potrzeby

Ludzie żyją w grupach

 życia społecznego

W grupie jest hierarchia ról

 statusu i władzy

Grupa praktykuje jakąś religię

 celu i sensu

Podstawą natury ludzkiej są motywy/potrzeby:

1. Akceptacji i aprobaty
2. Statusu i siły/władzy
3. Sensu i celu

Różnice indywidualne  jak ludzie:

- uzyskują miłość i przyjaźń,
- zdobywają pozycję i okazują siłę
- nadają swemu życiu cel lub znaczenie

Ewolucja

 w kierunku wysoce

zrytualizowanych grup społecznych, które dają
jednostce status i wsparcie  zapewnia

przetrwanie i reprodukcję

Istnieją dwa uwarunkowane genetycznie wzorce

zachowań przystosowawczych:

Aktywność-ekspansja
Nieśmiałość

• Nieśmiali mężczyźni mają mniej sukcesów,

nieśmiałe kobiety mają większe szanse na

trwałe związki.

• Nie tylko aktywność i ekspansja ale również

ostrożność ma wartość przystosowawczą.

• Przystosowawczy sens altruizmu: umacnia więzi

grupowe i wywołuje altruizm odwzajemniony.

TEORIA PRZYWIĄZANIA: J. Bowlby, M.

Ainsworth

Instynktoidalnie ugruntowany system

zachowań opiekuńczych, służący powstaniu

więzi

i

ochronie dziecka 

przywiązanie:

• bezpieczne

• unikowe

• ambiwalentne

Czy rodzaj przywiązania dziecka koresponduje

z wzorcem miłości u osoby dorosłej?

Jest sporo danych, że TAK

EWOLUCYJNA TEORIA SOCJALIZACJI

J. Belsky, L. Steinberg, P. Draper

Czy przywiązanie unikowe i ambiwalentne ma wartość

adaptacyjną?

Istnieją dwie adaptacyjne ścieżki rozwojowe człowieka

• maksymalizowanie jakości:

– trwałe związki i dobre relacje między rodzicami

– odpowiedzialne rodzicielstwo

– dobre warunki życia i troskliwa opieka

– mało dzieci

Bezpieczne przywiązanie – zaufanie w relacjach

• maksymalizowanie ilości:

– niestabilne związki

– stresujące warunki rozwoju

– wczesna samodzielność, dojrzewanie i rodzicielstwo

– dużo dzieci

Przywiązanie ambiwalentne lub unikowe

Brak trwałych więzi – poczucie nieprzewidywalności w

życiu

Dlaczego w wielu kulturach spotyka się

związki młodych kobiet i doświadczonych

mężczyzn?

R. Trivers

:

Teoria inwestycji rodzicielskich

• Kobiety więcej inwestują w wychowanie

dziecka, stąd są bardziej wymagające w
doborze partnera

• Kobiety poszukują pewnych, zasobnych

partnerów

• Mężczyźni poszukują partnerek o dużym

potencjale rozrodczym

D. Buss

:

Teoria pewności rodzicielstwa

mniejsza u mężczyzn stąd inny charakter

zazdrości:

• Kobiety – zazdrość o zdradę emocjonalną

• Mężczyźni – zazdrość o zdradę fizyczną

Socjobiologia

Obs. 1

: Istnieją różnice między mężczyznami i

kobietami w zakresie strategii łączenia się w pary

Obs. 2

: Obyczaje związane z zawieraniem związków

służą sprawdzeniu więzi i utrwaleniu związku.

Obs. 3

: W różnych kulturach powtarzają się dwa

typy związków: (1) młodych kobiet i mężczyzn

oraz (2) młodych kobiet z mężczyznami w średnim

wieku.

Wspólny mianownik?
1. Różne programy biologiczne:

Kobieta - poszukuje stałego partnera
Mężczyzna - dąży do przekazania genów

2.

Rodzice mają zapewnić

optymalne warunki

opieki nad potomstwem.

D. Buss - HIPOTEZY:

1.

Mężczyzna

ocenia wartość kobiety jako

potencjalnej partnerki pod kątem jej

zdolności

rozrodczych

sygnalizowanych młodym

wiekiem i urodą; w cenie jest również

cnotliwość.

2.

Kobieta

ocenia wartość mężczyzny jako

potencjalnego partnera pod kątem jego

zasobów

sygnalizowanych zarobkami,

ambicją i pracowitością.

3.

Mężczyźni

są zazdrośni niekoniecznie o

kobiety, ale o

akty niewierności seksualnej

,

gdyż zagraża ona

pewności ojcostwa.

4.

Kobiety

bardziej przejmują się

zdradą

emocjonalną

, gdyż grozi ona utratą dostępu

do

zasobów,

koniecznych do opieki nad

dzieckiem.

Buss

: badania porównawcze w 37 społecznościach

•

Atrakcyjność i młody wiek partnerki są ważniejsze

dla mężczyzn (37)

•

Mężczyźni preferują cnotliwość potencjalnych

partnerek (23)

•

Kobiety bardziej cenią zasoby finansowe

potencjalnego partnera (36), oraz jego ambicję i

pracowitość (29)

Pytanie o zazdrość: jaką zdradę bardziej

przeżyliby

Mężczyźni



fizyczną

60%

Kobiety



emocjonalną

83%

Fizjologiczne reakcje wobec wyobrażonej

zdrady:

Mężczyźni

 silniejsza reakcja gdy „

partnerka

nawiązuje kontakt seksualny”

z innym mężczyzną

Kobiety

 silniejsza reakcja gdy „

partner angażuje

się emocjonalnie w kontakt z inną kobietą”

Pięć pytań decydujących o

przystosowaniu i przetrwaniu (L.

Goldberg):

1. Czy X jest

aktywny i dominujący

, czy też

bierny i submisyjny

(Czy mogę

zdominować X, czy X będzie próbował

zdominować mnie?

2. Czy X jest

ugodowy, czy nieprzyjazny

(można współdziałać, czy trzeba walczyć)?

3. Czy mogę polegać na X (czy X jest

odpowiedzialny i sumienny, czy nie

)?

4. Czy X jest szalony czy zdrowy

(

nieprzewidywalny, czy stały

)?

5. Czy X jest

mądry czy głupi

(czy mogę go

czegoś nauczyć i jak łatwo to przyjdzie)?

Podsumowanie: socjobiologia

• Ekstrapolacja teorii ewolucji i obserwacji

zachowań zwierząt – redukcjonistyczne założenia

• Proste wyjaśnienia

złożonych zachowań

• Akcent na

podobne zachowania

ludzi w różnych

kulturach

• Inspiruje badania i prowokuje intelektualnie
• Politycznie poprawna, ale …

może zagrażać idei równości ludzi, godności

osoby i wynikającym stąd regułom pomocy,

opieki społecznej

• Łączy elementy biologiczne, emocjonalne i

poznawcze, np.: b

adania nad samooceną

• Wyjaśnia zachowania

konwencjonalne