Fale w ośrodkach sprężystych

Fale mechaniczne

Jeśli jakimś miejscu ośrodka sprężystego wywołamy drganie, 
to drgająca cząstka pociągnie za sobą kolejne cząstki i ruch drgający będzie 
się przenosić od cząstki do cząstki z pewną prędkością v.

Takie rozchodzenie się drgań w ośrodku nazywamy falą.

 Fale powstające w ośrodkach sprężystych (np. fale dźwiękowe) nazywamy

falami mechanicznymi

. Należy podkreślić, że poszczególne cząstki ośrodka 

nie przemieszczają się, wykonują tylko drgania wokół swoich położeń 
równowagi.

Cechą charakterystyczną fal jest to, że przenoszą energię poprzez materię
Dzięki przesuwaniu się zaburzenia w materii a nie dzięki ruchowi postępowemu 
samej materii.

Do rozchodzenia się fal mechanicznych potrzebny jest ośrodek – 
właściwości sprężyste ośrodka decydują o prędkości rozchodzenia się fali.

Ze względu na kierunek drgań cząstek względem kierunku rozchodzenia się
 fali wyróżnia się:

fale poprzeczne - jeśli drgania zachodzą w kierunku prostopadłym 

do kierunku rozchodzenia się fali;

fale podłużne - jeśli drgania zachodzą w kierunku równoległym 

do kierunku rozchodzenia się fali.

Podczas rozchodzenia się fali w drganiach biorą udział nie tylko 
cząstki leżące na osi 

jak na poprzednich rysunkach, lecz układ cząstek znajdujących się
w pewnej objętości

. 

Zbiór punktów, do których fala dochodzi w danej chwili nazywamy czołem fali.

 

Zbiór punktów drgających w tej samej fazie nazywamy powierzchnią falową.

 

Przez każdy punkt biorący udział w ruchu falowym można przeprowadzić
powierzchnię falową.

 

Powierzchni falowych jest, więc, nieskończenie wiele, 
ale czoło fali jest tylko jedno. 

Spośród wszystkich możliwych kształtów powierzchni falowych wyróżniamy takie,
 które są płaszczyznami i powierzchniami kulistymi. Fale takie nazywamy
 odpowiednio falą płaską i falą kulistą.

Rozważmy długi sznur naciągnięty w kierunku x, wzdłuż którego biegnie 
fala poprzeczna. 
W dowolnej chwili np. t = 0 kształt sznura można opisać funkcją

y = f(x),

t = 0

y – przemieszczenie cząsteczek sznura

 

W miarę upływu czasu fala biegnie wzdłuż sznura bez zmiany kształtu.
 
Po czasie t fala przesuwa się o vt w prawo (v - prędkość fali). 
Zatem po czasie t równanie krzywej ma postać

y = f(x 



 vt)

Oznacza to, że w chwili t w punkcie x = vt, kształt jest taki sam jak w chwili t = 0 
W punkcie x = 0. 
Mamy, więc, równanie fali tylko trzeba określić funkcję f.

Jeżeli śledzimy wybraną część fali, czyli określoną fazę,
to musimy zbadać jak zmienia się w czasie wybrana wartość y 
(np. maksimum - amplituda). 

Chcemy, żeby y było cały czas takie samo, 
więc argument x 



- vt musi być taki sam, a to oznacza,

 że gdy czas rośnie to musi też rosnąć x (czyli ruch w prawo). 

Fala w lewo jest, więc, opisana równaniem y = f(x+vt). 

 

Podsumowując, dla wybranej fazy mamy

x 



 vt = const.

Różniczkując względem czasu 

0

d

d



 v

t

x

v



t

x

d

d

To jest 

prędkość fazowa

. 

Zauważmy, że dla danego t mamy równanie f(x),
 a dla danego miejsca sznura x mamy równanie

 

f(t)

Rozważmy teraz fale o szczególnym kształcie. 

Załóżmy, że w chwili t = 0 kształt sznura jest opisany funkcją

x

A

y





2

sin



gdzie A jest maksymalnym wychyleniem

 

Zauważmy, że wychylenie jest takie samo w punktach x, x + 



, x + 2



, x + 3



 itd., 



 jest długością fali (odległość między punktami o tej samej fazie). 

Jeżeli fala biegnie w prawo, to po czasie t

)

(

2

sin

t

x

A

y

v









Otrzymaliśmy równanie fali biegnącej.

Okres T jest czasem, w którym fala przebiega odległość równą 



, więc:



 = vT

stąd











 



T

t

x

A

y





2

sin

Widać, że w danej chwili taka sama faza jest

 w punktach x, x + 



, x + 2



, x + 3



 itd., 

oraz, że w danym miejscu faza powtarza się 

w chwilach t, t + T, t +2T, itd.

Często wprowadza się dwie nowe wielkości:

 

liczbę falową k = 2/



 i częstość 



 = 2/T

Wówczas y = Asin(kx-



t) lub y = Asin(kx+



t) dla fal biegnących 

w prawo i lewo.

 

prędkość fazowa fali v jest dana wzorem 

 

v = 



/T = 



/k

 ,

a dla danego x otrzymujemy równanie ruchu harmonicznego prostego.