Pielęgnacja przydatków skóry

Włosy są dodatkowym wytworem skóry. Stanowią estetyczny
element zewnętrznego wyglądu człowieka. Człowiek ma na
głowie przeciętnie około 100 000 włosów. Rodzaj i
intensywność owłosienia, jego grubość, gęstość, szybkość
wzrostu i odporność na uszkodzenia należą do cech
indywidualnych każdego człowieka.

Włos powstaje w mieszku włosowym nad brodawką. Kierunek
wzrostu włosa jest odśrodkowy od głębszych warstw skóry ku
naskórkowi. Każdy włos otacza średnio od 4 do 8 gruczołów
łojowych, których łącznie na skórze głowy znajduje się blisko
125000. Łój skóry i pot, wytwarzane przez gruczoły
wydzielania zewnętrznego, łączą się na powierzchni skóry,
tworząc tzw. „kwaśny płaszcz ochronny”, który utrzymuje
gładkość skóry i zwiększa jej odporność na czynniki
zewnętrzne.
Włos w przekroju poprzecznym zbudowany jest z:

• Łuski;
• Kory;
• Rdzenia.

Łuska włosa stanowi zewnętrzną warstwę otaczającą włos i
służy do ochrony jego wnętrza. Każdy pojedynczy włos okrywa
od 6 do 10 warstw łuski. Stanowi ona dość trwałą strukturę,
która chroni włos przed urazami zewnętrznymi, np.
czesaniem, szczotkowaniem. Szczególną jej cechą jest, że
nadaje włosom intensywny zdrowy połysk.
Kora włosa leży bezpośrednio pod łuską włosową. Stanowi ona
podstawową część włosa i odpowiada za jego elastyczność,
wytrzymałość, odporność na rozciąganie i urazy.
Wytrzymałość włosa wynika z budowy jego wewnętrznej
struktury, składającej się z włókien ułożonych spiralnie.
Rdzeń włosa znajduje się w centrum struktury włosa i
umieszczony jest w kanale rdzeniowym. Jego średnica
uzależniona jest od grubości włosa.
Kolor włosów uzależniony jest od ilości barwnika melaniny
zgromadzonego w keratynie włosa. Im więcej melaniny
znajduje się we włosach, tym ich barwa jest ciemniejsza.

Elementy pielęgnacji włosów

• Czesanie wielokrotne w ciągu dnia;
• Szczotkowanie wielokrotne w ciągu dnia;
• Mycie w zależności od potrzeby, jednak nie rzadziej niż raz

w tygodniu;

• Stosowanie środków pielęgnacyjnych.

Likwidacja wszawicy głowowej

Wesz głowowa to typowy pasożyt człowieka. Jest to owad bez
skrzydeł, długości około 3 mm, pasożytujący na owłosionej
części głowy. Samica składa w ciągu swego życia (żyje 2
miesiące) około 150 – 300 jajeczek, tzw. gnid, które są
przytwierdzone otoczką chitynową do włosa tuż przy skórze.
W optymalnej temperaturze(28 – 30 st.) okres rozwoju
zarodka trwa około tygodnia; w przypadku gdy jaja znajdują
się w niższej temperaturze (około 25 st.) – nieco dłużej.
W rozwoju osobniczym wesz ma trzy stadia nimfalne, są one
podobne do postaci dorosłych i także żywią się krwią.
Cały cykl pozazarodkowy trwa w optymalnych warunkach
około 16 dni.

Przy temperaturze 32 st. Samice już nie mogą składać jaj, a
przy temp.40 st. Wszy przestają się żywić i opuszczają
żywiciela (zjawisko o dużym znaczeniu epidemiologicznym).
W temperaturze 5 st. giną po kilku dniach.
Wesz ,nakłuwając skórę, ssie krew, przy czym wydziela jad,
który powoduje świąd, pozostawiając ślady ukąszeń.
Odmiany wszy: głowowa, łonowa, odzieżowa.

Drogi szerzenia się wszawicy

1.

Bezpośredni kontakt głowy już zarażonej z głowa czystą:
- w trakcie zabawy dzieci;
- używanie tego samego grzebienia, ręcznika, ubrań, pościeli.

2. Pośredni kontakt:

- w czasie podróży w pociągu, autobusie;
- duże skupiska ludzi, np. obozy, kolonie.

Objawy wszawicy

1. Świąd skóry ( osoby takie drapią się);
2. Zdenerwowanie, niepokój;
3. Widoczne są czerwone ślady ukąszeń na skórze.

Preparaty przeciwwszawicze

1.

Artemisol, Delacet, Owanol, Nix, Pipi – stosowane na
owłosione części skóry;

2.

Eltra – środek stosowany do likwidacji wszy odzieżowej
( do prania odzieży, bielizny).

Zasady obowiązujące podczas zakładania czepca

przeciwwszawiczego

1.

Respektowanie praw pacjenta w zakresie:

- wyrażenia zgody na zabieg;
- zapewnienie warunków intymności i zachowania przez

personel tajemnicy zawodowej.

2.

Zapoznanie się z zaleceniami producenta przed
zastosowaniem środka owadobójczego.

3.

Wykonanie próby uczuleniowej przed zabiegiem;
rozprowadzając lek na skórze za uchem pacjenta.

4.

Zabezpieczenie oczu, uszu, nosa pacjenta przed zalaniem.

5.

Podczas działań związanych z zakładaniem i
zdejmowaniem czepca należy zachować środki
ostrożności związane z ochroną pielęgniarki przed
rozprzestrzenianiem się insektów.

6.

Zapewnienie pacjentowi poczucia bezpieczeństwa.

7.

Przestrzeganie czasu działania środka leczniczego.

8. Dezynfekowanie materiału i sprzętu po zdjęciu czepca.
9. Dokładne kilkakrotne ( 2-3 razy) mycie włosów po zdjęciu

czepca.

10. Sczesywania włosów po umyciu gęstym grzebieniem.
11. Kontrolowanie stanu skóry głowy i włosów w ciągu następnych 2

tygodni.

Zakładania czepca przeciwwszawiczego

STRUKTURA CZYNNOŚCI
I.

Czynności przygotowawcze

A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Higieniczne mycie rąk;

2. Założenie rękawiczek jednorazowego użytku.

B. Przygotowanie materiału sprzętu, otoczenia:

1. Skompletowanie zestawu:

- środek przeciwwszawiczy dostępny na rynku przygotowuje

się według zaleceń producenta, np. Owanol – ogrzany do
temperatury pokojowej, wstrząśnięty przed
użyciem, buteleczkę należy wstawić do naczynia z ciepłą
wodą o temp. 37st;
- ilość leku uzależniona od długości i gęstości włosów;

- wata – duża warstwa, dostosowana wielkością do

owłosionej powierzchni głowy;

- folia plastikowa lub ceratka do założenia na głowę owiniętą
w

watę;

- chustka „ rogówka „;
- miska nerkowata;
- rękawiczki;
- wazelina z łopatką;
- grzebień (gęsty);
- zapinki do włosów (jeżeli włosy są długie);
- chusteczka ozdobna (do dyskretnego zamaskowania

czepca).

C. Przygotowanie otoczenia:
1. Zapewnienie warunków intymności:
- ustawienie parawanu w sali chorego;
- poproszenie o opuszczenie sali pacjentów, którzy mogą

chodzić;

- zamknięcie drzwi od sali.

D. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie chorego o celu i przebiegu zabiegu;
2. Uzyskanie zgody chorego na wykonanie zabiegu założenia

czepca przeciwwszawiczego:

3. Ułożenie pacjenta w dogodnej pozycji:
- siedzącej na krześle;
- półsiedzącej z podparciem ramion;
- siedzącej w łóżku z podparciem ramion.

II. CZYNNOŚCI WŁAŚCIWE

1. Założenie jednorazowych rękawiczek;
2. Zabezpieczenie ramion pacjenta ręcznikiem (szczelne okrycie w

okolicy szyi);

3. Wlanie niewielkiej ilości płynu przeciwwszawiczego do miski

nerkowatej;

4. Wykonanie próby uczuleniowej za uchem lub na wewnętrznej
stronie

przedramienia pacjenta;

5. Sprawdzenie próby uczuleniowej po 15 min.: próba będzie

dodatnia, Jeżeli zaobserwujemy zaczerwienienie, lekkie
pieczenie, swędzenie skóry głowy. W wypadku próby dodatniej
zastosowanie innego preparatu przeciwwszawiczego, na który
także należy wykonać próbę.

6. Zabezpieczenie wacikami uszu chorego przed insektami oraz

zalaniem środkiem przeciwwszawiczym.

7. Rozczesanie włosów; w przypadku gdy są długie rozłożenie ich
na ręczniku;
8. Rozprowadzenie płynu przeciwwszawiczego na włosach

nasączonym wacikiem, rozpoczynając od nasady włosa,

kończąc

na pasmach;

9. Wyrzucenie każdego wacika po rozprowadzeniu leku;

10. Powtarzanie czynności kilkakrotnie, rozprowadzając płyn na

całej

głowie. W przypadku długich włosów rozprowadzenie płynu na
założone na głowę włosy;
11. Sprawdzenie efektu nawilżenia włosów;

12. Pokrycie ( dokładnie i szczelnie ) włosów jednolitym płatem

waty, rozpoczynając od czoła kończąc ku tyłowi;

13. Zawiązanie chusty foliowej na całej powierzchni waty,

rozpoczynając od czoła, kończąc na tyle głowy;

14. Zawiązanie chusty trójkątnej, rozpoczynając od czoła ku tyłowi

i kończąc na czole (schowanie rogów);

15. Schowanie kosmyków włosów pod warstwy czepca;
16. Utkanie waty pod chustę;
17. Rozprowadzenie wazeliny łopatką na skórze, na granicy

chustki;

18. Wyjęcie wacików z uszu;
19. Zdjęcie ręcznika z ramion:
20. Poinformowanie pacjenta o czasie utrzymania czepca na głowie

(informacje na ulotce leku);

21. Zdjęcie czepca po upływie wyznaczonego czasu działania leku

(zdejmując w kierunku od siebie);

22.Umieszczenie czepca w szczelnie zawiązanym foliowym

woreczku;

23. Dokładne i kilkakrotne umycie (2-3 razy) głowy pacjenta;

24. Płukanie głowy po umyciu woda o temperaturze 36 – 39 st.

z dodatkiem rozcieńczonego octu (na 1 litr cieplej wody
dodać jedną łyżeczkę octu naturalnego 6%), który
powoduje pękanie otoczki chitynowej gnid;

25. Osuszenie włosów ręcznikiem;
26. Sczesanie gnid przy użyciu gęstego grzebienia, suche

włosy sczesywać nad miską z wodą;

27. Wycieranie pozostałości z grzebienia w ligninę;
28. Kontrolowanie stanu włosów kilkakrotnie w ciągu tygodnia

(w razie potrzeby powtórzenie założenia czepca);

29. Udokumentowanie wykonania czynności.

Usuwanie zarostu twarzy

Golenie polega na usuwaniu włosów, zarostu twarzy
brzytwą, żyletką lub golarką elektryczną.
Zarówno pora dnia, jak i częstość golenia uzależniona jest
od przyzwyczajeń chorego.

UWAGA!!

Należy pamiętać, że nie wolno używać golarki

elektrycznej w pobliżu butli z tlenem, ze względu na
niebezpieczeństwo powstania iskry, która w połączeniu z
tlenem może wywołać pożar.

W przypadku zacięcia przy goleniu należy na tę okolice

zastosować ucisk miejscowy gazikiem nasączonym
środkiem dezynfekującym, np. spirytusem salicylowym.

Pielęgnacja paznokci dłoni

Paznokieć stanowi wypukłą blaszkę rogową, której

odcinek bliższy nosi nazwę korzenia paznokcia. Położony
jest on na łożysku paznokcia, którego część nabłonkowa,
zwana obrąbkiem naskórkowym, przechodzi ku przodowi w
naskórek opuszki palca, natomiast ku tyłowi w macierz.

Płytka paznokcia zbudowana jest z keratyny – twardej,

półprzezroczystej substancji, tworzonej przez matrycę. Jest
ona wysoce wyspecjalizowaną strukturą naskórka,
osadzoną w fałdzie nasady paznokcia.

Naskórek widoczny u nasady paznokcia stanowi

mechaniczną barierę dla zanieczyszczeń i bakterii
mogących wniknąć pod fałdę nasady paznokcia, dlatego nie
powinien być wycinany ani wyrywany.

Paznokcie dłoni rosną szybciej niż paznokcie stóp.

Przyrost paznokcia dłoni – 3 mm na miesiąc ( ok.0,1 mm

dziennie),

Przyrost paznokcia stóp – 1 mm w ciągu miesiąca.

Pełne odrośnięcie paznokcia od matrycy do krawędzi trwa
średnio 5,5 miesiąca dla ręki , 12 – 18 miesięcy dla stóp.
Zdrowe paznokcie powinny być gładkie i twarde, bez
przebarwień.
Zabiegi pielęgnacyjne paznokci dłoni nazywane są
manicure, a stóp - pedicure.
Powinno się je wykonywać po kąpieli, ponieważ skórka jest
miękka, elastyczna i daje się przesuwać.
Pielęgnowanie skóry dłoni jest ważne nie tylko ze względów
higienicznych, lecz zapobiega również powstawaniu i
przenoszeniu chorób tzw. „brudnych rąk”( zatrucia
pokarmowe wywołane przez bakterie salmonella i shigella,
wirusowe zapalenie wątroby typu A, zakażenie owsikami)

Zmiana bielizny pościelowej pacjentowi leżącemu

(wykonują dwie pielęgniarki)

Lp.

Czynności wykonywane

przez pielęgniarkę A

Czynności wykonywane przez

pielęgniarkę B

1.

Zaniesienie bielizny pościelowej

na salę , odstawienie stolika

przyłóżkowego

Ustawienie kosza na brudną

bieliznę, przystawienie krzesła

2.

Obluźnienie wierzchniego przykrycia i odwinięcie jego górnego

brzegu

3.

Wyjęcie poduszek spod głowy

pacjenta

Podtrzymanie głowy pacjenta

4.

Położenie poduszek na krześle

Położenie pacjenta na materacu

5.

Zdjęcie brudnej poszewki i włożenie jej do kosza na brudną bieliznę

6.

Włożenie poduszki do czystej poszewki

7.

Odłożenie poduszki ze zmienioną poszewką na krzesło

8.

Odłożenie na pacjenta górnej części wierzchniego przykrycia, a

dolnej pod jego nogi

9.

Obluźnienie dolnej warstwy bielizny pościelowej (prześcieradła,

podkładów)

10.

Uniesienie pacjenta do pozycji półwysokiej

11.

Zsunięcie brudnej warstwy

bielizny w kierunku pośladków

pacjenta

Podtrzymywanie pacjenta

12.

Nałożenie zwiniętego wałka

bielizny na łóżko i rozwinięcie go

na całą szerokość

Podtrzymywanie pacjenta

13.

Podłożenie poduszek pod głowę

(na życzenie pacjenta)

Położenie pacjenta na materacu

14.

Ugięcie kończyn dolnych pacjenta w stawach kolanowych

15.

Podniesienie pośladków pacjenta ( na wysokości bioder ustawienie się

twarzą w kierunku nóg pacjenta, podłożenie ręki bliższej pod jego

pośladki i uniesienie ich do góry)

16.

Zsunięcie ręką dalszą brudnej bielizny i naciągniecie kolejnym ruchem

czystej

17.

Włożenie brudnej bielizny do

kosza

Oczyszczenie podkładu frotte i

ułożenie go na krześle

18.

Zmarszczenie zwisających podkładów ( frotte i płóciennego) w

kierunku pacjenta

19.

Wyrównanie, naciągnięcie i zaścielenie prześcieradła

20.

Wyrównanie, naciągnięcie i zaścielenie podkładów

21.

Położenie poduszek pod głowę (jeżeli

nie były położone wcześniej)

Podniesienie głowy pacjenta (w

celu podniesienia poduszek)

22.
A

Wyłożenie na wierzch wewnętrznych

rogów poszwy.
Ułożenie poszwy na materacu w

nogach łóżka

Skontrolowanie zgięcia kończyn

dolnych pacjenta w stawach

kolanowych.
Podsunięcie wierzchniego

przykrycia do góry i rozpięcie

guzików

Uchwycenie za górny róg koca w brudnej poszwie
Wysuwanie koca z brudnej poszwy z równoczesnym przełożeniem do czystej
Nałożenie poszwy na koc, wyrównanie całości
Nałożenia koca z założoną czystą poszwą

na klatkę piersiową pacjenta

Zsunięcie brudnej poszwy do

wysokości bioder pacjenta

Zsuniecie brudnej poszwy w kierunku stóp pacjenta z równoczesnym

naciąganiem koca włożonego w czystą poszwę

22.

B

Wysunięcie koca i ułożenie go na krześle

Wysunięcie koca

Nałożenie czystej poszwy na klatkę

piersiową pacjenta

Odłożenie brudnej poszwy do

wysokości bioder pacjenta

22.
B

Zsunięcie brudnej poszwy w kierunku stóp pacjenta z równoczesnym

naciągnięciem czystej
Wyrównanie czystej poszwy na

pacjencie

Wyrzucenie brudnej poszwy do kosza

na brudną bieliznę

Uchwycenie za górny róg koca i włożenie do poszwy

23.

Podłożenie bocznej powierzchni koca pod spód na równi z materacem, a

w dolnej części łóżka pod stopy pacjenta

24.

Ułożenie pacjenta w wygodnej pozycji dostosowanej do stanu zdrowia

25.

Przysunięcie stolika

przyłóżkowego

Przystawienie krzesła

26.

Usunięcie z sali brudnej bielizny pościelowej

Pomoc w utrzymaniu

aktywności fizycznej pacjenta

W pracy pielęgniarki/pielęgniarza pojawia się wiele czynności
związanych z przemieszczaniem, zmianą pozycji pacjenta,
które często wykonuje ona sama lub z pomocą
współpracowników czy wykorzystaniu sprzętu.
Zastosowanie wyuczonych technik umożliwia
pielęgniarce/pielęgniarzowi prawidłowe ułożenie,
przemieszczanie pacjentów przy jednoczesnym zapewnieniu
bezpieczeństwa chorego, własnego, jak i innych osób z nią
współpracujących.
Aby uniknąć negatywnych skutków, jakie mogą się pojawić u
pielęgniarki/pielęgniarza, mających związek z podnoszeniem i
pomocą w przemieszczaniu pacjentów, należy stosować
następujące sposoby postępowania:

• Przekazanie pacjentowi informacji/ instrukcji ułatwiającej

poruszanie się;

• Udzielenie porad lub asystowanie choremu przy poruszaniu się;
• Zastosowanie środków mechanicznych

Stosowanie różnych pozycji ciała i udogodnień pomaga utrzymać
określony rodzaj ułożenia ciała pacjenta. Natomiast celem zmiany
pozycji ciała jest przeciwdziałanie przedłużonemu uciskowi tkanek,
co w efekcie powoduje:

• Złagodzenie dolegliwości bólowych;
• Zapobieganie odleżynom, przykurczom, zapaleniu płuc;
• Pobudzenie reakcji ortostatycznych;
• Wsparcie czynności życiowych np. oddychania, krążenia,

trawienia;

• Dobre samopoczucie chorego;
• Stworzenie korzystnych warunków do przeprowadzenia

rehabilitacji, ćwiczeń gimnastycznych i uruchamiania chorego;

• Zachęcanie do samodzielnej aktywności i kontaktów z otoczeniem.

W praktyce pielęgniarskiej wykorzystywane są następujące
materiały i sprzęt jako udogodnienia wspierające poszczególne
pozycje ciała:

• Podkładki z gąbki gumowej;
• Poduszki o różnych kształtach, wypełnione silikonem, żelem, wodą,

powietrzem, styropianem, gorczycą, wkładem poliestrowym;

• Materace przeciwodleżynowe dynamiczne;
• Krążki, wyściółki pośladkowe;
• Podkłady z gąbki, z tworzywa piankowego w kształcie klinów, mat,

kostek;

• Lejce, drabinki, uchwyty, stoliki;
• Worki z piaskiem (ciężkie), służą do unieruchomienia, np. pod

kończyny dolne lub do wywołania ucisku;

• Gąbki;
• Kółka pod kolana lub na kark;
• Poduszki karkowe;
• Łóżko mechaniczne lub elektryczne o regulowanej wysokości
(50-80 cm), z regulowanym oparciem na plecy wbudowanym w

wezgłowiu, profilowane, potrójnie łamane lub czterosekcyjne, z
uchwytami pomagającymi pacjentowi podciągnąć się;

• Łuk łóżkowy z metalu lub drewna

Przeciwwskazania dotyczące zmiany pozycji ciała pacjenta

i stosowania udogodnień:
•

Stany chorobowe z napadami drgawek, gdzie dla dobra

pacjenta odstępuje się od częstych zmian pozycji, stosując w

zamian np. materace wypełnione silikonem lub powietrzem.

Zasady stosowane przy układaniu pacjenta w określonych

pozycjach ciała:

1.

Każdorazowo przed kolejną zmianą pozycji, udogodnień,

praca jednej osoby lub całego zespołu powinna być

dokładnie zaplanowana;

2.

Ułożenie musi być dostosowane do zmieniającego się stanu

chorego;

3.

Ułożenie chorego, który ma trudności w samodzielnej

zmianie pozycji ciała, należy zmieniać co 2- 3 godziny;

powinno to być wyznaczone potrzebami chorego i stanem

patofizjologicznym organizmu;

4.

Udogodnienia zastosowane w określonej pozycji ciała

pacjenta są układane od głowy do stóp, natomiast przed

zmianą pozycji są wyjmowane w stronę przeciwną (od stóp w

kierunku głowy);

5. Udogodnienia stosowane są w celu odciążenia miejsc narażonych

na ucisk, jednak zbyt duża ilość udogodnień jest błędem w sztuce

pielęgnowania, mogącym powodować powstanie odleżyn;

6. Każde z zastosowanych udogodnień powinno być zabezpieczone

okryciem ochronnym, które jest dobrze naciągnięte, bez szwów i

załamań ze strony pacjenta;

7. W ułożeniu pacjenta należy zwrócić uwagę na:
• Symetrię barków i bioder;
• Prawidłowe ułożenie głowy;
• Ułożenie stóp;
8. Nie wolno dopuścić do powstania patologicznych pozycji oraz

wynikających z tego zniekształceń i powikłań tj.:

• Odleżyn;
• Przykurczy;
• Kurczy mięśni;
• Zaników mięśniowych;
• Zapaleń płuc;
• Zapaleń żył
• Opadania stóp

9. Po każdym ułożeniu należy dokonać w karcie pacjenta lub

innej dokumentacji dostępnej na oddziale opisu pozycji lub
symbolicznego oznaczenia pozycji i zastosowanych
udogodnień oraz godziny dokonanej zmiany

Rodzaje ułożenia pacjenta

Rodzaj

ułożeni

a

Opis ułożenia, udogodnienia,

modyfikacje

Wskazania,

uwagi

I. Pozycje

na

plecach

W płaskim ułożeniu na twardym podłożu,

stopy na podpórce, pod głowę i krzywiznę

lędźwiową zakłada się małą poduszkę, pod

pięty ochraniacze, powyżej zgięć kolanowych

w poprzek uda – wałki.
Można wykorzystać jedną lub kilka poduszek

pod 6 kręg szyjny i 1 piersiowy. Zmniejsza to

napięcie mięśni szyi, barków i zgięcia szyi.

Poduszka pod okolicę lędźwiową zmniejsza

napięcie mięśni i zapobiega dolegliwościom

bólowym. Poduszki powinny tworzyć równię

pochyłą, dając podparcie głowie, barkom,

plecom i lędźwiom. Założenie wałka wzdłuż

uda lub aparatu stabilizującego stopę

zabezpiecza rotacje na zewnątrz. Ucisk na

piętę można złagodzić przez założenie wałka

pomiędzy podudzie a piętę. Na okolice łokcia

1.

Poziome

(płaskie)

Ułożenie powodujące uspokojenie i

odprężenie

Lecznicze ułożenie:

po operacjach,

urazach czaszki,

mózgu, złamaniach

kręgosłupa i kości

miednicy,

odbarczenie

kręgosłupa

2.Półwysoki

e

(normalne,

semi –

Fowler)

Ułożenie pacjenta, który może się

samodzielnie poruszać,

- Wezgłowie podniesione, poduszka

zależnie od upodobań pacjenta ( jedna

lub dwie):

- Pozostałe udogodnienia w zależności

od upodobań pacjenta

Aktywność codzienna

3.Wysokie

(Fowler)

Ułożenie pacjenta:
-Z uwypukloną klatką piersiową za

pomocą poduszek i/lub wezgłowia

(wezgłowie uniesione, płaska poduszka

pod plecami, miękka poduszka pod

głową). Zabezpieczyć pacjenta przed

zsuwaniem się (dodatkowa poduszka

pod pośladki, poduszka zapierająca

stopy zabezpiecza przed odleżynami).

Dodatkowe podparcie pod kończyny

górne;
-Z pochyleniem do przodu (u pacjentów

z dusznością spoczynkową) do podparcia

kończyn górnych można wykorzystać

stolik nałóżkowy z poduszkami,

kończyny górne układa się swobodnie i

wygodnie na blacie przykrytym

poduszkami;
-- Z opuszczonymi swobodnie

kończynami dolnymi (zmniejszenie

odpływu krwi żylnej do krążenia

małego). Kończyny dolne oparte na

stołku, okryte kocem.

Umożliwia aktywność

pacjenta, samodzielne

jedzenie, daje ulgę

przy duszności (chorzy

z zaburzeniami

krążenia i oddychania,

po operacjach tarczycy

w przypadku

wysokiego ciśnienia

śródczaszkowego).
Niebezpieczeństwo

powstania odleżyn

(działanie sił

ścierających na okolicę

krzyżową)

II

Pozycja

na
boku

Plecy w tej pozycji powinny być

wyprostowane jak u człowieka w pozycji

stojącej. Głowę układa się na poduszce,

pod którą ułożona jest dłoń z

wyprostowanymi palcami. Kończyna

dalsza w stosunku do materaca jest

zgięta w stawie biodrowym i kolanowym,

ułożona na poduszce. Należy

przeciwdziałać opadaniu stóp, stosując

podpórki.

Zapobieganie

odleżynom, ułożenie

bezpieczne, u chorych

z porażeniem

połowiczym, ułożenie

spoczynkowe,

zapobieganie

zapaleniu płuc

1.

Pozioma
(bezpieczn

a

Simsa) –
podłoże
poziome

Stosowana w przypadku pacjentów

nieprzytomnych. Daje oparcie z przodu i

tyłu, nie grozi uciskiem na większe pnie

nerwowe, zapobiega opadnięciu języka

do tyłu i zachłyśnięciu się wydzieliną

(odpływa swobodnie na zewnątrz);
- Chory ułożony na twardym podłożu,

głowa swobodnie ułożona na boku, ucho

płasko ułożone. Jedna kończyna górna

przed głową zgięta w łokciu, palce

wyprostowane. Druga ręka ułożona z tyłu,

w lekkim przygięciu w stawie łokciowym i

odwiedzeniu w stawie barkowym.

Kończyna dolna ułożona na materacu w

lekkim zgięciu w stawach, kończyna

druga zgięta w stawie biodrowym i

kolanowym; oraz podparcie podudzia

Chronić pacjenta

przed mechanicznymi

urazami o boczne

barierki

-Ułożenie na zdrowym boku. Poduszka

miękka pod głową, kończyna górna na

materacu ułożona wzdłuż ciała z

wyprostowanymi palcami. Druga

kończyna górna podparta na poduszce

(wałku), w ręce zaciśnięty wałek.

Kończyna dolna bliższa wyprostowana.

Druga kończyna dolna (strona ze

zmianami chorobowymi) zgięta w stawie

biodrowym i kolanowym, oparta na

poduszce (wałku), stopa podparta
- Ułożenie na chorym boku. Poduszka

miękka pod głową. Kończyna górna z

niedowładem wyprostowana w stawie

barkowym (kąt 90 st) i stawie łokciowym

(kąt 180 st), ręka zaciśnięta na

poduszce. Noga sparaliżowana w lekkim

ugięciu w stawie biodrowym i

kolanowym, stopa podparta. Zdrowa

kończyna dolna zgięta w stawach

-U pacjentów z

połowiczym

porażeniem, np. po

udarach mózgu

2.

Półwysoka

Pacjent siedzi z boku łóżka, opierając się

swobodnie bokiem o podniesione

wezgłowie lub poduszki. Kończyny dolne

swobodnie zwisają z łóżka, stopy

swobodnie spoczywają na stołeczku

Na boku zdrowym u

pacjentów z

wysiękowym

zapaleniem opłucnej

utrzymuje się większą

ruchomość klatki

piersiowej.
Po str. chorej

zapobiega zrostom

opłucnej

3

.

Wysok

a

Wskazania tak jak w przypadku pozycji na boku półwysokiej

III.
Pozycja

na

brzuchu

Można zastosować ten rodzaj pozycji przy

braku przeciwwskazań oraz za akceptacją

pacjenta.
Wezgłowie opuszczone, stopy ułożyć za

materacem z podparciem. Pod brzuch

podkłada się poduszkę, która umożliwia

fizjologiczne wygięcie kręgosłupa i

zabezpiecza piersi przed uciskiem. Ramiona

odwiedzone i zwrócone na zewnętrz

umożliwiają całkowite rozprężenie klatki

piersiowej. Dłonie z palcami

wyprostowanymi lub z włożonymi w nie

małymi wałeczkami. Głowa ułożona na boku,

zwracamy uwagę na małżowiny

Wskazaniem jest

zapobieganie odleżynom,

przykurczom,

odbarczenie kręgosłupa,

mięśni pleców,

pośladków, ułożenie

lecznicze.
Kobiety- odbarczenie

górnej części ciała;
Mężczyźni- odbarczenie

okolic krocza

IV. Inne.
1.Niskie

ułożenie

głowy

(Trende-

lenburga

)

Płaszczyzna całego łóżka nachylona jest pod

kątem 10-30 st. (głowa skierowana ku
dołowi), pod głową mała miękka

poduszeczka jako zabezpieczenie

ześlizgiwania się ku pochyłości, nie

podnosząca głowy ponad całą część ciała.

Pozostałe udogodnienia stosowane są jak w

ułożeniu na plecy.
Jeżeli nie jest dostępne łóżko z pozycją

Trendelenburga, stosuje się podkładki

drewniane pod nogi łóżka, które spowodują

nachylenie łóżka pod kątem np. 30st lub w

nogach łóżka pod poprzeczną ramę

podkładamy krzesło.

Przyczynia się do

pobudzenia ważnych dla
życia ośrodków przy

utracie przytomności,

wstrząsie, utracie krwi;

wytworzenie dostępu do

żył centralnych

zapobieganie zatorom

powietrznym,

zaburzeniom ukrwienia

mózgu.

2. Niskie

ułożenie

kończyn

dolnych

(anty-Tren-

delenburg

a, równia

pochyła)

Płaszczyzna łóżka nachylona pod

kątem 30st. Stopy podparte, aby

pozycja była stabilna. Inne

udogodnienia jak w pozostałych trzech

pozycjach.
Gdy nie mamy możliwości ustawienia

łóżka w tej pozycji, podkładamy

płaską, podłużną poduszkę pod górną

część ciała. Kolejną poduszkę

układamy od pośladków w górę, a

małą poduszeczkę podkładamy pod

głowę, tworząc równię pochyłą.

Możemy podłożyć poduszeczkę lub

wałeczek pod kolana, podpórkę pod

stopy, poduszeczki pod piętę. Płaskie

poduszeczki pod ręce.

Przyczynia się do

zwolnienia krążenia

tętniczego, odbarczenia

płuc (zmniejsza ucisk

przez narządy

wewnętrzne), lepszego

kontaktu z otoczeniem.

Stosowane u pacjentów

z zaburzeniami krążenia

tętniczego, po

operacjach ze złamanym

kręgosłupem szyjnym

zaopatrzonym w pętle

Glissona lub klamrę

Crutchfilda (uzyskuje się

stałe rozciągnięcie

wzdłuż osi kręgosłupa

3. Wysokie

ułożenie

kończyn

dolnych

Pozycję tę można uzyskać:
-unosząc dwie części w dole łóżka

(łóżko potrójnie łamane);
-Podkładając pod kończyny dolne

poduszki lub szyny z tworzyw

plastikowych, tak aby kończyny dolne

w stawie biodrowym i kolanowym były

lekko zgięte.

Powoduje pobudzenie

krążenia żylnego (po

operacjach na żyłach

kończyn dolnych, w

stanach zapalnych).

Pomoc w

przemieszczani

u pacjenta

Osoby przenoszące pacjentów powinny posiadać do tego
odpowiednie predyspozycje, zarówno psychiczne jak i fizyczne.
Ułatwieniem dla personelu w wykonywaniu tych czynności jest
niewątpliwie różnego rodzaju sprzęt, środki pomocnicze,
zaczynając od zwykłego ręcznika, podkładu płóciennego, a na
bardzo specjalistycznych urządzeniach kończąc.

Cel przemieszczania:
• Poprawienie lub zmiana pozycji pacjenta;
• Zmiana bielizny pościelowej;
• Zmiana opatrunku;
• Ubranie i rozebranie pacjenta;
• Zmiana łóżka.

Cel transportu pacjenta:
• Przewiezienie do innego szpitala ,do domu;
• Ewakuacja pacjentów w przypadku pożaru, w nagłych wypadkach,

stanach zagrożenia życia;

• Zmiana oddziału;
• Odbycie konsultacji, badań na innym oddziale.

Niebezpieczeństwa
• Wywołanie dodatkowych dolegliwości bólowych;
• Przemieszczanie złamań;
• Przemieszczenie, poluzowanie materiałów lub sprzętu zastosowanego

u chorego np.: kaniuli dożylnej z wlewami kroplowymi, drenów,

cewników;

• Ześlizgnięcie się lub upadek pacjenta;
• Urazy kręgosłupa poniesione przez personel;
• Naderwanie ścięgien u personelu.

Personel przemieszczający, przenoszący pacjentów

powinien znać i przestrzegać limitów obciążeń:

a) Mężczyźni ( liczba osób podnoszących pacjenta ):
• 1 osoba – 25 kg;
• 2 osoby – 33,3 kg;
• 3 osoby – 37,5 kg.
b) Kobiety ( liczba osób podnoszących pacjenta ):
• 1 osoba – 16,6 kg;
• 2 osoby – 22,2kg;
• 3 osoby – 25kg.
Uwaga ! Dane te dotyczą podnoszenia w idealnej pozycji, na

wysokości stawu łokciowego.

Podczas przenoszenia pacjenta przez grupę osób należy
wyznaczyć osobę kierującą czynnością, wydającą polecenia.
Ruchy wszystkich osób powinny być skoordynowane i
równoczesne.

Sprzęt używany do przenoszenia powinien być każdorazowo
sprawdzony.

Pacjent jest uważany za ciężkiego i/lub nieporęcznego do
przemieszczania, gdy:

• Brak pomocy ze strony pacjenta przy manewrach;
• Zdezorientowanie brak współpracy;
• Mnogie urazy lub schorzenia;
• Odczuwanie przez pacjenta dolegliwości bólowych
• Pacjent podłączony do sprzętu medycznego;
• Masa ciała pacjenta powyżej 152 kg.

Przykłady zastosowania sprzętu do przemieszczania pacjentów

Lp. Rodzaj

sprzętu

Zastosowanie

1.

Długi materac

ślizgowy

Przemieszczenie pacjenta z łóżka na: łóżka, wózek – nosze, stół

operacyjny – w pozycji leżącej;
Odwracanie pacjenta (wrażliwego na ból) na bok ;
Przemieszczanie w łóżku.

2.

Szeroki

materac z

pasami

mocującymi

Przemieszczanie pacjentów bardzo ciężkich lub z dużymi

dolegliwościami bólowymi w łóżku;
Samodzielne obracanie się, przemieszczanie pacjenta;
UWAGA! Ważne jest zapięcie pasów uniemożliwiających

ześlizgiwanie się pacjenta.

3.

Szeroki

podkład z

pasami

mocującymi

Przemieszczanie pacjenta w łóżku (wszystkie możliwe

sposoby);
UWAGA! Przy niebezpieczeństwie ześlizgnięcia się pacjenta,

należy przytwierdzić pasy mocujące do ram łóżka.

4.

Krótki

materac z

pokrowcem

Przemieszczanie ciężkich części ciała pacjenta ( plecy,

pośladki);
Obracania pacjenta

5.

Śliska

poduszka:

Przemieszczanie pacjenta w łóżku (w górę, na boki);
Obracanie w łóżku.

6.

Podkłady

ślizgowe na:
Łóżko,

wózek,

krzesło.

Przemieszczanie pacjenta w łóżku (na boki, w górę łóżka);
Zapobieganie ześlizgiwaniu się pacjenta, np. przy

podniesionym wezgłowiu;
Zapobieganie ześlizgiwaniu się pacjenta z wózka

inwalidzkiego.

7.

Pas do

przemieszcza

-
nia

Asekurowanie przy podtrzymywaniu pacjenta przez jedną

lub dwie osoby;
Pomaganie przy wstawaniu z łóżka lub podłogi.

8.

Pokrowiec

nylonowy

Ułożenie pacjenta w łóżku w wybranej pozycji;
Samodzielna zmiana pozycji przez pacjenta.

9.

Śliska deska

Przemieszczanie pacjenta między łóżkiem a toaletą w

pozycji siedzącej (bez pomocy pielęgniarki lub z udziałem

jednej lub dwu pielęgniarek);
Przemieszczanie pacjenta z wózka do samochodu i

nodwrotnie.

10. Poduszka

obrotowa

do

samochodu

Stosowana na krzesło, wózek inwalidzki, fotel

samochodowy w sytuacji częstej rotacji tułowia

11. Maksinosze

Przemieszczanie pacjenta w górę łóżka;
Przemieszczanie na krawędź łóżka;
Obracanie pacjenta na boki;
Przemieszczanie z łóżka na wózek-nosze i odwrotnie;
Podnoszenie pacjenta z podłogi (tylko w przypadku osób

lekkich i dzieci).

12. Mininosze

Pomaganie pacjentowi przy wstawaniu i siadaniu;
Przemieszczanie pacjenta w łóżku;
Podnoszenie z podłogi w pozycji siedzacej (tylko w

przypadku osób lekkich i dzieci).

Pomoc pacjentowi

w zakresie

odżywiania

Żywienie enteralne
to wspólna nazwa dla dużej grupy metod odżywiania lub leczenia

żywieniowego drogą przewodu pokarmowego. Pokarm może być

podawany do przewodu pokarmowego różnymi sposobami i na

różnych jego poziomach. Najbardziej fizjologiczne jest żywienie

doustne, bo w normalnym odżywianiu pokarm rozpoczyna swój

kontakt z przewodem pokarmowym już w jamie ustnej.
Chorzy, którzy z różnych powodów nie mogą być żywieni w ten

sposób (zwykle z powodu braku możliwości prawidłowego

połykania) otrzymują pokarm płynny wprowadzany bezpośrednio

do żołądka lub do jelita cienkiego. Te dwie metody leczenia

żywieniowego nazywamy odpowiednio żywieniem

dożołądkowym lub żywieniem dojelitowym.
Pokarm wprowadzany jest przez zgłębnik (sondę) założony przez

nos do żołądka lub do jelita. Tę metodę stosuje się zwykle gdy

konieczność żywienia dożołądkowego lub dojelitowego trwa

względnie krótko (do kilku tygodni) podczas pobytu osoby chorej

w szpitalu. Gdy żywienia tego typu potrzebne jest przez

miesiące, czy lata, pokarm wprowadza się przez specjalny otwór

w powłokach jamy brzusznej prowadzący do żołądka lub jelita.
Dostęp ten nazywa się żołądkową lub jelitową przetoką

odżywczą. Takie żywienie jest znacznie wygodniejsze i

bezpieczniejsze niż długotrwałe utrzymywanie zgłębnika

wprowadzonego przez nos. Ponadto wytworzenie takiej przetoki

umożliwia prowadzenie żywienia enteralnego w domu chorego.

Wprowadzenie zgłębnika przez nos:

• Założenie rękawiczek;
• Zabezpieczenie bielizny osobistej i pościelowej pacjenta ceratą,

podkładem gumowym;

• Ułożenie pacjenta w pozycji półwysokiej (przytomny) lub bocznej

(nieprzytomny);

• Oznaczenie długości, na jaką będzie wprowadzony zgłębnik;
• Uchwycenie zgłębnika ok. 7,5 cm od jego końca;
• Pokrycie końcówki zgłębnika środkiem poślizgowo –

znieczulającym np. Lignocaina 2% żel;

• Wprowadzenie zgłębnika do otworu nosowego ruchem obrotowym,

kierując go 2 cm ku górze, a następnie płasko ku tyłowi. W tym

czasie polecamy pacjentowi, aby oddychał ustami, staramy się go

uspokoić, aby nie odsuwał głowy;

• Poinformowanie pacjenta, aby głęboko oddychał lub podanie wody

do picia; w miarę kolejnych ruchów połykania przesuwanie zgłębnika

głębiej w kierunku żołądka;

• Po wprowadzeniu zgłębnika na oznaczoną długość, skontrolowanie

jego położenia:
- pobranie za pomocą strzykawki niewielkiej ilości treści

żołądkowej i naniesienie jej na papierek lakmusowy. Powinien on

wskazać odczyn kwaśny. W tym czasie można ułożyć pacjenta na

lewym boku, zgłębnik przesuwa się wówczas do krzywizny większej,

w której gromadzi się treść żołądkowa;

• Przygięcie głowy pacjenta do klatki piersiowej po
wprowadzenie
zgłębnika na głębokość około 7,5 cm, zgłębnik znajduje się
wówczas w
gardle. Zmniejsza to niebezpieczeństwo wprowadzenia do
tchawicy;

- zanurzenie końca zgłębnika w naczyniu z wodą i obserwacja

pojawiających się pęcherzyków powietrza – rytmiczne ich

pojawianie się, zgodne z oddechem pacjenta, świadczy o

wprowadzeniu zgłębnika do tchawicy;

• Oznaczenie zgłębnika w miejscu jego wejścia do otworu

nosowego;

• Umocowanie zewnętrznego końca zgłębnika za pomocą przylepca

na skrzydełku nosa oraz policzku;

- wstrzyknięcie około 10 ml powietrza i osłuchanie okolicy
nadbrzusza; jeżeli zgłębnik znajduję się w żołądku, powinny
pojawić się charakterystyczne szmery, następnie usunięcie
wstrzykniętego powietrza, aspirując strzykawką;

Wprowadzenie zgłębnika przez usta
• Znieczulenie tylnej ściany gardła preparatem w aerozolu

(Lignocaina spray 2%);

• Wprowadzenie zgłębnika do jamy ustnej w linii pośrodkowej

do nasady języka;

• Polecenie aby pacjent wykonywał ruchy ssania i połykania;
• Po wprowadzeniu zgłębnika na głębokość około 15 cm,

przełożenie go na lewą stronę jamy ustnej między zęby a
policzek w celu zmniejszenia odruchów wymiotnych;

• Wprowadzanie zgłębnika głębiej zgodnie z ruchami połykania;
• Sprawdzanie umiejscowienia sondy i zaznaczenie miejsca

wejścia do jamy ustnej oraz jej umocowanie do policzka;

Usunięcie zgłębnika
• Po zakończeniu karmienia zamknięcie zgłębnika (zaciskiem,

zatyczką);

• Zdjęcie umocowania zgłębnika z nosa lub policzka;
• Podłożenie pod sondę ligniny;
• Polecenie pacjentowi, aby wykonał głęboki wdech, a następnie

powolny wydech, zapobiega to aspiracji treści żołądkowej do
dróg oddechowych i wpadnięciu zgłębnika do tchawicy;

• W czasie wydechu powolne i ostrożne wyjecie zgłębnika, z

jednoczesnym wytarciem go w ligninę.

Odżywianie przez przetokę

Przetokę odżywczą nazywamy wytworzone w warunkach
chirurgicznych sztuczne połączenie narządu jamistego np.
żołądka, jelita cienkiego, z otworem w ścianie jamy brzusznej.
Karmienie przez przetoki odżywcze zaleca się w sytuacjach,
gdy istnieje konieczność długotrwałego karmienia z
pominięciem jamy ustnej, przełyku oraz gdy długotrwała
obecność zgłębnika w jamie ustno-gardłowej grozi
upośledzeniem oddychania, a także prowadzi do powstania
powikłań, np. odleżyn, martwicy przegrody jamy nosowej,
zapalenia zatok, zapalenia ucha środkowego.

Obecnie może być stosowanych kilka rodzajów

przetok odżywczych:

• przezskórna faryngostomia (przetoka odżywcza gardła);
• ezofagostomia szyjna (przetoka odżywcza przełyku);
• gastrostomia (przetoka odżywcza żołądka);
• przezskórna endoskopowa gastrostomia

(mikrogastrostomia) (przetoka odżywcza żołądka
wytworzona za pomocą cienkiego cewnika – PEG);

• duodenostomia (przetoka odżywcza dwunastnicy);
• jejunostomia (przetoka odżywcza jelita cienkiego;
• mikrojejunostomia (przetoka odżywcza jelita cienkiego

wykonana za pomocą cienkiego cewnika);

• przetoki złożone (np. odbarczająca gastrostomia i odżywcza

jejunostomia)

Metody wykonania przetoki:
• konwencjonalne (gastrostomia, jejunostomia) – do ich wykonania

konieczne jest otwarcie jamy brzusznej w znieczuleniu ogólnym;

• nowoczesne (mikrogastrostomia, mikrojejunostomia) – do ich

wytworzenia stosowane są endoskopy;

Cechy

Rodzaj

Gastrostomia,

jejunostomia

Mikrogastrostomia,

mikrojejunostomia

Zalety:

1. Łatwy sposób podawania

jednorazowej dawki

pożywienia w postaci

półpłynnej mieszanki;
2. Rurki gastrostomijne

rzadko zatykają się

podawanymi preparatami;
3. Brak ryzyka aspiracji

pokarmu do dróg

oddechowych

1. Możliwość wykonania metodami

nieoperacyjnymi;
2. Możliwość likwidacji przetoki

nieoperacyjnie;
3. Treść przewodu pokarmowego nie

zacieka wokół cewnika.

Wady:

1. Niedogodności w zakresie

pielęgnacji skóry;
2. Mogą powodować

nadżerki, owrzodzenia,

powstawanie

nieprzyjemnego zapachu;
3. Likwidacja przetoki

wymaga operacyjnego

zamknięcia.

1. Konieczność podawania pokarmu w

małych dawkach i we wlewie ciągłym.

Żywienie pozajelitowe (parenteralne)
to dostarczenie wszystkich niezbędnych do życia składników
odżywczych, normalnie wchłanianych z przewodu pokarmowego,
bezpośrednio do układu krwionośnego - z pominięciem przewodu
pokarmowego.
Składniki pokarmowe: białko, węglowodany, tłuszcze, elektrolity,
pierwiastki śladowe i witaminy podawane są w postaci
zmieszanych ze sobą roztworów - mieszanin odżywczych.
Muszą mieć one jak najprostszą postać, tak by mogły je
wykorzystać wszystkie tkanki, do których dotrą. Muszą być one też
jałowe, ponieważ podawane są bezpośrednio dożylnie.
Mieszaniny odżywcze podaje się przez specjalne cewniki żylne,
które wszczepia się do dużych żył prowadzących krew
bezpośrednio do serca (centralne żywienie pozajelitowe) lub przez
kaniule wprowadzane do cieńszych żył obwodowych znajdujących
się np. na kończynach górnych (obwodowe żywienie pozajelitowe).

Jest to bezpieczny sposób leczenia - najdłużej odżywiani w ten
sposób chorzy w Polsce żyją już 18 lat. Dla tej grupy chorych
żywienie pozajelitowe jest jedyną szansą na przeżycie, daje
pacjentowi możliwość prawie normalnego funkcjonowania w
rodzinie i w społeczeństwie. Chorzy ci utrzymują kontakty
towarzyskie, chodzą do szkoły, studiują, zakładają rodziny, pracują
zawodowo, podróżują (nawet do Egiptu), uprawiają sport. Na
rozpowszechnienie tej metody leczenia miała wpływ świadomość,
że tak samo jak niezbędne do życia jest powietrze, tak samo nie
można normalnie żyć, rozwijać się i funkcjonować bez pożywienia,
niezależnie od tego w jakiej formie i w jaki sposób jest ono
podawane.

Kaniule i cewniki żylne do żywienia pozajelitowego to

przyrządy służące do podawania mieszanin odżywczych

bezpośrednio do układu krążenia.

Kaniule to cienkie plastikowe kilkucentymetrowe rurki,

wprowadzane do żył obwodowych. Nie można ich

utrzymywać dłużej w tej samej żyle i po 1-2 dniach kaniulę

trzeba usunąć i wprowadzić nową do innej żyły.

Cewniki to specjalne, cienkie kilkunastocentymetrowe

lub dłuższe miękkie rurki, które wszczepia się do dużego

naczynia żylnego, prowadzącego krew bezpośrednio do

serca. Są często wykonane z materiału, który może być

utrzymywany w organizmie osoby chorej nawet przez wiele

miesięcy lub lat, nie powodując niepożądanych odczynów,

czy uszkodzeń naczynia.
Nazwy wielu cewników pochodzą od nazwiska ich twórcy

np. cewnik Broviaca, czy Groshonga.

Port czyli TID (totally implanted device- całkowicie

wszczepialne urządzenie )
to wykonana z tytanu i silikonu lub tylko z silikonu

wszczepiona pod skórę komora, do której podłączony

jest cewnik prowadzący do dużej żyły.
W celu podania mieszaniny odżywczej należy nakłuć

przez skórę plastikową membranę i wprowadzić do

portu specjalną igłę (igła Hubera).
Zaletą portu jest to, że w okresie przerw w podawaniu

mieszaniny odżywczej jest on całkowicie schowany pod

skórą, co jest niezwykle wygodne dla chorego.
Wadą w porównaniu z cewnikiem jest konieczność

nakłuwania skóry i brak możliwości naprawy cewnika.

PEG to skrót nazwy przetoki odżywczej

wykonanej w celu bezpośredniego podania pokarmu

do żołądka.

Jego pełna nazwa to "przezskórna

endoskopowa gastrostomia".

Jest to specjalny przyrząd (dość cienka

odpowiednio zaprojektowana rurka) wprowadzany

przez ścianę jamy brzusznej do żołądka przy

pomocy gastroskopu.

PEG jest zrobiony z silikonu, a więc z materiału

nie dającego odczynów zapalnych, nie

powodującego powstawania odleżyn przy

długotrwałym kontakcie ze skórą, czy ze ścianą

żołądka.

Może służyć on tak długo jak jest to konieczne

(miesiące, czy lata). W razie konieczności, przy

uszkodzeniu PEG-u przez długotrwałe używanie,

może być on łatwo wymieniany na nowy.

Kontrola stanu pacjenta
Żywienie enteralne, a zwłaszcza żywienie pozajelitowe, to

metody inwazyjne, agresywnie ingerujące w przemianę materii

pacjenta. Niewłaściwie stosowane mogą prowadzić do

poważnych zaburzeń i powikłań. W związku z tym konieczne

jest szczegółowe kontrolowanie pacjenta leczonego tymi

metodami.
Kontrola pacjenta leżącego w szpitalu polega na jego

codziennym badaniu, czuwaniu nad jego dostępem żylnym lub

przetoką odżywczą, sprawdzaniu, czy pacjent nie gorączkuje.

Niezbędne jest także sprawdzanie ilości wydalanego moczu

(dobowa zbiórka moczu) i prowadzenie bilansu wodnego.
Do codziennego badania należy też wykonywanie analiz

laboratoryjnych krwi i moczu.
Częstość wykonywania badań i ich zakres ustala lekarz w

zależności od stanu pacjenta. Wyniki tych badań służą

ustalaniu zmian w składzie mieszaniny odżywczej i dawkowania

oraz określeniu skuteczności stosowanego leczenia.

Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania

U zdrowych ludzi częstość defekacji waha się od 3 dziennie do 3 w

tygodniu. W ocenie funkcji wydalniczej zawsze bierzemy pod

uwagę: ilość, konsystencję, samopoczucie, łatwość z jaką stolec

jest wydalany

Przyczyny zaparć:

1. Czynniki dietetyczne – mała podaż błonnika, płynów,

węglowodanów;

2. Zmiana warunków życia (unieruchomienie, tłumienie parcia na

stolec, hospitalizacja, podróż);

3. Przyjmowane leki lub toksyny (opiaty, psychotropowe, a także

arsen, ołów i rtęć;

4. Występowanie zaparć w przebiegu innych chorób:

a) układu dokrewnego (niedoczynność tarczycy, nadnerczy,

przysadki mózgowej);

b) przemiany materii (hiperkalcemia, hipokaliemia,

hipomagnezemia, mocznica, cukrzyca, amyloidoza, porfiria);

c) układu nerwowo-mięśniowego (choroby nerwów obwodowych,

uszkodzenie rdzenia kręgowego, stwardnienie rozsiane, choroba

Parkinsona);

d) choroby psychiczne (anorexia, depresje, schizofrenia);
e) kolagenozy.
5. Nieprawidłowości w okolicy odbytnicy (zwężenie odbytu,

uchyłek odbytnicy, szczelina odbytu);

6. Występowanie silnego bólu (kolka nerkowa i wątrobowa,

zapalenie przydatków.

Mechanizm zaparć:

Zaparcia występują w przebiegu upośledzenia

(zaburzeń) procesu defekacji lub nieprawidłowej czynności
motorycznej jelit, wyrażającej się albo nadmiernym
skurczem (zaparcie spastyczne), albo też atonią mięśniówki
gładkiej jelita (zaparcie atoniczne).

Wzdęcie (meteoryzm, bębnica) – powiększenie obwodu

brzucha spowodowane gromadzeniem się w jelitach gazów

powstających w wyniku rozkładu bakteryjnego resztek

pokarmowych.

W całym przewodzie pokarmowym znajduje się około 1

litr gazów. Dużym źródłem gazów w przewodzie

pokarmowym jest połknięte powietrze podczas jedzenia.

Gazy z przewodu pokarmowego są usuwane dzięki

odbijaniu, przez wchłanianie do krwi i uwalnianie ich drogą

do płuc oraz przez odbyt.

Wzdęcia należy usuwać nie tylko z powodu dolegliwości

bólowych i złego samopoczucia. Wzdęte jelita czy żołądek

uciskają przeponę, powodując jej wysokie ustawienie.

Upośledza to zarówna oddychanie jak i czynność serca.

Ponadto nadmiernie gromadzące się gazy w przewodzie

pokarmowym upośledzają przepływ krwi przez naczynia

błony śluzowej jelit, hamując wchłanianie gazów do krwi.

Powstaje w ten sposób błędne koło – efekt końcowy nasila

przyczynę.

Objawy wzdęcia:
• Powiększenie obwodu brzucha;
• Napięcie powłok skórnych;
• Ból brzucha;
• Niemożność wydalenie gazów i treści płynnej zbierającej się

w odbytnicy

UWAGA! Pacjenta, u którego występują wzdęcia zawsze

powinien zbadać lekarz. Takie same objawy, jakie pojawiają
się przy wzdęciach, mogą towarzyszyć stanom
zagrażającym życiu pacjenta (zapalenie wyrostka
robaczkowego, zapalenie otrzewnej, skręt jelit).

Aby ułatwić odejście nagromadzonych gazów

zakładamy pacjentowi suchą rurkę doodbytniczą.
Dostępne są fabrycznie przygotowane jednorazowe zestawy
do odprowadzania nagromadzonych gazów

Podstawy wspomagania wydalania kału

1. Dieta

a)

zaparcia atoniczne

zaparcia atoniczne – dieta bogotoresztkowa (większa ilość

włóknika roślinnego, błonnik pokarmowy zwiększa objętość
mas kałowych, wiąże wodę i przez mechaniczne drażnienie
przyspiesza pasaż jelitowy.
Dla skutecznego pobudzenia jelit potrzeba od 90 do 100mg
błonnika/kg/dziennie, co oznacza konieczność spożycia np.
dla pacjenta ważącego 60kg około 6g błonnika dziennie.
Należy bezwzględnie pamiętać o tym, że do wyzwolenia
błonnika pokarmowego niezbędna jest woda. Dlatego
konieczne jest wypijanie minimum 2-3litrów płynów (woda,
napoje, kompoty, zupy) na dobę.
Podstawowym wymogiem leczenia dietetycznego zaparć jest
regularne spożywanie posiłku 4-5 razy w ciągu dnia. Jest to
niezbędne do pobudzania perystaltyki jelit.

Błonnik roślinny można znaleźć w następujących produktach:
• produkty zbożowe: otręby, kasza gryczana, jęczmienna, płatki owsiane, kasza

jaglana, kiełki pszeniczne;

• warzywa: karczochy, brukselka, brokuły, marchew, buraki, szpinak, sałata,

pietruszka, seler, rabarbar, zielony groszek, fasola, kapusta, kukurydza, soja,
ziemniaki, kapusta kiszona;

• owoce: wszystkie świeże owoce, mrożone i suszone (szczególnie suszone

śliwki i figi);

Ponadto na pobudzenie perystaltyki jelit korzystnie wpływają:
• chłodne płyny: woda, woda gazowana, mleko, jogurt, kompot z suszonych

śliwek;

• tłuszcz: masło, oliwa z oliwek

b) zaparcia spastyczne – spożywane pokarmy nie powinny wywołać

mechanicznego, chemicznego, ani termicznego podrażnienia jelit.
Jednocześnie dieta powinna dostarczać odpowiednich składników
pokarmowych, aby zwiększyć objętość mas kałowych, by skurcze ścian
okrężnicy nie odbywały się przy pustym jelicie. W diecie zaleca się
zwiększenie podaży produktów zawierających cukier, zwłaszcza mleczne,
miód, kwasy organicznie, gdyż wzmagają procesy fermentacyjne w jelitach.
Błonnik podawać w ograniczonych ilościach w postaci warzyw gotowanych,
drobno startych surówek z warzyw i owoców.

2. Kinezyterapia

W zwalczaniu i profilaktyce zaparć ważną rolę odgrywa ruch.
Wskazany jest ruch na świeżym powietrzu. Wspomagające
jest także stosowanie masażu brzucha. Czas, intensywność i
dobór ćwiczeń ruchowych zależą od wieku i stanu zdrowia.
Ćwiczenia fizyczne mają za zadanie wzmocnienie mięśni
wchodzących w skład tłoczni brzusznej i pobudzenie
perystaltyki jelit.
U pacjentów, którzy mają zaparcia spastyczne, uprawianie
sportu i ćwiczenia powinny być ograniczone aż do ustąpienia
objawów stanu skurczowego.
Wspomagające jest także stosowanie masażu brzucha –
wykonuje się go dłonią przez 2-3min stosując ruchy
głaskające zgodnie z ruchem wskazówek zegara; można go
prowadzić dwoma sposobami: wzdłuż przebiegu jelita
grubego oraz od pępka zataczać coraz szersze kręgi;

3. Doustne środki przeczyszczające

Przyspieszają przesuwanie zawartości jelit i wywołują

szybkie wypróżnienie.

A) środki pęczniejące lub rozmiękczające kał:

– powidła tamaryndowe – zagęszczony miąższ strąków

owocowych podzwrotnikowego drzewa Tamaryndinus indica
(dawka dla dorosłych: 20-50g);

– powidła śliwkowe, figowe, bzowe (dawka 30-80g);
– miód – zawiera dużo glukozy i fruktozy, działa oczyszczająco

przez wpływ osmotyczny na jelita (dawka 100-300g);

– cukier mlekowy (Laktosum) – łagodny środek przeczyszczający,

stosowany najczęściej u dzieci w dawce 4-10g;

– nasiona lnu – pije się je rano na czczo i/lub przed snem jedną

szklankę zawiesiny wraz z nasionami. W tym celu łyżkę nasion
lnu zalewa się szklanką wody przegotowanej schłodzonej do
temperatury pokojowej. Tak przygotowany len pije się dopiero
po kilku godzinach, gdy nasiona napęcznieją.

B) środki torujące:

– parafina płynna – nie wchłania się, nie drażni śluzówki.

Podana doustnie pokrywa warstwą ochronną ściany jelita,
tworzy zawiesinę z treścią jelitową i ułatwia jej przesuwanie
do innych odcinków. Hamuje zwrotne wchłanianie wody w
dolnych odcinkach jelita grubego, rozmiękcza masy kałowe.
Podczas długiego stosowania zmniejsza wchłanianie
witamin: A, D, K, wapnia i fosforu, może powodować
swędzenie odbytu i powstawanie guzków zwanych
parafinoma w węzłach limfatycznych krezki jelita grubego
(dawka 1-3 łyżki stołowe na noc i/lub rano na czczo);

– olej rzepakowy – podobne zastosowanie jak parafina,

podawany w tych samych dawkach.

C) zioła:
Mieszanki ziołowe działające przeczyszczająco
Mieszanka 1:
• liść melisy 50g
• ziele dziurawca 20g
• kora kruszyny 20g
• korzeń lukrecji 20g
• kwiat nagietka lekarskiego 10g
• kwiat bzu czarnego 10g

Przygotowanie i stosowanie: 1 łyżkę stołową ziół zalać

szklanką wrzącej wody, gotować 2min, odstawić pod
przykryciem na 10-15min, pić ciepłe przed posiłkami 3 razy
dziennie po pół do jednej szklanki.

Mieszanka 2:

• kwiat krwawnika 20g

• koszyczek rumianku 20g

• kwiatostan lipy 20g

• kwiatostan kocanki 20g

• ziele szanty 20g

• liść pokrzywy 80g

Przygotowanie i stosowanie: 1-2 łyżki stołowe ziół zalać 2

szklankami wody, gotować 3-5min, pozostawić na około

10min, odcedzić, wlać do termosu, popijać w ciągu całego

dnia.

Gotowe mieszanki ziołowe: Normosan, Normowit.
Tabletki: Alax, Altra, Boldaloin
Syrop: Rhelax
Granulki: Neonormakol, Normit
Działają przeczyszczająco głównie dzięki zawartości w ich

składzie kory kruszyny, kłącza rzewienia i alony, surowców

roślinnych, z których w organizmie powstają emodyny.

Charakterystyczne dla środków emodynowych jest to, że po

pobudzeniu perystaltyki występuje długi okres „bezruchu”

jelit.

Chory chcąc oddać stolec codziennie, przyjmuje następnego

dnia kolejną dawkę środka, trafiając na okres osłabienia ruchów

robaczkowych. Lek nie działa, dlatego chory zwiększa dawkę.

Środki emodynowe podane w dużej dawce powodują

przekrwienie jelita grubego, a na drodze odruchowej również

macicy. Dlatego nie mogą być stosowane w zaparciu

przewlekłym, ponieważ często zażywane powodują przewlekły

nieżyt jelit. Nie mogą ich stosować kobiety w ciąży,

ponieważ istnieje niebezpieczeństwo poronienia.

D) zabiegi dorektalne:

lewatywa
Mechanizm działania lewatywy:
Rozmiękczenie mas kałowych oraz pobudzenie ruchu

perystaltycznego jelit przez drażnienie zakończeń nerwów

czuciowych znajdujących się w ścianie j. gr. na drodze:

- chemicznej – przez zastosowane do wody dodatki - mydło, sól

ocet;

- mechanicznej – rurka doodbytnicza, objętość wody i ciśnienie

przez nią wywołane;

- termicznej – różnica temperatur między płynem a bł. śluz. jelita.

• lewatywa oczyszczająca (enema, hegar, klizma) - płyny

używane do wykonania lewatywy:

– objętość 500-2000ml, temperatura 36stopni lub 38-40;

– rodzaj płynu:

• woda przegotowana;

• napar rumianku (4 łyżki stołowe rumianku);

• napar z liści senesowych (4 łyżki stołowe liści

senesowych).

• 10% roztwór gliceryny (6 łyżek stołowych na litr wody);

• woda z dodatkiem 250ml oliwy, oleju lnianego lub rzepakowego

na litr wody;

• woda mydlana (30ml mydła lub 1 łyżka stołowa mydła

sproszkowanego na 1 litr wody);

• woda z dodatkiem 20 g sody oczyszczonej na 1 litr wody;

• hipertoniczny r-r NaCl (1 łyżka soli kuchennej na 1 litr wody);

• woda z dodatkiem 1 łyżeczki soli kuchennej i 1 łyżki octu na 1

litr wody – lewatywa o bardzo silnym działaniu.

UWAGA! U chorych z chorobami nerek i serca nie można

wykonywać lewatywy z dodatkiem soli.

Wlewka przeczyszczająca

Mechanizm działania – rozmiękczenie mas kałowych oraz

pobudzenie perystaltyki jelit przez drażnienie zakończeń

nerwów czuciowych.

Objętość: 30-100ml
Temperatura: 36stopni lub 38-40
Rodzaj płynu: gliceryna, oliwa, parafina.

Wlewka lecznicza:

Mechanizm działania – wchłonięcie leku o działaniu ogólnym.

Leki podane drogą doodbytniczą działają szybciej niż podane

doustnie. Wchłaniają się do żyły krezkowej dolnej, która

uchodzi bezpośrednio do żyły głównej dolnej z pominięciem

wątroby.
Środki używane do wlewania:

wlewki lecznicze o działaniu ogólnym:
• wodzian chloralu (Chloralum Hydratum);
• Luminal
Zlecony lek należy rozprowadzić w 50-150ml wody

destylowanej lub 0,9% NaCl podgrzanych do temperatury

37,5stopnia

Wlewki lecznicze działające miejscowo:
• wywar z siemienia lnianego;
• 0,5% kwas garbnikowy;
• węgiel aktywowany.

We wlewce leczniczej ważne jest, aby lek nie został

wydalony z odbytnicy, dlatego płyn należy wprowadzać do

odbytnicy wolno, przez cienką gumową tkankę lub cewnik.

Kroplowy przyspieszony wlew doodbytniczy
Cel zabiegu:
• pobudzenie perystaltyki jelit po zabiegu operacyjnym;
• ułatwienie wydalenia gazów;
• ułatwienie wydalenia stolca.
Stosowane płyny:
• 0,9% NaCl;
• 5-10% NaCl;
• temp. płynu j.w.; obj – 300-500ml;
• szybkość przepływu – 80-120 kropli/min

Kroplowy zwolniony wlew doodbytniczy
Cel zabiegu:
• podanie leku;
• nawodnienie organizmu.
Rodzaj płynu:
• 0,9% NaCl;
• 5% glukoza;
• PWE.
Objętość wprowadzanego płynu – max 300ml
Szybkość przepływu płynu – 30-60 kropli/min

Metody wspomagające wydalanie moczu

Retencja – zatrzymanie moczu
Przyczyny retencji moczu:
• przerost gruczołu krokowego u mężczyzn;
• brak warunków intymności;
• stan po znieczuleniu ogólnym i zewnątrzoponowym;
• przeszkoda mechaniczna w cewce moczowej;
• zwężenie cewki moczowej;
• pozycja leżąca, niewygodna do wydalenia moczu;
• stan po porodzie;
• stan po urazach dróg moczowych;
• choroby neurologiczne.

Prowokacja może odbywać się poprzez oddziaływanie

bodźcowe.

Rodzaj stosowanych bodźców:
a)

psychiczne;

b)

słuchowe;

c)

termiczne;

d)

drażniące (nalanie na dno basenu lub kaczki kilka kropli
amoniaku – działa drażniąco na cewkę moczową